Αρχείο Ολοκαυτώματος - Καλάβρυτα: Επικίνδυνο Επαναστατικό Κέντρο - ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

Χάρτης – Ντοκουμέντο από τα Γερμανικά Αρχεία* (Ιούλιος 1943). Συντάχθηκε ύστερα από πληροφορίες που διοχετεύθηκαν από τους άνδρες της Me...

Χάρτης – Ντοκουμέντο από τα Γερμανικά Αρχεία* (Ιούλιος 1943). Συντάχθηκε ύστερα από πληροφορίες που διοχετεύθηκαν από τους άνδρες της Med East Force 133 και έμπιστους έλληνες πληροφοριοδότες της κατηγορίας V, από τα τμήματα Ια και Ιc της 117 Jager Division. Παρουσιάζει το επικίνδυνο τρίγωνο μεταξύ Αιγίου – Ξυλοκάστρου – Παγκρατίου «στο οποίο δρα επικίνδυνα η "συμμορία" Μίχου με 1000-3000 άνδρες. Μία περιοχή η οποία πρέπει πάση θυσία να ισοπεδωθεί». Η τύχη των Καλαβρύτων έχει προκαθοριστεί… * [ΒΑ-ΜΑ, 117 Jager Division, RH 117-26-13 και LXVIII A.K. (ανάλυση στο κείμενο)]

ΜΝΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Νο 156 (Μέρος 2ο)

Ελληνικά Ντοκουμέντα – Εαμική πλευρά

Γερμανικά Ντοκουμέντα – Ναζιστική πλευρά

Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση της UNTERNEHMEN KALAWRYTA

τα κείμενα και οι φωτογραφίες διέπονται από τη Νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαίωμάτων

Φως στα ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου του Δημ.Κανελλόπουλου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

-57-

Καλάβρυτα: Επικίνδυνο Επαναστατικό Κέντρο

Πριν επιχειρηθεί μια, συνοπτική, ανάλυση των παραμέτρων που στοιχειοθετούν την Επιχείρηση Καλάβρυτα – Unternehmen Kalawrita είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι στο χώρο Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, από τις αρχές του έτους 1943, συνέβησαν σημαντικά γεγονότα, τα οποία σημάδεψαν τις μετέπειτα εξελίξεις. Διαρκούσης της Ιταλικής Κατοχής στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων και της Αιγιαλείας, καταγράφησαν σημαντικά αντιστασιακά επεισόδια, όπως η Μάχη στο Πυργάκι (14.4.1943), η σύγκρουση στο Κακό Χωριό (Δάφνες, 11.5.1943), η Μάχη στην Αγία Λαύρα (13.6.1943), η Μάχη στην Κέρτεζη (25.6.1943), το χτύπημα της Χωροφυλακής στα Μαζέικα (τέλη Μαΐου 1943), η Μάχη Φιλίων (20.6.1943), η σύγκρουση στον Ξηρόκαμπο στο Χελμό (τέλη Ιουνίου 1943), η Μάχη Γουργούμισσας Λεοντίου (16-17.7.1943), η μάχη στη Χαλανδρίτσα (26.7.1943), η μάχη Ερυμάνθειας (26.7.1943) και η απελευθέρωση των Καλαβρύτων (9.9.1943). Όλα αυτά τα αντιστασιακά γεγονότα, τα οποία παρακολουθούσε με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια το Τμήμα Αναγνωρίσεως του εχθρού [Ια της 117 Jager Division] ανησύχησαν σοβαρά τα υψηλά κλιμάκια της Βέρμαχτ. Στα τέλη Αυγούστου 1943, οι μυστικές υπηρεσίες της 117ης Jager Division κατενόησαν επαρκώς, ότι το αντιστασιακό κίνημα είχε πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στην ορεινή περιοχή των Καλαβρύτων. Με εμπιστευτική αναφορά στο Διοικητή του LXVIII A.K. [Felmy] στην Νοτιοανατολική Ευρώπη (Βελιγράδι), η περιοχή των Καλαβρύτων χαρακτηρίστηκε άκρως επικίνδυνη γιατί εκεί είχε την έδρα του το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κέντρο με επικεφαλής τον Σμήναρχο Δημ. Μίχου, Καπετάν Σταυραετό (31.8.1943), η οποία με κάθε τρόπο θα πρέπει να ισοπεδωθεί. Έτσι οργανώθηκε η Επιχείρηση Βυτίνα –Unternehmen Witina– (28.8-6.9.1943), η οποία είχε σαν κατάληξη τα Καλάβρυτα, με πρώτο θύμα τον νεαρό Παυλόπουλο. Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας (9.9.1943) ενίσχυσε τους φόβους των Γερμανών για μια συμμαχική απόβαση στην Ελλάδα και μάλιστα στην Πελοπόννησο. Επιπλέον, με την έναρξη της γερμανικής Κατοχής στην Πελοπόννησο είχαμε τη βίαιη διάλυση, από το Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων του ΕΛΑΣ, της εθνικιστικής ομάδας του λοχαγού Χρ. Δροσοπούλου (16-29.9.1943) και την ανακήρυξη της πόλης των Καλαβρύτων σε ελεύθερη επαναστατημένη πόλη. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν έντονη ανησυχία στους κατοίκους της ιστορικής αυτής πόλης οι οποίοι «[…] διήλθαν και διέρχονται ημέρες αγωνίας κατόπιν των τελευταίων επεισοδίων και την ένεκα τούτων δημιουργηθείσης καταστάσεως (επιστολή Φεφέ), 16.11.1943 […]».

