Περιζήτητα επαγγέλματα-τέχνες-ασχολίες που χάνονται - Ο «καλατζής»

  του Νίκου Παπακωνσταντόπουλου  Δεν είναι καθόλου λίγα τα επαγγέλματα που είναι γνωστά στους νεότερους μόνο με το όνομά τους. Ενδεικτικ...

 του Νίκου Παπακωνσταντόπουλου 

Δεν είναι καθόλου λίγα τα επαγγέλματα που είναι γνωστά στους νεότερους μόνο με το όνομά τους. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Καλατζής, σαμαράς, βαρελάς, λούστρος, καρεκλάς, πετροπελεκητής-κτίστης, πλανόδιος κουρέας, σιδεράς, τσαγκάρης, πλανόδιος φωτογράφος, καλαθάς, χτενάς, πεταλωτής, μυλωνάς και πολλά ακόμα.

Στην επαρχία μας οι επαγγελματίες αυτοί, γνωστοί είτε σαν συγγενείς, είτε σαν γείτονες, είτε σαν συγχωριανοί αξίζουν το σεβασμό μας, γιατί υπηρέτησαν με αφοσίωση και εντιμότητα την τέχνη τους και συνέβαλαν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παράδοση, στον πολιτισμό, στην οικονομία του τόπου μας και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων των χωριών μας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο δε, που πολλά ονόματα ή παρατσούκλια δηλώνουν συγκεκριμένο επάγγελμα-λειτούργημα των προγόνων μας.

Τιμώντας, λοιπόν, τους ίδιους και την πολύτιμη αυτή προσφορά τους, ξεκινάμε σήμερα ένα μικρό αφιέρωμα στα επαγγέλματα αυτά, αρχίζοντας με τον «καλατζή» και με κάθε ευκαιρία μας θα το συμπληρώνουμε. 

Καλαϊτζής θα λέγαμε ορθότερα, μιας και πήρε την ονομασία του από το καλάι (τον κασσίτερο), που χρησιμοποιεί ο επαγγελματίας για την επίστρωση των χαλκωμάτων. Είναι επίσης γνωστός και με δύο ακόμα ονομασίες: του καστελωτή (κασσιτερωτή) και του γανωτζή (ή γανωτή). Την πρώτη δανείστηκε από τον κασσίτερο και τη δεύτερη από τη γάνα, τη δηλητηριώδη πράσινη σκουριά του χαλκού (στον τόπο μας είναι γνωστή και σαν «γανίλα»).

Ο καλατζής έτριβε και καθάριζε καλά το σκεύος πριν το γανώσει. Εδώ να πούμε πως η προετοιμασία γινόταν με τα χέρια, φυσικά, και ήταν πολύ κουραστική. Γι’ αυτό και η συνεχής κινητικότητα του τεχνίτη έμεινε παροιμιώδης και απευθύνεται σε υπερκινητικό άτομο, με τη στερεότυπη ερώτηση: «τί γανώνεις;»! Μετά το τρίψιμο άλειφε το εσωτερικό του σκεύους με σπίρτο (υδροχλωρικό οξύ) και το έτριβε με τριμμένο κεραμίδι (γνωστό και σαν «κουσαμάνι»). Στη συνέχεια το κράταγε (το σκεύος) με μια μεγάλη τσιμπίδα πάνω από την αναμμένη φωτιά και έριχνε μέσα το νισαντήρι (χλωριούχο αμμώνιο, που στον τόπο μας ήταν γνωστό και σαν «λισαντήρι»). Ύστερα από ένα καλό σκούπισμα σε όλη την εσωτερική επιφάνεια, άπλωνε ομοιόμορφα το λιωμένο στη φωτιά καλάι με την τσιμπίδα και χοντρό βαμβακερό (ή μάλλινο) ύφασμα. Τελευταία πράξη ήταν να το σκουπίσει, επίσης με καθαρό μάλλινο ύφασμα ή βαμβάκι (δυσεύρετο σε μεγάλες ποσότητες), να το βουτήξει σε κρύο νερό και τότε, πραγματικά, λαμπύριζε στον ήλιο.

Το γάνωμα γινόταν ανάλογα με τη χρήση του σκεύους. Όταν άρχιζε να φεύγει η επίστρωση και φαινόταν η χάλκινη επιφάνεια, ο μάστορας είχε το λόγο, γι’ αυτό και οι καλατζήδες δεν έμεναν χωρίς δουλειά. Γάνωναν όλα σχεδόν τα μεταλλικά σκεύη του σπιτιού, από μαχαιροπίρουνα και τεντζερέδες μέχρι μεγάλα κακάβια.

Οι καλύτερα οργανωμένοι επαγγελματίες είχαν το εργαστήριό τους, αλλά γύριζαν και μέσα στις γειτονιές και στα χωριά, αναζητώντας πελάτες. Εδώ πρέπει να αναφερθούμε και σε πολλούς Ηπειρώτες καλατζήδες, που βρέθηκαν-έζησαν και δούλεψαν έντιμα στον τόπο μας, «κουβαλώντας» μαζί τους και τον πολιτισμό της ηρωικής και ιστορικής αυτής περιφέρειας της πατρίδας μας.

Τις τελευταίες δεκαετίες που τα ανοξείδωτα σκεύη κουζίνας έχουν αντικαταστήσει τα χάλκινα, το επάγγελμα του καλατζή ακολούθησε τη μοίρα όλων των παραδοσιακών αυτών επαγγελμάτων.

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.