Η Επιχείρηση Καλάβρυτα (από το Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου)

-4- Η Επιχείρηση Καλάβρυτα τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων  copyright ...

-4-

Η Επιχείρηση Καλάβρυτα

τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων

 copyright Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου

Φως στα ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου του Δημ.Κανελλόπουλου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

Η συνέχεια της αφήγησης του Ebert M. Wolfon εμπορικού αντιπρόσωπου που ζούσε στην Πάτρα (Ρίο) από το 1934 αλλά και μετά την κατοχή, αφηγείται στον Δημήτρη Κανελλόπουλο τα γεγονότα όπως τα έζησε ο ίδιος ως διερμηνέας-γραμματέας του Wolfinge

Η Επιχείρηση Καλάβρυτα - Untermehmen Kalawrita, κατά την ορολογία του σχετικού φακέλου που τηρείται στο BUNDESARCHIV - MILILTARARCHIV (BA-MA), ήταν μια από τις πιό σκληρές επιχειρήσεις της Βέρμαχτ όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα. Η Επιχείρηση αναπτύχθηκε στην επαρχία Καλαβρύτων από τις 5 μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου 1943. Ήταν μια από τις επιχειρήσεις κατά "μεγαλύτερων συναρτημένων περιοχών συμμοριών", οι οποίες παρά τις αρμοδιότητες του στρατιωτικού Διοικητή Ελλάδος στην περιοχή, είχε μείνει καθήκον της Ομάδας Στρατού Ε. Στις ημερήσιες αναφορές της Ομάδας Στρατού Ε/Ιa-01 γίνονται τακτικά αναφορές στην πορεία της επιχείρησης προς το Ο/Β Νοτιοανατολικής Ελλάδας. Όλες αυτές οι αναγγελίες υπογράφονται από τον υπολοχαγό Frey. 

Τ παραπάνω αντίποινα διατάχθηκαν από τον Διοικητή της 117ης Jager Division, Στρατηγό Karl Von Le Suire (Ia/Or 25.11.1943). Εκεί αναφέρει με αρ. 5c:

" Κατά όποιου εχθρού φαίνεται πρέπει αμέσως και χωρίς επιφύλαξη να γίνεται επίθεση, κάθε εχθρός πρέπει να καταστραφεί με εισβολή βαρέων όπλων. Χωριά από τα οποία πυροβόλησαν πρέπει να καούν, οι άντρες να εκτελεστούν"

Στις 5.11.1943 η αρμοδιότητα για τις ανταποδόσεις - αντίποινα (Vergeltugs - Walphaliem) μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις μεταβιβάστηκε από την 1042 Falakommandatur στην 117 Jaker Regiment 749. Η διαταγή του Karl Von Le Suire διεκπεραιώθηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα, ειδικά από την Ομάδα Μάχης Ebersberger I/Jager Regiment 749.  Ο Ταγματάρχης  Ebersberger ανέφερε στις 25.12.1943 μεταξύ άλλων τα εξής:

"Σε γενικές γραμμές οι κάτοικοι φέρθηκαν συγκρατημένα. Αν και περίμεναν αντίποινα δεν περίμεναν την καταστροφή όλων των σπιτιών και επίσης την εκτέλεση όλων των ανδρών. Ο φόβος των συμμοριτών μέχρι τώρα ήταν μεγαλύτερος από τον φόβο της Γερμανικής Βέρμαχτ" 

Η διαταγή αυτή του Von Le Suire ήταν πολύ πιό σκληρή από την διαταγή Weichel του OB Subost από 22.12.1943:

"Η πρακτική μετά από μια επίθεση η μετά από μια πράξη σαμποτάζ να γίνονται αυθαίρετα αντίποινα σε κατοικίες και πρόσωπα στην περιοχή του τόπου εγκλήματος, διαταράσει την εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη της δύναμης κατοχής και διώχνει και τους πιστούς από τους κατοίκους προς τα δάση. Γι αυτό αυτή η μορφή διεκπεραίωσης των αντιποίνων απαγορεύεται. Εάν όμως μια επιτόπια έρευνα αποδεικνύει την ανοιχτή η κρυφή σύμπραξη η μιά συνειδητά παθητική συμπεριφορά ορισμένων ατόμων πρέπει πρώτα απ΄όλα να εκτελεστούν εκείνοι."

