Αρχείο Ολοκαυτώματος - Η Έκθεση του J. Μ. Stevens για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο

Η Έκθεση του J. Μ. Stevens  για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Νο 138 (Μέρος 7ο) τα κ...

Η Έκθεση του J. Μ. Stevens  για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο

ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Νο 138 (Μέρος 7ο)

τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων

copyright Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου

Φως στα ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου του Δημ.Κανελλόπουλου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

-46-

ΕΑΜ/ΕΛΑΣ

Το Πελοποννησιακό στυλ αρχηγού του ΕAM είναι ιδιαιτέρως μοχθηρό και δυσάρεστο. Προερχόμενο κυρίως από τα πλέον αδαή και αμόρφωτα κοινωνικά στρώματα, παρακινείται από τους περισσότερο ευφυείς και ταυτόχρονα φανατικούς αποστόλους του δόγματος του «Μη Συμβιβάσιμου των Αθηνών», οι οποίοι κατακλύζουν την περιοχή περνώντας τον Ισθμό, διαφωτίζοντας μία κοινωνική τάξη, η οποία χωρίς δισταγμό είναι ικανή να «σκοτώσει τον πατέρα της» για να κλέψει ένα ρολόι. Γι’ αυτό το λόγο η Κορινθία βίωνε ανέκαθεν σκηνές συγκλονιστικής τυραννίας και καταπίεσης. Ορισμένα από τα ειδικά χαρακτηριστικά της Πελοποννήσου, που επέτειναν αυτές τις καταστάσεις, ήταν: Η ατολμία του πληθυσμού, ο οποίος προτιμούσε να υποστεί και να υποφέρει σχεδόν τα πάντα, ο φυσικός συντηρητισμός τους, ο οποίος απαιτούσε πολύ πιο επίμονη διαφώτιση ή ακόμα και ξυλοδαρμούς για τον προσηλυτισμό τους στον κομμουνισμό, καθώς και η βεντέτα αίματος, η οποία σηματοδότησε την έναρξη μιας σειράς από φρικαλεότητες με αντίποινα και από τις δύο πλευρές, που γίνονταν περισσότερες, ημέρα με την ημέρα χωρίς ενδείξεις εκτονώσεως, που θα οδηγούσε το τέλος τους. Έχουμε λοιπόν μία προχωρημένη αριστερή επανάσταση, στο απόγειό της, που παρουσίαζε μία σκοτεινή εικόνα, η οποία διακόπτεται κατά διαστήματα μόνο από τις συχνές καταγγελίες των ανωτέρων της ΕΑΜ κατ’ αλλήλων. Οι μέθοδοι διοικήσεως του ΕΑΜ, όπως εφαρμόζονταν στις περιοχές που ελέγχονταν από τους αντάρτες, περιέχουν τα πλέον δυσάρεστα χαρακτηριστικά, όμοια με εκείνα της Ναζιστικής Γερμανίας. Στρατόπεδα συγκεντρώσεως, βασανιστήρια και ξυλοδαρμοί, φιμωμένος τύπος, ανελευθερία λόγου, κατάργηση πολιτικών κομμάτων και δικαιωμάτων, διεφθαρμένη εξουσία, κατασκοπεία και καταγγελίες αλλήλων, μέχρι και την δημιουργία ενός ειδικού σώματος παρόμοιου με τα SS, τον ΟΠΛΑ. Οι αντάρτες, αν και λιγότερο αρεστοί και αγροίκοι από τους Εαμίτες, παραμένουν πρόθυμοι εκτέλεσης των διαταγών τους, αν και αρκετά από τα πιο δυσάρεστα καθήκοντά τους παραχωρούνται και εκτελούνται από τον ΟΠΛΑ. Ο μέσος αντάρτης δεν είναι τίποτε καλύτερο από ένα καλό ληστή. Το επίπεδο που αργότερα βελτιώθηκε, όσο μπορεί αυτό να γίνει, αλλά η πειθαρχία είναι ακόμα χρόνια, οι καλοί αξιωματικοί σπάνιοι, ο Πολιτικός Κομισάριος, αν και έχει επισήμως καταργηθεί, υπαρκτός. 

Η δύναμή τους σε άνδρες από 4.500 τον Σεπτέμβριο του 1943 πέφτει σε 2.000 τον Μάρτιο του 1944. Παρ’ όλα αυτά, αναφορές θέλουν τον Άρη (Βελουχιώτη) να στρατολογεί καινούριους και έτσι να αυξάνει τους αριθμούς τους. Παρ’ όλο που τα πυρομαχικά είναι λίγα, φέρονται ως καλώς εξοπλισμένοι, αλλά αυτό είναι δύσκολο να ελεγχθεί.

Άμαχος πληθυσμός

Α) Πόλεις: Αν και ήταν βαρύς χειμώνας, οι κάτοικοι δεν υπέφεραν από πείνα κυρίως χάριν των προμηθειών του Ερυθρού σταυρού. Η κύρια δυσκολία τους ήταν η έλλειψη καυσίμων υλών μια που δεν μπορούσαν να

Ο σύνδεσμος SOE 133 – ΕΛΑΣ Υπολοχαγός Βαγγέλης Βανδουλάκης

βγουν να μαζέψουν ξύλα από τα κοντινά βουνά. Το φθινόπωρο όλες οι πόλεις της Πελοποννήσου υπέφεραν από τις νυχτερινές επιδρομές των ομάδων εκτελέσεων του ΕΑΜ που είχαν κύριους στόχους οπαδούς της Δεξιάς. Γι’ αυτό όταν τα πρώτα σώματα ταγματασφαλιτών από την Αθήνα εμφανίστηκαν στις πόλεις της Πελοποννήσου έγιναν δεκτά με μεγάλο ενθουσιασμό. Έτσι, οι ταγματασφαλίτες έφτασαν να θεωρούνται στη συνείδηση των κατοίκων το «μη χείρον βέλτιστον» (το μικρότερο από τα δύο κακά) και στις περισσότερες μεγάλες πόλεις που εγκαταστάθηκαν εξαλείφθηκε η παρουσία του ΕΑΜ. Εαμίτες υπήρχαν, όμως οι δραστηριότητές τους μειώθηκαν στο ελάχιστο. Αυτό ισχύει για την Πάτρα, Πύργο, Καλαμάτα, Κυπαρισσία, Τρίπολη, Κόρινθο και Σπάρτη εν αντιθέσει με τα Καλάβρυτα στα οποία έχει εγκατασταθεί ένα πανίσχυρο Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κέντρο, το οποίο αποτελεί καρκίνο στην ραχοκοκαλιά της Βέρμαχτ. Τα Καλάβρυτα είναι στο στόχαστρο των Γερμανών και σύντομα θα δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Πιστεύω ότι και σ’ άλλες πόλεις θα γινόταν εκκαθαρίσεις με τον ίδιο τρόπο. Παρ’ όλα αυτά το ηθικό των κατοίκων πέφτει καθώς αναβάλλεται η ημερομηνία εισβολής των συμμαχικών στρατευμάτων και η τιμή της δραχμής πέφτει επίσης. Οι κάτοικοι είναι τρομοκρατημένοι, επειδή πιστεύουν πως αν δεν γίνει η εισβολή και καθώς οι ίδιοι δεν έχουν οπλισμό, υπάρχει το ενδεχόμενο ο ΕΛΑΣ να καταλάβει την εξουσία. Εξακολουθούν να είναι φιλο-βρετανοί, ίσως και περισσότερο τώρα, αλλά η παθητική τους στάση καθώς περιμένουν τη σωτηρία τους μόνον από τα Βρετανικά στρατεύματα ντροπιάζει το BLO.

Β) Χωριά: Ακόμα και μέσα στον Σεπτέμβριο ο εξασθενημένος ενθουσιασμός τους (των κατοίκων) για τους αντάρτες με άφηνε εμβρόντητο. Κι αυτό συνεχίστηκε σ’ όλη τη διάρκεια της εκεί παραμονής μου. Οι κάτοικοι των χωριών είχαν υποφέρει πολύ περισσότερο από τους κατοίκους των πόλεων κατά την διάρκεια αυτού του χειμώνα, κυρίως επειδή και οι αντάρτες και οι Γερμανοί είχαν περάσει από τα περισσότερα χωριά της Πελοποννήσου τρεις και τέσσερις φορές στο καθένα. Σε γενικό κανόνα, οι Γερμανοί λεηλατούσαν τα σπίτια που έβρισκαν άδεια στις επιδρομές τους. Έπειτα οι αντάρτες έδερναν, λεηλατούσαν και έστελναν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως όλους εκείνους τους κατοίκους που δεν είχαν φύγει από τα σπίτια και τις περιουσίες τους για να τα προστατέψουν από τους Γερμανούς. Το αποτέλεσμα είναι απερίγραπτη φτώχεια και φρίκη. Τα περισσότερα, αν όχι όλα, αποθέματα τροφών είχαν λεηλατηθεί είτε από τους μεν είτε από τους δε. Όλα τα πολύτιμα πράγματα των σπιτιών και των κατοίκων ήταν θαμμένα από εκείνους (τους κατοίκους) για να διασωθούν. Στα περισσότερα χωριά υπήρχαν αρκετά καμμένα σπίτια και όσα έμεναν ήταν άδεια. Σ’ αυτό συνέτεινε και η απαγόρευση από τους αντάρτες και τους Γερμανούς των μετακινήσεων των χωρικών στα βουνά ή και στις πεδιάδες όπου φυσιολογικά είχαν τα χωράφια τους και τα κοπάδια τους και βεβαίως και τις προμήθειές τους σε τρόφιμα, καθώς και η πρόσβασή τους (των χωρικών) στις προμήθειες του Ερυθρού Σταυρού.