Σε γράμμα-σημείωμα του Δημάρχου Καλαβρύτων Τάκη Γεωργακόπουλου σημειώνονται τα εξής: «[…] Κι εγώ δεν μπορώ να το πιστέψω πώς τα εγκατέλειψα όλα στην τύχη τους, μα κάτι μου έλεγε μέσα μου από το Σεπτέμβριο, ότι πρέπει να φύγουμε. Τούτο έλεγα και στους φίλους μου, ότι πρέπει να φύγουμε. Όταν δε τα Γερμανικά αεροπλάνα εβομβάρδισαν τον Τριμουλά και κάηκε μέρος του δάσους. Ταυτοχρόνως ελάβαμε επιστολή από τους αντάρτες να τους στείλω 5 εκατομμύρια. Τότε πήρα οριστική απόφαση να φύγω. Όταν πήγαινα προς την πλατεία κάτω ήταν στο μαγαζί του ο Ανδρέας Τσαπάρας, μου φώναξε και μου έδειξε επιστολή, που είχε λάβει κι αυτός από τους αντάρτες, του έγραφαν κι αυτού να τους στείλει 5 εκατομμύρια. Μου λέει, τι θα κάμουμε Τάκη; Οι Γερμανοί βομβαρδίζουν, οι αντάρτες μας ζητούν χρήματα, τι θα γίνει; Του λέω εγώ τότε: Γιατί ρωτάς που έχει παιδιά στην Αθήνα; Εγώ δεν έχω κανένα στην Αθήνα κι όμως αποφάσισα να φύγω• μου λέει κι αυτά που έχουμε εδώ πέρα τι θα γίνουν; Του λέω στο διάβολο να πάνε, εγώ θα φύγω [01.11.1943] […]».

Η δομή της Αντίστασης άρχισε να παίρνει μορφή στρατιωτικής οργάνωσης από τον Ιούνιο του 1943. Ειδικότερα η οργανωτική δομή του ΕΛΑΣ Β.Δ. Πελοποννήσου γίνεται στη Ρακίτα. Ο Έφεδρος Λοχαγός Δ. Σολωμός [Καπετάν Κρόνος] θυμάται τα γεγονότα ως εξής: […] Η Ρακίτα έγινε ξακουστή, γιατί καθ’ όλο το διάστημα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα έπαιξε σπουδαίο ρόλο. Εδώ στη Ρακίτα, στην ετιά του Καρβούνη, που ’ναι δίπλα στη βρύση Ραψωμά, στις 10-11.07.1943 κάθονται και συνεδριάζουν οι καπεταναίοι του ΕΛΑΣ και οργανώνουν τη συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου, του 12^ου και 6^ου Συντάγματος, των Ανεξαρτήτων Ταγμάτων Αιγιαλείας και Καλαβρύτων και άλλων τμημάτων. Στη Ρακίτα κατά την Κατοχή δε σταμάτησε η ζωή, ούτε μέρα ούτε νύχτα. Υπήρχαν πάντα μόνιμοι σύνδεσμοι, για να ειδοποιούν κάθε στιγμή τα τμήματα των ανταρτών όπου κι αν βρίσκονταν. Υπήρχε ακόμη και τηλέφωνο. Κάτω από τη Ρακίτα είναι το χωριό Άνω Μαζαράκι, σφηνωμένο μέσα στα βράχια. Εδώ οι «σύμμαχοι» Εγγλέζοι είχαν στήσει το Στρατηγείο τους και σαμποτάριζαν τον αγώνα του ελληνικού λαού, διαφθείροντας συνειδήσεις με τις λίρες, που είχαν κλέψει απ’ τους λαούς του κόσμου και που εμείς με μόνιμη φρουρά, τους προστατεύαμε και τη ζωή και τα υλικά των ρίψεων, που όλες, εκτός τις πρώτες, τις είχαν για λογαριασμό τους. Στις 15-16.10.1943 ύστερα από την ωμή επέμβαση των Εγγλέζων, αποσυρόμενοι οι αντάρτες στη Νότιο Πελοπόννησο αναγκάστηκαν να την περάσουν με ένα μέτρο χιόνι, γυμνοί, ξυπόλητοι και νηστικοί, σημαδεύοντας το δρόμο της συνέπειας και του καθήκοντος των λαϊκών αγωνιστών με το αίμα τους, που έτρεχε από τα πληγιασμένα γυμνά ποδάρια τους. Την 1 Ιούλη 1943, με δώδεκα ακόμα παλληκάρια από το χωριό μου Λεόντιο και από άλλα χωριά, οπλισμένοι με όπλα που κατορθώσαμε να γλυτώσουμε από τους ντόπιους προδότες και καταχτητές, περνώντας το Παναχαϊκό, φθάσαμε στο χωριό Μικρόνι Αιγιαλείας και ενταχθήκαμε στον ΕΛΑΣ, όπως είχαμε συνεννοηθεί από προηγούμενα. Εκεί βρισκόταν ένα τμήμα από 80 περίπου αντάρτες, που με επικεφαλής τους Πελοπίδα, Παπούα, Ησαΐα, Λευτέρη και άλλους, περί τα μέσα Ιούνη ’43, είχαν περάσει απ’ τη Ρούμελη. Παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, που δεν είχε ποιος να του φυλάει τα ζώα, πήρε το τουφέκι στον ώμο του και ξεκίνησε μπροστά από μας. Την άλλη μέρα, ο γέρο Μίχος, Συνταγματάρχης Αεροπορίας, με 50 έως 60 παλληκάρια, κατεβαίνει από τις κορφές του Χελμού και έρχεται να συναντήσει τους Ρουμελιώτες. Επί ένα 10ήμερο προσπαθούσαν να πάρουν επαφή και μόλις τα κατάφεραν. Ο γέρο Μίχος, αναγνωρισμένος αρχηγός, επιθεωρεί το προς απόδοσιν τιμών παραταγμένο απόσπασμα. Τους καλωσορίζει, τους σφίγγει το χέρι και τους δίνει τον αδελφικό συναγωνιστικό ασπασμό. Ύστερα από 2-3 μέρες, φθάνει από τις κορυφές του Ερύμανθου ο άλλος γέρος, ο φλογερός επαναστάτης, Συνταγματάρχης πεζικού Βλάσης Ανδρικόπουλος. Ακολουθείται από το γιο του, 12-13 χρονών, και από 30 περίπου παλληκάρια. Οι ίδιες τιμές και τα ίδια καλωσορίσματα, τα ίδια αγκαλιάσματα και φιλήματα, λες και γνωριζόμασταν από χρόνια. Ο γέρο Μίχος καταγόταν από τους Λαπαναγούς των Καλαβρύτων και ο γέρο Βλάσσης από τα Λακκώματα Πατρών. Το βράδυ αναλάβαμε, εγώ και ο γέρο Βλάσσης, την ευθύνη της φρούρησης του στρατοπέδου. Αφού βάλαμε τα φυλάκια και τους σκοπούς, δίπλωσε με την τριμμένη χλαίνη του ο γέρο Βλάσσης το γιο του και χωθήκαμε και οι τρεις μέσα σε μια τούφα από κέδρα να κοιμηθούμε, μα το κρύο δεν μας άφησε. Πολλές φορές θα κοιμηθούμε μαζί με τον γέρο Βλάσση και πολλές φορές τη νύχτα θα με φωνάξει «ξύσε με, ωρέ Κρόνο, με φάγανε οι άτιμες». Τη νύχτα οι Ρουμελιώτες, για να μας δοκιμάσουν, έκαναν συναγερμό. Ήταν όλα εντάξει! Μας συγχαρήκανε. Κατά τις 5 με 6 του μήνα, ένα τμήμα Ιταλών, αφού επί ημέρες έκανε εξόδους από το Αίγιο προς Κακοχωριό, Βόβοδα κ.λπ., για αναγνώριση, πέρασε νύχτα το Κακοχωριό και κατευθυνόταν προς Παρασκευή. Οι οργανώσεις έγκαιρα μας ειδοποίησαν. Το Αρχηγείο παίρνει απόφαση να καταλάβει θέσεις γύρω από την Παρασκευή, σε περίπτωση που θα ’μπαινε στο χωριό να το χτυπήσει. Νύχτα πρωί, καθώς πηγαίναμε να καταλάβουμε θέσεις, ένας γέρο-χωρικός που πότιζε το αραποσίτι του, μόλις μας είδε έβαλε τα κλάματα.

Ο Σμήναρχος Δημήτρης Μίχου ή Μαχαίρας

– «Τι κλαις, μωρέ, φοβάσαι; Οι Έλληνες δεν φοβούνται, πάρε το ξινάρι σου και έλα κοντά», του φωνάζει ο γέρο Βλάσης με τη στεντόρεια φωνή του.

– «Δεν κλαίω, καπετάνιε μου, από φόβο. Κλαίω από χαρά, που βλέπω ξανά ελληνικό στρατό», του απαντάει.

Οι Ιταλοί, ίσως κάτι μυρίστηκαν και γύρισαν πίσω. Εμείς τραβήξαμε για τη Ρακίτα, αφού αφήσαμε φυλάκια στα Σπυρέικα σπίτια, Αμπούλα και Μεγάλο Λιβάδι. Στη Ρακίτα, κατά τις 8-9.10.1943, οι Άγγλοι μας έκαμαν μια ρίψη. Προσπάθησαν πολλές φορές, μα δεν μπόρεσαν. Ίσως να μην ήθελαν να μπορέσουν! Μας έριξαν 56 τουφέκια ιταλικά, 3 πολυβόλα, 2 ατομικούς όλμους, 1 βαρύ όλμο και 2 αντιαρματικά, που μας έφαγε η ζαλιά τζάμπα με δαύτα. Κάθε φορά που ακουγόταν τη νύχτα ο βόμβος των αεροπλάνων, οι χωρικοί φτάνανε να απολαύσουν το θέαμα.

Ο Αντισυνταγματάρχης Βλάσης Ανδρικόπουλος

Συγκρότηση τμημάτων ΕΛΑΣ

Στις 10-11 Ιούλη 1943, συγκεντρώνονται στη Ρακίτα όλα τα τμήματα των ανταρτών, 180 λεβέντες αντάρτες, διαλεχτά παιδιά του λαού, εκτός από μία ομάδα 40 άνδρες, που παρέμεινε στο Χελμό. Οι αξιωματικοί και καπεταναίοι του ΕΛΑΣ Μίχου, Πελοπίδας, Βλ. Ανδρικόπουλος, Παπούας, Ωρίων, Ησαΐας, Φλόγας και Κώστας Γαμβέτας εκ μέρους της Κ.Ε. του ΕΑΜ, κάθονται στον ίσκιο της Ετιάς του Καρβούνη που είναι δίπλα στη βρύση Ραψωμά, συνεδριάζουν και αποφασίζουν τη συγκρότηση των τμημάτων σε 'Αρχηγείο, Συντάγματα, Τάγματα κλπ και ορίζουν τις διοικήσεις τους.

Αρχηγείον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. Στρατ. διοικητής Συν/χης Αεροπορίας Δημ. Μίχος (Σταυραετός), καπετάνιος Πελοπίδας, πολιτικός καθηγητής Παπούας.

12^ον Σύνταγμα. Στρ. διοικητής Βλάσης Ανδρικόπουλος (Ανδρίτσος) συν/ρχης πεζικού, καπετάνιος Λαμπέτης και πολιτικός καθοδηγητής Σουλελές (Νώντας).

1^ον Τάγμα, στρ. διοικητής έφεδρος ανθ/γός Νίκος Πολυκράτης (θρυλικός Νικήτας), καπετάνιος Π. Μανωλόπουλος (Μελάς), πολιτικός καθοδηγητής Δημήτριος Τζούτης (Λυκούργος).

Ανεξάρτητο Τάγμα Αιγιαλείας. Στρατ. Διοικητής έφεδρος ανθ/γός Δημ. Σολωμός (Κρόνος), καπετάνιος Αντώνιος Τσουμπός (Κολοκοτρώνης), πολιτικός καθοδηγητής Γεώργιος Αγγελόπουλος (Φλόγας).

Ανεξάρτητον Τάγμα Καλαβρύτων, στρατ. διοικητής ανθ/γός Αλέκος Παναγούλιας (Σολιώτης), καπετάνιος Δήμος και πολιτικός καθοδηγητής Γιάννης Κατσικόπουλος (Βελιάς).

1^ον Τάγμα του 6^ου συντάγματος Κορινθίας, στρατ. διοικητής έφεδρος ανθ/γός Μπούρας. Τα άλλα μέλη θα συμπληρωθούν όταν φθάσουν στη Κορινθία.

