Γρίπη και Αντιγριπικός Εμβολιασμός

του dr Ανδρέα Σκαρπέλου* Τι είναι η γρίπη; Η γρίπη είναι μια οξεία νόσος του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τους ιούς Α, Β και...

του dr Ανδρέα Σκαρπέλου*

Τι είναι η γρίπη;

Η γρίπη είναι μια οξεία νόσος του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τους ιούς Α, Β και C της γρίπης. Οι ιοί της γρίπης προσβάλλουν το ανώτερο ή/και το κατώτερο τμήμα του αναπνευστικού συστήματος (μύτη, φάρυγγας, λάρυγγας, βρόγχοι). Στην καθημερινή γλώσσα ο όρος "γρίπη" χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο του "κρύωμα" ή "ίωση" αλλά, με την αυστηρή ιατρική έννοια του όρου, "γρίπη" είναι η αρρώστια που οφείλεται στους παραπάνω συγκεκριμένους ιούς.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί ιοί της γρίππης;

Όπως αναφέραμε, υπάρχουν τρεις τύποι ιών της γρίπης (Α, Β και C). Οι τύποι Α και Β του ιού ευθύνονται για τις επιδημίες που συμβαίνουν κάθε χειμώνα, ενώ ο τύπος C δεν έχει τόσο μεγάλη επιδημιολογική σημασία. Ο τύπος Α του ιού της γρίπης υπόκειται συνεχώς σε μικρές αντιγονικές αλλαγές των πρωτεϊνών της επιφανείας του, που είναι υπεύθυνες για τις περισσότερες αλλαγές του ιού από εποχή σε εποχή (ο ιός τύπου Β δεν χωρίζεται σε υπότυπους, ούτε υπόκειται σε αντιγονικές αλλαγές).

Έτσι λοιπόν οι ιοί τύπου Α χωρίζονται σε υπότυπους με βάση δύο πρωτεΐνες της επιφάνειας τους, την αιμοσυγκολλητίνη (Η) και την νευραμινιδάση (Ν). Έχουν αναγνωριστεί αρκετοί διαφορετικοί υπότυποι, οι οποίοι παίρνουν και αντίστοιχα ονόματα: Η1Ν1, Η1Ν2 έως και Η16Ν9. Τα στελέχη που κυκλοφορούν παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια και απομονώνονται από τους ανθρώπους είναι τα Α(Η1Ν1) και Α(Η3Ν2).

Τι είναι η επιδημία και τι η πανδημία γρίπης;

Επιδημία έχουμε όταν τα κρούσματα γρίπης σε μία συγκεκριμένη περιοχή ή σε κάποια χώρα είναι σαφώς περισσότερα από αυτά που συνήθως συμβαίνουν κάθε χρόνο. Για πανδημία θα μιλούσαμε εάν είχαμε μια παγκόσμια επιδημία από ένα νέο στέλεχος ιού γρίπης. Μόνο ο ιός τύπου Α της γρίπης μπορεί να προκαλέσει πανδημίες. Ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι οι πανδημίες εμφανίζονται από τρεις έως τέσσερις φορές στη διάρκεια ενός αιώνα. Η επιστήμη ωστόσο δεν διαθέτει τα μέσα να προβλέψει πότε θα συμβεί μία πανδημία γρίπης.

Πώς μεταδίδεται η γρίπη;

Η γρίπη μεταδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο όταν ένας ασθενής βήχει, φταρνίζεται ή μιλά και διασπείρει τους ιούς στον αέρα με τη μορφή πολύ μικρών και αόρατων σταγόνων. Παράγοντες όπως ο ψυχρός καιρός και ο συγχρωτισμός αυξάνουν τη μετάδοση της γρίπης. Οι ενήλικες μπορεί να μεταδώσουν τη νόσο μία ημέρα πριν αρρωστήσουν έως 3-7 ημέρες από τη στιγμή που θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα. Τα παιδιά μπορεί να μεταδίδουν για περισσότερο από μία εβδομάδα.

Ποια είναι τα συμπτώματα της γρίπης;

Συνήθως ξεκινούν απότομα και περιλαμβάνουν ψηλό πυρετό, καταρροή, πονόλαιμο, ξηρό βήχα, πόνους των μυών, πονοκέφαλο, έντονη κόπωση. Συνήθως τα συμπτώματα αρχίζουν 1-3 ημέρες μετά την προσβολή από τον ιό και διαρκούν 2-7 ημέρες, ο βήχας όμως μπορεί να επιμένει για αρκετό χρονικό διάστημα. Η γρίπη διαφέρει από το κοινό κρυολόγημα, το οποίο προκαλείται από μία πληθώρα διαφορετικών ιών. Τα συμπτώματά του συνήθως είναι ηπιότερα, διαρκούν λιγότερο, ενώ σπάνια συμβαίνουν επιπλοκές. Αντίθετα, η γρίπη μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νόσηση και επιπλοκές που καμιά φορά μπορεί να είναι θανατηφόρες. Σε κάθε περίπτωση η συμβουλή του γιατρού είναι αναγκαία.

Υπάρχουν κάποια συμπτώματα που όταν εμφανιστούν θα πρέπει άμεσα ο ασθενής να επικοινωνήσει με τον γιατρό του: υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, δύσπνοια, πόνος ή αίσθημα πίεσης στο στήθος, λιποθυμικά επεισόδια, σύγχυση, πολλοί ή παρατεινόμενοι έμετοι. Εάν ο ασθενής πάσχει από κάποιο χρόνιο νόσημα, καλό είναι να συμβουλευτεί γιατρό αμέσως μόλις εμφανίσει συμπτώματα γρίπης, επειδή έχει περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσει επιπλοκές.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της γρίπης;

Πνευμονία (από τον ίδιο τον ιό ή από μικρόβια), αφυδάτωση, κρίσεις άσθματος στα άτομα που πάσχουν από βρογχικό άσθμα, παρόξυνση της χρόνιας βρογχίτιδας, επιδείνωση καρδιακής ανεπάρκειας ή του διαβήτη. Μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν επιπλοκές έχουν οι ηλικιωμένοι και τα άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα. Άλλες σπανιότερες επιπλοκές είναι διαταραχές του καρδιακού ρυθμού, μυοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα, εγκεφαλίτιδα και εγκάρσια μυελίτιδα, σύνδρομο Reye κυρίως στα παιδιά που βρίσκονται σε χρόνια θεραπεία με ασπιρίνη.

Είναι η γρίπη θανατηφόρος αρρώστια;

Η αλήθεια είναι ότι κάθε χρόνο συμβαίνουν αρκετοί θάνατοι σε όλον τον κόσμο από γρίπη, αλλά στην συντριπτική τους πλειοψηφία πρόκειται για άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας. Για άτομα χωρίς σοβαρά προβλήματα, που θα δεχθούν τις κατάλληλες ιατρικές συμβουλές, ο κίνδυνος είναι μηδαμινός. Αλλά και για τους υπερήλικες ή τους βαρέως πάσχοντες, η έγκαιρη ιατρική βοήθεια μειώνει κατά πολύ τον κίνδυνο.

Τι είναι η γρίπη των πτηνών;

Είναι μία πολύ μεταδοτική (στα πτηνά) νόσος που προσβάλλει όλα τα είδη των πτηνών και προκαλείται από τον ιό γρίπης τύπου Α. Η νόσος ξεκινά στα άγρια πτηνά, στα οποία όμως τυπικά προκαλεί ήπια ή και καθόλου συμπτώματα. Μπορεί όμως να προκαλέσει βαριά νόσο και θάνατο στα οικόσιτα πουλερικά. Οι υπότυποι Η5 και Η7 του ιού είναι αυτοί που προκαλούν σοβαρή νόσηση στα οικόσιτα πουλερικά. Παρά το γεγονός ότι οι ιοί αυτοί δεν προσβάλλουν συνήθως τον άνθρωπο, υπάρχουν μερικά επιβεβαιωμένα κρούσματα γρίπης των πτηνών σε ανθρώπους. Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα, δεν έχουν ποτέ καταγραφεί στην Ελλάδα ούτε επιδημίες τέτοιας γρίπης σε πτηνά, ούτε κρούσματα μετάδοσης σε ανθρώπους. Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα της γρίπης των πτηνών διογκώθηκε από τα μέσα ενημέρωσης σε όλον τον κόσμο, πολύ περισσότερο από την πραγματική του διάσταση και οδήγησε σε αδικαιολόγητες ακρότητες που σύντομα ξεχάστηκαν (π.χ. η αποφυγή κατανάλωσης κοτόπουλου!).

Τι είναι η γρίπη των χοίρων;

Πρόκειται για γρίπη που προκαλείται από ένα άγνωστο μέχρι το 2009 στέλεχος του ιού της γρίπης τύπου Α(Η1Ν1) και εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Μεξικό. Στην πραγματικότητα, ο νέος ιός δεν έχει ποτέ ανιχνευτεί αυτούσιος σε χοίρους στο παρελθόν (γι' αυτό και η ονομασία "γρίπη των χοίρων" για την επιδημία που ξέσπασε στο Μεξικό είναι μάλλον αδόκιμη). Συμβαίνει απλώς μια από τις πρωτεΐνες του είναι όμοια με τον ιό που συνήθως μολύνει τους χοίρους. Εκτιμάται ότι το νέο αυτό στέλεχος Η1Ν1 προέκυψε, κάποια στιγμή, από την ανάμιξη διαφορετικών στελεχών του ιού (τα οποία συνήθως μολύνουν διαφορετικά είδη έμβιων οργανισμών: ανθρώπους, γουρούνια και πτηνά), μέσα στον ίδιο χοίρο, που αποτέλεσε το «εργαστήρι» για τη γενετική ανταλλαγή και τη δημιουργία του νέου στελέχους. Υπήρξαν αρχικώς ενδείξεις ότι το νέο στέλεχος του ιού μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερη νόσο από αυτήν της συνηθισμένης (εποχικής) γρίπης. Αυτό όμως μέχρι σήμερα δεν έχει επαληθευθεί, καθώς συμβαίνει μάλλον το αντίθετο. Όπως όμως είναι φυσικό, ο πληθυσμός δεν έχει ικανοποιητική ανοσία στον νέο ιό, με αποτέλεσμα να προκαλούνται εύκολα στους πληθυσμούς γενικευμένες επιδημίες. Από την άλλη μεριά, η νόσηση ενός μέρους του πληθυσμού και ο εμβολιασμός θα δημιουργήσει ένα τείχος ανοσίας, ώστε να μην έχουμε μαζική νόσηση του πληθυσμού. Η αυστηρή τήρηση μέτρων προφύλαξης (τακτικό πλύσιμο των χεριών, χρήση αντισηπτικών διαλυμάτων, φτέρνισμα στον αγκώνα μας) σε χώρους όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία είναι επιβεβλημένη. Αυτονόητο είναι ότι η κατανάλωση μαγειρεμένου χοιρινού είναι ασφαλής. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι η υπερβολική δημοσιότητα που έχει λάβει το ζήτημα είναι μάλλον αδικαιολόγητη, τουλάχιστον για την Ελλάδα.

Πώς θεραπεύεται η γρίπη;

Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ιώσεις, έτσι και η γρίπη "θα κάνει τον κύκλο της". Αυτό που χρειάζεται είναι ξεκούραση, πολλά υγρά, αποφυγή του καπνίσματος, λήψη αντιπυρετικών για την αντιμετώπιση του πυρετού και παυσίπονων για την αντιμετώπιση του πόνου των μυών. Η ιατρική συμβουλή είναι απαραίτητη για την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία τυχόν επιπλοκών της νόσου. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία θέση στην θεραπεία της γρίπης που δεν έχει παρουσιάσει επιπλοκές.

Προσοχή χρειάζεται στη χορήγηση ασπιρίνης ως αντιπυρετικού και αναλγητικού: σε παιδιά και εφήβους που έχουν πυρετό μπορεί, σπάνια βέβαια, να προκαλέσει ένα σοβαρό νόσημα που λέγεται σύνδρομο Reye, ενώ σε ενήλικες μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές παθήσεις και αιμορραγίες.

Υπάρχουν φάρμακα που θεραπεύουν την γρίπη;

Όχι ακριβώς. Υπάρχουν ειδικά αντι-ιϊκά φάρμακα που μπορούν να μειώσουν τη διάρκεια της νόσου όταν αρχίσουμε να τα παίρνουμε τις πρώτες δύο ημέρες από την εκδήλωση των συμπτωμάτων. Δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς ότι τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά στις περιπτώσεις βαριάς νόσησης που συνοδεύεται από επιπλοκές ούτε ότι μπορούν να μειώσουν την συχνότητα των επιπλοκών. Τα φάρμακα αυτά, όπως και όλα τα φάρμακα, έχουν παρενέργειες και δεν πρέπει να λαμβάνονται χωρίς τη συνταγή γιατρού.

Πώς μπορούμε να προστατευθούμε από τη γρίπη;

Μέχρι σήμερα ο κύριος τρόπος για να προστατευθεί κανείς από τη γρίπη είναι ο εμβολιασμός. Η τήρηση επίσης βασικών κανόνων υγιεινής είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας, τόσο από την γρίπη, όσο και από άλλες ιώσεις του αναπνευστικού. Το τακτικό πλύσιμο των χεριών και η αποφυγή χώρων με πολύ κόσμο, όταν υπάρχει κίνδυνος επιδημίας, είναι αρκετά. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται για τα άτομα με χρόνια νοσήματα, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.

Ποια άτομα πρέπει να εμβολιάζονται;

Σε κάθε περίπτωση, ο γιατρός σας είναι υπεύθυνος για την απόφαση εμβολιασμού ή μη για τη γρίπη. Πρέπει να απευθύνεστε σ’ αυτόν κάθε αρχές Οκτωβρίου και να τον ρωτάτε σχετικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο αντιγριπικός εμβολιασμός είναι απαραίτητος σε όλα τα άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, σε πάσχοντες από χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού και του καρδιοαγγειακού συστήματος, σε πάσχοντες από μεταβολικά νοσήματα όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης και οι τρόφιμοι γηροκομείων και όσοι διαμένουν σε συνθήκες ομαδικής διαβίωσης.

Πότε πρέπει να γίνεται ο εμβολιασμός;

Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται από αρχές Οκτωβρίου έως μέσα Νοεμβρίου κάθε χρόνο, εκτός εάν ορίσει αλλιώς ο γιατρός. Χρειάζονται περίπου δύο εβδομάδες από τον εμβολιασμό ώστε ο οργανισμός να δημιουργήσει προστατευτικά αντισώματα για τη γρίπη. Επαναληπτική δόση εμβολίου κατά την διάρκεια μιας περιόδου δεν χρειάζεται. Ο εμβολιασμός είναι απαραίτητος κάθε χρόνο, διότι, όπως προαναφέραμε, οι ιοί της γρίπης αλλάζουν συνεχώς, αλλά και γιατί η ανοσία που αφήνει το εμβόλιο εξασθενεί μετά από 6 μήνες περίπου.

Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο της γρίπης;

Το εμβόλιο της γρίπης προστατεύει μόνο από τους ιούς της γρίπης και όχι από το κοινό κρυολόγημα ή άλλες «ιώσεις». Γι’ αυτό είναι λάθος η άποψη που ακούμε συχνά ότι «φέτος, παρά το εμβόλιο, όλο κρυωμένος είμαι!». Η αποτελεσματικότητά του απέναντι στη γρίπη είναι ικανοποιητική: έχει αποδειχθεί ότι το 70-90% των ατόμων που εμβολιάζονται προστατεύονται από τη νόσο. Στους ηλικιωμένους και σε αυτούς που πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα το εμβόλιο συχνά είναι λιγότερο αποτελεσματικό, αλλά ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις μειώνει τις εισαγωγές στο νοσοκομείο και τους θανάτους από επιπλοκές. Τέλος, το εμβόλιο περιέχει νεκρούς ιούς γρίπης ή τμήματα του ιού και για τον λόγο αυτό δεν υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσει τη νόσο.

* ο Ανδρέας Σκαρπέλος (από το Λεχούρι Καλαβρύτων) είναι Ειδικός Ιατρός Γενικής / Οικογενειακής Ιατρικής
Πιστοποιημένος στους Υπερήχους-Επίκουρος Συντονιστής Εκπαίδευσης Γενικής Ιατρικής - Μέλος EURACT, IPCRG, ESPCG.