δρ.Δημ.Σταθακόπουλος: Η Επανάσταση στο Μωριά ξεκίνησε από τα Καλάβρυτα σύμφωνα με τις Οθωμανικές πηγές

Δημήτρη Σταθακόπουλου . Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι η ομιλία του κ. Σταθακόπουλου στην Λειβαδιά στις 22 Φεβρουαρίου 2012 καλεσμ...

Δημήτρη Σταθακόπουλου. Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι η ομιλία του κ. Σταθακόπουλου στην Λειβαδιά στις 22 Φεβρουαρίου 2012 καλεσμένος της ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λειβαδίας με θέμα:

Ο ΕΚ ΔΗΜΗΤΣΑΝΑΣ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε’

Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ ( ; ) ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΑΓΗ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΙ ΠΩΣ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΩΡΙΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ !!!

και όπως μας αναφέρει στο εισαγωγικό του σημείωμα: "Αφορά τον ανυπόστατο σύμφωνα με το Κανονικό ( εκκλησιαστικό ) δίκαιο αφορισμό του Γρηγορίου Ε' για την επανάσταση, και παρουσιάζω από τα οθωμανικά αρχεία ολόκληρη την δ/γή εκτελέσεώς του ώς αρχηγού της επανάστασης και γνωρίζοντος " Τας κακουργηματικάς πράξεις της επαρχίας Καλαβρύτων". Δηλαδή οι οθωμανοί τον εκτέλεσαν λόγω επανάστασης ( κακουργηματικές πράξεις ) στα Καλάβρυτα και ΜΟΝΟΝ !!!

Δηλ. σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία και τον ιστοριογράφο Ahmet Cevdet Pasha, η επανάσταση στον κυρίως ελλαδικό χώρο ( Μωριά ) άρχισε στα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ και γι' αυτό εκτελέστηκε ο Πατριάρχης ως αρχηγός και υποκινητής της. Παρακαλώ όπως η συγκεκριμένη διαταγή γίνει αποστομοτικό τεκμήριο κατά κάθε ανϊστόρητου όψιμου δήθεν ερευνητή ( !!! )

Dr Δημ. Σταθακόπουλος
Μέλος και ιστορικός σύμβουλος " Ομίλου απογόνων αγωνιστών 1821". 

Tου Δημ. Σταθακόπουλου*

Όπως αναφέρει  ο  Charles Frazee στο βιβλίο του «Ορθόδοξος Εκκλησία και ελληνική ανεξαρτησία 1821-1852» (εκδ.Δόμος, Αθήνα 1987, σελ. 56 και/ή Frazee, The Orthodox Church and Independent Greece 1821-1853), τον καιρό της Επαναστάσεως σε ολόκληρο το Οθωμανικό κράτος υπήρχαν 195-200 Αρχιερείς. Από αυτούς αποδεδειγμένα οι 81 είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία, χωρίς να υπολογισθούν και οι άλλοι που τυχόν ήταν Φιλικοί, αλλά δεν έχουμε επίσημες μαρτυρίες. Επίσης, αποδεικνύει ότι από τους 200 Αρχιερείς οι 73, ποσοστό 36,5%, έλαβαν ενεργό μέρος στον αγώνα «επώνυμα και αδιαμφισβήτητα».  42 Αρχιερείς, ποσοστό 21,0%, ταλαιπωρήθηκαν, φυλακίσθηκαν και βασανίσθηκαν. 45 Αρχιερείς, ποσοστό 22,5%, «θυσιάσθηκαν για την ελευθερία, είτε από βασανιστήρια και θανατώσεις των Τούρκων, είτε σε πολεμικές συρράξεις», το δε συνολικό ποσοστό αυτών που συμμετείχαν ενεργώς στον αγώνα ανέρχεται στο 80%.

Επειδή όμως  έχουν γραφτεί πολλά για τον  «αφορισμό» της επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, θα ήταν καλό να επισημάνουμε μερικά  πραγματικά περιστατικά, τα οποία έχουν «διαφύγει» των ερευνητών, με αποτέλεσμα να βγαίνουν εσφαλμένα συμπεράσματα, αφού πλέον των άλλων δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν οι συνθήκες του 1821, με συνέπεια να δημιουργούνται ιστορικοί αναχρονισμοί, που αποτελούν μέγα  σφάλμα της καταγραφής της ιστορίας. Ειδικότερα, απλή αλλά προσεκτική μελέτη των πηγών αποδεικνύει πως ο αφορισμός  δεν ήταν αποτέλεσμα της βουλήσεως του « ελεύθερου πολιορκημένου » Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε ( παπάς κρεμάμενος έγραφε κι’ απόγραφε όπως λέει η λαϊκή παροιμία )  , ούτε καν των Συνοδικών Αρχιερέων, αλλά ήταν απόφαση μιας μεγάλης Κληρικολαϊκής Συνελεύσεως, που αποτελείτο από 72 εγκρίτους Ρωμηούς της Πόλης, εκ των οποίων οι 49 ήταν λαϊκοί και οι 23 Κληρικοί - Αρχιερείς. Στην Κληρικολαϊκή αυτή σύναξη αποφασίστηκε, οι μεν λαϊκοί να υποβάλλουν αναφορά αποκηρύξεως της επαναστάσεως και δήλωση υποταγής, οι δε Κληρικοί να συνθέσουν την πράξη του αφορισμού που τους ζητήθηκε από την Υψηλή Πύλη ( Bab-i Humayun ) και αυτό, βέβαια, για να καθησυχάσουν τους οθωμανούς, επειδή οι συνθήκες ήταν τραγικές για τους κατοίκους της Κωνσταντινουπόλεως, που απειλούντο με σφαγή.  Ο αφορισμός  αυτός, εκτός του ότι , επίτηδες δεν εξεδόθη με τις απαραίτητες προϋποθέσεις του κανονικού δικαίου              ( και επομένως ήταν ανυπόστατος ), συγχρόνως το πρώτο κείμενό του είναι διατυπωμένο σε έγκλιση ευχετική ευκτική («αφωρισμένοι υπάρχειεν»), στο δε δεύτερο «αφοριστικό» κείμενο από τους 12 ρηματικούς τύπους, οι 8 είναι σε έγκλιση ευχετική ευκτική, οι 3 σε έγκλιση προστακτική και μόνο 1 σε έγκλιση οριστική, αλλά και σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι διατυπωμένο σε δεύτερο πρόσωπο ενικού η πληθυντικού αριθμού. Δηλ. για όσους ξέρουν ακόμα ελληνικά « ήξεις αφήξεις» και αοριστολογίες για να ρίξουν «στάχτη στα μάτια», να γλυτώσουν τις σφαγές, αλλά και οι απομακρυσμένοι από την Πόλη επαναστάτες ( Μολδοβλαχία και Μοριά )  να λάβουν το μήνυμα πως ο αφορισμός είναι «ψεύτικος» και να ξεκινήσουν την επανάσταση χωρίς ηθικές/ θεολογικές αναστολές, γεγονός που επιβεβαιώνει τόσον ο Αλ. Υψηλάντης σε επιστολή που απέστειλε στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τους Σουλιώτες: «Ο μεν Πατριάρχης βιαζόμενος παρά τας Πόρτας (σσ.Υψηλή Πύλη) σας στέλλει αφοριστικά και εξάρχους παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρτα, εσείς όμως να τα θεωρείται ταύτα ως άκυρα, καθότι γίνονται με βία και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του πατριάρχου» (Θ. Ζήση, Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ στη συνείδηση του Γένους, εκδόσεις του Γένους, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 27), όσο και  ο Οθωμανός ιστοριογράφος Ahmet Cevdet Pasha             ( βλ. Νικηφ. Μοσχόπουλο:πως είδαν οι τούρκοι ιστοριογράφοι της ελληνική επανάσταση ) όπου αναφέρει πως συνελήφθη  «ταχυδρόμος» του Γρηγορίου Ε’ με 50 επιστολές του προς τους επαναστατημένους στις οποίες τους έλεγε να μην λάβουν υπ’όψιν  τους τον ανυπόστατο αφορισμό και να συνεχίσουν την επανάσταση.

Αυτός ο «ανυπόστατος/ ψεύτικος» αφορισμός , οι επιστολές προς τους επαναστατημένους και τα γεγονότα της Πελοποννήσου , ειδικά δε της περιοχής Καλαβρύτων, στάθηκαν ικανά να εκδοθεί διαταγή εκτελέσεως  ( απαγχονισμού ) του Πατριάρχη αυθημερόν, ήτοι την 10/22 Απριλίου 1821 (ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα ), επειδή δε προηγουμένως κάποιοι Οθωμανοί μουσουλμάνοι ιερείς του είχαν προτείνει να διαφύγει για να μην εκτελεστεί, ο Πατριάρχης απάντησε με την εξής επιστολή, όπως μας την διασώζει ο Ahmet Cevdet Pasha : "Μη με προτρέπεται εις φυγήν, μάχαιρα θα διέλθη τας ρύμας της Κωνσταντινουπόλεως και των λοιπών πόλεων των χριστιανικών επαρχιών. Υμείς επιθυμείται, εγώ μετημφιεσμένος να καταφύγω...ουχί! Εγώ δια τούτω είμαι πατριάρχης, όπως σώσω το έθνος μου...ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν οφέλειαν από την ζωή μου...Ναι, ας μη γίνω χλεύασμα των ζώντων. Δε θα ανεχτώ ώστε εις τα οδούς της Οδησσού, της Κέρκυρας και της Αγκώνος, διερχόμενον εν μέσω των αγύιων, να με δακτυλοδεικτούσι λέγοντες, Ιδού έρχεται ο φονεύς πατριάρχης".

Και έτσι το πρωί της Κυριακής 10/22 Απριλίου 1821, εξεδόθη η παρακάτω δ/γή εκτελέσεως, η οποία και εφαρμόστηκε το απόγευμα της ιδίας ημέρας με το κρέμασμα του υπερήλικα Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στην κεντρική πύλη εισόδου στο Πατριαρχείο στο Φανάρι. Η δ/γή κατά τα ήθη της εποχής γράφτηκε σε ένα χαρτόνι ( γιαφτά ) και «φορέθηκε» στον λαιμό του Πατριάρχη, αναγράφοντας αυτολεξεί τα εξής, σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία, τον Ahmet Cevdet Pasha και τον ερευνητή των οθωμανικών αρχείων Νικηφ. Μοσχόπουλο:

«Επειδή χρέος των ανωτέρων και των αρχηγών, οιουδήποτε έθνους, είναι το επαγρυπνείν νυχθημερόν επί των εις την επιτήρησιν αυτών εμπεπιστευμένων προσώπων, το πληροφορείσθαι περί πασών των πράξεων αυτών και αναφέρειν εις την κυβέρνησιν πάντα τα μεταξύ αυτών ανακαλυπτόμενα εγκλήματα και οι Πατριάρχαι, όντες επίσης, ως εκ της θέσεως αυτών, ανώτεροι και αρχηγοί των υπηκόων, οίτινες ζώσιν εν ασφαλεία υπό την σκιάν της αυτοκρατορικής εξουσίας, οφείλουσιν, ίνα προ πάντων ώσιν άμωμοι, έντιμοι, χρηστοί και ειλικρινείς κεκτημένοι δε τας ιδιότητας ταύτας, αφ' ου εννοήσωσι τας αγαθάς και κακάς κλίσεις λαού τίνος, οφείλουσιν, ίνα προλαμβάνωσιν εγκαίρως τας κακάς δι' απειλών τε και συμβουλών, εν ανάγκη δια τιμωριών κατά τα παραγγέλματα της θρησκείας αυτών, και πληρούσιν ούτω μέρος της ευγνωμοσύνης ην οφείλουσι τη υψηλή Πύλη δια τας ευεγερσίας και τας ελευθερίας, ην απολαύουσιν υπό την αγοθοεργόν αυτής σκιάν.
Αλλ' ο αλητήριος Ρωμηός Πατριάρχης, όστις όμως έδωκε προηγουμένως τοσαύτα αφοσιώσεως δείγματα, δεν ηδυνήθη να μη συμμεθέξη νυν εις τας στάσεις και την επανάστασιν του έθνους αυτού, επιχειρισθείσαν υπό διαφόρων διεφθαρμένων ανθρώπων, επιλαθομένων εαυτών και παρασυρομένων υπό διαβολικών και χιμαιρικών ιδεών χρέος δε αυτού ην, όπως διδάξη τους αμαθείς, ότι προέκειτο ενταύθα περί επιχειρήσεως ματαίας, ουδέποτε δυναμένης ίνα πραγματοποιηθή, επειδή τα κακά σχέδια ουδέποτε θριαμβεύουσι κατά της μωαμεθανικης ισχύος και θρησκείας, λαβουσών την ύπαρξιν αυτών παρά του θεού από χιλίων και πλέον ετών, και διατηρηθησομένων μέχρι της τελευταίας κρίσεως, ως βεβαιεί ημάς ο ουρανός δια αποκαλύψεων και θαυμάτων. Εν τούτοις ένεκα της διαφθοράς της καρδίας αυτού ου μόνον δεν εγνωστοποίησεν, ουδ' ετιμώρησε τους απλούς ανθρώπους, οίτινες επλανήθησαν, αλλά, κατά πάσαν πιθανότητα, αυτός ο ίδιος μετέσχε κρυφίως ως αρχηγός της επαναστάσεως, ώστε αναποφεύκτως σχεδόν άπαν το ρωμαίικον έθνος, εν υπάρχουσι πολλοί αθώοι και δυστυχείς υπήκοοι, ουδέ την ελαχίστην ταύτης γνώσιν έχοντες, θέλει καταστραφή ίσως εκ θεμελίων και καταστή το αντικείμενον της οργής του Θεού.

Όταν η αστυνομία επληροφορήθη περί της επαναστάσεως, και αφ' ου αυτή εγνώσθη υπό του κοινού, η υψηλή Πύλη, υπό μόνης της συμπαθείας προς τους δυστυχείς αυτής υπηκόους ορμουμένη, εζήτησεν ίνα επαναγάγη αυτούς δια της γλυκύτητος εις την οδόν της σωτηρίας, και διεύθυνεν επί τούτω προς τον Πατριάρχην προσταγήν, διαλαμβάνουσαν διαταγάς και συμβουλάς αναλόγους προς τον σκοπόν τούτον, μετά διαταγής προς τον Πατριάρχην, όπως αναθεματίση πάντα τα μέρη του τόπου, ένθα ο τρόπος ούτος κατέστη αναγκαίος κατά των συμμετασχόντων της επαναστάσεως υπηκόων.

Άλλ' αντί να δαμάση αυτούς, και πρώτος αυτός να επανέλθη εις το χρέος αυτού, αυτός ο άπιστος υπήρξεν υπέρ πάντα άλλον ο άξων πασών των αταξιών, των μέχρι του δεδιαταραξασών την κοινήν ησυχίαν, επείσθημεν, ότι και αυτός εγεννήθη  εις Μωριά , και ότι εγνώριζε πάσας τας βιαίας κακουργηματικάς εγκληματικάς πράξεις, ας τινές υπήκοοι πεπλανημένοι έπραξαν εκεί εις την επαρχίαν των Καλαβρύτων. Ούτω λοιπόν αυτός ο ίδιος υπήρξεν αίτιος της εξοντώσεως και της απωλείας, ην βεβαίως θέλουσιν υποστεί τη βοήθεια του Θεού. Επειδή δε επείσθημεν απανταχόθεν περί της προδοσίας αυτού ου μόνον κατά της υψηλής Πύλης, αλλά και κατά του ιδίου αυτού έθνους, αναγκαίον κατέστη, όπως αφαιρεθή το σώμα του από της γης και δια τούτο απηγχονίσθη, ίνα χρησιμεύση εις παράδειγμα δια τους λοιπούς.» 

Εξεδόθη την 19 του μηνός Ρετζέπ έτος 1230
(10/22 Απριλίου 1821).

Και ένα ακόμα στοιχείο που αφορά την επανάσταση, τον αφορισμό και την αντανάκλαση που είχε στο σουλτάνο και την οθωμανική διοίκηση.

Ο αφορισμός των επαναστατών συνέβη, μόνο μετά την έκδοση σουλτανικής διαταγής (φετφά) από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β’, με την οποία διέτασσε της σφαγή όλων ανεξαιρέτως των Ρωμηών της Αυτοκρατορίας. Η σκληρή αυτή απόφαση ερμηνεύεται από το γεγονός ότι πληροφορήθηκε την ύπαρξη σχεδίου επανάστασης στην Κωσταντινούπολη απ’ τους Φιλικούς και   δολοφονία του ιδίου. Σημαντικό ρόλο στο να παρθεί αυτή η ακραία απόφαση  υπήρξε η στάση του πρωθυπουργού (Μεγάλου Βεζίρη) της Αυτοκρατορίας Χαλέτ εφέντη. Όμως για να αποκτήσει ισχύ η διαταγή θα έπρεπε να έχει την θρησκευτική έγκριση του σειχ-ουλ-ισλάμ με την οποία θα επιβεβαιωνόταν ότι βρίσκεται εντός των ορίων του Κορανίου και ότι δεν αντίκειται στον ισλαμικό νόμο.

Ο Σειχ-ουλ-ισλάμ που ονομαζόταν Χατζή Χαλίλ, Κιρκάσιος στην καταγωγή, αρνήθηκε να  υπογράψει την εντολή του σουλτάνου παρόλες τις έντονες πιέσεις που δέχτηκε  γι αυτό και συγκρούστηκε  σκληρά για το θέμα αυτό με τον Χαλέτ εφέντη. Ο Χατζή Χαλίλ ειδοποίησε τον Πατριάρχη για τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε το ποίμνιό του και του ζήτησε να προβεί στη συμβολική πράξη αφορισμού των πρωταιτίων, ώστε να θεωρηθεί ότι ο φετφάς αντίκειται στον ισλαμικό νόμο γιατί καλούσε σε εξόντωση αθώων. Έτσι ο Πατριάρχης αποφάσισε να εκδώσει τον αφορισμό των επαναστατών για να προστατεύσει τα μέλη του ελληνορθόδοξου μιλέτ από το σίγουρο αφανισμό, χάνοντας τελικά την ζωή του ως πρωταίτιος της επανάστασης.

Όμως και  ο Χατζή Χαλίλ πλήρωσε με τη ζωή του και την καταστροφή της οικογένειάς του την απόφαση να μη συναινέσει στη θανάτωση όλων των χριστιανών της αυτοκρατορίας. Οι οθωμανικές πηγές  ( Ahmet Cevzet Pasha )μας ενημερώνουν ότι ο ίδιος εξορίστηκε στο Αφιόν Καραχισάρ και η γυναίκα του στην Προύσα, όπου και δολοφονήθηκε από ανθρώπους του Χαλέτ. Εξαιτίας του γεγονότος της δολοφονίας της συζύγου του ο Χατζή Χαλίλ πέθανε από καρδιακή προσβολή.

Παρόλα αυτά, το κύμα βιαιοπραγιών κατά των χριστιανών της Αυτοκρατορίας δεν έπαψε. Μόνο στην Κωνσταντινούπολη θεωρείται ότι περί τις 10.000 Ελλήνων έχασαν τη ζωή τους από το φανατισμένο μουσουλμανικό όχλο, ενώ αντίστοιχα γεγονότα έγιναν τόσο στις βαλκανικές περιοχές του ελληνισμού όσο και στις μικρασιατικές.

 
Συνημμένα:
1) Το οθωμανικό αρχείο του Ahmet Cevdet Pasha
2) Νικηφ. Μοσχόπουλου : Πως είδαν οι τούρκοι ιστοριογράφοι την ελληνική επανάσταση ( μεταφ. του Ahmet Cevdet Pasha )      

*Δημήτρης ΣταθακόπουλοςΔρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού ( οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω, μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ένωση Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων (  CCBE, Βρυξέλλες ) – Μουσικολόγου.

-->