Οι Καλαβρυτινοί Μοναχοί του Αγίου όρους και το βιβλιοδετείο «Ο ΑΘΩΣ»

Η λειτουργία του εργαστηρίου βιβλιοδεσίας «ΑΘΩΣ» άρχισε από τον 19ο αιώνα.  Η λειτουργία του βιβλιοδετείου στο Κουτλουμουσιανό κελλί το...

Η λειτουργία του εργαστηρίου βιβλιοδεσίας «ΑΘΩΣ» άρχισε από τον 19ο αιώνα. 

Η λειτουργία του βιβλιοδετείου στο Κουτλουμουσιανό κελλί του Αγίου Ευθυμίου στις Καρυές, που απέχει δέκα λεπτά από το κέντρο των Καρυών, άρχισε το 1892 και τερμάτισε την λειτουργία του το 1992. Από αυτό το εργαστήριο βγήκαν βιβλία υψηλής ποιότητας και διασώθηκαν πλήθος εκκλησιαστικών και λοιπών βιβλίων.

Βέβαια το Άγιο Όρος έχει αναδείξει και άλλα τέτοια εργαστήρια βιβλιοδεσίας και πλήθος βιβλιοδετών Καλαβρυτινών μοναχών στην πλειονότητά τους, ενδεικτικά αναφέρω τους:

Ιερομόναχος Ευθύμιος (1841 με 1926) υπήρξε ο ιδρυτής του βιβλιοδετείου «Ο ΑΘΩΣ» από τα Καλάβρυτα

Μοναχός Νήφων (1877 με 1953) κατά κόσμο Αθανάσιος Λαμπίρης από τον Κλείτορα Καλαβρύτων, μαθητής του Ευθυμίου.

Μοναχός Θεόκτιστος (1900 με 1956) κατά κόσμο Θεόδωρος Θεοδωρόπουλος από το χωριό Πύργος της κοινότητας Λετρίνου Ηλείας.

Ιεροδιάκονος Νήφων ( 1912 με 1987) κατά κόσμο Ιωάννης Κουτρουμπής από το χωριό Κραστικοί Καλαβρύτων που υπόγραφε σαν «βιβλιοδέτης».

Ιερομόναχος Νήφων (1942 με 1992) κατά κόσμο Αθανάσιος Μαρώσης από τον Κλείτορα Καλαβρύτων

Το κλίμα που επικρατούσε κατά τα χρόνια που γέρων στο Κουτλουμουσιανό κελλί του Αγίου Ευθυμίου ήταν ο Μοναχός Νήφων με συνοδεία τους μοναχούς Ιωάννη, Ιερώνυμο και Αλέξιο διασώζεται στο ημερολόγιο που κράτησε ο ποιητής Τ.Κ. Παπατσώνης κατά την επίσκεψή του το 1927. Το βιβλιοδετείο σταδιακά έχασε την αίγλη του, ο Ιερομόναχος Νήφων υπήρξε άριστος τεχνίτης στην διακόσμηση, στο ημερολόγιο του το 1979 έγραφε «Εργασία πολύ με βιβλία, και άνθρωπον δεν έχωμεν βοηθόν». Σε αυτό το ημερολόγιο φαίνεται η αγωνία του για την συνέχιση της βιβλιοδετικής παραδόσεως του Κελλιού, πράγματι μετά την κοίμηση του Ιερομόναχου Νήφωνα καμιά εκδοτική δραστηριότητα δεν υπήρξε στο εν λόγω βιβλιοδετείο.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Η βιβλιοδετική παραγωγή σε αυτά 100 περίπου χρόνια λειτουργίας του «Ο ΑΘΩΣ» ανέρχονται σε χιλιάδες βιβλία και βρίσκονται σε όλες τις βιβλιοθήκες του Άθωνα αλλά και σε ιδιωτικές συλλογές. Η τεχνική παρουσιάζει πολλές παραλλαγές με κύριο χαρακτηριστικό την βιβλιοδεσία της «περαστής», η διακόσμηση δείχνει την ευρύτητα των τεχνικών γνώσεων των μοναχών, συνήθως χρησιμοποιούσαν κοσμήματα τα οποία αποτύπωναν το σχέδιό τους με θερμοκρασία, τα εργαλεία που δεν είχαν ξύλινη λαβή κατασκεύασαν ειδική πρέσα όπου θέρμαιναν παιζόμενο το εργαλείο και το πίεζαν με την βοήθεια μοχλού σε σύντομο χρόνο και με μεγάλη ακρίβεια.

Έχουμε πληροφορίες για το τιμολόγιο των μοναχών στην βιβλιοδέτηση των βιβλίων χαρακτηριστικά:

Στις 3.4.1921 δόθηκαν 150 δραχμές δια «ευαγγέλιον ασήμια» προφανώς φιλοτεχνήθηκαν λίγα αντίτυπα της μορφής αυτή, διότι η κύρια βιβλιοδεσία ήταν σε δέρμα. Οι ράχες περιλαμβάνουν εξογκώματα νεύρα και είναι διακοσμημένες λιτά, ο τίτλος αναγράφεται στο πρώτο πάνω κενο ανάμεσα στα εξογκώματα.

