Ένα ταξίδι …με «δόντια» στο χθες και το σήμερα

Του Χρήστου Φωτεινόπουλου* Στις αρχές του 20ου αιώνα οι επαρχιακές πόλεις της πατρίδας μας, κυρίως οι ορεινές, διέρχονται παρατεταμένη περί...

Του Χρήστου Φωτεινόπουλου*

Στις αρχές του 20ου αιώνα οι επαρχιακές πόλεις της πατρίδας μας, κυρίως οι ορεινές, διέρχονται παρατεταμένη περίοδο παρακμής και μαρασμού. Ασφυκτιούν και μαραίνονται από την οικονομική δυσπραγία, την κοινωνική απομόνωση και το μεταναστευτικό ρεύμα. Οι κακές έως ανύπαρκτες συγκοινωνίες σε συνδυασμό με το δύσβατο και δυσπρόσιτοχαρακτήρα του εδάφους τους επιδεινώνουν την κατάσταση.

Κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από το Χαρίλαο Τρικούπη, προτάθηκε ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο που προέβλεπε τη σιδηροδρομική σύνδεση ολόκληρης της χώρας. Πάνω σε αυτό το σκεπτικό και με την υποστήριξη του στενού φίλου του Τρικούπη και τοπικού πολιτικού Καλαβρύτων, Ασημάκη Φωτήλα, πάρθηκε η απόφαση για την κατασκευή του Οδοντωτού Σιδηροδρόμου, του σιδηροδρομικού δικτύου που θα ένωνε αρχικ άτο Διακοφτό με τα Καλάβρυτα και που φιλοδοξούσε να βγάλει την επαρχία Καλαβρύτων από την απομόνωση και να την οδηγήσει στην ανάπτυξη και την ευημερία.

«Η Κυβέρνηση του Χ. Τρικούπη υπογράφει με τα ΣΠΑΠ σύμβαση που προβλέπει την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου στη γραμμή Διακοφτό - Καλάβρυτα. Η σύμβαση κυρώνεται με το νόμο ΑΨΝΓ΄/1889 . Η κατασκευή της γραμμής, μήκους 22.345μ.,ανατίθεται στο Γάλλο εργολάβο Α τόν και παραδίδεται όχι από 10μηνο αλλά μετά από 5 έτη και αφού το συνολικό κόστος ανήλθε σε 3.500.000 δρχ.Η 1η δοκιμαστική διαδρομή πραγματοποιήθηκε στις 7 Ιουλίου 1895, ενώ η επίσημη έναρξη έγινε στις 10 Μαρτίου 1896. Το δίκτυο διέθετε αρχικώς τρεις ατμάμαξες. Μια τέταρτη αγοράστηκε το 1899. Και οι τέσσερες ήταν κατασκευασμένες στο γαλλικό εργοστάσιο Cail».

Αναπολώντας και νοσταλγώντας κάποιες «σιδηροδρομικές» εικόνες και σκηνές-αξεθώριαστες της ειρηνικής ζωής της πόλης μου, ο νους ανατρέχει επιλεκτικά στην προ της δεκαετίας του ’70 εποχή. Σ΄εκείνα τα χρόνια που το τραινάκι, ο Οδοντωτός βρισκόταν στο επίκεντρο της οικονομικής και κοινωνικής της ζωής. Τότε, που μια ολόκληρη πολιτεία είχε στραμμένα τα βλέμματά της, διαρκώς και με βουλιμία, προς το σιδηροδρομικό σταθμό, στον Οδοντωτό• τότε που μια ολόκληρη κοινωνία πονοκεφάλιαζε για τον «επιούσιον»- η μόνη, ίσως, έγνοια που την «έτρωγε»-, γιατί της ήταν γραφτό η ζωή της να εξαρτιέται από ένα τραίνο, η επιβίωσή της να κρέμεται από τα «δόντια» του. Επιστρέφει η μνήμη σ΄ εκείνα τα άγουρα χρόνια που το τραινάκι, για μας τα αξεμυάλιστα παιδιά, φάνταζε παιχνίδι κι αρκούσε ένα σινιάλο-το σφύριγμά του για να ξεχυθούμε προς το σταθμό με ζωηρόχρωμες κραυγές-κατά τσούρμο - για να το προϋπαντήσουμε και να υποδεχτούμε, να το περιεργαστούμε με τα αδιάκριτα μάτια μας, αλλά και να ονειρευτούμε το δικό μας ταξίδι….της ζωής μας τη φυγή… Εκείνα τα χρόνια το τραινάκι, χωρίς υπερβολή, ήταν το ρολόι της πόλης, όπως παλιότερα ο ήλιος κι η καμπάνα της εκκλησιάς . Η πόλη ξυπνούσε και κοιμόταν με ωροδείκτες τα δρομολόγια του Οδοντωτού. Επί έναν σχεδόν αιώνα και ελλείψει οδικών αρτηριών και άλλων μεταφορικών μέσων, το τραινάκι αποτελούσε τη μόνη διέξοδο της πόλης προς τον έξω κόσμο και μονοπωλούσε το διαμετακομιστικό εμπόριο της πε ριοχής. Ο δε Σταθμός είχε καταστεί για πολλές δεκαετίες το κυριότερο οικονομικό κέντρο της καθημερινής ζωής της πόλεως.

