Μια άγνωστη ιστορία για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό!

Του Δημ. Σταθακόπουλου Ο ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ κατά κόσμον Γεώργιος Γκότζιας ή Κοτζιάς ως ερωτευμένος διάκος και στιχουργός σύ...

Του Δημ. Σταθακόπουλου

Ο ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ

κατά κόσμον Γεώργιος Γκότζιας ή Κοτζιάς ως ερωτευμένος διάκος και στιχουργός σύμφωνα με το μουσικό χ.φ Μελπομένη της ιεράς μονής Βατοπεδίου αγ. Όρους

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ( 25.03.1771- 30.05.1826), γεννήθηκε από φτωχούς γονείς (  τον Ιωάννη Κόζη και την Κανέλα Κουκουζή  ) και το κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος Γκότζιας . Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας, στο Άργος και στη Σχολή της Σμύρνης.  Ήταν μακρινός συγγενής του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε'. Από μικρός διακρινόταν τόσο πολύ για την επιμέλειά του, τη μελετηρότητα, και την σοβαρότητα που τον αποκαλούσαν "γέροντα". Τελειώνοντας τη σχολή της Δημητσάνας  έφυγε για το Άργος, όπου χειροτονήθηκε  διάκος  και μετά  πήγε στη Σμύρνη, κοντά στον Γρηγόριο, τον οποίο ακολούθησε στην Πόλη.

Εκεί ερωτεύθηκε ( μάλλον το 1803, αλλά σε κάθε περίπτωση πριν την 25^η Μαρτίου 1806 που χειροτονήθηκε άγαμος Μητροπολίτης Π.Πατρών ) την φαναριώτισσα Αικατερίνη Γκίκα ( δόμνα Κατήνκω ) για την οποία έγραψε τουλάχιστον 3 μελωδικά ψαλτοποίηματα που σώζονται στην ανθολογία ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ ( μονή Βατοπεδίου αγ. Όρους )  το οποίο θα δούμε επισταμένως στην παρούσα  αναφορά μας.

Η δόμνα, Αικατερίνη ( Κατήνκω ) Γκίκα , ήταν γόνος της ομώνυμης φαναριώτικης οικογένειας των Γκίκα , ευγενών με καταγωγή από τη Βόρεια Ήπειρο (Ζερβάτι Αργυροκάστρου) που κατά την διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τον 17ο και 19ο αιώνα πολλοί από την οικογένεια διορίστηκαν ηγεμόνες της Βλαχίας και της Μολδαβίας και εγκαταστάθηκαν μόνιμα εκεί. Απόγονοι τους έχουν διατελέσει πρωθυπουργοί της Ρουμανίας και διέπρεψαν  σε πολλούς κλάδους

Τον έρωτα του διάκου Γεώργιου Γκότζια για τη δόμνα Κατήνκω, που ενδεχομένως τον οδηγούσε σε γάμο και επομένως έως του αξιώματος του ιερέα ( παπά ) μόνον, απέτρεψε ο Γρηγόριος Ε’, αφού  προόριζε τον ερωτευμένο νέο και συγγενή του για Δεσπότη. Έτσι, στις 25 Μαρτίου 1806 , ο Γεώργιος Γκότζιας εκλέχθηκε μητροπολίτης Παλαιών Πατρών με το όνομα ΓΕΡΜΑΝΟΣ  , ενώ μεταξύ των ετών  1815-1817 διετέλεσε μέλος της Πατριαρχικής Συνόδου της Κωνσταντινούπολης. Το Νοέμβριο του 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία , προετοιμάζοντας την Επανάσταση στο Μοριά . Με τη συνετή του διοίκηση στην περιοχή της Μητρόπολής του είχε κατορθώσει να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του πασά της Πελοποννήσου δικαιολογώντας  τις ενέργειες των Φιλικών στα μάτια των Οθωμανών.

Όταν όμως το κίνημα έχει πια  γίνει αντιληπτό και ο πασάς του Μοριά  κάλεσε στην Τρίπολη τους αρχιερείς και προύχοντες, ο Γερμανός δεν πήγε. Έμεινε για 9 ημέρες στην Αγία Λαύρα και εκεί συνέταξε μαζί με τους προεστούς των Καλαβρύτων τη διακήρυξη της επανάστασης, σηκώνοντας το λάβαρο στις 17 Μαρτίου 1821 ( Αγ. Αλεξίου ). Στη συνέχεια μετέβη στην Πάτρα και σήκωσε κι’ εκεί σημαία επαναστατική, επέδωσε δε στον Πούκεβιλ και τον Γκρήν ( προξένους ξένων δυνάμεων ) τη διακήρυξη που είχε συντάξει στην αγ. Λαύρα, η οποία στη συνέχεια μεταφράστηκε στα γαλλικά και δημοσιεύθηκε στο Παρίσι στην εφημερίδα Le Constitutionnel  ( 06.06.1821 ). 

Στα χρόνια της Επανάστασης προσπαθούσε να συμφιλιώσει τους στρατιωτικούς με τους πολιτικούς. Όταν η συνέλευση της Επιδαύρου αποφάσισε να στείλει αντιπροσώπους στην Ευρώπη και στον Πάπα, για να ζητήσουν βοήθεια,  έστειλε τον Π. Πατρών Γερμανό ( Οκτ. 1822 ) . Δύο χρόνια έμεινε στο εξωτερικό  μέσα σε στερήσεις και αγώνες χωρίς όμως να κατορθώσει μεγάλα πράγματα. Ξαναγύρισε  στην Ελλάδα με κλονισμένη την υγεία του. Έτσι στα 1826, στο Ναύπλιο, προσβλήθηκε από εξανθηματικό τύφο και απεβίωσε στις 30 Μαΐου 1826, πριν προλάβει να ολοκληρώσει τα απομνημονεύματά του και ενώ ο Ιμπραήμ κατέκαιε τον Μοριά. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πατρίδα του Δημητσάνα όπου φυλάσσονται. Ανδριάντας του υπάρχει στην Πάτρα και στη Δημητσάνα, καθώς και στον Πειραιά ( Πασαλιμάνι ), που τοποθετήθηκε το 2003 με έξοδα και επιμέλεια των εν Πειραιεί Καλαβρυτινών « η αγ. ΛΑΥΡΑ» υπό την προεδρία του κ. Αθ. Χρονόπουλου, ο οποίος με την αρωγή της ιεράς μονής αγ. Λαύρας , κάθε έτος την 30^η Μαΐου τελεί επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη του ιεράρχη, που η μοίρα το έφερε να γεννηθεί 25^η Μαρτίου, να χειροτονηθεί δεσπότης Πατρών 25^η Μαρτίου και να κάνει την επανάσταση ( 17 – 25 Μαρτίου 1821 στη βόρεια Πελοπόννησο ) που  τελικά με το γνωστό δ/γμα: 980 / 15(27)-3-1838 του Οθωνα ορίστηκε ως πανελλήνια ημερομηνία της , η 25^η Μαρτίου  1821.

Ας δούμε τώρα το μουσικό χ.φ  «Μελπομένη» που μελέτησα και φωτογράφησα στην ιερά μονή Βατοπεδίου αγ. Ορους την 29.08.1997, το οποίο είναι μία μουσική χειρόγραφη ανθολογία ( μισμαγιά)   που περιέχει φαναριώτικα στιχουργήματα τα οποία κυκλοφορούσαν ευρέως την εποχή εκείνη και βρίσκονται σε πολλά χειρόγραφα και έντυπα κείμενα , προεπαναστατικά και μετεπαναστατικά.

Συντάκτης της είναι ο Νικηφόρος Καντουνιάρης ο Χίος, «αρχιδιάκονος του Πατριαρχικού θρόνου της Αντιοχείας» και «διδάσκαλος της κοινής μουσικής σχολής του Ιασίου».

Το χ.φ Μελπομένη. Φωτογραφία Δημ. Σταθακόπουλος 29.08.1997

     Όπως προανέφερα, η  «Μελπομένη» ανήκει στην ιερά μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους με κωδικό 1428. Η ύπαρξή της δηλώνεται στον κατάλογο χειρογράφων της μονής, είναι γραμμένη το 1818 (;) σε χαρτί, με  διαστάσεις 22 Χ 16 και εκτείνεται σε 393 σελίδες, ενώ ως συγγραφέας της δηλώνεται ο Νικηφόρος Ναυτουνιάρης ( ή Καντουνιάρης ) .

*Σημ.: Χαρτ. 22 Χ 16 αἰῶν. ιθ΄ (1818) σ. 393.

Μελπομένη βίβλος περιέχουσα σεμαγιά, σαρκία, καὶ πεστέδες, ἅτινα τῇδε

κἀκεῖσε σκορπισμένα ὄντα συνηθροίσθοισαν παρὰ Νικηφόρου Ναυτουνιάρη τοῦ

Χίου ἀρχιδιακόνου Ἀντιοχείας καὶ διδασκάλου τῆς ἐν Ἰασίῳ κοινῆς μουσικῆς

σχολῆς ἐν τῇ ἱερᾷ, σεβασμίᾳκαὶ περιφήμῳ ἕνεκα τῆς ἱερᾶς εἰκόνος τῆς ὑπεραγίας

Θεοτόκου τῆς πάνυ θαυματουργοῦ μονῇ τῆς Γκόλιας ἐπιλεγομένῃ (ἀνηκούσῃ τῇ

μονῇ Βατοπαιδίου) ἐπὶ ἡγουμενείας τοῦ πανιερωτάτου ἁγίου Εἰρηνουπόλεως [καὶ

Βατοπαιδίου] Γρηγορίου τοῦ Ἐφεσίου· 1818 κατὰ μῆνα νοέμβριον.

Ἐν ἀρχῇ «Καὶ τοῦτο κτῆμα Νικηφόρου ὑπάρχει ἀρχιδιακόνου τε Ἀντιοχείας,

οὗτινος πατρὶς ἡ περίφημος χίος».

Το χ.φ Μελπομένη. Φωτογραφία Δημ. Σταθακόπουλος 29.08.1997

      Η «Μελπομένη» μνημονεύεται και από την καθηγ.  Άντεια Φραντζή στην εισαγωγή της έκδοσης της ανθολογίας του Ζήση Δαούτη αλλά και στο επίμετρο της ίδιας έκδοσης από τον Μάρκο Δραγούμη, όπου ο Νικηφόρος αναφέρεται ως Ναυτουνιάρης.

    Από τα 3 ψαλτοποίηματα/τραγούδια της ανθολογίας, που ο Νικηφ. Ναυτουνιάρης   ( Καντουνιάρης ) αποδίδει  στον ερωτευμένο διάκο Γεώργιο Γκότζια ( μετέπειτα Π.Π.Γερμανό ) προς τη δόμνα Κατήνκω ( Αικατερίνη Γκίκα ) , στιχουργημένα περίπου το 1803 ( ασχέτως του εάν η ανθολογία/ μισμαγιά Μελπομένη  γράφτηκε το 1818 (;) )  ιδιαίτερη εντύπωση κάνει το παρακάτω ερωτικό στιχούργημα με την μορφή της ακροστιχίδας του ονόματος ΚΑΤΗΝΚΩ , καθώς και τα σχόλια του Νικ. Ναυτουνιάρη για την εν λόγω δόμνα που είχε ξετρελάνει το νεαρό τότε διάκο. Λέει λοιπόν  :

στίχοι Γερμανοῦ τοῦ ἤδη Παλαιῶν Πατρῶν

μέλος δὲ Νικηφόρου ἀρχιδιακόνου

μακὰμ σεγγιὰχ (δ΄), μιξολύδιος, (ελαφρό πλάγιος) οὐσοὺλ

Καλλονὴ ὡραιοτήτων καὶ τερπνή μου χελιδών,

ὅλ’ αἱ χάριτες συνῆλθον, εἰς ἐσένα σωρηδόν

Απειρα τὰ κάλλη ἔχεις, κ΄ χωρὶς κουσοῦρι κᾄν,

συμμετρί(αν) τῶν μελῶν σου, κι εὐρυθμίαν φυσικιάν.

Τέρας εἶσαι τῶν ὁρόντων, κ΄ τοῦ κάλλους ἡ πηγή,

σὰν κι ἐσένα ἄλλη φῶς μου δὲν εὑρίσκεται στὴν γῆ.

Ηλιος καθάπερ ἄλλος, πάντας ἀκτικοβολεῖς,

πανταχόθεν ἀπαστράπτει, μετ’ ἐκπλήξεως πολλῆς.

Νέος φάνηκες κομίτης, ἔκαμες νὰ ἀποροῦν,

τῶν ὡραίων τὰ πρωτεῖα ὅλαι σὲ παραχωροῦν.

Καταφλέγεις κ΄ δροσίζεις, τὰς καρδίας θεατῶν,

ὑπεξούσιόν σου ἔχεις κάθε κτίσμα ὁρατόν.

Ω  ὡραία χελιδών μου, πάγκαλλος ἀκροστιχίς,

δοῦλον σου ἂν μ’ ἀξιώσῃς, εἶμ’ ὁ πλέον εὐτυχής.

Το «επίμαχο» ερωτικό  στιχούργημα/ ακροστιχίδα του Π.Π.Γερμανού προς τη δόμνα Κατήνκω Γκίκα , με το απαξιωτικό σχόλιο του Ναυτουνιάρη. Φωτογραφία                           

 Δημ. Σταθακόπουλος 29.08.1997

Σημείωση του Ναυτουνιάρη !!!!!!!!!

*δὲν λέγω τί βρωμοῦν οἱ στίχοι. μὰ διὰ τὸ ὑποκείμενον εἰς τὸ ὁποῖον ἀνάγονται, ἀνάγκη νὰ μασσᾷ τινὰς κουκκία, κ΄ νὰ τὸ φτύνῃ.

  Γιατί ο αρχιδιάκονος Πατριαρχείου Αντιοχείας, Νικηφ. Ναυτουνιάρης, σχεδόν 15 χρόνια ( 1818 ) μετά τη σύνταξη του στιχουργήματος από τον Π.Π.Γερμανό ( 1803 ;), κρίνει σκόπιμο να δείξει την απέχθειά του προς τη φαναριώτισσα  δόμνα Κατήνκω ( Αικ. Γκίκα ) είναι άγνωστο : «ἀνάγκη νὰ μασσᾷ τινὰς κουκκία, κ΄ νὰ τὸ φτύνῃ» !!!!!!

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Βατοπέδι 29.08.1997, μελετώντας το χ.φ Μελπομένη

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής - μουσικολόγου, Τακτικού μέλους της Ε.Α.ΑΔΗ.ΣΥ,  Μέλους του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE