Μεγάλη Τεσσαρακοστή - Η κατανυκτική πορεία

Απόσπασμα από το βιβλίο του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη, "Κεφάλαια Κατανυκτικά", εκδ.ΑΚΡΙΤΑΣ Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή (το «κατανυκτικόν Τριώ...

Απόσπασμα από το βιβλίο του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη, "Κεφάλαια Κατανυκτικά", εκδ.ΑΚΡΙΤΑΣ
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή (το «κατανυκτικόν Τριώδιον») σκελετώνει ολόκληρη την ορθόδοξη παράδοση, πού στην καρδιά της λειτουργείται η αλήθεια ή η ωραιότητα της πνευματικής ζωής. Γιατί πνευματική ζωή, η όπως σήμερα λέμε ορθόδοξη πνευματικότητα, δεν είναι κάποια μετέωρα ευσεβιστικά συναισθήματα, κάποιος απόκοσμος θρησκευτικός ρομαντισμός, κάποια νοσταλγική μεταφυσική περιπλάνηση. Είναι ένα στάδιο ή μια οδός ασκήσεως, η αλήθεια ή η ωραιότητα της ορθόδοξης ασκήσεως.
Όταν, κατά τον Άγιο Ισαάκ το Σύρο, η άσκηση είναι «μητέρα του αγιασμού, εξ ου γεννάται η πρώτη γεύσις της αισθήσεως των μυστηρίων του Χριστού». Η ωραιότητα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής συνίσταται στην έξαρση και την ένταση του ασκητικού αγώνα, της πνευματικής πάλης του πιστού, της ελεύθερης αποφάσεως του «να φέρει στη θνητή σάρκα του τα στίγματα του Χρίστου».

Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο και εννοούσε την αλήθεια, πού είναι ένσαρκη και ασκητική, επώδυνη και σταυρική. Η ασκητική παράδοση διασώζει την εμπειρία ότι «πρέπει να δώσεις αίμα για να λάβεις πνεύμα». Από τον Αντρέι Ταρκόφσκι εκφράζεται η βεβαιότητα ότι η ομορφιά βρίσκεται στην αλήθεια της ζωής και επαναλαμβάνεται η ομολογία ότι την αλήθεια πρέπει να τη βιώνεις κι όχι να τη διδάσκεσαι, για τούτο και οφείλουμε να ετοιμαζόμαστε για αγώνα. Ένα ουκρανικό τραγούδι συμβουλεύει: Όποια ψυχή θέλει να ζει για την αλήθεια, πρέπει ολοένα να παλεύει. Δεν υπάρχει αλήθεια στη γη για κείνον πού δεν αναζήτα. Η αλήθεια και η ομορφιά πληρώνονται ακριβά.