Τελείως αντίθετο με αυτή τη διάταξη είναι μια άλλη διαταγή του Loehr από 10.08.1943:

"...Επιθέσεις κατά Γερμανών στρατιωτών και καταστροφές Γερμανικής ιδιοκτησίας πρέπει σε κάθε περίπτωση να ανταποκριθούν με την εκτέλεση η τον απαγχονισμό ομήρων, την καταστροφή των γύρω χωριών κ.λ.π."

Την ακραία αντιελληνική στάση στάση του Von Le Souir ήξερε και ο Waldheim από την παρεμβολή του στην Αθήνα. Ήταν το παράδειγμα για τον Le Souir. Διατυπώθηκε από το Ia της Ομάδας Στρατού Ε. Ο Loehr τον Αύγουστο του 1943 ήταν σαν OB Subost υπεύθυνος και για τη Διοίκηση της Ομάδας Στρατού F. Η διαταγή η οποία ίσχυε για όλη την Νοτιοανατολική περιοχή ήταν γνωστή στο Επιτελείο της Ομάδας Στρατού Ε. 

Στην Επιχείρηση Καλάβρυτα - Untermehmen Kalawrita έλαβαν μέρος οι εξής στρατιωτικές μονάδες της Βέρμαχτ - 117 Jaker Division. Πρώτον η Kampfgruppe Wolfinger με επικεφαλής τον Obst Wolfinger και με τις μονάδες: Fuhrer: Kbeur Jager Regiment. 749, Fruppen: Get Stab. Jaker Regiment 749, mit Teilen Stabs Kp. II/749 daru 1 verst Jaker Kp. des III Bttl. Stab III/670 mit 8 und 10 Bttl, 1s.J.G. Zugbes Jager Regiment 749, 1 (s) Pakrud des 16Kp, 1 zug 2 1m Flak (mot) der Flakgpruppe Hermamm, 1 Zug Pr Schutrnwagen, 1 p/Zug des Pi Btte 117. Δεύτερον:

η Kampfgruppe Ebersberger με επικεφαλής τον Major Ebersberger και με τις μονάδες: Fuhrer: Kdz I/749, Fruppen I/749, daru 1 verst Jr. Kp. und 1 Jaker Pi Zug des III Battl des A.R. 670, Turkkolone 749, 1 (Geb) Zug Z.Sam KpA.A. και τρίτον:

Kampfgruppe Gnass με τις μονάδες: Fuhrer: Kdr A.A. 116, Fruppen: Masse A.A. 116 Zverst La. Kp. des III/737, 3 Battl A.R.670 1 (Geb) Zug 1 San.Kp. Η Επιχείρηση Καλάβρυτα - Untermehmen Kalawrita ενισχύθηκε και από τις Unternehmen "Stiglitz" και Unternehmen "Buttal". 

Αφορμή για την Επιχείρηση Καλάβρυτα απετέλεσε η σύγκρουση του 5/749 Jager Regiment με επικεφαλής τον Αυστριακό Λοχαγό Schober με 105 άνδρες (Γερμανοί-Αυστριακοί-Αλσατοί και Πολωνοί) και του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Καλαβρύτων με επικεφαλής τους Νικολόπουλο-Σφακιανό-Μουτούση-Βεληά με 350 περίπου άνδρες μεταξυ Ρωγών-Κερπινής-Καλαβρύτων στις 16 και 17 Οκτωβρίου 1943. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης αυτής ήταν ο εκμηδενισμός του λόχου Schober, που είχε τέσσερις (4) νεκρούς, ογδοντα έξι (86) αιχμαλώτους και δέκα πέντε (15) διεφυγόντες και επιστρέψαντες στο Αίγιο. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήσαν έξι (6) νεκροί, οι αιχμάλωτοι της Μάχης Ρωγών-Κερπινής μεταφέρθηκαν αρχικά στα Καλάβρυτα και μετέπειτα στα Μαζέικα, όπου παρέμειναν μέχρι τις απογευματινές ώρες της 6.12.1943, κάτω από την ευθύνη του Φρουράρχου Μαζέικων. Μεταξύ των αιχμαλώτων ήταν ο Αλσατός Roger Walter και ο Αυστριακός Donner, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα μετέπειτα δραματικά γεγονότα. Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας των Γερμανών αιχμαλώτων του λόχου Schober ερχόμαστε σε επαφή μαζί τους με την μετάβαση στον τόπο της αιχμαλωσίας τους αδελφών του Ερυθρού Σταυρού παράρτημα Πάτρας οι οποίες και μετέφεραν οδηγίες της Στρατιωτικής Διοίκησης Πατρών για τη στάση που πρέπει να κρατούν κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους. ΟΙ Ερυθροσταυρίτισσες μετέφεραν ενημερωτικά σημειώματα του Schober προς τον Wolfinger. Έτσι γνωρίζαμε εκ το ασφαλούς τις συνθήκες αιχμαλωσίας του λόχου Schober στα Μαζέικα. 