Ο Επιτελάρχης ΕΛΑΣ Β.Δ. Πελοποννήσου

Σμήναρχος Πότης Μαντζουράνης,

κατάσκοπος της SOE 133 στην καρδιά του ΕΛΑΣ

Αποτέλεσμα αυτής της καταστάσεως ήταν το χαμηλότατο ηθικό των χωρικών των οποίων η προσευχή ήταν να τους αφήσουν επιτέλους όλοι (αντάρτες, Γερμανοί και ταγματασφαλίτες) ήσυχους. Ο λόγος που έκανε εμάς της Αποστολής, να ξεχωρίζουμε στις συνειδήσεις των χωρικών ήταν ότι είχαμε εξ αρχής ξεκαθαρίσει τη θέση μας από τους αντάρτες και τις επιχειρήσεις τους. Είχαμε μείνει σχετικά ανενεργοί και στις πληγείσες περιοχές που βρεθήκαμε εφαρμόσαμε άμεση απελευθέρωση που τις ανακούφισε. Είναι χάριν της βοήθειας των Ελλήνων χωρικών η ύπαρξη της Αποστολής σε περιοχές όπου δεν υπήρχε τίποτα και χωρίς την προστασία των ανταρτών. Οι υπηρεσίες τους σε μας προϋπόθεταν τη λήψη σημαντικού κινδύνου και λόγω των Γερμανών και λόγω των ανταρτών. Για τους αντάρτες η βοήθεια από τους Έλληνες χωρικούς σε Βρετανούς ήταν σοβαρή κατηγορία, όμως ακόμα και όταν η αντιβρετανική εκστρατεία ήταν στο απόγειό της, οι Έλληνες χωρικοί εξακολουθούσαν να μας βοηθούν. Βέβαια και αυτοί όπως και οι κάτοικοι των πόλεων αναρωτιούνταν πότε θα γίνει η εισβολή και τους τρόμαζε τι θα συνέβαινε μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Αυτοί δε που μας βοηθούσαν τακτικά ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι και πολλοί BLOs ένοιωθαν ότι αν δεν ερχόντουσαν τα Βρετανικά στρατεύματα πολλές ζωές Ελλήνων που είχαν πιστά υπηρετήσει τους Βρετανούς θα κινδύνευαν σοβαρά από τον ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

Γ) Ταγματασφαλίτες: Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Πελοπόν­νησο τον Ιανουάριο του 1944. Την πρωτοβουλία για τον σχηματισμό τους πήραν ο συνταγματάρχης Παπαδόγκονας από την Καλαμάτα και ο αδελφός του λοχαγού Βρεττάκου από την Σπάρτη, οι οποίοι, σε συνεργασία με το Γερμανικό Επιτελείο στην Αθήνα, κάλεσαν Έλληνες για να βοηθήσουν τους Γερμανούς στην αντιμετώπιση του ΕΛΑΣ. Η δημιουργία αυτού του σώματος προκλήθηκε κυρίως και συνετελέσθη, μετά τον αφοπλισμό και τη σφαγή των υπολειμμάτων της Ελληνικής Στρατιάς και την αδυναμία της αποστολής να τους επανδρώσει με ικανό αριθμό αξιωματικών ώστε να τους κρατήσει μάχιμους εναντίον του ΕΛΑΣ. Αυτή δε η αποτυχία οφείλεται κατά πρώτον στα λάθη που έγιναν λόγω της κακής ηγεσίας στις τάξεις των αξιωματικών, και κατά δεύτερον, στην έλλειψη στρατιωτικών πτήσεων από την Αίγυπτο. Βέβαια, από την αρχή της δημιουργίας των Ταγματασφαλιτών οι ιδρυτές τους με διαβεβαίωσαν ότι με κανένα τρόπο τα σώματα αυτά δεν διακατέχονταν από αντιβρετανικά αισθήματα αλλά ήταν η μόνη λύση για την άμυνα των Ελλήνων εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και προσωπικά πιστεύω πως αν ο ΕΛΑΣ δεν είχε κρατήσει αυτή την αδιάλλακτη πολιτική εναντίον των κεντρο-δεξιών, οι Ταγματασφαλίτες δεν θα είχαν υπάρξει.

Οι ίδιοι οι Ταγματασφαλίτες με πληροφόρησαν ότι ο σκοπός τους ήταν να πολεμήσουν εναντίον των κομμουνιστών και την εξάπλωση του κομμου­νισμού στην Ελλάδα, καθώς και την συμμετοχή τους στον αγώνα κατά των Γερμανών από την στιγμή που οι σύμμαχοι θα έφταναν. Μας βοήθησαν ακόμα, προμηθεύοντας την αποστολή με ταυτόχρονες θεωρημένες από το Γερμανικό Επιτελείο και προσφέροντάς μας προστασία. Δεν με εκπλήσσει το γεγονός ότι αυτές οι εκδηλώσεις φιλίας προς τους συμμάχους έγιναν γρήγορα γνωστές στους Γερμανούς, οι οποίοι πήραν πολύ συγκεκριμένα μέτρα για να περιορίσουν την ελευθερία δράσεώς τους. Παρ’ όλο που οι σκοποί των Ταγματασφαλιτών παραμένουν οι ίδιοι, πιστεύω πως καταστάσεις όπως π.χ. η προμήθευσή τους σε οπλισμό μόνο όταν ελάμβαναν μέρος σε επιχειρήσεις Γερμανικών στρατευμάτων, ο περιορισμός στρατολογήσεως καινούριων και ο εξαναγκασμός τους στο να συμπεριφέρονται στα χωριά όπως και τα στρατεύματα κατοχής δηλαδή να λεηλατούν και ακόμα και να σκοτώνουν Έλληνες χωρικούς. Όταν οι ταγματασφαλίτες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα βουνά της Αχαΐας στην ουσία έπαιξαν τον ρόλο της εμπροσθοφυλακής για τους Γερμανούς, έδωσαν τη δική τους μάχη με τον ΕΛΑΣ στην οποία τελικώς επενέβησαν οι Γερμανοί αλλά μόνον όταν είδαν ότι οι ταγματα­σφαλίτες ήταν στάσιμοι, οι αξιωματικοί των ταγματασφαλιτών κατόρθωσαν να αποτρέψουν το κάψιμο σπιτιών και την λεηλάτηση περιουσιών από τους Γερμανούς. Σίγουρα ήταν αυτοί που οδήγησαν τους Γερμανούς μακριά από τις βάσεις της Αποστολής μας. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης εκστρατείας τους στην Αχαΐα και εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στην Λακωνία τον Μάρτιο, οι ταγματασφαλίτες συμπεριφέρθηκαν περισσότερο βάναυσα στον Ελληνικό πληθυσμό. Αυτό οφείλεται εν μέρει στα εξής: α) Στον διαχωρισμό τους σε μικρότερες ομάδες, οι οποίες ουσιαστικά αφομοιώνονται μέσα στις γερμανικές δυνάμεις, β) στην αυξημένη στρατολόγηση από τους Γερμανούς τυχοδιωκτών, γ) στην ολοένα αυξανόμενη αγριότητα των επιχειρήσεων του ΕΛΑΣ, όπως ειδικότερα η μεγάλη σφαγή των κρατουμένων στο στρατόπεδο Σιγουνίου τον Απρίλιο από τον ΕΛΑΣ.

Το μοίρασμα κάποιων φυλλαδίων που κατηγορούσαν τους Ταγματα­σφαλίτες σαν παράνομους δεν άλλαξε την στάση τους απέναντι στην Αποστολή, το οποίο και αποδίδω στο γεγονός ότι αισθανόντουσαν ένοχοι για το ότι γνώριζαν πάρα πολλά για τις θέσεις και τις σχέσεις της Αποστολής με τον ΕΛΑΣ. Όπως συνήθως συμβαίνει σε εμφύλιους πολέμους, ο ΕΛΑΣ και οι Ταγματασφαλίτες ανακάλυψαν όλες τις αντιστοιχίες και τις σχέσεις των 6^ου και 12^ου συνταγμάτων και της 1^ης ταξιαρχίας, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τον ΕΛΑΣ σε ό,τι αφορούσε την Βρετανική Αποστολή. Όμως, παρ’ όλη την βοήθεια που παρείχαν στην Βρετανική Αποστολή, κανένα μέλος μας δεν είχε άμεση επαφή με τα Τάγματα Ασφαλείας με κανένα τρόπο, όπως και ήταν φυσικό και όταν τα Τάγματα Ασφαλείας πλησίαζαν μία βάση της Αποστολής, αυτοί αμέσως κρύβονταν. Οι περισσότερες βάσεις όμως έχουν ήδη λάβει αυτόκλητες προειδοποιήσεις των κινήσεων των Ταγμάτων Ασφαλείας ώστε να βρίσκονται εκτός.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, η ολική δύναμη σε άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας πρέπει να είναι 8.000 στην Πελοπόννησο και προβλέπω την συνεχόμενη αύξησή τους. Μπορεί να έχουν χάσει την δημοτικότητά τους στα βουνά αλλά στις παραθαλάσσιες περιοχές και στις μεγάλες πόλεις θεωρούνται ως «το μη χείρον βέλτιστον» και ο πληθυσμός πιστεύει ότι θα έρθει η στιγμή που τελικώς θα στραφούν εναντίον των Γερμανών και έτσι η τωρινή συνεργασία τους με αυτούς (τους Γερμανούς) θα συγχωρεθεί. Τείνουν σε υπερβολική αγριότητα εναντίον του ΕΛΑΣ, καθώς και ο ΕΛΑΣ με τη σειρά του κάνει το ίδιο εναντίον τους, ένας τρομακτικός φαύλος κύκλος με μοναδικό τελικό σκοπό την ολοκληρωτική εξαφάνιση του ενός από τους δύο.

Το στέλεχος της Αντικομμουνιστικής Σταυροφορίας

Εφ. Λοχαγός Βασίλης Λάγιος (Καπετάν Βάρδας)

Πρόεδρος Αναθεωρητικού Ανταρτοδικείου ΕΛΑΣ

Χάρτης της SOE 133 με τις διεξόδους διαφυγής

των Άγγλων Συνδέσμων

Δ) Γενικές παρατηρήσεις: Η Πελοπόννησος είναι χωρισμένη σε δύο ακραία στρατόπεδα: α) τα Τάγματα Ασφαλείας και β) τον ΕΛΑΣ, απ’ τα οποία κανένα δεν εκπροσωπεί απολύτως το γενικότερο τμήμα του πληθυσμού, και τα οποία τείνουν στην υπερβολή ακραίων πεποιθήσεων. Το χάσμα μεταξύ τους είναι τεράστιο κι από όσο μπορώ να καταλάβω, αγεφύρωτο. Το κόστος σε χάσιμο ζωών και περιουσιών των Ελλήνων είναι τρομακτικό και η γενική εκτροπή της Ελληνικής ενέργειας από τον αγώνα εναντίον των Γερμανών γι’ αυτήν την αλληλοκτόνο σύγκρουση, αποδεικνύε­ται ο καλύτερος «σύμμαχος» για τους Γερμανούς. Μιλώντας γενικότερα, ο ΕΛΑΣ είναι αντι-βρετανικός, τα Τάγματα Ασφαλείας φιλο-Βρετανικά. Μεταξύ των δύο αυτών άκρων βρίσκεται ένα φιλο-Βρετανικό μέτωπο Ελλήνων χωρίς αντιπροσώπευση. Αυτό το κεντρικό μέτωπο δέχεται σχεδόν μοιρολατρικά τον ΕΛΑΣ, τα Τάγματα Ασφαλείας και τους Γερμανούς, έχοντας εναποθέσει τυφλά τις ελπίδες του στον ερχομό των συμμαχικών στρατευμάτων, εν μέρει λόγω της γενικότερης ατολμίας που χαρακτηρίζει τους Πελοποννησίους και εν μέρει λόγω της φθοράς και του πόνου που έχει προκαλέσει η τριετής κατοχή τους από τους Γερμανούς.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ..........
ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ: Συνοπτική έκθεση για την ιστορική έρευνα  Unternehmen Kalawrita  στα αρχεία του Foreign Office