Όλος ο Χριστιανισμός, ως ορθόδοξο δόγμα και ήθος, είναι ένας διαρκής ασκητισμός. Από την πίστη ως την αγάπη ή από τη νήψη ως την απάθεια, απλώνεται ο ατέλευτος δρόμος, η ενώδυνη ζωή, η επίπονη εργασία της ασκήσεως. Της ασκήσεως, που δε νοείται ως ένα κλειστό-τεχνητό σύστημα αυξήσεως και τελειώσεως των ανθρώπινων δυνατοτήτων και ικανοτήτων, αλλά ως αγώνας ελευθερίας και μεταμορφώσεως ολόκληρου του ανθρώπου, αγώνας επανόδου του στην προπτωτική ακεραιότητα και το αρχέγονο κάλλος του. Η άσκηση, με όλη την ποικιλία των εκφράσεων της, πού αγκαλιάζουν ολόκληρη τη ζωή, είναι η οδός του Θεού, πού γνωρίζεται ως καθημερινός σταυρός. Στην εκκλησιαστική και με την εκκλησιαστική άσκηση η ζωή κατορθώνει τον κατακαίοντα και εκρηκτικό ορισμό της: Είναι όλη οφθαλμός και όλη φλόγα. Ζωή, έλεγε ο Νίτσε, είναι το να μετασχηματίζουμε αδιάκοπα σε διαύγεια και σε φλόγα όλη μας την ύπαρξη, καθώς και το κοντινό περιβάλλον μας.
Η άσκηση δεν πρέπει να συγχέεται με την ηθικολογία ή αρετολογία, να ταυτίζεται με την ηθική φιλοσοφία ή μ' ένα σύστημα αρετών, στην ανθρωποκεντρική ή ιδεολογική διάσταση του. Η άσκηση, επισημαίνει ο Χρ. Γιανναράς, αποβλέπει στη δοκιμασία της ανθρώπινης ελευθερίας, που επιμένει να στρέφεται προς το Θεό, παρά την επαναστατημένη αντίπραξη της ίδιας της φύσεως του ανθρώπου. Πρόκειται για την αδιάλειπτη προσπάθεια της απόλυτης μεταβολής του ανθρώπου στη χάρη και με τη χάρη, για την αδιάκοπη εργασία της θεώσεως του όλου ανθρώπου στην αγάπη και με την αγάπη. Στο βάθος, η άσκηση νοείται ως κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμισμού από τη θεία Φιλανθρωπία, ως καρποφορία των χαρισμάτων του θεού στον άνθρωπο εν Αγίω Πνεύματι. Κατά τον Άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο, η άσκηση «παραμένει ατελής και άπρακτη αν η μυστική ενέργεια του Πνεύματος δεν επιτελείται από τη χάρη στο θυσιαστήριο της καρδιάς». Επειδή ό,τι μας έχει δοθεί για άσκηση ή για εργασία, ως θεανθρώπινες αρετές ή εντολές, είναι χάρη του Θεού, πού βιώνεται ως πιστότητα στην εικόνα του Θεού, ως συμμόρφωση προς το τριαδικό πρωτότυπο.
Οι άνθρωποι βέβαια φοβούνται και τρομάζουν τη χάρη, όχι γιατί αυτή, «υπέρ λόγον και έννοιαν», εργάζεται το μυστήριο της σωτηρίας και της θεώσεως, της μεταμορφώσεως και της αγιοσύνης τους. Αλλά γιατί συντρίβει το οικοδόμημα της ατομικής τους δικαιώσεως και ασφάλειας, των ατομικών τους κριτηρίων και αποφάσεων. Οι άνθρωποι, βλέπετε, ζητούν από το Θεό τη δικαίωση και την αμοιβή και αρνούνται τη διακινδύνευση και την περιπέτεια. Έτσι στην πραγματικότητα παραμένουμε άθεοι, Χριστιανοί χωρίς μυστήριο, χωρίς χάρη και αποστολή. Η ζωή μας καταντά μια μικρό επιχείρηση επιβιώσεως και εξασφαλίσεως, μια έμφοβη και υποκριτική διαδικασία και συναλλαγή. Και βέβαια η άσκηση μας μια τυπική και νομική επανάληψη και πειθαρχία, που έχει την πεποίθηση της στον άνθρωπο και όχι στο Θεό. Κι όμως, «κανένας να μη νομίζει, συνιστά ο Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης, ότι με τη δική του δύναμη υποφέρει τους κόπους και κατορθώνει την αρετή. Γιατί αίτιος όλων των καλών σ' εμάς είναι ο Θεός».
Η άσκηση δεν είναι κάποιος τρόπος αποκτήσεως αξιόμισθων έργων, αλλά προσωπικό-υπαρξιακό γεγονός-άθλημα. Είναι ή ανακάλυψη της αυθεντικής ελευθερίας, του πιο προσωπικού γεγονότος μέσα στη χάρη, πού προϋποθέτει αδιάπτωτο αγώνα κατά των αμαρτωλών παθών και ταυτόχρονα αδιάκοπη εργασία για τη φύλαξη των ευαγγελικών αρετών. Ή άσκηση ακόμα δε νοείται στα όρια της ατομικής προσπάθειας για αυτοκυριαρχία και βελτίωση του ατομικού μας χαρακτήρα. Ή δε ρυθμίζεται από τη νοσηρή διάνοια του ανθρώπου, δε σχετίζεται με την έξαρση της ατομικής ή αυθαίρετης, επιθυμίας και γνώμης ατομικών εκτιμήσεων και θελήσεων. Είναι συνείδηση και κανόνας της Εκκλησίας, ζωή που πραγματώνεται και ολοκληρώνεται στην Εκκλησία. Είναι η προσωπική μετοχή στη χάρη της Εκκλησίας, η δυνατότητα μετοχής στην καθολική πράξη της Εκκλησίας, η έμπρακτη κοινωνία με τη ζωή όλης της Εκκλησίας.