Η απρόσμενη τύχη του λόχου Schober προκάλεσε πανικό και αναταραχή στα ανώτατα κλιμάκια της Βερμαχτ στην Ελλάδα, το Βελιγράδι ακόμα και στο Βερολίνο. Οι απόρρητες εκθέσεις του Διοικητικού του LXVIII Army Corps, Πτεράρχου Felmy, ομιλούν "για σοβαρή περίπτωση η οποία επέδρασε δυσμενώς στο ηθικό του στρατεύματος". Η τύχη των Γερμανών αιχμαλώτων απετέλεσε αντικείμενο διαπραγματεύσεων όχι απευθείας μεταξύ Βερμαχτ και ΕΛΑΣ, αλλά με τη διαμεσολάβηση της Μητρόπολης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας και του Αρχηγείου ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. Ουσιαστικά, τις προτάσεις της Βερμαχτ διετύπωνε ο περιβόητος λοχίας των S.D. Τεννερ ή Τέννερυ (Koran Dοhnert), με τη βοήθεια του Διευθυντού της Χαρτοποιίας Αιγίου, Αλέκου Φιλιππόπουλου. Οι απαντήσεις του ΕΛΑΣ δόθηκε από τους επικεφαλείς του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου Μίχου και Λασάνη, ενώ την μεταφορά-διαμεσολάβηση των επίστολων-προτάσεων επιμελήθηκε ο Αρχιμανδρίτης της Μητρόπολης Κωνστάντιος με σχετική επιτροπή προσωπικοτήτων από το Αίγιο κατά πρώτη φάση και μόνος του μετέπειτα. 

Ο Μητροπολίτης Θεόκλητος, στενός συνεργάτης του Wolfinger και Ehbersberger αρνήθηκε να αναλάβει αυτό το σοβαρό ρόλο, επηρεασμένος από το βαρύ κλιμα, που είχε δημιουργηθεί σε βάρος του, όταν, τον Αύγουστο του 1943, πρότεινε στον Αρχηγό του ΕΛΑΣ, Σμήναρχο Δημ. Μίχου, για λογαριασμό του Ιταλού στρατηγού Pentefuti "...να καταθέσει ο ΕΛΑΣ τα όπλα και να αμνηστευθούν οι άντρες του ο δε σμήναρχος Μίχου να καταλάβει Υπουργική θέση στην τότε Κυβέρνηση των δοσιλόγων...". 

Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν είκοσι (20) ημέρες (5-25/11/1943) και την τελική απόφαση να μην γίνει ανταλλαγή των αιχμαλώτων πήρε το Πελοποννησιακό γραφείο του ΚΚΕ με επικεφαλής τον γραμματέα του Κώστα Γαμβέτα (Νίκος), ο οποίος με το ψευδώνυμο Χαφετέας συνελήφθη στις 23/12/1943 στην Πάτρα και κλείστηκε στις φυλακές του Αγίου Στεφάνου.

Η αληθινή ταυτότητά του καταδόθηκε στον Bock από τον Βασίλειο Λάγιο, στέλεχος του ΕΛΑΣ Β.Δ Πελοποννήσου και στενός συνεργάτης των Άγγλων αξιωματικών. Τις ενδιάμεσες παρασκηνιακές ενέργειες παράλληλα με την επιτροπή Κωνστάντιου, μεταξύ ΕΑΜ, αρχηγείου ΕΛΑΣ Πελοποννήσου, Μητροπολίτης Θεόκλητου και  ΚΚΕ (Πελοποννησιακό γραφείο). Ο διοικητής του LXVIII Army Corps Πτέραρχος Felmy κατά την απολογία του για την υπόθεση των Καλαβρύτων στη δίκη της Νυρεμβέργης ανέφερε ότι: 

" ... η μεραρχία είχε αναφέρει ότι έκανε διαπραγματεύσεις με τις συμμορίες για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, για μια ανταλλαγή και ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις γίνονταν από τις δύο πλευρές αλλά απέτυχαν...". Ωστόσο στα επίσημα έγγραφα της 117 Jager Division και του LXVIII Army Corps (πολεμικά ημερολόγια-ημερήσιες αναφορές κ.λ.π) δεν αναφέρεται το γεγονός των διαπραγματεύσεων. 

Οι αιχμάλωτοι της μάχης Ρωγών-Κερπινής (16-17 /10 /1943) ύστερα από την αιχμαλωσία 50 ημερών (17/10/43-7/12/43), εξοντώθηκαν τις απογευματινές-βραδινές ώρες της 7/12/1943 στο Μάζι (Μαγείρου) Μαζέικων, ύστερα απο διαταγή του αρχηγείου του ΕΛΑΣ Β.Δ Πελοποννήσου (4/12/1943), (Αχιλλέας-Αλέξανδρος Μίχου) με την υπόδειξη της αγγλικής αποστολής SOE 133 (Andrews).

       

Η διαταγή για την επιχείρηση Καλάβρυτα-Unternehmen Kalawrita εκδόθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1943. Τα κυρια μέρη της αριθμ. Ια/ορ. ΝΖ 1296/25.11.1943 geh. διαταγής του Διοικητή της 117ης Jager Division Karl Von Le Suire, είναι τα εξής:

"Ενισχυμένο το 749 Σύνταγμα Πεζών και ενισχυμένη η 116 Α.Α. διεκπεραιώνουν αρχές Δεκεμβρίου μια επιχείρηση αναγνώρισης και εκκαθάρισης των συμμοριών στην περιοχή Αιγίου-Τρυπιά-Καλάβρυτα -Βυτίνα-Λαγκάδια-Μαζέικα. Εντολή: α) Καταστροφή των συμμοριών που βρίσκονται στις ανωτέρω περιοχές, β) Έρευνα στα χωριά για κομμουνιστές, όπλα και υλικό προπαγάνδας, γ) Έρευνα για εκδίκηση για τα θύματα του 5/749 της 117 Jager Division στην περιοχή Ρωγών-Κερπινής". 

Οι τελικές οδηγίες επιχείρηση Καλάβρυτα-Unternehmen Kalawrita δόθηκαν από το Διοικητή του 749 Jager Regiment, Αντισυνταγματάρχη Julius Woelfinger, ο οποίος στη διαταγή του της 1/12/1943, καθόρισε χαρακτηριστικά:

"... η επιτυχία της επιχείρησης δεν εξαρτάται από την ανάκτηση εδαφών αλλά μόνο από το μέγεθος των απωλειών του εχθρού κι από τη λεία. Σκοπός είναι να ξεσηκωθούν οι συμμορίτες από τις κρυψώνες τους και να εξαναγκαστούν σε μάχη...χωριά από τα οποία γίνονται πυροβολισμοί, πρέπει να καούν και οι άντρες να τυφεκιστούν...ειδικά η προσοχή πρέπει να στραφεί προς όλα τα μοναστήρια, εξωκλήσια και μεμονωμένα σπίτια γιατί εκεί μπορεί να εμποδιστεί το χτύπημα των καμπανών. Όλοι οι κάτοικοι θα πρέπει να θεωρούνται ύποπτοι ότι είναι συμμορίτες μαζί με τους άντρες, οι γυναίκες πρέπει να συλλαμβάνονται ως όμηροι...." 

Αποτέλεσμα της επιχείρησης Καλάβρυτα-Unternehmen Kalawrita ήταν, σύμφωνα με τον αριθ. μ.1596/31-12-1943 απόρρητο ραδιογράφημα της 117 Jager Division - IA-προς το γενικό Επιτελείο του LXVIII A.C. (ώρα 14:00) ότι:

"...τα χωριά Ρωγοί, Κερπινή, Σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Μοναστήρια, Μέγα Σπήλαιο και Αγία Λαύρα, Αγία Κυριακή, Αυλές, Βυσσωκά, Φτέρη, Πλατανιώτισσα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μοναστήρι Ομπλού, Λαπαναγή, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχωβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρου, Καλύβια και τα Καλάβρυτα κατεστράφησαν και εξακόσιοι ενενήντα έξι (696) Έλληνες πυροβολήθηκαν (εκτελέστηκαν) ..."

Ο Πτέραρχος Spaidel τονίζει με έκφραση ότι "...ο καλύτερος τρόπος να αποφευχθεί μια επανάληψη των λυπηρών γεγονότων των Καλαβρύτων είναι ο Ελληνικός λαός να τεθεί με όλη του τη δύναμη στο πλευρό της Γερμανικής Βέρμαχτ στην καταπολέμηση του Κομμουνισμού...". Επίσης ο Spaidel με την υπ'αριθμ. 3449/16-12-43 απόρρητη έκθεσή του προς το Διοικητή της Βέρμαχτ, ομάδα στρατού Ε κ.λ.π. αναφέρει ότι: 

"... μετά από την ολοκλήρωση μιας επιχείρησης αντιποίνων "όπως στα Καλάβρυτα" πρέπει αμέσως ν'αρχίσει προπαγάνδα με την οποία να πειστούν οι κάτοικοι ότι οι κομμουνιστές είναι υπεύθυνοι για ό,τι έγινε. Δηλώσεις που έρχονται αργά έχουν σαν αποτέλεσμα μόνο την επιβάρυνση της γερμανικής Βέρμαχτ επειδη θεωρούνται σαν δικαιολογίες. Ο στρατιωτικός διοικητής για να μπορέσει με τα μέσα που έχει στη διάθεσή του (τύπος, προπαγάνδα, ραδιόφωνο, φέιγ βολάν κ.λ.π.) πρέπει να ξεκινήσει την προπαγάνδα αμέσως...πολιτιστικά αγαθά και πολιτιστικές αξίες πρέπει να προφυλάσσονται, όσο είναι δυνατόν, από στρατηγική σκοπιμότητα επειδή η καταστροφή τους χρησιμοποιείται από τους αντιπάλους αμέσως με επιδέξιο τρόπο κατά της δύναμης κατοχής... στην περίπτωση του Μοναστηριού της Αγίας Λαύρας το οποίο πυρπολήθηκε επρόκειτο για κατ'εξοχήν εθνικό σύμβολο των Ελλήνων στο οποίο φυλάσσονταν η σημαία της ελευθερίας καθώς επίσης αναντικατάστατα έργα της Βυζαντινής περιόδου".

Ο Ταγματάρχης Εbersberger, Διοικητής του 1/749 Jager Regiment, ο οποίος διεκπεραίωσε την επιχείρηση Καλάβρυτα με την αριθμ. 583/22-12-1943 τελική έκθεσή του αναφέρει μεταξύ άλλων ότι: "...εξακόσιοι εβδομήντα τέσσερις (674) άνδρες εκτελέστηκαν. Λεία: 259.623.000 δραχμές σε κυκλοφορία, 12.460.000 δραχμές εκτός κυκλοφορίας, 5.750.000 δραχμές σε μετοχές που έχουν ληξει, 1550 αρνιά, 14 βόδια, 27 μικρά άλογα βουνού, 25 μουλάρια, 27 γαϊδούρια, ένα ζευγάρι κιάλια, ένα ισπανικό πιστόλι με πολεμοφόδια. Καταστράφηκαν: 70 βολές πολεμοφοδίας ντουφεκιών, 11 σετ ρουχισμού ανδρών, 7 ντουφέκια...".

Ο διοικητής της 117 Jager Division, Von Karl Le Suire, στην τελική του έκθεση για την επιχείρηση Καλάβρυτα θα αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: "η όλη επιχείρηση Καλάβρυτα έφερε μια αισθητή ανακούφιση στο στράτευμα και ανέκτησε το ηθικό του".

Το τελικό αποτέλεσμα της επιχείρησης Καλάβρυτα-Unternehmen Kalawrita αναφέρθηκε από το O.B Sudosten και καταχωρήθηκε στο πολεμικό ημερολόγιο της Βέρμαχτ- OKW Kriegstagebuch Des Ober-Kommandos Der Wermacht - με την επιμέλεια του λοχαγού-προσωπικού γραμματέα του Hitler Peicy E. Schramm στις 17 Δεκεμβρίου 1943 και με την ένδειξη:
"... Sudosten:...Uber Suhnemassnatimen in Raum Kalawrita... Νοτιοανατολική Ευρώπη... αντίποινα στην περιοχή των Καλαβρύτων.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ .......

Να σημειώσουμε οτι όλο το αρχείο έχει πνευματικά δικαιώματα και οποιαδήποτε αναδημοσίευση θα πρέπει να αναφέρει την πηγή των αρχείων και την πηγή της δημοσίευσης.