« Άρτζι Μπούρτζι και λουλάς – Κουλουβάχατα και Αχταρμάς»

Του Δημ. Σταθακόπουλου  Δικηγόρου Δρα Παντείου πανεπιστημίου/ Μουσικολόγου εκ Λευκασίου Καλαβρύτων    Άρτζι, Μπούρτζι και λουλάς : ...

Του Δημ. Σταθακόπουλου 
Δικηγόρου Δρα Παντείου πανεπιστημίου/ Μουσικολόγου εκ Λευκασίου Καλαβρύτων   

Άρτζι, Μπούρτζι και λουλάς:  Τι σημαίνει αυτή η έκφραση που την χρησιμοποιούμε με την έννοια του άλλα αντί άλλων,  απόλυτου πανικού και ανοργανωσιάς ;

Ως συνήθως ξεχάστηκε στο διάβα του χρόνου η κυριολεκτική έννοια της φράσης και μαζί η προέλευση και η ανάγκη που την έκανε να χρησιμοποιηθεί.

 Ο καθηγ. Μπαμπινιώτη, πιστεύει ότι  προέρχεται από το μεσαιωνικό ουσιαστικό αρτσιβούριον, κι’ αυτό από το αρμενικό arats-havoth, μαντατοφόρος, αγγελιαφόρος. Λέει πως αναφέρεται στην πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Αρμένιοι ακολουθούσαν μια αυστηρή  νηστεία.  Όμως οι Βυζαντινοί, ως ορθόδοξοι,  αντιμετώπιζαν με εχθρότητα αυτή την Αρμένικη                     ( Γρηγοριανή/ αιρετική ) αίρεση των Αρτζιβουρίων.
Η λέξη κατέληξε να είναι  συνώνυμη με την αταξία και την πλήρη ακαταστασία, γιατί οι Βυζαντινοί προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την καθιέρωση αυτής της νηστείας, το έκαναν με πολλούς και συχνά παράλογους τρόπους με αποτέλεσμα να επικρατήσει σύγχυση. !!! Αργότερα λέει ο καθηγ. στο αρτζιμπούρτζι προστέθηκε η λέξη λουλάς για να ενταθεί εκφραστικά η σύγχυση !!!

Γιατί όμως διαλέχτηκε ο λουλάς και όχι κάποια άλλη λέξη π.χ τέντζερης ; Πως ο αγγελιαφόρος arats-havoth συνδέθηκε με το Τριώδιο, έγινε αρτζιμπούρτζι και απέκτησε το νόημα της ακαταστασίας ;  Άγνωστο !!!

Μια άλλη εκδοχή, θέλει το arquebus ή harkbus ή hackbut (ολλανδικό haakbus), να έγινε στα ελληνικά "αρκεβούζιο", δηλ.  "όπλο με γάντζο". Πυροβόλο που χρησιμοποιήθηκε από τον 15ο ως τον 17ο αιώνα. Ο γάντζος του, ήταν ένα απαραίτητο σιδερένιο δίχαλο σχήματος Υ,  στο οποίο ακουμπούσε το όπλο αρκεβούζιο για να σκοπεύσει σταθερά. Μήπως ο γάντζος λεγόταν και "λουλάς" από το οθωμανικό lüle / σωλήνας ;  ( απ’ όπου και ο σωλήνας/ λουλάς του ναργιλέ ).

Μήπως οι κακοπληρωμένοι μισθοφόροι , όταν έφευγαν από το στράτευμα έπαιρναν μαζί τους τα αρκεβούζια και λουλάδες ( οπλισμό τους ) και έτσι δημιουργείτο οχλαγωγία, ανταρσία  και λέγανε: « αρκεβούζια και λουλάδες/ αρτζι μπούρτζι και λουλάς » τα πήραμε και φύγαμε ;

Επίσης, όταν ο Καποδίστριας είπε στους οπλαρχηγούς, που του ζητούσαν χρήματα ότι τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια, αυτοί ενοχλημένοι  είπαν πως: «Αν δεν μας δώσεις τα δέοντα , θα πάρουμε τα αρκεβούζια μας και το λουλά μας, θα τα στήσουμε στο πέρασμα του Ναυπλίου και οποίος πλούσιους θα περνά , θα τον ληστεύουμε και θα δημιουργήσουμε φασαρίες.                                                                                       

Τέλος άλλη ετυμολογία/ παρετυμολογία  θέλει κάποιο Πασά ( τον Αλή ; ) , καθισμένο στο Παλαμήδι , έχοντας εμπρός του το Μπούρτζι και  δεξιά του  το Άργος ( Άρτζι ), πίνοντας ραχατλίδικα ναργιλέ, να είπε: «Άρτζι, Μπούρτζι και λουλάς» (Άρτζι = Άργος, Μπούρτζι = το γνωστό και λουλάς = ναργιλές). Δηλώνοντας έτσι χαλαρότητα και ξεγνοιασιά. Το θεωρώ εντελώς απίθανο απ’ όλες τις απόψεις.

Με λίγα λόγια : άρτζι μπούρτζι και λουλάς είναι οι ετυμολογήσεις της έκφρασης και καμία δεν με ικανοποιεί. Το πρόβλημα της ερμηνείας παραμένει ανοιχτό κατ’ εμέ.

Κουλουβάχατα/ Kull Wahed / في كل واحدة : Αραβικής προέλευσης που σημαίνει: όλα σε ένα. Ο πρώτος που φαίνεται να την χρησιμοποίησε στα νεοελληνικά ήταν ο  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης – Φαλέζ, γιός του Γιάννη/ Γενναίου Κολοκοτρώνη και της Φωτεινής Τζαβέλα, εγγονός του Γέρου του Μοριά, βγάζοντας περί το 1882 το πολιτικό του φυλλάδιο «Ἡ Κουλουβάχατα ἤ αἱ φύρδην μίγδην σημεριναί ἰδέαι».

   Απ’ ότι φαίνεται, η ελληνοποιημένη νοηματική που θέλησε να δώσει ο Θ.Κολοκοτρώνης ( ψευδ.Φαλέζ/ falez που σημαίνει γκρεμός και προφανώς αυτός που γκρεμίζει , ανατρέπει,  μιας και ο εγγονός του Γέρου ήταν πλήρως ανατρεπτικός χαρακτήρας ) στη λέξη Kull Wahed / في كل واحدة/ κουλουβάχατα δεν είναι το : όλα σε ένα, αλλά του φύρδην , που παράγεται από το ρήμα φύρω και σημαίνει ανακατεύω, καθώς  και του  μίγδην που παράγεται από το ρήμα μείγνυμι, ανακατεύω. Οι λέξεις είναι συνώνυμες και όταν χρησιμοποιούνται μαζί σημαίνουν πολυανακάτεμα , χωρίς καμιά απολύτως τάξη , κουλουβάχατα δηλαδή.

Αχταρμάς/ aktarma στην κυριολεξία σημαίνει μεταφορά. Όταν όμως στα νέα ελληνικά χρησιμοποιείται και νοηματοδοτείται  η λέξη, σημαίνει  ανόμοιο ανακάτεμα και μπέρδεμα πραγμάτων.

Απ’ ότι φαίνεται , οι έλληνες ήμασταν διαχρονικά: « Άρτζι Μπούρτζι και λουλάς – Κουλουβάχατα  και Αχταρμάς»

για το ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS 

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δημήτριος Οδ. Σταθακόπουλος    Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, μέλος του Δ.Σ  του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων Δικηγόρων CCBEΔιδάκτορα κοινωνιολογίας της ιστορίας οθωμανικής περιόδου - μουσικολόγου. Αντιπρόεδρος της Ένωσης Καλαβρυτινών Πειραιά, εκ Λευκασίου ( Τσορωτά ) Καλαβρύτων ορμώμενου.

Ενημέρωση για όλες τις ειδήσεις των Καλαβρύτων και της ορεινής Αχαΐας με ένα στη σελίδα του kalavrytanews.com.