Το εξοδολόγιο αναφέρει αγορά ευαγγελίου έναντι 24 δραχμών, αλλού αναφέρεται αγορά «105 δρ(άμια) πάφ(ίλα) δια ευαγγέλ(ιον) δρχ 6,80». Στα εσώφυλλα οι μοναχοί διαλέγουν ελληνικό εμπόριο διακοσμημένο χαρτί, έτσι βλέπουμε ότι αγόρασαν 300 μαρμαρόκολλες τον Οκτώβριο του 1920 και χρησιμοποιήθηκαν κατά την διαρκεί 18 μηνών αφού στις 2/4/1922 έγινε νέα προμήθεια 125 φύλλων και μετά αγοράστηκαν 200 κόλλες χαρτί Βενετίας.

Η εργασία του βιβλιοδετείου όταν ολοκληρωθεί τυπώνεται με μπλέ μελάνι η σφραγίδα «ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΕΙΟΝ Ο ΑΘΩΣ ΝΗΦΩΝΟΣ ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΥ ΚΑΙ Σ/ΔΙΑ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΝΗΦΑΙΩΝ ΚΑΡΙΑΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ» η σφραγίδα έχει μορφή ελλείψεως.

ΑΓΙΟΝΟΡΕΙΤΙΚΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΛΙΔΑ

Ο ιεροδιάκονος Νήφωνας αναφέρει ότι κληρονόμησε το 1987 μπρούζινα κοσμήματα από τους γεροντάδες του κελλιού και ότι στα παλιά χρόνια πήγαιναν στο Κελλί Γιανιώτες σκαλιστές που τα έφτιαχναν για λογαριασμό των καλογήρων, σε ατά μπορεί κανείς να διακρίνει το όνομα του τεχνίτη που τα κατασκεύασε πχ «ΠΗΛΕΙΔΗΣ».

Τα κοσμήματα αυτά είναι πολλά και προέρχονται από αγορές και προσφορές προς το Κελλί πχ 1919 αγορά 28 εργαλεία από την Ι Μ Σταυρονικήτα δρχ 140.

27/8/1921 (χωρίς να αναφέρεται ο αριθμός των εργαλείων) αγορά δρχ 100 κλπ (όλα αυτά τα μαθαίνουμε από το εξοδολόγιο που διατηρούσαν οι μοναχοί)

Επίσης είχαν στοιχεία εκτύπωσης των τίτλων (Ελληνικά, Βουλγάρικα και Σέρβικα).

Τα εργαλεία αυτά περιέσωσε ο γέροντας Χρυσόστομος του Σιμονοπετρίτικου κελλιού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στις Καρυές.

Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει :

70 διακοσμητικά εργαλεία

16 κοσμήματα

6 τροχοί

7 παλέτες

6 γραμμές

9 αμφιπρόσωπα κοσμήματα (ανάσταση, παναγία κλπ)

Τα εργαλεία αυτά είναι πραγματικά έργα τέχνης ζηλευτά σε κάθε βιβλιοδέτη.

ΥΛΙΚΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ

Οι μοναχοί διατηρούσαν σημειωματάριο με τα έξοδα που πραγματοποιούσαν από το 1910 μέχρι το 1970 εκεί βλέπουμε μερικά στοιχεία των αγορών που πραγματοποιούσαν και από πού πχ «Ιουλίου 14 1938 έτος δέρματα 16+1 ποδάρια μαύρα καλά Αθηνών. 2 φύλλα χρυσό ελείφθησαν».

Στην δεκαετία του 1920 προμηθευτής ήταν κάποιος με το όνομα «Πατερίτσας», πρόκειται για βυρσοδεψείο στο Χιλλιανδαρινό κελλί της Μεταμόρφώσεως του Σωτήρος στις Καρυές, το όνομα οφείλεται διότι το κελλί αυτό κατείχε μια ράβδο (πατερίτσα) του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου.

Στην δεκαετία του 1910 προμηθευτής ήταν ο έμπορος Π Πανταζάκος που είχε μαγαζί στις Καρυές, το 1913 φαίνεται η αγορά δέρματος Μαροκινού και φύλλων χρυσού.

Στην Νέα Σκήτη το 1935 φαίνεται ότι υπήρχε «δερματοποιός» με το όνομα μοναχός Ευθύμιος, και το εξοδολόγιο αναφέρει «δια κατεργασία δέρματος ζαρκάδι δρχ 25».

Στο σημειοματάριο αυτό υπάρχουν και οδηγίες του ιεροδιακόνου Νήφωνα προς τον ιερομόναχο Νήφωνα για το ταξίδι του γύρω στα 1970 στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη για την προμήθεια υλικών, υπάρχουν διευθύνσεις χαρακτηρισμοί μονολεκτικοί για τους εμπόρους πχ Πειραιά. Έχεις σύστασιν Πλατεία Θεμιστοκλέους 136-137 ΔΦ Φρηγορόπουλος Πράσινα Πάρε ψιλά έχει φθηνότερα.

Νικόλαος Φραγκής Αθήναι Ερμού 84 Δέρματα.

Βιβλιοπωλεία. Αλέξανδρος Κολολός. Πανεπιστημίου 34Β. Έχει βιβλία παλαιά, ρώτησε αν έχει τους Βίους Παράλληλους Γούδα. Κλπ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΥ ΝΗΦΩΝΑ (ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΗ)

Αυτό βρέθηκε στην βιβλιοθήκη 10 χρόνια μετά την κοίμησή του. Ξεκινά 1/1/1979 μέχρι 12/3/1979 και επανέρχεται το 1986 μέχρι 29/4/1987. Εκεί βρίσουμε πληθώρα στοιχεία, σχόλια, επισκέψεις μέχρι τι τρώει. