Η επανάσταση του 21 ξεκίνησε από τα Καλάβρυτα

του Γρηγόρη Σολωμού  τ. υφυπουργού Υγείας και τ. διοικητή ΙΚΑ (αναδημοσίευση από τον ΦΙΛΟΔΗΜΟ ΑΙΓΙΟΥ filodimos.gr ) Ύστερα απ’ όσα γράφτηκ...

του Γρηγόρη Σολωμού 

τ. υφυπουργού Υγείας και τ. διοικητή ΙΚΑ (αναδημοσίευση από τον ΦΙΛΟΔΗΜΟ ΑΙΓΙΟΥ filodimos.gr)

Ύστερα απ’ όσα γράφτηκαν αυτές τις ημέρες στον τοπικό τύπο, για το από πού ξεκίνησε η επανάσταση του 1821, που δημιούργησε το γνωστό Ντοκυμαντέρ του ΣΚΑΪ, θα ήθελα να καταθέσω κάποια στοιχεία που μας άφησαν επιφανείς ιστορικοί και που έχουν γίνει ήδη αποδεκτά από την όντως δύστροπη αλλά αδέκαστη ιστορία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ανακινείται το θέμα. Κι άλλες φορές και μάλιστα μετά πείσματος όχι μόνο οι Καλαματιανοί αλλά κι άλλοι κριτικοί κι αρθρογράφοι, υποστηρίζουν ότι η επανάσταση ξεκίνησε από την Καλαμάτα, αφού είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η απελευθέρωση της Καλαμάτας έγινε στις 23 Μάρτη. Και αφού τα Καλάβρυτα γιορτάζουιν μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα – πλην Καλαμάτας – την έναρξη του αγώνα στις 25 Μάρτη, είναι φυσικό να έχει σχηματισθεί η εντύπωση ότι η Καλαμάτα προηγήθηκε.

Όμως η αλήθεια δεν είναι αυτή. Και συγκεκριμένα:

Η 25η Μαρτίου είναι ένας πραγματικά θρύλος. Απλά η ημερομηνία αυτή ορίσθηκε από τον Φλεβάρη του 1821 από τους φιλικούς Παπαφλέσσα και Υψηλάντη, ως ημερομηνία ένταξης του αγώνα. Τα επικοινωνιακά μέσα της εποχής εκείνης ήταν πολύ δύσκολα και η σύντομη συνεννόηση μεταξύ των διαφόρων περιοχών – απαραίτητη για ένα τέτοιο εγχείρημα – δεν ήταν εύκολη και καθόλου σίγουρη. Έπρεπε να σταλεί κάποιος ταχυδρόμος για να μεταφέρει το μήνυμα στην άλλη περιοχή, μ’ όλους τους κινδύνους που συνεπήγετο ο τρόπος αυτός της συνεννόησης. Γιαυτό και οι ημερομηνίες, που συζητήθηκαν από πριν για την έναρξη του αγώνα, ήσαν 25 Μάρτη, Πάσχα ή Αγ. Κωνσταντίνου. Πάντοτε ο λαός ήθελε να συνδέσει τα μεγάλα εθνικά του γεγονότα με κάποια μεγάλη γιορτή θρησκευτική, γιατί πίστευε ακράδαντα και στην εξ ύψους βοήθεια. Επεκράτησε τελικά η πρώτη, 25 Μάρτη. Η γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Κι αυτό γιατί άρχισαν να υποψιάζονται σοβαρά οι Τούρκοι ότι κάτι προετοιμάζουν οι Έλληνες και άρχισαν να καλούν τους Ιεράρχες και τους προκρίτους στην Τριπολιτσά και επειδή κανείς δεν ήθελε να πάει στη φωλιά του λύκου, γιατί ξέρανε τι τους περίμενε, όταν θα ξέσπαγε μετά βεβαιότητας η επανάσταση εκείνη την άνοιξη, θα έπρεπε ο αγώνας να αρχίσει το συντομώτερο δυνατόν.

Βέβαια ως ημερομηνία έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης θεωρείται, με την ευρύτερη έννοια, η 24η Φεβρουαρίου, που εξέδωσε ο Αλ. Υψηλάντης στην Μολδαβία και μετά το πέρασμά του από τον Προύθο την περίφημη προκήρυξη του «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ» προς ολόκληρο το Έθνος. Όμως επειδή εκείνη η όντως ηρωϊκή και συμπαθέστατη προσπάθεια δεν πέτυχε και σύντομα κατεστάλη από τους Τούρκους, στην ιστορία επεκράτησε ως έναρξη του αγώνα η 25η Μαρτίου και περιοχή εξορμήσεως του Έθνους προς την ελευθερία, τα Καλάβρυτα.

Τα γεγονότα όμως προέτρεξαν της 25ης Μαρτίου. Η πρόσκληση των προκρίτων και των Δεσποτάδων από τον Καϊμακάρη της Τριπολιτσάς Μεχμέτ Σελήχ από τις αρχές του Μάρτη, με σαφή την πρόθεσή του να κρατηθούν ως όμηροι και να περιμένει την εξέλιξη των γεγονότων, όπως επέμεναν οι πληροφορίες του, επέσπευσαν τον αγώνα.

Οι πρόκριτοι βέβαια μαζί με τον Γερμανό (Πατρών) και Προκόπιο (Κερνικης) προσποιήθηκαν ότι θα πάνε στην Τρίπολη, αλλά μετά καθυστέρηση ολίγων ημερών στα Καλάβρυτα για να περάσουν τα ενοχλήματα της ποδάγρας που «έτυχε», να προσβάλει τον Γερμανό, έφθασαν μέχρι την Κλειτορία και με την πρόφαση μιας πλαστής επιστολής ενός «φίλου» από την Τρίπολη, που τους προειδοποιούσε για τις άσχημες διαθέσεις του Καϊμακάρη, επέστρεψαν στην Αγία Λαύρα.

Ο ιστορικός Δ. Κόκκινος γράφει στην σελ. 269 του Α΄ τόμου της Ελληνικής επανάστασης: «Την 10ην Μαρτίου ευρίσκοντο εκεί (δηλαδή στην Αγία Λαύρα) ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Ασημάκης Ζαΐμης, ο Ασημάκης Φωτήλας, ο Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, ο Σωτήρης Χαραλάμπης, ο Παναγ. Φωτήλας, ο Ανδρέας Ζαΐμης, ο Ανδρέας Λόντος και ο Κερνίκης Προκόπιος. Συγκεντρώθησαν και συνεσκέφθησαν δια να λάβουν την τελευταίαν απόφασιν. Αφού ηρνούντο να μεταβούν εις την Τριπολιτσά, έπρεπε να περιμένουν την καταδίωξιν, παρ’ όλας τας δικαιολογίας των. Και αν συνελαμβάνοντο οι αρχηγοί… θα εματαιούτο οριστικώς ο αγών. Δεν έμενε παρά η επανάστασις». Και παρά τους δισταγμούς, που δικαιολογημένα διατυπώθηκαν, τελικά όλοι συμφώνησαν ότι η επανάσταση έπρεπε να επιταχυνθεί. Και συνεχίζει ο Κόκκινος: «Απεφάσισαν να διασκορπισθούν αμέσως, να κάνουν στρατολογίαν και να περιμένουν την ημέρα, που θα ήρχετο ταχέως δια την έναρξιν του αγώνος. Η επανάστασις είχε πλέον αποφασισθή», και αναμφισβήτητα στην Αγία Λαύρα.

Βεβαίως είχε προηγηθεί η 5θήμερη σύσκεψη των προκρίτων μαζί με τον Επίσκοπο Πατρών Γερμανό, τον Χριστιανουπόλεως από την Κυπαρισσία και τον πρωτοσύγγελον Αμβρόσιον Φραντζή, τον Προκόπιον Κερνίκης στο σπίτι του Α. Λόντου στο Αίγιον, που πέρασε στην ιστορία ως σύσκεψη της Βοστίτσας, και κατά την οποία μπορεί να μην επήλθε συμφωνία, αλλά το ζήτημα της επανάστασης μπήκε στο τραπέζι και από τα αυτιά όλων δεν έφευγε η προειδοποίηση του Παπαφλέσσα: «Η επανάσταση θα γίνει. Και αλλοίμονο σ’ εκείνο που θα τον βρουν οι Τούρκοι χωρίς όπλο στο χέρι».

