Τα Παρασκήνια και το Ναυάγιο των Διαπραγματεύσεων (;) για την τύχη των Γερμανών Αιχμαλώτων (6)

Τα Πυρπολυθέντα Καλάβρυτα - με κόκκινο τα καμένα σπίτια ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ  No  89 (Ελληνικά Ντοκουμέντα. Εκκλησιαστ...

Τα Πυρπολυθέντα Καλάβρυτα - με κόκκινο τα καμένα σπίτια

ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ No 89

(Ελληνικά Ντοκουμέντα. Εκκλησιαστική Πλευρά.  
Απόψεις του Μητροπολίτου κ. Κωνστάντιου (Χρόνη) -Πάνου Νικολαΐδη - 
Κριτικά Συμπεράσματα του

Μητροπολίτη Καλαβρύτων - Αιγιαλείας κ. Αμβροσίου

για την ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ)

(ΜΕΡΟΣ 6ο)

τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων
copyright Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου

Φως στα ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου του Δημ.Κανελλόπουλου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

-13-

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΙΟΥ …

(Αμβρόσιος.): θέλω να μου πείτε λοιπόν τώρα μετά από τα Καλάβρυτα, διέτρεξε κίνδυνο το Αίγιο;

(Κωνστάντιος.): Το Αίγιο ... Ζώθηκε από θαύμα ...

(Α.): Κι εσείς κάνατε ορισμένες ενέργειες ...

(Κ.): Το Αίγιο διέτρεξε κίνδυνο διότι, μετά την καταστροφή των Καλαβρύτων, κατέβαιναν στο Αίγιο, καίγοντας τα χωριά. Από το Αίγιον είδαμε καπνούς απάνω στα χωριά. Βέβαια, οι χωριανοί έφευγαν, τους καίγαν τα σπίτια, έφευγαν. Τότε πήγα στο Δεσπότη και του είπα:

- Σηκωθείτε, λέω, Σεβασμιότατε, πάει τα Καλάβρυτα, πάει η Λαύρα, πάει το Μέγα Σπήλαιο, ε τότε το κακό ήρθε στο Αίγιο. Ορίστε οι καπνοί φαίνονται. Σηκώνεται έντρομος αυτός και λέει:

-     Τι να κάνουμε τώρα;

- Μαζέψτε εδώ πέρα όλους εδώ τους επισήμους, λέω. θα πάω εγώ στο Φρουραρχείο να ρωτήσω τι θέλουν τέλος πάντων να τους κάνουμε. Πήγα στο Γερμανικό Φρουραρχείο και μου λένε:

- Θα πάτε στην Πάτρα. Από 'κει θα σας δώσουν εντολή τι πρέπει να κάνετε.

Έρχομαι, λέω, Σεβασμιότατε, μάλιστα έγινε και κάτι άλλο επήγαινα εγώ, επήγαινα από ένα μέρος εκεί και οι άλλοι εφεύγουνε. Βρε τους έβανα μπροστά, βρε για σταθείτε που πάτε.

-     Ε!, λέει, πάτερ εμείς έχουμε γυναίκες και παιδιά, δεν μπορούμε να πάμε στο κέντρο του Ε.Α.Μ. και να βρούμε μετά μας κατάλαβες.

-     Βρε πέστε μου είναι κανένας Εαμίτης εδώ να τον αρχίσω εγώ στο ξύλο.

 Ξεφεύγανε μερικοί από δώθε, από κείθε. Τέλος πάντων, Σεβασμιότατε, λέω στον Δεσπότη, θα πάμε στην Πάτρα Μα εγώ δεν επιτρέπεται να μιλήσω με άλλον, ήταν εκεί κι ο Διοικητής της Χωροφυλακής της Ελληνικής. Όχι, λέει Σεβασμιότατε, μπορείτε εσείς να μιλήσετε με τον Διοικητή των Πατρών. Αμέσως ένα λεωφορείο τους βάζω απάνω όσους μπορέσανε και ο Δεσπότης μάλιστα από τον πανικό του ξέχασε να φορέσει το κάλυμμα Πάμε στο Διοικητή των Πατρών. Μόλις πήγαμε ε! του είπαμε τον σκοπό για τον οποίο πήγαμε.

- Γυρίστε αμέσως στο Αίγιο και θα σας πω από το Αίγιο τι πρέπει να κάνετε μας είπε.

