Περιζήτητα επαγγέλματα-τέχνες-ασχολίες που χάνονται - Ο σαμαράς

του Νίκου Παπακωνσταντόπουλου  Ο σαμαράς έχει οπωσδήποτε το εργαστήριό του και ο εξοπλισμός του δεν ήταν μικρός, ακόμα και πολλές δεκαετ...

του Νίκου Παπακωνσταντόπουλου 

Ο σαμαράς έχει οπωσδήποτε το εργαστήριό του και ο εξοπλισμός του δεν ήταν μικρός, ακόμα και πολλές δεκαετίες πριν. Δε μπορεί να μιλήσει κανείς για μηχανήματα τότε, αφού αυτά ήταν σπάνια. Εργαλεία όμως είχε αρκετά, όπως: σκεπάρνια, σφυριά, σκαρπέλα, ξυλοφάι (λίμα ξύλου), σαμαροβελόνες, τρυπάνια (χειροκίνητα), κοπίδια, κόφτες, πένσες τανάλιες, πριόνια, σμιλάρια, ψαλίδια και πολλά ακόμα. Θα το λέγαμε «κλειστό» επάγγελμα, αφού σχεδόν πάντα πέρναγε από τον πατέρα στο γιο. Τον περισσότερο χρόνο δούλευε στο μεγάλο πάγκο του και θα λέγαμε πως συνδύαζε τρεις τέχνες μαζί: του επιπλοποιού, του ταπετσιέρη και του ράφτη. Η λαϊκή παροιμία δε, «θέλει μυαλό και γνώση του γαϊδουριού η στρώση», επιβεβαιώνει τη δυσκολία της δουλειάς αυτής.

Το σαμάρι αποτελείται από τον ξύλινο σκελετό και τη «στρώση».

Για το σκελετό προτιμούσαν πλατάνι ή μουριά, που είναι ανθεκτικότερα άλλων στις καιρικές συνθήκες όλου του χρόνουκαι τα έκοβαν «σε φεγγάρι» φθινοπωρινό, γιατί τότε δεν έχουν πολλούς χυμούς.Αποτελείται από τρία μέρη: Το «μπροστάρι», το «πισάρι», και τα «παΐδια» ή «δόγες» που αυτές συνδέουν και «δένουν» τα δύο πρώτα. Η δυσκολία της τέχνης φαίνεται και από το ότι το μεγαλύτερο μέρος της ξύλινης αυτής κατασκευής εφαρμόζει και στερεώνει «θηλυκωτά», χωρίς καρφιά ή βίδες. Η μαστοριά δεν περιορίζεται μόνο στην ασφαλή μεταφορά του φορτίου, αλλά προσφέρει και στον αναβάτη άνετο και ξεκούραστο κάθισμα.

Η στρώση είναι η επένδυση του σαμαριού και αποτελείται από δύο μέρη: το «σαμαροσκούτι» και το μαλακό ξηρό χόρτο, συνήθως ψαθί. Το πρώτο είναι μαλακή λινάτσα,για να μην τραυματίζει την πλάτη του ζώου. Η εξωτερική πλευρά ενισχύεται πάντα με ανθεκτικό μουσαμά ή δέρμα, να την προφυλάσσει από τη βροχή. Το δεύτερο είναι η «γέμιση» της στρώσης, την οποία θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με «στρώμα» σχήματος «V», που στερεώνεται στον ξύλινο σκελετό, για να εφαρμόζει κατάλληλα στην πλάτη του ζώου.

Με το έμπειρο μάτι του και τη μεζούρα ο σαμαράς παίρνει τα μέτρα του ζώου και χρησιμοποιεί πατρόν, ώστε να γίνει σωστή δουλειά. Η παραμικρή ατέλεια θα έχει σαν αποτέλεσμα το σαμάρι να το «φάει» (να το τραυματίσει) και τότε θα χρειαστεί αρκετές μέρες να επουλωθεί, με αποτέλεσμα να παραμείνει εκτός δουλειάς.Πέρα από την καλή εφαρμογή στην πλάτη,στερεώνεταιεπάνω του με τις ίγκλες*, που το ζώνουν περιμετρικά στην κοιλιά και στην περιφέρεια.