Κανένας από τους ιστορικούς δεν μας λέει πότε ο Γερμανός έφυγε από την Αγία Λαύρα. Πάντως θα πρέπει να έμεινε μέχρι την 17/3, εορτήν του Αγ. Αλεξίου που τιμάται στην Αγία Λαύρα. Με την άποψη αυτή ταυτίζεται και η αποστολή από τα Καλάβρυτα στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη μηνύματος με ημερομηνία 19 Μαρτίου που συμβολικά έλεγε: “Χθες ετελέσθη το στεφάνωμα και έστω εις γνώσιν Σας. Καλάβρυτα 19 Μαρτίου. Υπογραφή: Νικ. Σολιώτης, Α. Σκαλτσάς.”

Όποια ημέρα κι αν έφυγαν από την Αγία Λαύρα, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός επήγε στην Μονή της Χρυσοποδαρίτισσας, ο Προκόπιος και ο Ανδρέας Ζαΐμης στα Νεζερά, ο Στ. Θεοχαρόπουλος στη Ζαρόυχλα, ο Παναγ. Φωτήλας στο Λιβάρτζι και ο Ανδρ. Λόντος στο Διακοφτό, με την σύμφωνη γνώμη όλων να συναντηθούν μετά την στρατολογία ξανά στην Μονή του Ομπλού σε λίγες ημέρες, για να χτυπήσουν το Φρούριο στην Πάτρα.

Τα γεγονότα όμως προέτρεξαν. Στις 16/3 ο Νικ. Σολιώτης και ο Κορδάς με εντολή του Χαραλάμπη χτύπησαν στο Αγρίδι δύο γυφτοχαρατζίδες και τρεις ταχυδρόμους του Καϊμακάρη της Τριπολιτσάς που πήγαιναν γράμματα προς τον Χουρσίτ Πασσά που βρισκόταν στην Ήπειρο.

Στις 17/3 χτυπήθηκε από τους Χονδρογιανναίους, με εντολή του Ασημ. Ζαΐμη παρουσία και του Ασημ. Φωτήλα, στην Χελωνοσπηλιά ο Σεϊδής σπαής, που μετέφερε χρήματα στην Τρίπολη, με την συνοδεία του και ο Βοεβόδας των Καλαβρύτων Αρναούτογλου, που πήγαινε προς Τρίπολη και τον ανάγκασαν να επιστρέψει στα Καλάβρυτα.

Και στις 21/3, ο Σολιώτης με τον Θεοχαρόπουλος, τον Ι. Παπαδόπουλο και τους Πετμεζαίους απελευθέρωσαν τα Καλάβρυτα. Επ’ αυτού διαβάζουμε στον ΙΒ΄ τόμο του μνημειώδους έργου «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της εκδοτικής Αθηνών: «Η επίθεση αυτή των Ελλήνων εναντίον των πύργων των Καλαβρύτων στις 21 Μαρτίου είναι η πρώτη πολεμική επιχείρηση του αγώνος στην Πελοπόννησο».

Το Αίγιο απελευθερώθηκε στις 23/3 και ο Ανδρέας Λόντος ανύψωσε κόκκινη σημαία με μαύρο σταυρό (φωτό). Την ίδια σημαία μετέφερε από το Αίγιο και σήκωσε ο Α. Λόντος μαζί με τους άλλους προκρίτους και τον λαό, στην δοξολογία που έγινε στην πλατεία Αγ. Γεωργίου, χοροστατούντος του Επισκόπου Γερμανού, που έφτασε την παραμονή στην Πάτρα από Μονή της Χρυσοποδαρίτισσας και ευλόγησε τα όπλα των Ελλήνων.

Επομένως τα Καλάβρυτα προηγήθηκαν όλων των υπολοίπων πόλεων της χώρας. Και της Καλαμάτας.

Η ιστορική λοιπόν αλήθεια απέχει από τον θρύλο της 25ης Μαρτίου. Η τελική απόφαση για την έναρξη του αγώνα πάρθηκε βέβαια στην Αγία Λαύρα στις 10 ή 13 – κατ’ άλλους – Μαρτίου. Και η πρώτη πολεμική επιχείρηση απ’ όλη την Ελλάδα έγινε στα Καλάβρυτα.

Η απόφαση δε αυτή της Αγίας Λαύρας που διεβίβασε αμέσως ο Κανέλλος Δηληγιάννης στον Πλαπούτα και τον Π. Μαυρομιχάλη προκάλεσε τον συντονισμό του αγώνος και την σύγχρονη περίπου έναρξη της επανάστασης σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο.

Ο θρύλος βέβαια περί δοξολογίας στην Αγία Λαύρα και αναπέταση της σημαίας του αγώνα από τον Γερμανό δημιουργήθηκαν από τον Γάλλο ιστορικό Πουκεβίλ που έγραψε το 1824 την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, με φανταστικές λεπτομέρειες για τον λόγο που εκφώνησε δήθεν ο Γερμανός στην Αγία Λαύρα και την ορκωμοσία των παληκαριών. Όμως ούτε ο ίδιος ο Γερμανός αναφέρει το γεγονός αυτό στα απομνημονεύματά του. Και όλες οι μαρτυρίες των υπολοίπων που άφησαν απομνημονεύματα διαψεύδουν τον Πουκεβίλ.

Βέβαια ο Γερμανός εκφώνησε πύρινο λόγο αλλά στην Πάτρα, στις 25 Μαρτίου.

Γιατί μετά – το πολύ – την 17 Μαρτίου έφυγαν όλοι από την Αγία Λαύρα. Βέβαια θα αναφέρω την αναφορά του Δ. Κόκκινου (σελ. 270 του 1ου τόμου της ιστορίας του) που γράφει: «Εις τα Καλάβρυτα τα πράγματα έφθασαν ταχέως εις το τέλος. Κατά την 21η Μαρτίου συνεκεντρώθηκαν εις την Μονήν Αγ. Λαύρας ο Σωτ. Θεοχαρόπουλος, ο Νικ. Σολιώτης, ο Ι. Παπαδόπουλος και Β. και Ν. Πετμεζαίοι και παραλαβόντες ένα ασήμαντο κανόνι του Μοναστηριού και με σημαία επί κοντού την χρυσοκέντητον εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που υπήρχε στην ωραία πύλη του ναού, ώρμησαν κατά των Καλαβρύτων. Η πολιορκία δεν κράτησε πολύ. Ο Αρναούτογλου με τους άλλους Τούρκους αναγκάσθηκαν να παραδοθούν ή κατεσφάγησαν κατά την επίθεσιν».

Έτσι θα πρέπει στις 25 Μαρτίου να μην υπήρχε κανείς εκ των επισκόπων ή των προκρίτων στην Αγία Λαύρα.

Όμως, ο θρύλος της Αγίας Λαύρας διαδόθηκε ευρύτατα σ’ όλη την Ελλάδα και έγινε ιδιαίτερα αγαπητός από τους Έλληνες. Με συγκίνηση δέχτηκαν τη σύνδεση των δύο μεγαλύτερων και αλληλένδετων στην συνείδησή τους ιδανικών της ελευθερίας του Έθνους και της Ορθοδοξίας. Η αρχή της Εθνεγερσίας συνδεδεμένη με την ημέρα του Ευαγγελισμού και με πρωτοστάτη εκκλησιαστικό άνδρα που όρκιζε τους αγωνιστές στο λάβαρο με την εικόνα της Παναγίας, ήταν φυσικό να συγκινήσει κάθε ελληνική ψυχή.

Πέρα όμως από τον θρύλο η 25η Μαρτίου είχε ορισθεί ως ημέρα εξεγέρσεως από τους Φιλικούς στη Βόστιτσα, την Μάνη και την Λευκάδα. Αλλά και στην πραγματικότητα, στις 25/3 είχε ξεκινήσει η επανάσταση σ’ όλη την Πελοπόννησο και είχαν πέσει και τα Σάλωνα από τον Πανουργιά.

Και όπως γράφει ο Φιλήμων Ι. στα προλεγόμενα των απομνημονευμάτων του Παλαιών Πατρών Γερμανού: «Είναι αληθές ότι η επανάσταση έλαβε χαρακτήρα γενικώτερο απ’ τις 25 Μαρτίου αλλά η πρώτη αρχή της υπάρχει κυρίως απ’ τις 21, διότι αι σημαίαι αναπετάθησαν, τα Εθνόσημα διανεμήθηκαν και οι Τούρκοι στα Φρούρια κλείσθηκαν».

Αυτή φαίνεται ότι είναι η αλήθεια.