Αρχείο Ολοκαυτώματος - Οι απόψεις του Γεωργίου Οικονόμου στελέχους του ΕΑΜ Αιγίου

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ ΤΟΥ ΕΑΜ ΑΙΓΙΟΥ Γεώργιος Οικονόμου, Γραμματέας ΕΑΜ Αιγίου ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Νο 181 ...

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ ΤΟΥ ΕΑΜ ΑΙΓΙΟΥ

Γεώργιος Οικονόμου, Γραμματέας ΕΑΜ Αιγίου

ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Νο 181 - μέρος 6ο

τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων
copyright Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου
Φως στα ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου του Δημ.Κανελλόπουλου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

-36-

Κατά την κατοχή διατέλεσα Γραμματέας του ΕΑΜ Αιγίου. Τον Μάιο του 1943 και συγκεκριμένα στις 5-3-1843 εκλήθηκα από τον Ιταλό στρατηγό Παφούντι που είχε έδρα το Ξυλόκαστρο διά του Ιταλού Συνταγματάρχου της Καραμπινιερίας Σαλβάνο. Ο Ιταλός Στρατηγός αξίωσε από μένα να αναλάβω την υποχρέωση να πείσω τον Αρχηγό του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου Σμήναρχο Μίχου να συναντηθεί με τον Παφούντι. Αντικείμενο της συναντήσεως θα ήταν να δεχτεί ο Μίχου να καταθέσουν οι αντάρτες τα όπλα με τη ρητή υπόσχεση των Ιταλών να δώσουν αμνηστία στους αντάρτες χωρίς καμιά απολύτως ενόχληση. Αρνήθηκα κάθε ανάμιξη και προφασίστηκα ότι δεν έχω καμιά απολύτως ανάμιξη και επιρροή στη δράση των ανταρτών. Για τον ίδιο λόγο κλήθηκε κατόπιν ο τότε Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Θεόκλητος από τον στρατηγό Παφούντι. Αλλά και μετά την πρόσκληση του Μητροπολίτη Θεοκλήτου δεν σημειώθηκε καμιά μεταβολή στη δράση των ανταρτών.

Η Αντίσταση στην Αιγιαλεία και τον Καλαβρυτινό χώρο φούντωσε για καλά. Η πρώτη μάχη έγινε στο Πυργάκι το Φθινόπωρο του 1942. Ακολούθησε η μάχη της Γουζούμιστρας (Λεοντίνου) για να φθάσουμε στο αποκορύφωμα της Εθνικής Αντίστασης την Μάχη της Κερπινής (16-17.10.1943) όπου οι Γερμανοί έπαθαν σωστή πανωλεθρία μετά τη σύγκρουσή τους με το Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων υπό τον Καπετάν Σφακιανό. Η γερμανική δύναμη αριθμούσε 104 άνδρες με πλήρη εξοπλισμό. Στη μάχη της Κερπινής είχαν περίπου 4 νεκρούς, 5 τραυματίες και συνελήφθησαν περίπου 89 αιχμάλωτοι.

Στο γερμανικό φρουραρχείο Αιγίου υπηρετούσε και η Γκρέτα, μια Γερμανίδα που είχε παντρευτεί Έλληνα από τον Λόγγο Αιγίου. Από την Γκρέτα μαθαίναμε όλες τις κινήσεις των Γερμανών και παίρναμε κάθε χρήσιμη πληροφορία. Πολλές φορές άνθρωποι της αντίστασης εφοδιαζόταν με τη βοήθεια της Γκρέτας και με γερμανικές ταυτότητες για ελεύθερη κυκλοφορία. Μετά τη Μάχη της Κερπινής αναρτήθηκε στην πόρτα του Γερμανικού Φρουραρχείου στο Αίγιο ανακοίνωση του Σφακιανού για τη Μάχη της Κερπινής. Η ανακοίνωση ήταν εμπρηστική και προκλητική. Περιέγραφε το χρονικό της μάχης της Κερπινής και περιείχε υποτιμητικές φράσεις για τους Γερμανούς. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την λυσσώδη αντίδραση των Γερμανών και η Γκρέτα μας μετέφερε την φανατισμένη ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε στο γερμανικό στρατόπεδο. Ήταν μια απερίσκεπτη οπωσδήποτε ενέργεια που δεν ωφελούσε σε τίποτα. Αυτό έγινε μια εβδομάδα μετά τη μάχη της Κερπινής. Βέβαια ο θρίαμβος της Κερπινής αναπτέρωσε το ηθικό του καταπιεζόμενου ελληνικού Λαού, αλλά οι υπερβολές δεν ωφελούν.

Ο γιατρός Θρασύβουλος Κωνσταντίνου

Ο Τέννερ μετέφερε τότε στο Ελληνικό στοιχείο την αντίδραση των Γερμανών και άρχισε τις απειλές: […] Αν θέλουν την σωτηρία του Αιγίου και των Καλαβρύτων, έλεγε ο Τέννερ αφρίζοντας, θα πρέπει να απελευθερώσουν οι αντάρτες τους Γερμανούς αιχμαλώτους μαζί με τον οπλισμό τους. Διαφορετικά ολόκληρη η περιοχή θα γίνει ένα απέραντο νεκροταφείο […]. Οι Γερμανοί ζητούσαν να παραδοθούν οι Γερμανοί αιχμάλωτοι στο Κούμαρι. Για το σκοπό αυτό σχηματίστηκε επιτροπή διαπραγματεύσεων με επικεφαλής τον Αρχιμανδρίτη Κωνστάντιο. Στις απειλές των Γερμανών ο Σμήναρχος Μίχου απάντησε: […] Να μην ξεσπάσουν οι Γερμανοί σε αθώους ανθρώπους. Οι Γερμανοί είναι αιχμάλωτοι και επομένως γι’ αυτούς ο πόλεμος τελείωσε. Και ο Ιμπραήμ κατέστρεφε την Πελοπόννησο άλλα ο Κολοκοτρώνης νίκησε. Τα Καλάβρυτα και το Αίγιο είναι επαναστατημένες πόλεις […].

Ο Κωνστάντιος ήταν προκλητικός σε βάρος του ΕΛΑΣ και έγιναν μάλιστα και επεισόδια. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων έγινε πρόταση από μένα στους υπευθύνους του Ανεξαρτήτου Τάγματος Καλαβρύτων Γιάννη Βεληά και Νικ. Μουτούση κ.λπ. να απελευθερώσουν τους αιχμαλώτους της Κερπινής όπως έγινε και στην περίπτωση της Γουζούμιστρας, δηλαδή όπως και με τους Ιταλούς και ειδικότερα αφού τους αφαιρεθεί ο οπλισμός και τους γίνει σχετική διαφώτιση ότι δεν έχουν δουλειά στα βουνά της Πατρίδας μας να αφεθούν ελεύθεροι γιατί ο ΕΛΑΣ θα αντιμετωπίσει και πρόβλημα σιτισμού. Στην πρόταση αυτή συμφώνησε και ο Βεληάς. Διαφώνησε η κομματική οργάνωση των Καλαβρύτων γιατί ισχυρίστηκε ότι οι αιχμάλωτοι γνώριζαν πλέον πρόσωπα και πράγματα (σπίτια διαμονής κ.λπ). και η απελευθέρωσή τους θα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα (Σμυρνιωτόπουλος, Θ. Κατσικόπουλος κ.λπ.). Κατά τη γνώμη μου οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν:

– Από την αντίδραση της κομματικής οργάνωσης ΕΑΜ Καλαβρύτων γιατί φοβόταν περαιτέρω έκθεσή της στους Γερμανούς.

– Επεκράτησαν οι ΑΝΕΥΘΥΝΟΙ και όχι οι ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ (π.χ. ας έλθουν να τους πάρουν κ.λπ.)

– Η επιτροπή διαπραγματεύσεων και ειδικότερα ο Κωνστάντιος φανάτισε και προκάλεσε τον ΕΛΑΣ και γενικότερα συντέλεσε ΑΡΝΗΤΙΚΑ.

Αν αποφάσιζα εγώ θα απελευθέρωνα τους αιχμαλώτους. Γενικά ο ΕΛΑΣ χειρίστηκε λάθος το θέμα. Πέρα από αυτά θα ήθελα να επισημάνω:

– Έγινε σαφής παράβαση της ρητής διαταγής του Γενικού Στρατηγείου ΕΛΑΣ που διέτασσε την επιτόπου εκτέλεση των Γερμανών. Οι αιχμάλωτοι έπρεπε να εκτελεστούν επί τόπου στην μάχη της Κερπινής.

– Η Μεραρχία έδειξε πλήρη αδιαφορία για τους αιχμαλώτους που αφέθηκαν σε χέρια ανευθύνων. Η Μεραρχία έπρεπε να λάβει μέτρα για τους αιχμαλώτους.

– Οι αιχμάλωτοι έπρεπε να μεταφερθούν μακριά από τον Καλαβρυτινό χώρο και σε απρόσιτα μέρη, διαμοιραζόμενοι στις ομάδες των ανταρτών.

– Η ευθύνη ανήκει στην Μεραρχία. Μετά τα γεγονότα των Καλαβρύτων έγινε ευρύτατη κριτική, ήλθε ο Παπασταματιάδης και αντικαταστάθηκε ο Κασσάνδρας.

Έχω ιδία αντίληψη και θυμάμαι καλά: Μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών, στα τέλη Σεπτεμβρίου 1943, αντάρτες στη Γέφυρα στα Μπουφούσκια σκότωσαν Γερμανό Αγγελιαφόρο-Ταχυδρόμο. Πήραν την τσάντα του και μέσα βρήκαν πολλά σημαντικά έγγραφα. Μεταξύ αυτών και μια διαταγή του Στρατηγείου της Ν.Α. Πτέρυγας της Βέρμαχτ. Η διαταγή έγραφε: «[…] εν συνεχεία προηγουμένων διαταγών πρέπει να καταστραφεί μια ιστορική πόλις της Πελοποννήσου, βασικό ορμητήριο των συμμοριτών […]». Η διαταγή παραδόθηκε στο Αρχηγείο της ιεραρχίας. Ο αντάρτης που μετάφερε αυτό το έγγραφο ήλθε σε μένα και η μετάφραση γνωστοποιήθηκε στον γιατρό-μικροβιολόγο Θεόδωρο Σπηλιόπουλο. Η διαταγή έκανε ανάλυση γεωγραφική-ιστορική κ.λπ. της Πελοποννήσου και πληθυσμιακή περιγραφή. Οι Πελοποννήσιοι, έγραφε, είναι υπερήφανοι, μοχθηροί και εκδικητικοί. Σ’ ένα σημείο η διαταγή τόνιζε: «[…] ο πατριωτισμός είναι άφθαστος και τα τέκνα τους εκτελούν για την Πατρίδα. Απόδειξη η δολοφονία των Ελλήνων που συνεργάζονται με τους Γερμανούς. […] και η διαταγή συνέχιζε: ό,τι είναι η Πρωσία για τη Γερμανία είναι η Πελοπόννησος για την Ελλάδα […]». Μετά ταύτα έγινε πεποίθηση ότι τα Καλάβρυτα θα πλήρωναν. Δυστυχώς η Μεραρχία δεν εκτίμησε το νόημα της διαταγής και τα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ αφέθησαν στην τύχη τους 100 τοις 100.

Ο Ιταλός Στρατιωτικός Διοικητής Πελοποννήσου Τζιοβάνι Ποντοβάνι, ο οποίος ζήτησε [Αύγουστος 1943] την παράδοση της Αντίστασης στις Δυνάμεις Κατοχής

Η γραμμή Μίχου δεν περνούσε στον ΕΛΑΣ. Οι υπεύθυνοι της ΙΙΙης Μεραρχίας θεωρούσαν τον εαυτό τους σαν έναν Λένιν. Γενικά η Μεραρχία στην περίπτωση των Καλαβρύτων έκανε λανθασμένη εκτίμηση, έδειξε αδυναμία όχι όμως πρόθεση. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στο Μάζι. Οι ευθύνες του Μίχου και Σφακιανού είναι μεγάλες γιατί άφησαν 100 Γερμαναράδες στα άμυαλα παιδιά της ΕΠΟΝ. Το Αντάρτικο ξεκίνησε από τους ανώνυμους από την Χαρτοποιία Αιγίου.

Θεόκλητος: Ήταν Δημητσανίτης. Πρόσφερε σημαντικές ενισχύσεις. Δεν έδειξε υπευθυνότητα για τα Καλάβρυτα. Δεν έκανε εκείνο που έπρεπε να κάνει γιατί φοβόταν την αποτυχία.

Μίχου: Ο Αγγελόπουλος με διαβεβαίωσε ότι ο Μητροπολίτης είχε υπογράψει την επιστολή προς τον Μίχου για συνθηκολόγηση των ανταρτών με τους κατακτητές.

Τέννερ: Αιμοσταγές κτήνος. Κατηύθηνε τη δράση όλων.

Γαμβέτας: Συνελήφθη πριν από τις εχθροπραξίες της Κερπινής. Ο Γαμβέτας ήταν άγνωστος στους Γερμανούς. Οι αντάρτες ζήτησαν την απελευθέρωση 30 μεταξύ των οποίων οπωσδήποτε ο Γαμβέτας. Αυτό πρόδωσε την ταυτότητα του Γαμβέτα στους Γερμανούς. Οι υπόλοιποι 30 ζητήθηκαν ανώνυμα, επώνυμα ζητήθηκε μόνο ο Γαμβέτας. Αυτό δημιούργησε κακή εντύπωση στους αγωνιστές του ΕΛΑΣ.

Μίχου-Θεόκλητος είχαν μεγάλο σύνδεσμο. Ο θεόκλητος έκανε μεγάλες θυσίες για ό,τι ζητούσε ο Μίχου. Ο Μίχου δεν είχε εφόδια πλην της στρατιωτικής του ακτινοβολίας.

Σφακιανός: Είχε αρετές, ήταν αυθεντία με ατσάλινα νεύρα.

Ανδρικόπουλος: Ό,τι και ο Μίχου.

Κασσάνδρας: Απλώς καλός.

Παπασταματιάδης: Άριστος.

Άρης: Ηγέτης σωστός, πολύ σκληρός.

Γενικά η Κεντρική Ηγεσία του ΕΑΜ είχε φλόγα, καλή πρόθεση αλλά κινήθηκε σε μετριότητα χωρίς ηγετικές ικανότητες.

Σχετικά με την έκθεση Κωνστάντιου γύρω από τις διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, έχω να παρατηρήσω τα εξής:

1. Ο Κωνστάντιος ενήργησε αυτόβουλα γράφοντας την έκθεσή του ύστερα από σημαντικό χρονικό διάστημα για να δείξει ότι υπερείχε από τους άλλους. Μπορεί η έκθεση να έχει μερικά θετικά στοιχεία. Έχει όμως πολλές ανακρίβειες. Αντικειμενικός του σκοπός είναι η αυτοπροβολή. Η πρόθεσή του είναι να ξεφτιλίσει τους αντάρτες και να δυσφημίσει τον Θεόκλητο.

2. Η έκθεση περιέχει ανακρίβειες. Η εντολή των Γερμανών για την απελευθέρωση των Γερμανών αιχμαλώτων μεταφέρθηκε στον Δήμαρχο Αιγίου Καζάνη ο οποίος ζήτησε τη συμπαράσταση του Μητροπολίτη Θεόκλητου. Την εντολή μετέφερε στον Δήμαρχο ο Τέννερ ο οποίος επεσκίαζε τους πάντες και τα πάντα. Ο Δήμαρχος κλήθηκε στο φρουραρχείο Αιγίου. Η απαίτηση των Γερμανών ήταν να απελευθερωθούν οι αιχμάλωτοι μαζί με τον οπλισμό τους στο Κούμαρι. Κατά τη γνώμη μου την ευθύνη των διαπραγματεύσεων είχε ο Δήμαρχος και όχι ο Θεόκλητος.

3. Ταυτόχρονα άρχισε μια σατανική προπαγάνδα από τον Κωνστάντιο κατά του ΕΛΑΣ στο Αίγιο που ζητούσε τα κεφάλια των ανταρτών για την αιχμαλωσία των Γερμανών. Η προπαγάνδα εκδηλώθηκε δημόσια με κατάρες. Η στάση του Κωνστάντιου, προτού καν αρχίσει τις διαπραγματεύσεις, εξόργισε τον ΕΛΑΣ. Μάλιστα ο αντάρτης Απόστολος Χαριτωνίδης μου είπε χαρακτηριστικά: […] Αν είχα έγκριση θα έσφαζα τον Κωνστάντιο στην πλατεία Αιγίου για να σταματήσει το κακό που έκανε με τη συμπεριφορά του […]. Γενικά ο Κωνστάντιος άρχισε κάθε προσπάθεια με προκατάληψη κατά του ΕΛΑΣ. Αντίθετα ο Θεόκλητος ήταν ήρεμος και πιστεύω ότι χάρηκε με την αιχμαλωσία των Γερμανών.

4. Στη συνάντηση της επιτροπής διαπραγματεύσεων με το Αρχηγείο της Μεραρχίας ΕΛΑΣ τα μέλη της Επιτροπής ήταν συνετά. Ο Κωνστάντιος ήταν προκλητικός και επιθετικός αλλά και προκατειλημμένος. Ο γιατρός Θεόδωρος Σπηλιόπουλος ήταν παρών στη συζήτηση. Μου είπε ότι η Επιτροπή ήταν σωστή και προσπαθούσε να βρει φόρμουλα να μην γίνουν τα αντίποινα, αλλά δεν ξεχνούσαν ότι είναι Έλληνες. Ο Κωνστάντιος προκάλεσε την αηδία. Ο Σπηλιόπουλος του είπε χαρακτηριστικά: «[…] δεν βρίσκεσαι μεταξύ συναδέλφων σου ιερέων και κατωτέρων για να δίνεις εντολές […]» και του επέστησε την προσοχή να είναι ευπρεπής. Το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων είναι μαγείρεμα των Άγγλων χωρίς καμιά αμφιβολία. Αν οι Εγγλέζοι ήθελαν μπορούσαν να επιβάλλουν την απελευθέρωση των Γερμανών αιχμαλώτων. Δεν το έκαναν γιατί είχαν συμφέρον να μη γίνει αυτό με όλα τα επακολουθήσαντα.

Με τη συνθηκολόγηση και κατάρρευση των Ιταλών έγινε σύσκεψη έξω από το Αίγιο (Βουλωμένο) μεταξύ ΕΛΑΣ και Αγγλικής Αποστολής. Ο Κάμπελ έδωσε εντολή να γίνει σαμποτάζ στο σιδηροδρομικό σταθμό Αιγίου με την καταστροφή μιας βοηθητικής μηχανής και τη δολοφονία Γερμανών. Στην υπόδειξη αυτή αντέδρασα γιατί το επιχείρημα αυτό θα επίφερε αντίποινα στο Αίγιο. Συμφώνησε και ο Φλόγας [Γεώργιος Αγγελόπουλος, Δάσκαλος] και τελικά η πονηρή πρόταση των Άγγλων δεν πέρασε, που δεν είχε εξάλλου καμιά στρατηγική σημασία και αξία. Οι Άγγλοι έδιναν μια λίρα για την αιχμαλωσία κάθε Γερμανού για ανάκριση. Όταν έγινε σαμποτάζ στο χωριό Πλάτανος, πριν από το Διακοπτό, με την ανατίναξη του βράχου οι Άγγλοι πλήρωσαν 1000 λίρες στον συνταγματάρχη Ανδρικόπουλο για αποζημίωση των αντιποίνων των Γερμανών. Οι Άγγλοι οργάνωναν σαμποτάζ πλησίον κατοικημένων χώρων σε συνεργασία με τον ΕΛΑΣ.

Για τη σωτηρία του Αιγίου, ο Θεόκλητος υποχρεώθηκε από τα γεγονότα και τον κόσμο να δραστηριοποιηθεί. Το Αίγιο το έσωσε κατά κύριο λόγο ο γιατρός Θρασύβουλος Κωνσταντίνου και Πατρινοί. Με βρήκε ο Πλάτων Αναστασόπουλος και Εμμ. Μωραΐτης από το Αίγιο και μετέφερα πρόταση των συντηρητικών στοιχείων και ζήτησαν την άδειά μου να μεταφέρουν στους Γερμανούς την εντύπωση ότι οι ΕΑΜΙΤΕΣ μεταμελήθηκαν για το ατύχημα των Γερμανών και ότι αντάρτες είναι όσοι λείπουν από το Αίγιο και μόνο. Ο Θεόκλητος υποδείκνυε να ειδοποιηθούν οι ΕΑΜίτες να φύγουν από το Αίγιο. Πριν αναχωρήσει η Επιτροπή για τις διαπραγματεύσεις στο Σκεπαστό, οι Γερμανοί κάλεσαν με διαταγή του Τέννερ τους Αιγιώτες στο κινηματοθέατρο Ανάπλασις όπου ο Τέννερ μίλησε και είπε:

– Οι Καλαβρυτινοί και Αιγιώτες είναι άνανδροι.

Είχαν αναγράψει και αναρτήσει συνθήματα:

ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ – ΑΙΓΙΟ: ΑΝΑΝΔΡΟΙ

Είπε συγκεκριμένα: […] Οι Γερμανοί είναι πανίσχυροι. Η μεγαθυμία των Γερμανών σταματάει όταν θίγεται και ο τελευταίος γερμανός πολίτης […].

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ: Ο ΔΙΑΣΩΘΕΙΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ JOHAN DONNER ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΠΩΣ ΕΖΗΣΕ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