Το σαμάρι έχει και ένα ακόμα ρόλο στο ζώο, αυτόν του ρούχου, γι’ αυτό και δεν τα αφήνουν ξέστρωτα όταν ήσαν ιδρωμένα από τη δουλειά ή όταν κάνει κρύο.

Πέρα από το καλό σέρβις που προσέφερε ένα οργανωμένο σαμαράδικο, ο πελάτης μπορούσε να βρει ακόμα και όλα τα απαραίτητα αξεσουάρ εκεί: Καπιστράνες*, μπαλντίμια*, ίγκλες*, κολιτσάκια*, αναβατήρες, τριχιές κλπ.

Τόσο οι μερακλήδες σαμαράδες, όσο και οι μερακλήδες πελάτες τους θέλουν περισσότεροστολισμένο-προσεγμένο το σαμάρι, με πολύχρωμες χάντρες, σκάλες (αναβατήρες), φούντες, κλπ,που τού δίνουν παραπάνω χάρη. Τις χάντρες τις κόλλαγαν ή τις κάρφωναν στο μπροστάρι (κυρίως), στόλιζαν όμως ανάλογα και την καπιστράνα*. Οι σκάλες βοηθάνε στην ανάβαση του ανθρώπου και πατάει σε αυτές για να μην «κρέμονται» τα πόδια του, όσο το ζώο βαδίζει. Την «παράσταση»… έκλεβαν πάντα τα άλογα, που ήταν και ένδειξη πλούτου και αρχοντιάς του ιδιοκτήτη τους. Τα σαμάρια των μουλαριών με λιγότερα στολίδια και των γαϊδουριών ακόμα πιο φτωχά. Όταν δε τα δύο μεγάλα ζώα (άλογο και μουλάρι) θα «πήγαιναν» σε γάμο, δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο να περάσουνε λίγες μέρες νωρίτερα από το σαμαρά να τούς προσθέσει μερικές παραπάνω χάντρες και φούντες, το δε γαϊδουράκι ήταν πραγματική παραφωνίαστο γάμο! Ακόμα, το στρώσιμο του σαμαριού με καινούργιο υφαντό απλάδι ήταν «σήμα κατατεθέν» γιορτινής και επίσημης εξόδου.

Με την επικράτηση των γεωργικών μηχανημάτων και των αυτοκινήτων, η εργασία των γεωργών έγινε πιο εύκολη καιτο επάγγελμα του σαμαρά έχει σχεδόν εξαφανιστεί, μαζί με τα συμπαθέστατα και αγαπημένα τετράποδα. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι τεχνίτες, που ασχολούνται κυρίως με την κατασκευή διακοσμητικών σαμαριών, τα οποία ίσως να βλέπουμε περισσότερο σε σαλόνια ή παιδικά δωμάτια, σε ρόλο σκαμπό. Κάνα γαϊδουράκι σε κάνα χωριό που κρατάει ακόμα την παράδοση, είναι αντικείμενο θαυμασμού, εκδήλωσης στοργής, περιέργειας, θεάματος, ή και λίγων μέτρων βόλτας των παιδιών!

Να ειπωθεί, τέλος, πως η σχέση ιδιοκτήτη και ζώου ήταν (και είναι) πολύ ισχυρή. Πέρα από τις υπηρεσίες που παρείχε στον άνθρωπο και στην οικονομία, θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε και σχέση με συναισθήματα και «δεσμούς συγγένειας» και από τις δύο πλευρές.

===================

* Παραπέμπει στο «Καλαβρυτινό… λεξικό»:
http://www.kalavrytanews.com/2011/04/blog-post_2760.html

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.