«Εβγήκεν ασπροπρόσωπος» ερμηνεία παροιμίας

του Ν. Γ. Πολίτη* Ασπροπρόσωπος μεταφορικώς λέγεται ο αισίως περατώσας την επιχείρησιν, ην ανέλαβεν, ιδίως ο διαχειρισθείς ξένην περιουσίαν ...

του Ν. Γ. Πολίτη*

Ασπροπρόσωπος μεταφορικώς λέγεται ο αισίως περατώσας την επιχείρησιν, ην ανέλαβεν, ιδίως ο διαχειρισθείς ξένην περιουσίαν και δους ακριβή λόγον της διαχειρίσεως· ο εχων δηλαδή λευκόν και άσπιλον το πρόσωπον, ο μη ερυθριών δια τας πράξεις του.

Όθεν και η ευχή: «Πάντα μ’ άσπρο πρόσωπο», ή απλώς: «Ασπροπρόσωπος!» ήτοι είθε πάντα τα έργα σου να στέφωνται υπό επιτυχίας.

Όθεν η φράσις «εβγήκε ασπροπρόσωπος» σημαίνει ότι επιτυχώς συνετέλεσε τις έργον τι, η δους τας ευθύνας απέδειξεν ότι εντίμως διεχειρίσθη τα χρήματα, τα οποία τω ενεπιστεύθησαν. «Μ’ έβγαλες ασπροπρόσωπο» = συνηγορήσας υπέρ εμού απέδειξες την αθωότητά μου. Λέγουσιν επίσης «έχει καθαρό το πρόσωπο» ή «το μέτωπο» επί ανδρών εντίμων μη φοβουμένων τας διαβολάς, ποραπλησίως προς το γαλλικόν «Aller le front leve».

Το αντίθετον είναι «μουντζουρωμένος», και φράσις «τα μουντζούρωσε» ο δ’ αναιδής, ο απολέσας το ερύθρημα, λέγεται και νυν χαλκοπρόσωπος· η λέξις είναι εν χρήσει από του Ε’ αιώνος μ.Χ. Ανάλογοι φράσεις των παλαιοτέρων είναι «παρατρίβεσθαι το μέτωπον», «τρίβειν το μέτωπον» κ.τ.λ.

Ειρωνικώς δε λέγεται η προκειμένη παροιμιώδης φράσις και επί πονηρών επιτηδείων, κατορθούντων ν’ αποκρύψωσι την ενοχήν των.

Φέρεται δε και ο ακόλουθος μύθος:

«Ένας που είχε χίλια πρόβατα, αποφάσισε να πάη στο χατζιλίκι, να γίνη χατζής. Εκάλεσε το λοιπόν τον τσέλιγκά του, του παρέδωκε τα πρόβατα, τον οδήγησε τι πρέπει να κάνη, ώσπου να γυρίση αυτός από το χατζιλίκι, και του έκαμε και πληρεξούσιο, αν παρουσιαστή ανάγκη, να πουλή και ν’ αγοράζη.

Άμα έφυγεν όμως αυτός στο ταξίδι, ο τσέλιγκας τα έβαλε τα πρόβατα μπροστά και σε λίγο διάστημα τα ξεπάστρεψε.

Μετά καιρό εγύρισε ο χατζής και μερικοί φίλοι του τσέλιγκα έτρεξαν και του έδωκαν είδηση, για να λάβη τα μέτρα του.

- Έννοια σας, τους λέγει εκείνος, εγώ θα παρουσιαστώ και θα δώσω σωστό λογαριασμό, και θα ιδήτε πως θα βγω ασπροπρόσωπος. Αμέσως το λοιπόν γεμίζει μια καρδάρα γιαούρτι, την παίρνει στο χέρι και πάει στο χατζή. Έβαλε την καρδάρα με το γιαούρτι μπροστά του, απάνω στο τραπέζι, τρέχει τον αγκαλιάζει, τον φιλεί και αρχίζει με ξεφωνητά και λέγει:

- Αχ, χατζή μου! αχ, χατζή μου! δεν ξέρεις, και μην τα ρωτάς τι έπαθα και τι τράβηξα! Άμα έφυγες, επέρασαν κάμποσες ημέρες και ήρθαν και μου είπαν πως επνίγης. Εγώ τότε λέγω, ο αφέντης μου επνίγηκε, το πρώτο που πρέπει να κάμω είναι να φροντίσω για την ψυχούλα του. Και εμοίρασα στους φτωχούς τα πεντακόσια πρόβατα, για να σε συχωράνε. Ύστερα όμως εμάθαμε πως εγλίτωσες, και από τη χαρά μου εμοίρασα και τα άλλα πεντακόσια εις τους φτωχούς, για να τα φάνε εις την υγείαν σου και να ευχαριστήσουν το Θεό, που σ’ έχει καλά. Και μόνον αυτή την καρδάρα εκράτησα από όλη τη στάνη, και σου την, έφερα.

Ο χατζής, ν’ ακούση αυτά, έγινε έξω φρενών, και τον ρωτά με θυμό:

- Ώστε πάνε όλα τα πρόβατα;

- Ναι, ναι, χατζή μου!

Δεν εβάστηξε εκείνος, αρπάζει την καρδάρα που ήταν μπροστά του, και τη φορεί στο κεφάλι τού τσέλιγκα· χύθηκε το γιαούρτι απάνω του, τού ‘καμε τα μούτρα του κάτασπρα. Εκείνος το ‘βαλε αμέσως στα πόδια. Οι φίλοι του, από περιέργεια να μάθουν το αποτέλεσμα, τον περίμεναν απόξω από το σπίτι, και σαν τον είδαν:

-Ε, τσέλιγκα, τού λένε, πως τα κατάφερες;

- Δε σάς είπα, τους λέει, πως θα βγω ασπροπρόσωπος; Να με ασπροπρόσωπος!

«Παροιμίαι» Τομ. Β’, 1899-1904

από eistorias.wordpress.com

-----------------------------------------------------------------------------------

*Νικόλαος Γ. Πολίτης: Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας

Ο λαογράφος, λόγιος και πανεπιστημιακός Νικόλαος Γ. Πολίτης γεννήθηκε στη Καλαμάτα 1852. Από τα μαθητικά του χρόνια αναπτύσσεται το έντονο ενδιαφέρον του για το λαϊκό βίο. Μαθητής γυμνασίου ακόμη, δημοσιεύει λαογραφικές μελέτες στα περιοδικά Ευτέρπη και Πανδώρα.

Σπούδασε φιλολογία (1868-1872) και νομικά (1874-1875) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο και στο Ερλάγκεν της Γερμανίας. Συντάκτης του καταλόγου της Βιβλιοθήκης της Βουλής (1876-1880), συνιδρυτής της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (1882), τακτικός καθηγητής από το 1890 στην έδρα Μυθολογίας και Ελληνικής Αρχαιολογίας και πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Συνδιευθυντής του περιοδικού Εστία (1889-1890) με τον Γ. Δροσίνη και του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού των Barth και Hirst. Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης πέθανε στην Αθήνα το 1921.

Εξέδωσε με τον Σπυρίδωνα Λάμπρου τα “Νεοελληνικά Ανάλεκτα Παρνασσού” και τα σημαντικότερα έργα του είναι: “Μελέται επί του βίου των νεοτέρων Ελλήνων”, “Παροιμίαι”, “Παραδόσεις και Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού”.

Το 1884 εισάγει, για πρώτη φορά, τον όρο «Λαογραφία» (για την ονομασία της νέας Επιστήμης) και το 1887, ως τμηματάρχης του υπουργείου Παιδείας, απηύθυνε εγκύκλιο στους έλληνες εκπαιδευτικούς και τους προέτρεπε να συγκεντρώσουν «λαογραφικό» υλικό. Το υλικό αυτό εχρησιμοποίησε κατόπιν στις εργασίες του, σχηματίζοντας παράλληλα τους πρώτους πυρήνες ενός άτυπου Λαογραφικού Αρχείου.

Το 1899 εξέδωσε τον πρώτο τόμο των «Παροιμιών» του (εκδόθηκαν συνολικά τέσσερις τόμοι ως το 1902, αλλά το έργο δεν ολοκληρώθηκε). Το 1904 εδημοσίευσε τους δύο τόμους ­ο πρώτος αποτέλεσε το coprus, ο δεύτερος τον εντυπωσιακό σχολιασμό των «Παραδόσεων», ο οποίος όμως δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε σε έναν τρίτο ή ενδεχομένως και τέταρτον τόμο. Τα έργα αυτά ανέδειξαν τον Νικόλαο Γ. Πολίτη σε έναν από τους μεγαλύτερους λαογράφους διεθνώς, όπως παρατηρούσε ο μαθητής του Στίλπων Κυριακίδης, γιατί εμφανίζουν τη Λαογραφία εξελιγμένη συγκριτική επιστήμη, που έχει ως στόχο της τη μελέτη και την ερμηνεία των λαϊκών εκδηλώσεων. Και ένα μέρος από τις εκδηλώσεις αυτές αποτελούν συνέχεια ή διαδοχή κοινωνικών δεδομένων, που προηγήθηκαν σε παλαιότερα βιώματα του ελληνικού λαού. Ο Κωστής Παλαμάς (σύγχρονός του) εσημείωνε ότι η μελέτη των «Παροιμιών» θα βοηθήσει στη σύνταξη μεγάλης συνθετικής εργασίας για την ελληνική «ψυχή», και χαρακτήρισε τις «Παραδόσεις» του Πολίτη «πολυτίμητο βιβλίο» και «δίτομο θησαυρό». Το 1907 ο Πολίτης πρόσθεσε στην πανεπιστημιακή του διδασκαλία και μαθήματα «Λαογραφίας».

Στον πρώτο τόμο του «Δελτίου» της Εταιρείας «Λαογραφία» εδημοσίευσε το προγραμματικό ομώνυμο άρθρο του, στο οποίο επισημοποίησε το όνομα της νέας Επιστήμης και παράλληλα καθόρισε τα όρια και το περιεχόμενό της. Ο Νικόλαος Πολίτης ίδρυσε το 1914 και την «Εθνική Μουσική Συλλογή» με σκοπό την έρευνα και τη μελέτη της παραδοσιακής μας μουσικής και εδημοσίευσε το ίδιο έτος το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού».

Από την πλευρά της Ιστορίας των Επιστημών στην Ελλάδα πιστεύω ότι ο Νικόλαος Γ. Πολίτης καταλαμβάνει μία από τις πρώτες θέσεις στη σειρά των προσωπικοτήτων του αιώνα που έφυγε. Μπορεί να έζησε ένα μεγάλο μέρος του 19ου αιώνα, όμως το κύριο και σπουδαιότερο έργο το πραγματοποίησε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού. Ο Πολίτης ανήκει στις μεγάλες προσωπικότητες του 20ού αιώνα, όχι μόνο γιατί ίδρυσε και θεμελίωσε μια νέα επιστήμη, τη Λαογραφία, αλλά και γιατί με το έργο του άνοιξε δρόμους, για να τους συνεχίσουν οι νεότεροι.

του Μηνά Αλεξιάδη καθηγητή Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών