10 Απρίλη - Ιερές Μνήμες

του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου Είχαν περάσει μόλις δυο βδομάδες από το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και το φρόνημα και ο...

του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου

Είχαν περάσει μόλις δυο βδομάδες από το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και το φρόνημα και ο ενθουσιασμός των Ελλήνων «έπρεπε» να καμφθεί. Τι πιο «αποτελεσματικό», από το να πληγεί η «κεφαλή»: Ο Πατριάρχης του Γένους, που φρόντιζε να κρατάει ψηλά το ηθικό των επαναστατημένων!

Στις 10 του Απρίλη, ανήμερα το Πάσχα του 1821, μετά τη Θεία Λειτουργία στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου, στο Φανάρι, συλλαμβάνεται ο από τη Δημητσάνα Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ και απαγχονίζεται στην κεντρική πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ύστερα από σκληρά βασανιστήρια. Από την ημέρα εκείνη αυτή η πύλη του Πατριαρχείου δεν ξανάξοιξε! Το σκήνωμά του παρέμεινε εκεί για τρεις μέρες, για να υποστεί μεγαλύτερο εξευτελισμό από τον όχλο. Την τρίτη ημέρα το αγόρασαν(!) τρεις Εβραίοι και αφού το περιέφεραν στην Πόλη, το πέταξαν στον Κεράτιο Κόλπο. Ένας Κεφαλλονίτης πλοίαρχος, ο Νικόλαος Σκλάβος, το βρήκε και με μεγάλη ευλάβεια το μετέφερε στην Οδησσό, όπου και ετάφη στον Ελληνικό Ναό της Αγίας Τριάδος, με τις τιμές που άρμοζαν σε έναν Ιερομάρτυρα και Εθνομάρτυρα Πατριάρχη. 

Το 1871, 50 χρόνια μετά το μαρτύριό του, έγινε η ανακομιδή των λειψάνων του στην Αθήνα, όπου φυλάσσονται σε μαρμάρινη λάρνακα στο Μητροπολιτικό Ναό της πόλης.

Τον επόμενο χρόνο, το 1872, στήθηκαν οι δύο πρώτοι ανδριάντες προς τιμήν του. Ο ένας κατασκευάστηκε με δαπάνη του Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ και τοποθετήθηκε στα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ο άλλος κατασκευάστηκε με δαπάνη του Δημάρχου Οδησσού Γρηγορίου Μαρασλή και τοποθετήθηκε στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Κυριακής, στη γενέτειρα του Εθνομάρτυρα.

Εκατό χρόνια από το μαρτυρικό θάνατό του, το 1921, ο Γρηγόριος ο Ε΄ ανακηρύχθηκε Άγιος της Εκκλησίας μας και από τότε η μνήμη του τιμάται την ημέρα του απαγχονισμού του.

Πέντε ακριβώς χρόνια από το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης, στις 10 του Απρίλη του 1926, Κυριακή των Βαΐων τότε, η Ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου έμελλε να γίνει μια από τις μεγάλες επετείους του Ελληνισμού. Η πράξη αυτή ήταν το αποκορύφωμα της τρίτης πολιορκίας της πόλης, που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο πριν (15 Απρίλη 1825), από τον Κιουταχή. Και αφού η στρατιωτική δύναμη του πολιορκητή (30.000 άνδρες) ήταν αναποτελεσματική για ένα «φράχτη», ενισχύθηκε αργότερα με άλλους 10.000, οι οποίοι καθοδηγούνταν από τον Ιμπραήμ

Αν και ο Μιαούλης κατάφερε να σπάσει το θαλάσσιο αποκλεισμό και να περάσει τρόφιμα και πολεμοφόδια, η πείνα, οι στερήσεις, οι αρρώστιες που θέριζαν, και γενικά η εξαθλίωση είχαν φτάσει σε οριακό σημείο και επέφεραν καίριο πλήγμα στους υπερασπιστές, που εκείνη την περίοδο ανέρχονταν σε 10.500, περίπου, από τους οποίους μόνο οι 3.500 ήταν οπλισμένοι. Οι συνθήκες αυτές καθιστούσαν αδύνατη την αποτελεσματική υπεράσπιση της πόλης, γι αυτό και αποφασίστηκε σε συμβούλιο οπλαρχηγών και προκρίτων, στις 6 του Απρίλη, η έξοδος από την πόλη και ορίστηκε γι' αυτή η νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων (9 προς 10 Απρίλη). Τα μεσάνυχτα, σύμφωνα με το σχέδιο, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, υπό τους Δημήτριο Μακρή, Νότη Μπότσαρη και Κίτσο Τζαβέλα, με την ελπίδα να διασπάσουν τις εχθρικές γραμμές, επωφελούμενοι από τον αιφνιδιασμό των πολιορκητών. Νωρίτερα είχαν σκοτώσει τους τούρκους αιχμαλώτους, ενώ στην πόλη παρέμειναν τραυματίες και γέροι. 

Όμως, το σχέδιο της εξόδου, είτε προδόθηκε, είτε δεν εφαρμόστηκε σωστά κι έτσι οι δυνάμεις του Ιμπραήμ κατέσφαξαν με τα γιαταγάνια τους μαχητές της ελευθερίας. Στο μεταξύ, μέσα στο Μεσολόγγι είχαν αρχίσει οι σφαγές από τους Τουρκοαιγύπτιους, που είχαν εισβάλει από άλλο σημείο της πόλης. Σε πολλά σημεία σημειώθηκαν δραματικές και ηρωικές συνάμα σκηνές:

Ο δημογέροντας Χρήστος Καψάλης, όταν κυκλώθηκε από τους εισβολείς στο σπίτι του, όπου είχαν συγκεντρωθεί τραυματίες, γέροντες και γυναικόπαιδα, έκανε το σταυρό του, φώναξε: «Μνήσθητί μου Κύριε, όταν έλθης εν τη Βασιλεία σου» και έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Ο Μητροπολίτης Ρωγών Ιωσήφ ανατίναξε τον Ανεμόμυλο, στην τελευταία πράξη αντίστασης, όταν κυκλώθηκε από τους εχθρούς.