Ο Καπετάν Ρώτας

Το απόγευμα κατά τις 5, στις Ετιές του Καρβούνη, που είναι δίπλα από τον Άμπουλα και κοντά στη λίμνη, παρατάσσονται τα τμήματα από τον αξιωματικό υπηρεσίας έφεδρο Ανθυπολοχαγό Δ. Σολωμό (Κρόνο) με την καινούργια συγκρότηση και ηγεσία, και το καθένα με τη σημαία του. Γύρω κόσμος πολύς, από το Λεόντιο, Κουνινά, Αράχωβα, Λαπαναγοί, ήρθε να δει με τα μάτια του ένα θαύμα, που ούτε στο όνειρό του ήταν δυνατό να φαντασθεί, να ιδεί και να καμαρώσει το καινούργιο που γεννιόταν, το λαογέννητο στρατό του ΕΛΑΣ, που σε λίγο θα γιγαντωθεί και θα ξαπλωθεί και στην πιο ψηλή κορφή του βουνού και στην τελευταία γωνιά του Μωρηά. Τίποτα δεν σαλεύει, κανένας δε μιλάει, σιωπή επικρατεί πέρα ως πέρα και τίποτα δεν ακούγεται, μονάχα το κουδούνισμα από τα κοπάδια και το βουητό από τα πανύψηλα έλατα, που σκεπάζουν τα γύρω υψώματα. Άγια είναι η ώρα και η στιγμή, οι κορυφές του Χελμού, του Ερυμάνθου και του Παναχαϊκού, γέρνουν και χαιρετάνε και ο Πλαπούτας από την Καυκαριά με το ένα χέρι ευλογάει και με το άλλο παραδίνει την εντολή «Λευτεριά ή Θάνατος». Μέσα σ’ αυτή τη θεία μυσταγωγία, σαν αξιωματικός υπηρεσίας, παίρνω αναφορά και δίνω στο γέρο Βλάση Ανδρικόπουλο, κι αυτός με τη σειρά του στον αρχηγό Δ. Μίχο, με τη βροντερή φωνή του.

– «Αρχηγείον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω δύναμη Αρχηγείου, αντάρτες 220 παρόντες, 180 σε υπηρεσία, στο Χελμό 40».

Το φράγμα σιωπής σπάει, λαός και στρατός χειροκροτάει. Δάκρυα αυλακώνουν τα μάγουλά μας, μια πραγματικότητα υπάρχει. Συνέχεια διαβάζεται η ημερήσια διαταγή του αρχηγείου, που καθορίζει τη συγκρότηση και τις διοικήσεις των τμημάτων. Ψέλνεται ο εθνικός ύμνος και λύεται η παράταξη. Επί 2 ώρες, λαός και στρατός, τραγουδάνε αντάρτικα τραγούδια και χορεύουν τσάμικο και καλαματιανό. Διακρίνεται στ’ αντάρτικα τραγούδια ο μόνιμος Λοχαγός Ησαΐας (Δ. Μαστρογιαννόπουλος). Ώρα 8 το βράδυ, το κάθε τμήμα αποχαιρετάει και σύμφωνα με την αποστολή του, αναχωρεί ακολουθώντας δικό του δρομολόγιο. Το Τάγμα του 6^ου Συντάγματος Κορινθίας, με δρομολόγιο Λαπαναγοί, Πετσάκοι, Κερπινή, θα περάσει στο Σούβαρδο Καλαβρύτων και θα προχωρήσει προς Κορινθία. Το ανεξάρτητο Τάγμα Αιγιαλείας, με το ίδιο δρομολόγιο, θα συνοδεύσει το τάγμα Κορινθίας μέχρι Κερπινή και, αφού περάσει τούτο προς Σούβαρδο, θα επιστρέψει στην Αιγιαλεία. Το Αρχηγείο προς Λεόντιο, Δεμέστιχα, Μποντιάδες, Κούτελη, Στρέζοβα, Λαγκάδια και το 12^ον Σύνταγμα με το πρώτο του Τάγμα προς Λεόντιο, Καλούσι, Ερυμάνθια, Ηλεία.

Ακολούθησε η μάχη Ρωγών-Κερπινής (16-17.10.1943). Κάτω από αυτές τις ραγδαίες εξελίξεις και το γενικότερο κλίμα ανησυχίας, τίθεται σε εφαρμογή η εκτέλεση της Επιχείρησης Καλάβρυτα, η οποία είχε αποφασιστεί από τον O.K.W. από τον Αύγουστο 1943.

Χάρτες Αντιστασιακών Οργανώσεων στην Πελοπόννησο [1943]