Γυρίζουμε στο Αίγιο, πάμε στο Διοικητή του Φρουραρχείου δύο, τρεις εκεί, εκεί, λέει: Μας είπαν απ'την αρχή, σας αφήνουμε για 24 ώρες να μετανοήσετε, μας είπε ο Τένερ. Άλλωστε θα πάθετε, ότι έπαθαν και τα Καλάβρυτα, και τι μετάνοια θέλετε να δείξουμε. 

-    Να μας δώσετε όπλα, δώστε μας να πολεμήσουμε τον ΕΛΑΣ.

-    Όχι, λέει ο Τένερ, θα μας πείτε ποιοί αντάρτες είναι από το Αίγιο.

-    Τί θα κάνουμε Σεβασμιότατε, λέω. Εγώ δεν ξέρω κανένα.

-    Να καλέσουμε τον κόσμο κι αύριο ..., λέει.

-  Τί αύριο, λέω, αυτήν την ώρα πήγαινε λέω άντε να χτυπήσω καμπάνα σε κάποιον 'κει χτυπάει η καμπάνα.

 Σε 10 λεπτά συγκεντρώθηκε 2-3.000 κόσμος. Γεμάτη η εκκλησία, οι σκάλες και όλοι οι χώροι. Αλλά μέσα στην εκκλησία ήταν και αντάρτες, όπως κι ο Καπετάν Χελιώτης, όπως μου είπε κατόπιν ο ίδιος εμένα. Εγώ δεν το ήξερα. Ο Δεσπότης τους γνώριζε και άρχισε να μιλάει με μισόλογα. Τότε σπρώχνω τον Δεσπότη και ανεβαίνω εξοργισμένος στον άμβωνα και άρχισα να μιλώ. Λέω, βρε ακούσατε τι είπε ο Δεσπότης. Οι Γερμανοί μας είπανε αυτό το πράγμα, κ.λπ., κ.λπ. Βέβαια εγώ ήμουνα εν αναβρασμώ, ήξερα τι έγινε στα Καλάβρυτα, κ.λπ., κ.λπ ., ποιοί σκοτωθήκανε, ακράτητη ήταν η γλώσσα. Ποιοί είναι οι αντάρτες από 'δω πέρα. Να τους πούμε αυτό είναι ίσως απόδειξη της μετανοίας, κ.λπ., να μην έχουμε την τύχη των Καλαβρύτων. Αν τους ξέρετε να πούμε εσείς, αν νομίζετε ότι είναι προδοσία αυτά, είπα τη φράση καθάρματα, κ.λπ., που εκαταστρέψαν την Λαύρα, το Σπήλαιο, τα Καλάβρυτα, κ.λπ., κ.λπ. Τώρα έφτασε το κακό και σε μας εδώ στο Αίγιο. Αν νομίζετε προδοσία, ελάτε το πρωί για νυκτερινή λειτουργία, πρωινή λειτουργία να σας κοινωνήσω, διότι δεν θα ζει κανένας σας το μεσημέρι. Άρχισα να φωνάζω άνδρες είστε σεις με τράβαγε ο Δεσπότης, άσε με έχω να πω και άλλα, άντρες είστε σεις να φοβάστε, τι φοβάστε, ποιους φοβάστε να πούμε. Τέλος πάντων έγινε αυτό, βγαίναν από την εκκλησία άνω κάτω, κ.λπ.

Το πρωί έγινε η λειτουργία, πρώτη φορά είχα κάνει τέτοια λειτουργία. Να είναι όλοι γονατισμένοι, γεμάτη η εκκλησία, τα Εισόδια. Να είναι όλοι γονατισμένοι. Και όλοι με λυγμούς εκοινώνησαν όλοι, γιατί σου λέει χανόμαστε, και να τρέχουν τα δάκρυα, απ'τα μάτια τους, να φυλάγω το άγιο ποτήριο μην πέσουνε μέσα να τους κοινωνήσω όλους και σε μια ώρα μετά απ' αυτό δεν υπήρχε ψυχή στο Αίγιο, έφυγαν όλοι. Τώρα είπαν ότι φρόντισε και ο Δαμασκηνός στην Αθήνα Τι συνέβει δεν μας έκαναν τίποτα, την γλυτώσαμε, η προσευχή που έγινε, η μετάνοια των ανθρώπων η ειλικρινής γιατί πραγματικώς ήταν ειλικρινής και φρόντισε κανένας άλλος δεν έγινε τίποτα το Αίγιο σώθηκε.

(Α.): Εσείς πήγατε όμως και στους αρχηγούς του Ε.Α.Μ.;

(Κ.): Ναι, πήγα στην Επιτροπή του ΕΑΜ. Ηταν ο Παπαθεοδώρου, πάω και τους λέω:

- Ακούστε, λέω, να σας πω, δεν θέλω να γίνουν προδότες οι άνθρωποι μας. Δώστε εμένα 15 ονόματα να πάω να τα δώσω στους Γερμανούς. Και ειδοποιείστε τους, αυτά τα ονόματα που θα μου δώσετε να αδειάσουν τα σπίτια τους, κ.λπ., μπορεί να τους κάψουν τα σπίτια, θα τους τα φτιάξω μαρμαρένια, κ.λπ.

Αλλά δεν μου έδωσαν, δεν μου έδωσαν κανένα όνομα.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ …

 (Α.): Μάλιστα, θα ήθελα να μου πείτε τώρα κάτι άλλο. Μάθατε ότι τα Καλάβρυτα κατεστράφησαν, και κάποια στιγμή ανεβήκατε και σεις στα Καλάβρυτα. Πώς ανεβήκατε και τί εικόνα συναντήσατε εκεί και τί κάνατε;

(Κ.): Μόλις τα λέγαμε αυτά, το πρωί πάω στο Δεσπότη μετά τη λειτουργία. Μου είπε, φωνάζουν οι Γερμανοί γιατί έφυγε ο κόσμος. Πες τους του λέω ο ιεροκήρυξ επήγε και τα είπε αυτά στην εκκλησία και ανέβηκε τώρα γιατί έφυγαν που να ξέρω εγώ, κ.λπ.  Εγώ, λέω, θα πάω στα Καλάβρυτα, να δούμε τι έγινε. Λέει δεν αφήνουνε οι Γερμανοί. Πάω και παίρνω άδεια, απ'τους Γερμανούς κι ανεβαίνω στα Καλάβρυτα Ορίστε Σεβασμιότατε, πήρα την άδεια θα πάω στα Καλάβρυτα. Σηκώνει το χέρι και μου παίρνει την άδεια, την ρίχνει στην τσέπη του παντελονιού του. Βέβαια να με προφυλάξει ο άνθρωπος, διότι εν τω μεταξύ έφτασε κι ο αδελφός μου, ο Θανάσης. Τον ειδοποιήσανε ότι αυτά που είπα εγώ στην εκκλησία, κ.λπ., τα 'μαθαν στον ΕΛΑΣ και έστειλαν τμήμα να με πιάσει να με πάει στα Καλάβρυτα.

Έρχεται ο αδελφός μου να με ειδοποιήσει από άλλο δρόμο, γρηγορότερα, τρέχοντας αυτός και πήγε κατ'ευθείαν στο Δεσπότη. Ο Δεσπότης του λέει είναι αγύριστο κεφάλι αυτός, δεν θα ακούσει. Αλλά σε μία στιγμή μου λέει άκουσε Κωνστάντιε αφού έμαθες τα νέα από τον αδελφό σου ποιοι σκοτώθηκαν, ποιοι ζούνε, κ.λπ. είναι ανώφελο και επικίνδυνο να ανέβεις αυτή την στιγμή στα Καλάβρυτα θα πας στην Αθήνα, θα σε εφοδιάσω με επιστολές στο Δαμασκηνό να πας να μαζέψεις ότι μπορείς για τις χήρες και τα ορφανά.

(Α.): Στην Αθήνα;

(Κ.): Στην Αθήνα, γιατί σαπούνι, χτένες, βελόνες, τίποτα δεν υπάρχει. Ότι μπορείς να μαζέψεις και να ρθεις και τότε να πας στα Καλάβρυτα. Ε, αυτό, λέω, δίκαιο είναι. Σηκώνομαι και πάω στην Αθήνα. Άρχισα να μαζεύω αυτά τα πράγματα Τη δεύτερη ημέρα, πετάγεται ο προϊστάμενος της αδελφότητας μας ο Σεραφείμ ο Παπακώστας και λέει όσο χαίρομαι όταν έρχεται ένας αδελφός στο τραπέζι μας εδώ τόσο στεναχωρούμαι να βλέπω τον Κωνστάντιο να είναι δω και να μην είναι στο τόπο του πόνου.  Λέει ο Παναγιωτόπουλος ήρθαν σήμερα τρία τηλεγραφήματα, δύο από το Φρουραρχείο και απ'άλλους και έρχονται συνέχεια να μην ξεκινήσει από την Αθήνα, κ,λπ., διότι τον κυνηγάνε να τον πιάσουνε.

Σωπάτε, λέει, θα τον πιάσουνε, Έλληνες είναι και οι αντάρτες και ο πατήρ Σεραφείμ. Κάνει επίτηδες μια σύναξη με 26 που ευβρισκόμαστε κει πέρα. Τους ρωτάει τι λες εσύ πού έπρεπε να είναι ο Κωνστάντιος; Στον τόπο του πόνου. Τί λες εσύ; Ολοι και οι 26 είπαν αυτό. Λέω, γέροντα, θα φύγω αφού το λένε όλοι, αύριο το πρωί θα σηκωθώ να πάω στα Καλάβρυτα. Με καλεί ιδιαιτέρως, μάλιστα ο μακαρίτης και μου λέει, έχω τηλεγραφήματα μπορεί να είναι και σωστό. Δεν ξέρω, δεν σε βιάζουμε, αφού το λέει η αδελφότης πρέπει να υπακούς κι ο θεός θα φυλάξει και δεν θα πάθω τίποτα. Σηκώνομαι παίρνω όσα πραγματάκια είχα, έρχομαι εδώ στο Αίγιο γιατί δεν υπήρχε άλλος δρόμος. Μου δίνουνε τον τελευταίο ασπασμό. Ανεβαίνω στην Πάτρα και έφτασα στα Καλάβρυτα, έμεινα στο μοναδικό σπίτι στο υπόγειο του Αναστασοβίτη.

(Ν.): Που το 'χαμέ ως αποθήκη.

(Κ.): Η αλήθεια είναι ότι το βράδυ εκείνο δεν κοιμήθηκα καθόλου. Έβρεχε εκείνη την βραδιά, πέφτανε τα σπίτια, άκουγες κρότους, ουρλιαχτά των γυναικών συνέχεια.

Το πρωί, πήγαμε τους είδα εκεί. Τί να πω, τραγωδία. Όπως σας είπα και προχθές, στην εκκλησία, επήγαιναν τα σκυλιά και τρώγανε τα πτώματα Γιατί τους είχανε σκεπάσει με λίγο χωματάκι. Ούτε κουτάλια δεν είχανε, με τα χέρια τους ότι μπορούσαν έριξαν το χώμα οι γυναίκες.

 (Ν.): Όπως έγραψα την ημέρα τους θάβανε και το βράδυ τους έτρωγαν τα σκυλιά.

(Κ.): Τα σκυλιά. Βρήκα και δύο αντάρτες. Λέω, δεν έχετε τίποτα ένα όπλο να τα σκοτώσουμε τα σκυλιά, δεν δώσαν σημασία. Ήταν ένας σιδηροδρομικός που είχε ζήσει κι αυτός, ανάπηρος. Επί 10 ή 15 μέρες σηκωνόμαστε πρωί στις πέντε, πριν σηκωθούν οι γυναίκες και πηγαίναμε και διορθώναμε λιγάκι τους τάφους.

Μέχρις ότου κάποια γυναίκα μου λέει:

- Στο γυμνάσιο έχουμε κουλούρες σύρμα να περιφράξουμε ένα γήπεδο.

Πήγαμε και τις βρήκαμε τις κουλούρες. Βοήθησαν και μερικές γυναίκες και όσοι μπόρεσαν και το βάλαμε γύρω από το νεκροταφείο, έπεσε και πάγος και έτσι γλίτωσαν τα πτώματα από τα σκυλιά. Εν συνεχεία άρχισε ο λόγος για την τροφοδοσία. Τί να κάνουμε; Ο Δεσπότης ανέβηκε μία μέρα, κάθισε δύο -τρεις ώρες κι έφυγε. Άφησε εμένα, να κοιτάξουμε ότι μπορούμε. Πώς να τροφοδοτηθούμε; Οι συγκοινωνίες των Πατρών είχαν χαλάσει. Από τα χωριά δεν ερχόταν κανένας στα Καλάβρυτα. Ε, τόσες γυναίκες και παιδιά, εκτός εκείνους που 'φυγαν για την Αθήνα, κλπ., και τους βοήθησε και η Τσάτσαινα και εγράψανε ένα σωρό πράγματα γιατί τους βοηθούσε εκείνη λοιπόν οι άλλοι τι θα γίνει θα πεθάνουνε. Οι αντάρτες είχαν χαλάσει τις τρεις μηχανές του Μουτζούρη, τις είχαν κινήσει από την Ζαχλωρού και τις αφήσανε κάτω, στο Διακοφτό.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΦΟΔΟΣΙΑ …

 (Α.): Μιλάτε για τον Οδοντωτό τώρα.

(Κ.): Βέβαια. Σκέφθηκα ότι θα πρέπει να λειτουργήσει ο Οδοντωτός για να είναι δυνατή η τροφοδοσία των Καλαβρύτων. Πήγα πρώτα στους Αντάρτες και ζήτησα την εγγύηση τους ότι δεν θα χαλάσουν την γραμμή του τραίνου, για να ζήσουν οι χήρες και τα ορφανά. Τους λέω, θα μας αφήσετε να φτιάξουμε τη σιδηροδρομική γραμμή. Σας δίνουμε εγγύηση ότι δεν θα τη χαλάσουμε, αρκεί να μπορέσουν να ζήσουν οι γυναίκες. Κατόπιν πήγα στην Πάτρα στους Γερμανούς και ζήτησα να επιτρέψουν την κυκλοφορία του τραίνου. Παίρνω μία δεσποινίδα Κόκκαλη, δεν ξέρω αν ζει ακόμα, υπάλληλο της Νομαρχίας, που ήξερε τα Γερμανικά. Πάμε στον Άγιο Αλέξη, γονατίζουμε και ανάβουμε μία λαμπάδα, κάνουμε την προσευχή μας. Πάμε μαζί στο Φρούραρχο, να τα πούμε, εκεί στο Γερμανό. Πάω μέσα με ευγένεια, μ' έδωσε μία θέση να καθίσω και λέει πέστε του ήθελα μία πληροφορία να μου δώσει. Χθες το βράδυ λέει περνούσα από την εκκλησία του Αγίου Αλεξίου και είδα μέσα στην εκκλησία, κόσμο πολύ, κ.λπ., κλπ.. Φωτοχυσία. Παρασκευή τί κάνατε εσείς; Ήσαν οι πρώτοι χαιρετισμοί. Του είπα λοιπόν μερικά για τους χαιρετισμούς και εν συνεχεία του λέω ήθελα κι εγώ να σας παρακαλέσω κάτι, που σας είπαν αλλά δεν καταλάβατε τι σας είπανε. Το τραινάκι λέω που έχουμε εκεί πηγαίνει στο 10^ο, 9^ο χιλιόμετρο και φορτώνει ξύλα και φέρνει στο Διακοφτό. Αν μ' αφήνατε να βάζω τα τρόφιμα πάνω και να περνάει την τελευταία χαράδρα εκείνη, στο 13^ο χιλιόμετρο δεν ξέρω ποιο ήταν να τα αφήνει τα πράγματα και να φορτώνει τα ξύλα. Γελάει ο Γερμανός και λέει, ναι αλλά να στην χαράδρα εκείνη είναι αντάρτες και μας την χαλάσουν κι αυτή την μηχανή; Λέω, ακούστε να σας πω, εσείς ξέρετε ότι οι αντάρτες μ' έχουν δικάσει σε θάνατο, αλλά έχω ακούσει ότι καταλαβαίνουν το σφάλμα τους ότι φταίνε κι αυτοί γι'αυτά που έγιναν, κ.λπ. θα πάω να πέσω στα πόδια τους και θα ζητήσω να μου δώσουν εγγύηση ότι δεν θα το χαλάσουν το τραίνο για να μπορέσουν να ζήσουν οι χήρες και τα ορφανά, θα μας φέρτε τέτοια εγγύηση; Εκτός και με σκοτώσουν και δεν γυρίσω πίσω, τότε άλλως θα τη φέρω. Αμέσως παίρνει το τηλέφωνο. Απ'αυτή την ώρα λέει είναι το τραίνο στη διάθεση σας. Και έτσι το πήραμε το τραινάκι.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.....