Ελάχιστοι ήσαν αυτοί που επέζησαν μετά την Έξοδο. Οι περισσότεροι «παρέμειναν» στο «Κήπο των Ηρώων» της πόλης!

Το πρωί της 10ης Απριλίου, ανήμερα των Βαΐων, η οθωμανική ημισέληνος κυμάτιζε στα χαλάσματα του Μεσολογγίου. Ο ηρωισμός όμως των γενναίων Μεσολογγιτών δεν κάμφθηκε και τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 11 Μαΐου 1829, η πόλη απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό. Το 1937 αναγνωρίστηκε ως «Ιερά Πόλις» (η μοναδική στην Ελλάδα με αυτόν τον τίτλο) και η Κυριακή των Βαΐων ορίστηκε ως επέτειος της Εξόδου.

Η «Ιερά Πόλις» έχει ακόμα το προνόμιο να συμπεριλαμβάνει στο μεγάλο κατάλογο των Ηρώων της και τον κορυφαίο φιλέλληνα Άγγλο ποιητή, τον Λόρδο Μπάιρον, που είχε πεθάνει δυο χρόνια νωρίτερα, (19 Απρίλη 1824, ανήμερα το Πάσχα). Η σορός του ταριχεύτηκε και μεταφέρθηκε στην Αγγλία, αν και η επιθυμία του ήταν να ταφεί στην Ελλάδα. Η καρδιά του μόνο ενταφιάστηκε σε κενοτάφιο της Ηρωικής Πόλης, στο οποίο υπάρχει και αναφορά στο πρόσωπό του.

Τα γεγονότα αυτά, όχι μόνο δεν έκαμψαν το ηθικό του «Μεγάλου Ξεσηκωμού» του Έθνους, όπως θα περίμενε ο εχθρός, αλλά συνέβαλαν στο ακριβώς αντίθετο! Κι ακόμα, ένα νέο κύμα φιλελληνισμού αναδύθηκε και επηρέασε εμμέσως την ευρωπαϊκή διπλωματία για τα εθνικά δίκαια των Ελλήνων.

Πέρα από τη συμβολή τους αυτή, τα γεγονότα αυτά υμνήθηκαν και από κορυφαίους της λογοτεχνίας μας.

Οι ήχοι των κανονιών του εχθρού που πολιορκούσε το Μεσολόγγι, έφταναν μέχρι το λόφο του Στράνη, στη Ζάκυνθο. Εκεί ο Εθνικός μας Ποιητής, καθισμένος στη σκιά ενός δέντρου, εμπνεύστηκε από την ηρωική αντίσταση των γενναίων Μεσολογγιτών και έγραψε τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» και τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Στο σημείο εκείνο του λόφου υπάρχει σήμερα μικρή πλατεία, στο κέντρο της οποίας δεσπόζει η προτομή του.

Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» μελοποιήθηκε το 1829 από το Νικόλαο Μάτζαρο και έγινε ο Εθνικός μας Ύμνος.

Τον άλλο μεγάλο «σταθμό» της λογοτεχνίας μας, το ποίημα «Ελεύθεροι πολιορκημένοι», μελοποίησε στις μέρες μας ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες, ο Γιάννης Μαρκόπουλος.

Δεν θα μπορούσαν ούτε ο ηρωισμός, ούτε κι θάνατος του Λόρδου Μπάιρον να μη συγκλονίσουν το Διονύσιο Σολωμό. Γι αυτό και η ωδή «Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάιρον», λίγο μετά την απώλεια του μεγάλου αγωνιστή, εκφράζει τα συναισθήματα κάθε Έλληνα.

Στην τελετή αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του Γρηγορίου του Ε΄, που έγινε με κάθε επισημότητα, ανήμερα στις 25 Μαρτίου του 1872 στα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών των Αθηνών, ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης απήγγειλε το ποίημά του: "Στον Ανδριάντα του Γρηγορίου του Ε΄".

Στο ποίημα «Ο καλόγερος της Κλεισούρας», ο «τραγουδιστής του βουνού και της στάνης», ο Κώστας Κρυστάλλης, υμνεί έναν από τους ήρωες της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου, τον Δημήτρη (κατ’ άλλους Γιάννη) Γούναρη – Ζούκα, από το Κεράσοβο Ιωαννίνων.

Είναι ατέλειωτη η πλειάδα των ερευνητών, των λογοτεχνών, των ζωγράφων, των ιστορικών και πολλών ακόμα ανθρώπων του πνεύματος, των γραμμάτων και της τέχνης που έχουν ασχοληθεί με τους «Σταθμούς» αυτούς του Ελληνισμού.

Ένα ακόμα μεγάλο μνημείο για τα δύο αυτά κορυφαία ιστορικά γεγονότα έχει ανεγερθεί βαθειά στην ψυχή του καθενός μας, από τα πρώτα μαθητικά μας χρόνια, που τα ποιήματα και τα σχολικά σκετς για τον Γρηγόριο τον Ε΄ και για την Έξοδο του Μεσολογγίου πρωταγωνιστούσαν στη σχολική θεατρική σκηνή, την ημέρα της Εθνικής Παλιγγενεσίας.

πηγές: «Βικιπαίδεια», εγκυκλοπαίδεια «Δομή», εγκυκλοπαίδεια «Ελλαδική».