Το σφύριγμά του από του Αλήμπεη ανήγγειλε τον ερχομό του, κατάφορτο με εμπορεύματα, με ταξιδιώτες και με νέα, με ειδήσεις. Ο σταθμός πλημμύριζε κόσμο. Άλλοι περίμεναν κάποιον, άλλοι περίμεναν πραμάτειες, άλλοι πήγαιναν χωρίς ιδιαίτερο λόγο, μόνο για να χαρούν κι όλοι για να μάθουν, να πληροφορηθούν. Ο ερχομός του ήταν το γεγονός της ημέρας! Η πόλη ξεδίψαγε. Ο «Μουτζούρης»-Οδοντωτός ανάθρεφε μια ολόκληρη πολιτεία .

Κι αν καμιά φορά καθυστερούσε στο ραντεβού του, ειδικά τα βράδια, η είδηση από στόμα σε στόμα μεταδιδόταν αστραπιαία , και όλους τους καταλάμβανε νευρική αδημονία. Η πόλη δεν ησύχαζε, παρά μόνο όταν έφτανε με ασφάλεια και «κούρνιαζε» στη φωλιά του, στο μηχανοστάσιο.

«Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός οικοδομείται παράλληλα με την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής, στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι διώροφος, τυπικό δείγμα της γαλλικής σιδηροδρομικής αρχιτεκτονικής, με αρμονική λιθοδομή και μπουνιάτα στις ακμές της τοιχοποιίας. Διαθέτει αίθουσα αναμονής, εκδοτήριο εισιτηρίων, σταθμαρχείο, αποθήκη εμπορευμάτων, αναψυκτήριο. Είναι τερματικός.

Δεν είναι μετωπικά διατεταγμένος αλλά παράλληλος προς τις ράγες, επειδή κατά το αρχικό στάδιο τα τραίνα απλώς θα διέρχονταν απ΄ αυτόν στο δρόμο τους προς την Τρίπολη. Διαθέτει τρεις γραμμές, μια μόρτα (Έτσι ονομάζεται στη σιδηροδρομική γλώσσα η «νεκρή» γραμμή, η παροπλισμένη) και τον υδατόπυργο. Η πρώτηγραμμή καταλήγει σε μηχανοστάσιο με δίρριχτη στέγη και φωταγωγό με κεραμίδια».

Ο σιδηροδρομικός σταθμός, που είχε οικοδομηθεί έξω από την πόλη, δεν άργησε να μετατραπεί σε μια ζωντανή και πολύβουη εστία και να ζώνεταιαπό κατοικίες αλλά και από διάφορους επιτηδευματίες. Απ΄ αυτό το πολύχρωμο «ζωνάρι» όλοι έχουν κάτι να αναθυμούνται νοσταλγικά. Από τημια μεριά, προς την πλευρά του Γυμνασίου, π οιος δε θυμάται : το Χάνι τουΣτάθη του Ζαχλωρίτη και των αδελφάδων του με το παρακείμενο χωράφι, όπου πραγματοποιείτο και η μεγάλη ζωοπανήγυρη στις αρχές Σεπτέμβρη, τη μάντρα οικοδομικών υλικών του ταξιτζή Μήτσου Κοσμόπουλου, με το κυριλέ1  Media Luz (Πολυτελέστατο, φιγουράτο εστιατόριο, αήθης επαγγελματική δραστηριότητα στην πόλη) στο ισόγειο του νεόκτιστου σπιτιού του , το Σαμαράδικο του παραμυθατζή Πάνου του «Ληστή», την Ταβέρνα του Βασίλη του Πετρόπουλου με τη γνωστή «καθαριότητα» της γυναίκας του, το φαναρτζίδικο του συμπαθητικού και καλοκάγαθου μπαρμπα -Θανάση του Μπράνη, το Περίπτερο του καλόβολου κυρ-Μιχάλη, το Οινομαγειρειο-παντοπωλείο «Λίγα απ΄ όλα» του Κουτσομίχαλου με τα καλομαγειρεμένα φαγητά της κυρά-Κατερίνης και την ψησταριά «Τ΄ Αηδόνια» των Γουταίων με το μπεκρήδικο κοκορέτσι και το πιπεράτο σπληνάντερο;

Και από την άλλη μεριά, προς την πλευρά του χειμάρρου «Ξυδιά», ποιος δε θυμάται: το συνεταιρικό Παντοπωλείο του Αναστασοβίτη-Παναγιωτόπουλου, την ποτοποιία του Λεωνίδα του Ροδόπουλου με τις εύγεστες λεμονάδες «από λεμόνι», και πιο πέρα το ξενοδοχείο «Παράδεισος» του Βασίλη του Λερούνη, το Γαλακτο-ζαχαροπλαστείο του Γρι-Γρι με τις νόστιμες τυρόπιττες και το φρέσκο γαλακτομπούρεκο, το κατάστημα ειδών ζαχαροπλαστικής και Λαϊκής τέχνης του Μήτσου του Σαρματζόπουλου, τη μάντρα οικοδομών του Βασίλη του Ασημακόπουλου, το χειμερινό και θερινό κινηματογράφο του Κώστα του Τζουρά και το καταπράσινο από δέντρα και λουλούδια αλσύλλιο του σταθμού με το σιντριβάνι, τα παγκάκια και τη θεατρική ορχήστρα, το πολυάριθμο παιδομάνι του Δημοτικού Σχολείου, την Παιδική Χαρά με τα αιωνόβια δέντρα: πεύκα και πλατάνια, που«ασπάζονταν» το κτίριο του σταθμού, τα σαλιγκαροειδή λεωφορεία του Πρόγκα και του Μπουρή που μαζί με τους καταϊδρωμένους ακαμάτηδες των Καλαβρύτων έβρισκαν καταφύγιο στο δροσερό ίσκιο τους;

Κι όταν καταλάγιαζε η βουή κι έπεφτε το δείλι , σήμαινε η ώρα της παρέας, της συντροφιάς. Πρώτοι και καλύτεροι ξεπόρτιζαν οι ρομαντικοί, οι λάτρεις της πεζοπορίας, συνήθως μεσόκοποι, για ένα περί πατο στις γραμμές μέχρι τ΄Αλήμπεη για ένα ξεθόλωμα του νου από τις έγνοιες της καθημερινότητας. Ακολουθούσαν οι ερωτόπληκτοι και ερωτοπλανταγμένοι που φώλιαζαν στα παγκάκια του σταθμού και τιτίβιζαν τα ερωτόλογα της νιότης, πριν ανοίξουν φτερά και πετάξουν, πριν αποδημήσουν…Και φυσικά το πέρασμα-στέκι του σταθμού δεν παρέλειπαν να επισκεφτούν και οι ασκόπως περιτριγυρίζοντες ολημερίς την αγορά, οι άκακοι, οι «αγαθοί» σουλατσαδόροι…Άλλες εποχές, ρομαντικές, ανθρώπινες που παρήλθαν ανεπιστρεπτί…(Την άλλοτε πολύχρωμη όαση της περιοχής, σήμερα την έχει επισκιάσει ένα πολύχρωμο καρακιτσαριό)

Με το σφύριγμα-αναγγελία, λοιπόν, του ερχομού του τραίνου, όλη η πόλη αλαφιαζόταν, ανασκουμπωνόταν. Όλοι κάτι προσδοκούσαν. Οι περισσότεροι, χαμάληδες, αχθοφόροι, καραγωγείς, ταξιτζήδες, έμποροι, ξενοδόχοι, μόνη έγνοια είχαν το μεροκάματο.. Γι΄ αυτό έτρεμαν στην ιδέα μήπως και δε το πετύχουν. Είχαν στόματα να θρέψουν. Ανάμεσά τους οι συμπαθητικές και αξέχαστες φυσιογνωμίες: του Σκαμπαρδώνη, του Τάσου, του Λουκά, του Χότζα, του Γιώργη του Ρεκούτη, του Αργύρη του Φερλελή, του Λούη, του Χρύσανθου, του Χ. Αντωνόπουλ ου, του Γ. Θανόπουλου, της κυρά Θεοδώρας του Ξενοδοχείου «Μαρία» και του κυρ- Φίλιππα του «Χελμού»-συνοδεία του Ντικ, αλλά και του μπαρμπα-Κώστα του Μαυρούλια, του «Λαύρα», που προσπαθούσε να οδηγήσει στο πανδοχείο του κανένα σακκιδιοφόρο αλλοδαπό τουρίστα. Φαινόταν όμως πιο τυχερός ο

Πάνος ο Μοριάς- άσχετος με το επάγγελμα αλλά πιο ειδικός στο «άθλημα» και άρτι επανακάμψας εκ της Γερμανίας -, που παραμόνευε και προσφερόταν να φιλοξενήσει στο σπίτι του κατά προτίμηση Γερμανίδες τουρίστριες, συνήθως ξέμπαρκες, αφού τις ξεναγούσε πριν στα γνωστά κρασοπουλειά.

Αμοντάριστες σκηνές απείρου κάλλους! «Ο στόλος των ελκομένων οχημάτων της ατμομηχανής αποτελείτο από: 4 θερινά και χειμερινά επιβατικά βαγόνια και 4 φορτηγά - 2 κλειστά και 2 ανοιχτά.

Αργότερα προσετέθη 1 κλειστό φορτηγό κι ένα επιβατηγό μεγαλύτερης χωρητικότητας η «Καλυδών». Όλες οι επιβατάμαξες είχαν ξύλινο αμάξωμα και διαχωρισμένες σε διαμερίσματα. Κάθε διαμέρισμα διέθετε τη δική του πόρτα, εφόσον δεν υπήρχε εσωτερικός διάδρομος.

Αρχικά, πραγματοποιούνταν δυο ζεύγη δρομολογίων ημερησίως επιβατικών ή μεικτών με χρόνο διαδρομή 2.30 ώρες και σημείο διασταύρωσης το σταθμό της Ζαχλωρούς, γιατί μόνο εκεί υπήρχε παρακαμπτήρια γραμμή. Αργότερα κατασκευάστηκαν γραμμές διασταυρώσεων στα Ν ιάματα, Κερπινή και Τρικλιά Οι μεγαλύτερες κλίσεις βρίσκονται στο τμήμα Διακοφτού-Ζαχλωρούς, και συνεπώς εκεί υπάρχουν τα τρία οδοντωτά τμήματα, συνολικού μήκους 3,4 χλμ.

Για λόγους ασφαλείας η κινητήρια μονάδα βρίσκεται προς το μέρος της κατωφέρειας. Επί ατμού η ατμομηχανή ωθούσε το βαγόνι μέχρι την Ζαχλωρού, ενώ μετά απ΄ αυτήν η μηχανή προπορευόταν και ρυμουλκούσε μέχρι και δυο οχήματα. Στην κάθοδο προς το Διακοφτό η ατμομηχανή προηγείτο σε όλο το μήκος της διαδρομής .

Σήμερα που το τραινάκι κινείται με ιδιοπαραγόμενο ηλεκτρισμό, το ιθυντήριο όχημα βρίσκεται σταθερά προς την ανωφέρεια και το κινητήριο προς την κατωφέρεια σε όλο το μήκος της διαδρομής, ασχέτως εάν το τραίνο ανέρχεται ή κατέρχεται.

Το έτος 1925 το δίκτυο εφοδιάστηκε με μία νέα ατμομηχανή κατασκευασμένη από το εργοστάσιο Krupp πάνω σε σχέδια της Cail.

Στη δεκαετία του 1950 οι ΣΠΑΠ εκσυγχρονίζουν τα επιβατικά βαγόνια, αυξάνουν τα ζεύγη δρομολογίων σε 4 ημερησίως, με ιώνουν το χρόνο διαδρομής σε 2 ώρες και εξοπλίζουν το δίκτυο με έ κτη ατμομηχανή που έχει κατασκευασθεί εξ ολοκλήρου στο κεντρικό εργοστάσιο Πειραιώς των ΣΠΑΠ.

Το Μάρτιο του 1959 το δίκτυο εφοδιάστηκε με τρεις ντηζεληλεκτρικές αυτοκινητάμαξες από το γαλλικό οίκο Billard. Οι εν λόγω αυτοκινητάμαξες αποτελούνται από δύο οχήματα, ένα ιθυντήριο κι ένα κινη τήριο, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται ένα μικρό βαγόνι με το ηλεκτροπαραγωγό ζεύγος που παράγει την απαιτούμενη ενέργεια.

Οι νέες αυτοκινητάμαξες χωρούν 100 άτομα και μειώνουν το δρομολογιακό χρόνο στα 85λεπτά, αυξάνοντας έτσι τη χωρητικότητα της γραμμής, με αποτέλεσμα να αρχίσει η δρομολόγηση 6 ζευγών αμαξοστοιχιών ημερησίως -4 με αυτοκινητάμαξες και 2 με ατμήλατες συνθέσεις.

Το 1967 το δίκτυο εμπλουτίζεται με τρεις ακόμη συρμούς, κατασκευής των γαλλικών εργοστασίων Decauville, πάνω στα σχέδια των τριών αρχικώ ν του οίκοι Billard. Λόγω χρήσεως υπερτροφοδότη, οι νέες αυτοκινητάμαξες είναι ισχυρότερες και καταργούν οριστικά την ατμήλατη κίνηση. Ο χρόνος διαδρομής περιορίζεται στα 70΄ και η χωρητικότητα της γραμμής αυξάνεται περισσότερο.Το 1996, στα πλαίσια των εκδηλώσεων των εκατοντάχρονων γενεθλίων του Οδοντωτού ο ατμός έκανε πάλι την εμφάνισή του. Ανακατασκευάστηκε μια ατμήλατη μηχανή και «ταξίδεψε» για αρκετό διάστημα τους φίλους του τραίνου.

Το Φεβρουάριο του 2004 ο ΟΣΕ υπέγραψε σύμβαση με τον ελβετικό οίκο STADLER για την προμήθεια 4 Αυτοκινηταμαξών. Η παράδοση των συρμών Stadler (BDmh 2Z+4A/12, 750mm)ήδη έχει αρχίσει και θα ολοκληρωθεί εντός του 2007».

Απ΄ αυτήν τη νοσταλγική αναφορά δε θα μπορούσε να απουσιάσουν οι εργαζόμενοι στη γραμμή, οι άνθρωποι που υπηρέτησαν με περισσή ευσυνειδησία, αγάπη και μεράκι το δίκτυο : σταθμάρχες, προϊστάμενοι, ελεγκτές, τροχοπεδητές, μηχανοδηγοί, κλειδούχοι, αποθηκάριοι, εργάτες συντήρησης της γραμμής κλπ. Άνθρωποι εργατικοί, βιοπαλαιστές, οι περισσότεροι «ξένοι», αγάπησαν την περιοχή, διέμειναν στην πόλη, συνήψαν σχέσεις, ενσωματώθηκαν με την τοπική κοινωνία, έγιναν…Καλαβρυτινοί.

Όλοι κατέχουν μια θέση στην καρδιά μας. Ανάμεσα σ΄ αυτούς που γνωρίσαμε, η μνήμη διασώζει: το Χαράλαμπο το Σπανό, το Γιώργο τον Παπουτσή, το Γιάννη το Λεχουρίτη, το Γιάννη το Λαλιώτη, τον Κώστα τον Κούκο, τον Άρη το Γιαννόπουλο, το Γιώργο τον Κουμούτσο, το Μίμη το Λεκοσιώτη, το Γιάννη τον Κοκκίνη, τον Κώστα το Βέρριο, το Γιώργο το Βέλιο, τον μπαρμπα-Μήτσο τον Αρβανίτη, τον Αλέκο τον Αλευρίτη, το Στάθη κι το Γιώργη το Γερμόλα και το Στασιάρχη και βιρτουόζο του βιολιού Χρίστο Ζολώτα.

Αλλά κι ο νιόπαντρος ο Γιάννης ο Γέρος από το Αναψυκτήριο του Σταθμού μαζί με τη γυναίκα του Κατίνα παλεύουν τούτη τη δύσκολη περίοδο να σταθούν στα πόδια τους. Την ημέρα, ο Γιάννης, αν δεν τον πιάνουν οι αναποδιές του, προσφέρει παγωμένο ουζάκι με πλούσια και νόστιμη ποικιλία, ενώ το βράδυ ψήνει και σερβίρει νόστιμα σουβλάκια φτιαγμένα από ντόπιο κρέας.

Από κοντά κι η κυρά-Γεωργία, η μάνα του Γιάννη, που εγκατέλειψε το κουβάλημα του κάρβουνου με τα ζώα της από τα μεταλλεία της περιοχής για να γίνει καθαρίστρια. Σαρώνει και πλένει τραίνα και σταθμό. Πασχίζει να διατηρεί σε καθαριότητα όλους τους χώρους . Αλλά μονίμως γκρινιάζει…καταριέται την τύχη της….

Τούτο το τραίνο μαζί με τη δική του εκατοντάχρονη και πλέον ιστορία, κουβαλάει αμέτρητες, ξεχωριστές, προσωπικές και συλλογικές ιστορίες. Στις σελίδες του, τις αμπαλαρισμένες και στοιβαγμένες στη σκευοφόρο του, είναι καταγεγραμμένα τα γεγονότα των μεγάλω ν εθνικών περιπετειών, της Εθνικής μας Αντίστασης και του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων, οι περιοδείες και τα ταξίδια αναψυχής Βασιλιάδων, Προέδρων, Πρωθυπουργών, Υπουργών, Βουλευτάδων και Πολιτευτάδων, (πολλούς εξ αυτών προλάβαινε ο Μουτζούρης και τους «μαύριζε»…), ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων, περιηγητών που ταξίδεψαν, χρησιμοποίησαν, θαύμασαν κι εμπνεύστηκαν απ΄ αυτό τραινάκι που αγκομαχώντας συνεχίζει να ανεβαίνει από τα πεδινά στα ορεινά. Πάνω από 100 χρόνια με μοναδικό σύντροφο το Βουραϊκό ποταμό  (Από τη αρχαία πόλη Βούρα, πήρε το όνομά του ο Βουραϊκός, που οι αρχαίοι τον έλεγαν Ερασίνο, κι όχι από την ηχομιμητι κή παρετυμολογία, βουρ - βουρ του θορύβου των νερών του! Κατά τη μυθολογία, η Βούρα ήταν θεόχτιστη πόλη και πήρε το όνομά της («βους ωρείν» = φροντίδα ή βοσκή βοδιών) από τον ημίθεο Κένταυρο Δεξαμενό, Ευρήματα από την αρχαία πόλη Βούρα έχουν βρεθεί στην περιοχή της Τράπεζας (αν και κάποιοι μελετητές την τοποθετούν πάνω από το χωριό Κάστρο, στο Άνω Διακοπτό. Υπάρχει επίσης η γνώμη πως η Βούρα βρισκόταν στη θέση της σημερινής Μαμουσιάς). Η αρχαία Βούρα ονομάστηκε έτσι από τη ν κόρη του Ίωνα και της Ελίκης, ανήκε στην αρχαία ιωνική και αχαϊκή δωδεκάπολη και πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Αχαϊκής Συμπολιτείας Κατοικήθηκε αρχικά από τους Ίωνες και έπειτα από τους Αχαιούς, ο σεισμός όμως του 373 π.Χ. που κατέστρεψε την Ελίκη, προκά λεσε και τον δικό της καταποντισμό. Από έρευνες στην περιοχή έχουν βρεθεί ερείπια αρχαίου θεάτρου, ίχνη τειχών, πολλά ιερά με εξαίρετης τέχνης αγάλματα, νομίσματα που παριστάνουν τη σπηλιά και το άγαλμα του Ηρακλή κ.α. Επιπλέον, η περιοχή γύρω από τα Κα λάβρυτα και η κοιλάδα του Βουραϊκού ήταν λίμνη. Η διέξοδος που βρήκαν τα νερά προς την θάλασσα δημιούργησαν το ομώνυμο φαράγγι σε μήκος 20 χιλιομέτρων. Η οικολογική αξία του φαραγγιού είναι σημαντική και η χλωρίδα και η πανίδα του πλουσιότατη.) ακολουθεί τον ίδιο δρόμο, χωρίς ποτέ να παρεκκλίνει από την πορεία του.

Λένε ότι, όταν ταξιδεύεις με το τραίνο, δεν πλήττεις. Το αντικριστό των θέσεων ευνοεί τη φλυαρία, τη γνωριμία, την παρέα. Το ταξίδι θέλει συντροφιά.

Όσοι όμως δραπετεύουν με τον Οδοντωτό δεν έχουν χρόνο για κουβέντες. Σ΄ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού παίζουν φευγαλέο «κρυφτούλι» με το εναλλασσόμενο τοπίο, με τις εικόνες και τα χρώματα της φύσης, με την κοίτη του Βουραϊκού. Συνεχώς όρθιοι, κρεμασμένοι από τα παράθυρα βιώνουν τηνπεριπέτεια, τη συγκίνηση που επιβάλλεται έξωθεν.

Ωστόσο, ο υποψιασμένος ταξιδιώτης δεν παραλείπει να κάνει τη διαδρομή με τον Οδοντωτό και τις τέσσερεις εποχές του έτους. Κάθε φορά διασχίζει καινούργιο τοπίο, γεύεται τη μαγευτική ιδιαιτερότητα τής κάθε εποχής: την άνοιξη, τη χρωματική πανδαισία από πολύχρωμα λουλούδια  (Στα κάθετα τοιχώματα του φαραγγιού διασώζονται πολύ ενδιαφέρουσες και σπάνιες φυτοκοινωνίες μοναδικών ειδών, χαρακτηριστικές των βραχωδών βιότοπων της ανατολικής Μεσογείου. Ανάμεσα στα είδη είναι η καμπανούλα των βράχων Campanula versicolor, το αρωματικό Teucrium po llium, τη μικρή φτέρη Ceterach officinarum και από τα σπανιότερα είδη το τοπικό ενδημικό Achillea unbelata ssp monocephala, την ενδημική των βουνών της βόρειας Πελοποννήσου Aurinia moreana και της Asperula arcadiensis, είδος ενδημικό του Χελμού, της Ζήρειας και της Γκιώνας.) , το καλοκαίρι, το βαθύ πράσινο και την αναζωογόνο δροσιά, το φθινόπωρο, τις παστέλ αποχρώσεις των κιτρινοκόκκινων φύλων και των φαιών πλατάνων, και το χειμώνα, τα γυμνά κλαριά με το χιονισμένο τοπίο.

Η «Οδοντωτού Ανάβασις» ξεκινάει από τη συμπαθητική πολιτειούλα του Διακοφτού, από τον κρύο και απρόσωπο σταθμό της  (Το έτος 1970 το καθεστώς της δικτατορίας αντικατέστησε τον παλιό σταθμό με νέο «τσιμεντένιο» κτίριο. Ο νέος σταθμός βρίσκεται σε έντονη αντίθε ση με το μηχανοστάσιο του Οδοντωτού, τυπικό δείγμα της σιδηροδρομικής αρχιτεκτονικής του τ έλους του 19ου αιώνα. Το μηχανοστάσιο αποτελείται από τρεις παράλληλες και εφαπτόμενες αίθουσες, στεγαζόμενες η καθεμία από δίρριχτη κεραμοσκεπή, οι οποίες φέρουν στην εμπρόσθια όψη τους από δύο αψιδωτές πύλες εισόδου) … Μια διαδρομή μοναδική και απροσπέλαστη αρχικά και δύσβατη που την «δάμασε» με απόλυτο σεβασμό η τεχνολογία στις 10 Μαρτίου του 1 896, όταν άρχισε το ταξίδι του ο Οδοντωτός. Έλληνες εργατοτεχνίτες γεφύρωσαν πολλαπλά το φαράγγι του Βουραϊκού, άνοιξαν γαλαρίες σεβόμενοι παραδειγματικά το τοπίο, έκτισαν υποδειγματικά λιθοδομές υποστήριξης με πελεκητή πέτρα και ύψωσαν σταθμούς, αληθινά κομψοτεχνήματα αρχιτεκτονικής.

«Τα τεχνικά έργα της γραμμής είναι πολλά: τοίχοι αντιστήριξης –συνολικό μήκος 4.000μ.-λίθινες επενδύσεις επιχωματώσεων -συνολικό μήκος 500μ., έξι σήραγγες-συνολικό μήκος 200μ.-εικοσιπέντε γέφυρες με άνοιγμα 10 -70μ., δεκαπέντε μεταλλικές γέφυρες με άνοιγμα 3 -10μ., εννέα λίθινες γέφυρες με τόξα 4-10μ. Εκτός όμως απ΄ αυτά, υπάρχουν κι άλλα αξιόλογα τεχνικά έργα, όπως ανοιχτές από το ένα τοίχωμα σήραγγες λαξεμένες στο βράχο, λίθινες καμάρες για την διευθέτηση των υδάτων και φυσικά κ ομψοί σταθμοί, φυλάκια, υδατόπυργοι.

Όλες αυτές οι κατασκευές αποτελούν εξαιρετικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής». Αυτή η αρμονική σύζευξη φύσης και τεχνολογίας δεν εξαίρεσε και την απόλυτη και αδιατάραχτη ενσωμάτωση του Οδοντωτού στο οικοσύστημα του Βουραΐκού φαραγγιού, ούτω ώστε τα ενδημούντα ζώα να μην ενοχλούνται ούτε από το πέρασμα του τραίνου ούτε από τα σφυρίγματα του. Τα θεωρούν και αυτά στοιχ εία του χώρου τους! Στην γραμμή του τραίνου πηγαίνουν καβουράκια από το ποτάμι για να γευθούν το ν αγαπημένο τους μεζέ: το ... γράσο λίπανσης των σιδηροτροχιών!

Η οφιοειδής διαδρομή διανθίζεται από μια φυσική και τεχνητή «πινελιά» ομορφιάς: η πλούσια εναλλασσόμενη βλάστηση από πλατάνια, έλατα, ελιές και πικροδάφνες, οι ψηλοί, κόκκινοι και απόκρημνοι βράχοι, διαβρωμένοι εμφανώς από την αδιάκοπη ροή του νερού, οι καταρράκτες χειμάρρων, τα κροκαλοπαγή πετρώματα, τα σπήλαια με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι διαδοχικές χαράδρες, οι γέφυρες και σήραγγες μαγεύουν και καθηλώνουν.

Ο Οδοντωτός ( «Ο Οδοντωτός συγκαταλέγεται ανάμ εσα στα έξι πιο διάσημα σιδηροδρομικά δίκτυα σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα άλλα πέντε είναι: το τραίνο Darjeenlihg στην Ινδία, το τραίνο της Ασμάρας στην Ερυθραία, το Rhatischebahn της Ελβετίας, η γραμμή Denver- Rio Grande στις Ηνωμένες Πολιτείες και ο σιδηρόδρ ομος της Γης του Πυρός στη Νότια Αμερική). , το τραινάκι, με το χαρακτηριστικό σφύριγμα, ανεβαίνει καθημερινά το φαράγγι, χρησιμοποιεί τη μεσαία οδοντωτή γραμμή σε τρία σημεία και για αρκετά χιλιόμετρα, γιατί η κλίση του εδάφους είναι μεγάλη.

Ρίχνει τα «δόντια», γραπώνεται για να μην κυλήσει πίσω, και αναρριχάται αργόσυρτα και αγκομαχώντας… «Η γραμμή έχει μεικτή πρόσφυση. Σε τρία τμήματά της, συνολικού μήκους 3.400μ. και με κλίση μεγαλύτερη του 35 ο/οο φέρει διπλή οδόντωση τύπου « Abt» στον άξονα της γραμμής. Στο υπόλοιπο μήκος της έχει απλή (συμβατική) πρόσφυση. Αναρριχάται σε ύψος 720μ από την επιφάνεια της θάλασσας, μέχρι το οροπέδιο των Καλαβρύτων. Χαρακτηριστικό της οριζοντιογραφίας της χάραξης είναι τα μικρά ευθύγραμμα τμήματα και τα πολλά καμπυλόγραμμα η ακτίνα των οποίων κυμαίνεται στα ορεινά σημεία μεταξύ 40 και 100μ σε ποσοστό 85%. Στο οδοντωτό μέρος, η μικρότερη ακτίνα καμπυλότητας είναι 50μ., ενώ στα υπόλοιπα μόνο 40. Η μέγιστη κλίση της γραμμής είναι επί της απλής προσφύσεως 34 ο/οο, ενώ στα οδοντωτά τμήματα φτάνει το 152 ο/οο, για να προσεγγίσει το 175 ο/οο σε ορισμένες περιπτώσεις».

Τα στενότερα και ωραιότερα σημεία του φαραγγιού είναι οι θέσεις: Νιάματα-η πύλη του ωραιότερου μέρους της διαδρομής, με τους πανύψηλους βράχους, τα «δικαστήρια»- μια σπηλιά με σταλαγμιτικούς βράχους που μοιάζουν με αίθουσα δικαστηρίου, ο καταρράκτης- στο 6,3 χλμ όπου τα νερά πέφτουν κάθετα κι ορμητικά και περνούν κάτω από τη γέφυρα της γραμμής όπου χάνουν το 1/3 της ποσότητάς τους, λόγω του φαινομένου της καταβόθρας, η Τρικλιά-η θέση «πνιμένη» μέσα στην πλούσια βλάστηση, εξυπηρετεί λειτουργικές ανάγκες των τραίνων -διασταυρώσεις σήμερα, επί ατμού ύδρευση των ατμομηχανών , οι «Πόρτες»-το τραίνο στη θέση αυτή συναντάει ένα σύμπλεγμα σηράγγων γεφυρών και κατακόρυφων βράχων.

Πρόκειται για ένα σημείο έξοχης σιδηροδρομικής γοητείας και άγριας φύσης. Λόγω της κακοπέρατης αυτής διάβασης, η περιοχή αυτή παλαιά αποκαλείτο "Διαβολοπορειά". Η σημερινή της ονομασία είναι "Πόρτες", κι αυτό διότι η έξοδος της σήραγγας προς τα Καλάβρυτα έκλεινε από δύο σιδερένιες πόρτες.

Εδώ, σ το φαράγγι του Βουραϊκού κι όχι στο το δάσος της Φολόης, πλέκεται κι ο μύθος που θέλει τον Ηρακλή να τραβά μια μαχαιριά με το σπαθί του στη θέση «Πόρτες» κόβοντας στα δύο το βράχο που του έκλεινε το πέρασμα για να φτάσει κατ΄ άλλους με τον Ερυμάν θιο Κάπρο στον Ευρυσθέα , κατ’ άλλους στην αγαπημένη του Βούρα την κόρη της Ελίκης

Η Ζαχλωρού ( Το όνομα της Ζαχλωρούς μάλλον προέρχεται από το ομηρικό επιταττικό πρόθυμα «ζα» που σημαίνει «πολύ». Έτσι η Ζα-χλωρού είναι η πολύ χλωρή, δηλ. η καταπράσινη)  όμως είναι εκείνη που «κλέβει» την καρδιά του ταξιδιώτη. Η «απίθανη πράσινη θάλασσά της» , η δροσιά της, η καθαριότητα και το όμορφο περιβάλλον, το αφοπλιστικό χ αμόγελο και φιλόξενο των κατοίκων, «αποτοξινώνουν». Η Ζαχλωρού είναι το υποπόδιο της Μονής του Μ. Σπηλαίου κι ο Οδοντωτός χαίρει της προστασίας της Παναγίας της Μεγαλοσπηλιώτισας. Γι΄ αυτό, λένε οι κάτοικοι της περιοχής, δεν έχει συμβεί ποτέ ατύχημα σ΄ αυτό το δίκτυο ( Οι μηχανοδηγοί και οι παράγοντες, του απίστευτα γρ αφικού αυτού τρένου, είναι περήφανοι γι' αυτό που κάνουν, έχοντας κατάλευκο το μητρώο ατυχημάτων στα εκατό χρόνια λειτουργίας της γραμμής). .

Παράλληλα κατά μήκος του Οδοντωτού, και δίπλα από τις γραμμές του οδοντωτού, μέσα σ' αυτό το μαγευτικό τοπίο περνά και το διεθνές μονοπάτι Ε4, που ξεκινάει από την Ιβηρική χερσόνησο και που οι λάτρεις της πεζοπορίας ( Κάθε χρόνο, την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, διοργανώνεται το Πανελλήνιο Πέρασμα, υπό την αιγίδα του Συλλόγου Ορειβασίας και Χιονοδρομίας Καλαβρύτων, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών και συμμετεχόντων ) χαίρονται.

Σήμερα, που οι συνθήκες της ζωής άλλαξαν, το τραινάκι έγινε τουριστικό αξιοθέατο. Ένα σύμβολο πολιτισμού και προόδου, γραφικότητας και ρομαντισμού, ένα νοσταλγικό σύμβολο των φίλων αυτού τ ου «αθώου» συγκοινωνιακού μέσου, που «ταξιδεύει» τους ταξιδιώτες και προσκυνητές στη γεμάτη ομορφιές γη των Καλαβρύτων.

«Το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε πρόσφατα τον οδοντωτό σιδηρόδρομο διατηρητέο τεχνικό μνημείο. Με απόφαση του υπουργού πολιτισμού ΦΕΚ 553/Β /10 -6-1996 ύστερα από σχετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων, όλες οι εγκαταστάσεις του Οδοντωτού –σταθμοί, φυλάκια, σιδηροδρομική γραμμή, τεχνικά έργα κλπ - κρίθηκαν διατηρητέες, σε ζώνη 20 μ.  εκατέρωθεν του άξονα της γραμμής, η οποία χαρακτηρίστηκε «αξιολογότατο τεχνικό έργο ως σύνολο».

Το ταξίδι δεν τελειώνει στο σιδηροδρομικό σταθμό των Καλαβρύτων. Τον ταξιδιώτη –προσκυνητή τον περιμένει ένα άλλο τραίνο για να επιβιβαστεί: αυτό της ιστορικής μνήμης, για ένα αλλιώτικο ταξίδι, για ένα ταξίδι «εσωτερικών αναδρομών και διαδρομών», για ένα ταξίδι με τα «δόντια» του νου και της καρδιάς…

ΥΓ. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές οι καινούργιοι συρμοί έφτασαν, χωρίς να έχει γίνει η πρόβλεψη της συμβατότη τάς τους με τις γραμμές. Πρόχειρα «αποθηκεύτηκαν» στο μηχανοστάσιο του Διακοφτού, γιατί τα έργα υποδομής καθυστέρησαν επί τρία χρόνια και ο Οδοντωτός «υποχρεώθηκε» να διακόψει τη λειτουργία του για άλλα δύο(;) χρόνια. Για άλλη μια φορά η προχειρότητα, η απρονοησία και η αμεριμνοαμεριμνησία, οι εθνικές μας αρετές ξαναχτύπησαν .


α' δημοσίευση κειμένου περιοδικό " Επι-κοινωνείν" 

Πηγές

1. «Οδοιπορικό στα Καλάβρυτα», Δημήτρης Καλδίρης, Έκδ. Συλλόγου, Παγκρατιωτών Καλαβρυτινών, Αθήνα 2004.

2. «Σιδηροτροχιά», περιοδική έκδοση του Συλλόγου Φίλων του Σιδηροδρόμου, έκτακτο τεύχος αφιερωμένο στα εκατό χρόνια του Οδοντωτού, Αθήνα 1996.

3. «Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι», Σύλλογος Φίλων του Σιδηροδρόμου, έκδ. Μίλητος, Αθήνα 1997.

4. Περιοδικό «Γαιόραμα», τ. 58, Νοέμβριος -Δεκέμβριος 2003.

5. «Ο Ελληνικός Οδοντωτός Σιδηρόδρομος Διακ οφτού-Καλαβρύτων», Σπύρος Νικολόπουλος, εκδ. IRON,

6. «Αναδρομές και Διαδρομές στη φύση, την ιστορία και τον πολιτισμό», Τουρ. Οδηγός, εκδ. ΔΕΠΑΠΟΖ, Καλάβρυτα 1997.

*ο Χρήστος Φωτεινόπουλος είναι διευθυντής του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και τέως Λυκειάρχης του Λυκείου Καλαβρύτων.