Οι «περιπέτειες» ενός Ηρώου - Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών του 1821

Του Χρήστου Φωτεινόπουλου* Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών του 1821 Συνοπτική ιστόρηση του κτητορικού του. Στο γραφικό και ε...

Του Χρήστου Φωτεινόπουλου*
Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών του 1821 Συνοπτική ιστόρηση του κτητορικού του.

Στο γραφικό και ειδυλλιακό λόφο του Προφήτη Ηλία, κατέναντι της Μονής της Αγίας Λαύρας, υψώνεται επιβλητικό το «Ηρώο της Ελευθερίας», το Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, σύμβολο της Εθνικής Ανεξαρτησίας των Ελλήνων από τον Τουρκικό Ζυγό. Η ανέγερσή του υπήρξε περιπετειώδης και διήρκησε μέχρι την ολοκλήρωσή του σχεδόν εβδομήντα (70) χρόνια. Στις 25 Μαρτίου 1971, με τη συμπλήρωση εκατό πενήντα (150) χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, έγιναν τα αποκαλυπτήριά του.

Αρχές του 20ου αιώνα. Η Μονή της Αγίας Λαύρας έχει περάσει στη συνείδηση των περισσοτέρων Ελλήνων ως η «Μητρόπολη της Εθνεγερσίας». Το Διάταγμα που εξέδωσε ο βασιλιάς Όθων στις 15/27 η Μαρτίου 1838 που καθιέρωνε την 25η Μαρτίου ως ημέρα εθνικής επετείου, οι μυθοπλασίες του Γάλλου φιλέλληνα και ιστορικού Πουκεβίλ (Pouqueville), που συνέγραψε το 1824 την Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, οι απόψεις ορισμένων ιστορικών (Δ. Κόκκινος) -που στηρίζονταν κυρίως στα Απομνημονεύματα κάποιων αγωνιστών- και συνέδεαν τα πολεμικά γεγονότα των πρώτων ημερών του απελευθερωτικού αγώνα με το ιστορικό Μοναστήρι, οι προφορικές μαρτυρίες επιζώντων  γερόντων για τα πρώτα επαναστατικά γεγονότα (τις επικαλείται ο ιστορικός των Καλαβρύτων Γ.

Παπανδρέου), καθώς και η ιδεολογική επικράτηση των αυτοχθόνων Ελλήνων επί των ετεροχθόνων

1., καθιστούν την Αγία Λαύρα κοιτίδα του νεοελληνικού κράτους, «Εθνική Κιβωτό» των οσίων και ιερών του έθνους, αφετηρία ενός νέου πατριωτισμού, εφαλτήριο αλυτρωτισμού.

Το έτος 1896, στον απόηχο του εθνικού και πατριωτικού φανατισμού των χρόνων αυτών, τέσσερις ενθουσιώδεις και φιλοπάτριδες άνδρες από την επαρχία Καλαβρύτων: οι καταγόμενοι από το Μοστίτσι Λεωνίδας Αναγνωστόπουλος (γνωστός έμπορος και Δικηγόρος Αθηνών), ο Γ. Γεωργακόπουλος (πατέρας του Κ. Γεωργακόπουλου, Προέδρου του Ε.Ε.Σ και τ. πρωθυπουργού) ο Λ. Γιαννακόπουλος (έφεδρος αξιωματικός) και ο από την Κλειτορία (Μαζέικα) καταγόμενος συμβολαιογράφος Ηρ. Καρκούλιας ιδρύουν τον «Σύλλογον των εν Αθήναις και Πειραιεί Καλαβρυτινών», με πρωταρχικό σκοπό (εκτός των άλλων) την ανέγερση στην Αγία Λαύρα Ηρώου των Αγωνιστών του 1821.

Στις 11 Ιουνίου 1898 με ενέργειες του Συλλόγου αυτού εκδόθηκε ΒΔ. «Περί συστάσεως Ερανικής Επιτροπής του Ηρώου».

Με την υπ' αριθμόν δε 5472/23.12.1904 απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών ανατέθηκε στον εν λόγω Σύλλογο η πραγματοποίηση των εράνων. Αμέσως τότε ο Σύλλογος έστειλε εγκύκλιο και καλούσε τους απανταχού 'Έλληνες να προσφέρουν μία δραχμή ο καθένας για τον εθνικό σκοπό, την ανέγερση πανελλήνιου Ηρώου στην Αγία Λαύρα. Μάλιστα, τον έρανο άνοιξε συμβολικά ο Βασιλεύς Γεώργιος Α΄ μ ένα χάρτινο εκατόδραχμο (Εξαργυρωνόταν με 112 μεταλλικές δρχ.)

Μετά από τέσσερα χρόνια, και ύστερα από εισήγηση του Συλλόγου, το Υπουργείο Εσωτερικών, με την υπ' αριθμόν 17824/8.7.1908 απόφαση του, ανακάλεσε την υπ' αριθμόν 5472/23.12.1904 απόφαση και συνέστησε νέα Ερανική Επιτροπή, αποτελούμενη από το Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο και τους Στέφανο Στρέιτ, Ιωάννη Παπαδια-μαντόπουλο, ΘρΖαΐμη, Αλκ. Παπαπαναγιώτου και I. Σαγιά. Η Επιτροπή αυτή, όπως προκύπτει από τα σχετικά πρακτικά, εργάστηκε με πολύ ζήλο και ενθουσιασμό, πρώτα - πρώτα για να βρει τα απαιτούμενα χρηματικά ποσά και κατόπιν να βρει τον κατάλληλο καλλιτέχνη που θα αναλάμβανε την εκτέλεση του έργου, «εις τρόπον ώστε τούτο να είναι ευπρεπές και

συμβολικόν (μνημείον καλλιτεχνικόν), να αποτελεί σύμβολον της Εθνικής ημών Ανεξαρτησίας, να είναι μεγαλειώδες και απρόσωπον μνημείον των Πανελλήνων και να εκφράζει καταλλήλως την γενικήν τότε τάσιν του Ελληνισμού προς εκδίωξιν του τυράννου και απόκτησιν της ελευθερίας του».

Μέχρι το 1911 η Επιτροπή είχε συγκεντρώσει 25.000 δραχμές. Με τη συνέχιση δε των εράνων και με σχετική κρατική επιχορήγηση η Επιτροπή υπολόγιζε ότι μέχρι το 1921, που θα εορταζόταν η  κατονταετηρίδα της Εθνεγερσίας, το Ηρώο θα είχε ανεγερθεί.

Έτσι λοιπόν το 1912 η Επιτροπή ανέθεσε στο γλύπτη Κ. Δημητριάδη να μελετήσει τη μορφή του Μνημείου και να υποδείξει τον κατάλληλο χώρο, στον οποίο έπρεπε να στηθεί.

Πράγματι ο γλύπτης Κ. Θ. Δημητριάδης αποδέχτηκε την πρόσκληση και υπέβαλε τις πρώτες

προτάσεις του όπου και πρότεινε δύο θέσεις ανέγερσης του μνημείου; Τη θέση «Δένδρον» νότια της Μονής και τη θέση «Αλώνια»δυτικά αυτής. Τα γεγονότα όμως που ακολούθησαν (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, Ελληνικός Διχασμός, Μικρασιατική Καταστροφή) όχι μόνο παρακώλυσαν την ανέγερση του Ηρώου, αλλά εξασθένισαν και την αξία των χρημάτων που είχαν συγκεντρωθεί.

Το έτος 1928 Πρόεδρος του Συλλόγου εκλέγεται ο Κ. Πετμεζάς. Στις αρχές του 1932 ο Σύλλογος ανακίνησε πάλι το ζήτημα. Άρχισε δε αμέσως τη συγκέντρωση χρημάτων και ανέθεσε και πάλι στο γλύπτη Κ. Δημητριάδη, καθηγητή τότε και διευθυντή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, την ανέγερση του Μνημείου στο λόφο του Προφήτη Ηλία, απέναντι από την Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας και το αρχιτεκτονικό μέρος στο συνεργάτη .του Αν.Μεταξά με επιβλέποντα το μηχανικό της Επιτροπής Κ. Δοξιάδη. Για την επιλογή του λόφου του Προφήτη Ηλία ως ιδανικής τοποθεσίας ανέγερσης του μνημείου ο Αιγιώτης ιστορικός ερευνητής κ. Γεώργιος Θ. Παπαγεωργίου, δημοσίευσε στην Εφημερίδα «Το Βήμα της Αιγιαλείας» το πιο κάτω ιστορικό σημείωμα: «Στα τέλη Μαΐου του 1930, ο

τότε Πρωθυπουργός Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέφτηκε τα

Καλάβρυτα και τα Μοναστήρια μας του

Ο λόφος του Προφήτη Ηλία με το εκκλησάκι(φωτο Εραστές των Καλαβρύτων)

Έτσι αποφασίσθηκε να μεταφερθεί σε απέναντι λοφίσκο το εξωκκλήσι και στη θέση του να γίνει το Ηρώο, όπως και έγινε.

Στις 24 Ιουλίου 1932 κατετέθη ο θεμέλιος λίθος του Ηρώου από τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, Πρόεδρο της Επιτροπής του Ηρώου. Η ημέρα χαρακτηρίστηκε ιστορική κατά τους διοργανωτές. Πλήθος κόσμου μέσα σ΄ ένα πνεύμα εθνικής υπερηφάνειας και συγκίνησης έτρεξε να παρακολουθήσει τις εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα, τόσο στην Αγία Λαύρα όσο και στο χώρο του Ηρώου (Αρχιερατική Δοξολογία στο Καθολικό της Μονής, Τρισάγιο κάτω από τον ιστορικό Πλάτανο, πομπή προς το Ηρώο στην οποία προπορευόταν ο Ηγούμενος της Αγίας Λαύρας με το ιερό Λάβαρο, η κατάθεση του θεμελίου λίθου από τον Μακαριότατο, εκφώνηση υψηλών λόγων και ομιλιών για την ημέρα της Ανεξαρτησίας κλπ).(Είχε προηγηθεί η κατασκευή της αμαξιτής οδού Καλαβρύτων-Αγίας Λαύρας-Ηρώου) Το έτος 1934: Πρωτοσταντούντος του υπουργού Παιδείας κ. Ι. Μακρόπουλου (ο οποίος έθεσε στη διάθεση της επιτροπής όλες τις υπηρεσίες του Υπουργείου) συστήθηκε μεγάλη Επιτροπή εκ του Ναυάρχου Κουντουριώτου-Επίτιμου Προέδρου, του Αρχιεπισκόπου ως Προέδρου, του Μακρόπουλου ως Αντιπροέδρου, της Επιτροπής Ηρώου, των απογόνων των Αρχηγών της Επαναστάσεως του 1821 και πλείστων άλλων διαπρεπών μελών της Αθηναϊκής κοινωνίας με «εθνικό» στόχο τη διοργάνωση πανελληνίων εράνων για τη συγκέντρωση χρημάτων προς ανέγερση του Ηρώου. Η επιτροπή απηύθυνε έκκληση στους απανταχού Έλληνες στις 24 Μαρτίου 1934, για να συνεισφέρουν τον οβολό τους υπέρ του Ηρώου. Κρατικά αεροπλάνα κατά την ημέρα εκείνη έρριπταν χιλιάδες εκκλήσεις προς το λαό των Αθηνών.

Σχηματίστηκε επίσης και μια άλλη επιτροπή εκ Κυριών υπό την Προεδρεία της εριτίμου Κυρίας Λίνας Τσαλδάρη, συζύγου του τότε πρωθυπουργού Τσαλδάρη και των γνωστών γυναικείων σωματείων και εκλεκτών Κυριών της Αθηναϊκής Κοινωνίας με γενική Γραμματέα την ερίτιμον και λογία Κυρία Άννα Τριανταφυλλίδου η οποία εκτός των άλλων  πολυτίμων υπηρεσιών της ενίσχυσε με την πένα της την προσπάθεια δημοσιεύσασα υπέρ του Ηρώου συναρπαστικά άρθρα στις εφημερίδες.

Η επιτροπή ως απαρχή των ενεργειών της οργάνωσε μία γιορτή στο Πάλλας την 13ην Ιουνίου 1934. Η εορτή αύτη, στην οποία προσφέρθηκε δωρεάν μετά πατριωτισμού ο διεθνούς φήμης βαρύτονος κ. Φαρδούλης δια το μελόδραμα Τόσκας, και στην οποία παρέστη ο Πρωθυπουργός μετά των περισσοτέρων μελών του Υπουργικού Συμβουλίου, οι πλείστοι Πρέσβεις των ξένων Κρατών και η πιο εκλεκτή Κοινωνία των Αθηνών, στέφτηκε από πλήρη επιτυχία και απέδωσε μεγάλο χρηματικό ποσό.

Την 115η επέτειο (25 Μαρτίου 1936) της Απελευθέρωσης τίμησε με την παρουσία του Α.Β.Υ ο Διάδοχος (Παύλος). Οι δαπάνες της φιέστας καλύφθηκαν από το Δημόσιο, την Κοινότητα Καλαβρύτων και την Ερανική Επιτροπή.(Σημαίες, πολυτελή μικρά και μεγάλα λάβαρα, θυρεοί, στέμματα, λαμπτήρες, πυροτεχνήματα κλπ).. Εξαιτίας της παρουσίας του Διαδόχου, δαπανήθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά, για να επισκευαστούν τα κεντρικά μέρη της πόλεως και να ανακαινισθούν τα περισσότερα ξενοδοχεία. Η δε αγορά των Καλαβρύτων ανέπνευσε οικονομικώς λόγω της ανθρώπινης συρροής απ΄ όλη την επαρχία για να δουν το θέαμα!

Οι εκδηλώσεις και προς τιμή του που πραγματοποιήθηκαν στην Αγία Λαύρα υπήρξαν λαμπρές. Έδειξε δε θερμό ενδιαφέρον για όλα τα ζητήματα που απασχολούσαν τη Μονή και ειδικά για την ανέγερση του Ηρώου για το οποίο δήλωσε ότι συμφωνεί απολύτως με τη γνώμη των μελών της ειδικής επιτροπής για την ανέγερση του και ότι «πρέπει να γίνει στον ψηλό λόφο του προφήτη Ηλία για να φαίνεται από παντού. Τέτοιου είδους μνημεία πρέπει να στένωνται σε μέρη περίοπτα για να τα βλέπει ο κόσμος, να θυμιέται και να παραδειγματίζεται». Πρόσθεσε δε ότι επιστρέφοντας στην Αθήνα θα αναλάμβανε πρωτοβουλίες προώθησης του ζητήματος.

Πράγματι, με ενέργειές του τον επόμενο χρόνο, τον Ιούνιο 1937 εκδόθηκε ο Α.Ν. 693/37 με τον οποίο το Κράτος αποτίνοντας φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης προς τους πρωτοπόρους και όλους τους θυσιασθέντες υπέρ της ελευθερίας αναλάμβανε τη δαπάνη του Ηρώου. Ο δε Ιωάννης Μεταξάς ανεγνώριζε ότι το μνημείο αυτό της ευγνωμοσύνης προς τους προμάχους του 1821 είναι καθήκον του Κράτους και έπρεπε το ταχύτερο να περατωθεί.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Διαδόχου κινηματογραφήθηκαν και η ληφθείσα ταινία προστέθηκε στην κινηματογραφική ταινία των δραστηριοτήτων του Συλλόγου την οποία είχαν κοσμήσει οι υπέροχες απαγγελίες της καθηγήτριας της απαγγελίας Κυρίας Τερέντσιο των ποιημάτων του Α. Βαλαωρίτη «Κρεμούν τον Πατριάρχη» και «Αι δύο λειτουργίαι» του Αχ. Παράσχου τα οποία αποτελούσαν ύμνους προς την Αγ. Λαύρα και τα Καλάβρυτα.

Η ταινία και προς τόνωση του Εθνικού φρονήματος προβλήθηκε στις κυριότερες πόλεις τις Πελοποννήσου και σε όλους τους κινηματογράφους των Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων και κατά διαταγή του Υπουργείου Παιδείας –ως ηθοπλαστικό υποβολείο προβλήθηκε σ’ όλα τα σχολεία των σχετικών περιφερειών.

Εκ των προβολών αυτών όχι μόνο εισπράχτηκε σοβαρό ποσό υπέρ του Ηρώου αλλά προβάλλονταν τα Καλάβρυτα ως τόπος εθνικού προσκυνήματος και τουριστικού ενδιαφέροντος.

Μέχρι το 1938 οι εργασίες πάνω σε αρχιτεκτονικά σχέδια Κ. Δημητριάδη-Αν. Μεταξά είχαν προχωρήσει με ικανοποιητικό ρυθμό και κατασκευάστηκε το αρχιτεκτονικό τμήμα, δηλαδή στήλη ύψους 14 μέτρων από έγχρωμο ειδικό πωρόλιθο και η πλατεία 2.500 τ.μ. με τις κλίμακες και τα στηθαία χωρίς την πλακόστρωση.. Στη βόρεια πλευρά της στήλης φιλοτεχνήθηκε διακοσμητικό ανάγλυφο, το οποίο παριστάνει το ιερό Λάβαρο της Εθνεγερσίας, και στο επάνω μέρος της νότιας πλευράς ανάγλυφο, το οποίο παριστάνει τον Απόλλωνα με άρμα τέθριππο στα νέφη να επαναφέρει το φως του πολιτισμού και της Ελευθερίας στην Ελλάδα.

Στην κορυφή της στήλης προβλεπόταν να στηθεί άγαλμα γυναίκας, ύψους 3 μέτρων, σύμβολο της ελευθερίας. Στη βάση της στήλης προβλεπόταν από τη μια μεριά άγαλμα κληρικού καθισμένου και από την άλλη άγαλμα αρματολού επίσης καθισμένου. Μεταξύ δε των αγαλμάτων αυτών προβλεπόταν να ενταχθεί χάλκινη αναπαράσταση της ορκωμοσίας των Αγωνιστών από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η υπόθεση της ανέγερσης του Ηρώου «βάλτωσε». Ο γλύπτης Κ. Δημητριάδης διαβιών μονίμως στο εξωτερικό (Παρίσι) άλλοτε αγνοώντας τις διαρκείς προσκλήσεις της Επιτροπής και τις αυστηρές επιτιμήσεις του Αρχιεπισκόπου και άλλοτε προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες, δεν φιλοτέχνησε τα αγάλματα παρότι είχε εισπράξει υπέρ του δέοντος τις προκαταβολές. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή, ο θάνατος του Καλλιτέχνη και εν συνεχεία ο Εμφύλιος Πόλεμος ματαίωσαν για τριάντα ολόκληρα χρόνια την ολοκλήρωση Μνημείου.

Ωστόσο, στα χρόνια μετά την απελευθέρωση και τη λήξη του Εμφυλίου ο Καλαβρυτινός Σύλλογος δεν παρέμεινε αδρανής. Με τους κατά σειρά Προέδρους Γ. Αμάραντο και Αν Γιαννακόπουλο σύστησε νέα Ερανική Επιτροπή στις18/12/57 η οποία το 1960 με το ΒΔ 710 ανασυστήθηκε και με το Β.Δ 794/21-9-66 ανασυγκροτήθηκε και «πίεζε» τους Κυβερνώντες να διαθέσουν το απαιτούμενο ποσό για την αποπεράτωση του Ηρώου. Οι τελευταίοι υπόσχονταν. Οι υποσχέσεις έμειναν ανεκπλήρωτες.

Το έτος1967 ανήλθαν πραξικοπηματικά στην εξουσία, καταλύοντας το Δημοκρατικό Πολίτευμα της Χώρας, οι «συνταγματάρχες». Ο ένας απ’ αυτούς, ο Γ. Παπαδόπουλος, που ασκούσε και τα καθήκοντα του Πρωθυπουργού στέλνει επιστολή (Αρ. πρωτ 9086/18/2/69) στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με την οποία γνωστοποιούσε (!) την πρόθεση της «εθνικής κυβέρνησης» το έτος 1971 να είναι έτος εορτασμού της Χιλιετηρίδος της Μονής της Αγίας Λαύρας και της «Εκατοπεντηκονταετηρίδος» της Εθνικής Παλιγγενεσίας και καλούσε το ΥΠΕΠΘ να προγραμματίσει και να διοργανώσει, ει δυνατόν, εθνικές εκδηλώσεις εις «άπασαν την επικράτειαν».

Αυτό ήταν! Ο Σύλλογος των Καλαβρύτων άδραξε την ευκαιρία. Με πρόταση του Κ.Γεωργακόπουλου-Προέδρου του Ε.Ε.Σ. και τ. Πρωθυπουργού-ανασυγκροτήθηκε η Επιτροπή του Ηρώου (Β.Δ. 642/4-10-69) όπως παρακάτω:
• Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος

• Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Γεώργιος

• Ο Κων. Γεωργακόπουλος

• Ο Αλεξ. Αναστασόπουλος

• Στρατηγός Θρ. Ζαϊμης

• Στρατηγός Δημ. Παναγόπουλος

• Ναύαρχος Ι. Σολιώτης

• Ναύαρχος Γκ. Πετμεζάς

• Χαράλ. Χαραλάμπης.

• Λεων Σοφιανόπουλος

• Κων. Κωνσταντίνου

• Χρ. Ζαφειρόπουλος

Η Επιτροπή έλαβε κρατική οικονομική ενίσχυση 2.5000.000 δρχ, 800.000 δρχ από τη διενέργεια Μαθητικού Εράνου και άλλες 200.000 δρχ δωρεά του Κων. Κωνσταντίνου για να αποπερατώσει το Ηρώο με την προσθήκη των αγαλμάτων επί της στήλης και την αναμόρφωση του χώρου, ήτοι:

• Κατασκευή ενός παρακαμπτηρίου δρόμου γύρω από το λόφο του Ηρώου και ενός μικρού παρκινγκ (τα ανέλαβε το Υπ. Δημ. Έργων)
• Ορθομαρμάρωση της στήλης
• Πλακόστρωση της πλατείας του Ηρώου
• Αναμαρμάρωση των κλιμάκων
• Δενδροκηποτεχνία (από το Υπ. Γεωργίας-Τεγεαϊτικός Σύνδεσμος)
•  Ηλεκτροφωτισμός (από τη Δ.Ε.Η. δωρεάν)

Η Επιτροπή, αφού απέκρουσε αξιώσεις «πνευματικής ιδιοκτησίας» της χήρας του Κ.Δημητριάδη, η οποία απαιτούσε συν τοις άλλοις όπως τα αγάλματα ανατεθούν στο γλύπτη Αθ. Λημναίο, ως διάδοχο του Δημητριάδη, ανέθεσε: α) στον Καθηγητή Καλών Τεχνών, γλύπτη και Ακαδημαϊκό, Μιχ. Τόμπρο

να φιλοτεχνήσει τα αγάλματα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (σπάζουσα τα δεσμά της σκλαβιάς)-ΤΟΥ ΚΛΗΡΙΚΟΥ (κρατούντα με το ένα χέρι υψωμένο το Σταυρό «εν τούτω Νίκα» και του ΑΡΜΑΤΟΛΟΥ (κραδαίνοντα το «γιαταγάνι» του) που προέβλεπε η σύμβαση Δημητριάδη με κάποια βέβαια τεχνοτροπική ελαστικότητα. Ο καλλιτέχνης παρέδωσε σε σύντομο χρόνο ολοκληρωμένο το πανελλήνιο Ηρώο, με μικρές τροποποιήσεις, σε σχέση με το αρχικό σχέδιο, και συγκεκριμένα ως προς τη θέση και τη στάση των προβλεπόμενων αγαλμάτων β) στον Αρχιτέκτονα Αλ. Λοϊζο και την ομάδα του (Μηχανικούς: Θ. Γεωργούσης, Α. Μιχαηλίδης, Ν. Αθουσάκης) τη μελέτη της κατασκευής περιφερειακού δρόμου γύρω από το λόφο του Ηρώου και ενός μικρού παρκινγκ, της Ορθομαρμάρωσης της στήλης, της Πλακόστρωσης της πλατείας του Ηρώου, και της αναμόρφωσης του Ιστορικού Ναού της Μονής Αγίας Λαύρας και όλου του χώρου γύρω από τη Μονή.

Επιστρατεύτηκαν οι πάντες και επιδόθηκαν σε αγώνα δρόμου για να προλάβουν τις ημερομηνίες. Τόσο το καλλιτεχνικό μέρος του Ηρώου όσο και η αρχιτεκτονική μελέτη του περιβάλλοντος χώρου της Μονής και του Μνημείου εφαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό παρά την πίεση του χρόνου.

Έτσι λοιπόν, με τα πάντα έτοιμα, έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Ηρώου της παλαίφατης Ιεράς Μονής της Αγίας Λαύρας στις 25 Μαρτίου 1971 και το « Έθνος εόρτασε με κάθε επισημότητα, λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια την εκατονπεντηκονταετηρίδα της Εθνεγερσίας».

Αυτή ήταν η συνοπτική ιστορία και η περιγραφή του Ηρώου των Αγωνιστών του 1821.

Στη σημερινή του μορφή, το Ηρώο αποτελείται από σύνθεση τριών ανδριάντων που παριστάνουν τη συμμετοχή του κλήρου και των αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821 και την Ελευθερία του Ελληνικού Έθνους από τον Τούρκο Κατακτητή.

Από τα ανέκδοτα της ιστορίας

™ Πριν κτιστεί το Ηρώο, κατασκευάστηκε κάποιο ομοίωμά του από ξύλα και πανί, ώστε να κριθεί με πραγματικές συνθήκες η εμφάνισή του και η αντοχή του και να μην γίνουν οι οριστικές κατασκευές που πιθανόν να μη ήταν οι πρέπουσες, οπότε θα έπρεπε να γίνουν αλλαγές και θα πήγαιναν οι δαπάνες χαμένες.

™ Εκτός των -γλυπτών από ορείχαλκο (Ελευθερίας-Αρματολού-Κληρικού), υπήρχε και η σκέψη να φιλοτεχνηθούν και οι μαρμάρινες προτομές, των Φωτήλα, Ζαΐμη, Πετμεζά, Λόντου, Θεοχαρόπουλου καθώς επίσης να κατασκευαστεί και καλλιτεχνική Κρήνη στην πλατεία των Καλαβρύτων ως Προπύλαια του Ηρώου. ™ Όταν υπέβαλε την αρχιτεκτονική μελέτη ο αρχιτέκτων, συνήλθε η Επιτροπή στην Αρχιεπισκοπή με την παρουσία του Υπουργού Δημοσίων Έργων Κ. Παπαδημητρίου, του Νομάρχη Αχαΐας Ματαράγκα, του Ηγουμένου Αγίας Λαύρας Πολυκάρπου, του Γλύπτου Τόμπρου και του αρχιτέκτονα Λοϊζου, για να συζητήσουν.Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο Κ. Γεωργακόπουλος εξέφρασε μια μεγαλεπήβολη σκέψη: το Κράτος είχε ιερή υποχρέωση να κατασκευάσει τη Λεωφόρο του Έθνους: Ακρόπολη-Αγία Λαύρα-Ολυμπία.

Η πρότασή του με κομψότητα παραπέμφθηκε από τους παρισταμένους στις καλένδες, γιατί προείχε το εφικτό, ήτοι η ταχεία κατασκευή του δρόμου Παραλίας-Μ. Σπηλαίου Καλαβρύτων-Αγίας Λαύρας.

™ Το έργο κινδύνεψε πολλές φορές να ματαιωθεί από τις δυσκολίες και τα προβλήματα που ανέκυπταν, ήτοι:

• Ο Γλύπτης υπέρ--ογδοηκοντούτης ήταν αδύνατο να παρακολουθεί από κοντά το έργο. Επιπλέον μια σοβαρή του καρδιοπάθεια επιβράδυνε τη φιλοτέχνηση των αγαλμάτων.

• Λόγω απεργιών στην Ιταλία τα αγάλματα δεν «χυτεύτηκαν» στη Φλωρεντία όπως είχε συμφωνηθεί αλλά σε εγχώριο χυτήριο.

• Μια ξαφνική θεομηνία που ενέσκηψε στην περιοχή κατέρριψε τις σκαλωσιές της στήλης του Ηρώου με αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά ο εργολάβος.

• Από τις εκρήξεις δυναμίτιδας κατά τη διάνοιξη του παρακαμπτήριου δρόμου, έσπαζαν οι πλάκες και τα μάρμαρα της πλατείας.

• Συχνά σημειώνονταν κατολισθήσεις επικίνδυνες για την ασφάλεια οδηγών και οχημάτων στο δρόμο Παραλία-Αγία Λαύρα. Μία τέτοια κατολίσθηση ανάγκασε το Γερανό που μετέφερε τα αγάλματα από την Αθήνα να «ανέβη» στην Αγία Λαύρα μέσω Πατρών.

• Δύο μέρες πριν τον εορτασμό, ο επιβλέπων τα έργα Αρχιτέκτων θέλοντας να προστατεύσει τη μαρμάρινη στήλη από τη φθορά που θα μπορούσε να προκαλέσει μια απότομη αλλαγή του καιρού, περιέλουσε αυτή με ένα λευκό προστατευτικό υγρό, το οποίο επέφερε το «μαύρισμα» των μαρμάρων. Έτσι πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια, με τα μάρμαρα «μαύρα». Αργότερα παρέστη ανάγκη μηχανικού αποχρωματισμού.

™ Πολλά γράφηκαν και ειπώθηκαν για τη μορφή των αγαλμάτων είτε στην «προπλασματική» μορφή είτε στην τελική. Ότι το γλυπτό του Αρματολού ήταν «άνευ μύστακος, με ανδρομίδας σημερινού βλαχοποιμένος, ασκεπής και με υποκάμισον Μπάυρον, ουδεμίαν ομοιότητα έχει με τον παραδεδομένον τύπον του Μωραίτη «Κλεφταρματολού», ουδέ από απόψεως ύφους αποδίδει τον τόνον και την έξαρσιν του Αγωνιστού, που υποδύεται , εις τον υπέρτατον αγώνα της αποτινάξεως του δουλικού ζυγού». Ή κατά τη γνώμη άλλων το γλυπτό του Αγωνιστή παριστούσε έναν Χαϊδούκο των Βαλκανίων με τσαρούχια Βουλγαρικά ή κατά άλλους είχε και όψη καλοθρεμμένη.

Ότι τα μικρά προπλάσματα της Ελευθερίας και Κληρικού ήσαν το ίδιο άτονα και άνευ φλογός και ότι η μορφή δεν διέφερε από τη σύγχρονη. Και το αστείο: το πρώτο πρόπλασμα της Ελευθερίας είχε τον ένα μαστό έξω της εσθήτος και ωραίας φαινομηρίδας. Γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Μοναχών και αναγκάζοντας το γλύπτη να αναθεωρήσει!.

™ Το 1971 δεν εορτάστηκε ως έτος της Χιλιετηρίδας τη Αγίας Λαύρας, όπως είχε προγραμματιστεί, γιατί ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Διονύσιος Ζακυνθινός υπέβαλε ένσταση για το έτος ίδρυσης της Μονής. Θεωρούσε ότι η Μονή ιδρύθηκε πολύ μεταγενέστερα του έτους που προβαλλόταν ήτοι του 961 μ.Χ..

™ Η σημερινή θέση των αγαλμάτων αποτελεί μια συμβιβαστική λύση στην οποία κατέληξε η Επιτροπή υπερβαίνοντας έτσι τις διιστάμενες γνώμες που είχαν εκδηλωθεί και υποστήριζαν: :η μεν να εφαρμοστεί το σχέδιο Δημητριάδη που προέβλεπε το άγαλμα της Ελευθερίας να τοποθετηθεί στην κορυφή της 14 μ. στήλης και τα αγάλματα του Κληρικού και του Αγωνιστή καθήμενα στη βάση της στήλης. Η δε άλλη γνώμη ότι και τα τρία αγάλματα έπρεπε να τοποθετηθούν όχι επί της στήλης αλλά

στο επάνω διάζωμα του Ηρώου, ως «μολυβένια στρατιωτάκια». Ο Γλύπτης Τόμπρος αποδέχτηκε τη μέση λύση.

ΠΗΓΕΣ

1. Δ. Κόκκινος, Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάστασις, Ι – ΧΙΙ, Αθήνα 1956-1960.

2. F.C.H.L.Pouqueville, Histoire de la Regenaration de la Grece comprenant le Precis des evenements depuis 1740 jusqu’ en 1824, Paris 1828.

3. Ἀπομνημονεύματα Ἀγωνιστῶν τοῦ 21 (έκδ. οίκος Γ.Τσουκαλά), Ι – ΧΧ, Αθήνα 1955.

4. Παπανδρέου, Γ. (1906) Καλαβρυτινή Επετηρίς

5. Ν. Διαμαντόπουλου: Το Ηρώον και η ιστορία του σ. 61-125 Ε.Κ τ. 1991-1996 τ.ΙΘ΄

6. Γ. Παπαδημητρόπουλου: η Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας σ. 147-149 Ε.Κ τ. 1991-1996 τ. ΙΘ΄

7. Χρ. Ι. Ζαφειρόπουλου «Το ηρώον της Ελευθερίας», σ. 72-76 Ε.Κ τ. 1971

8. Του ιδίου «Ακρόπολις-Αγία Λαύρα –Ολυμπία, το τρίπτυχον της λεωφόρου του έθνους και το πανελλήνιον ηρώον των αγωνιστών του 1821». σ. 49.-55, Ε.Κ τ. 1974

9. Π. Τρουμπούκη :το ηρώον της Ελευθερίας αποπερατούται στη Μονή Αγίας Λαύρας εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ» 7/2/1971 Α.Φ 1398

10.Δημοσιεύματα των εφημερίδων: «Φωνή των Καλαβρύτων», «Εφημερίδα των Καλαβρύτων» και «Καλάβρυτα».

-----------------------------------

ο Χρήστος Φωτεινόπουλος είναι διευθυντής του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και τέως Λυκειάρχης του Λυκείου Καλαβρύτων, πρωτίστως όμως ένας ακούραστος Δάσκαλος με τεράστια προσφορά στον τόπο μας.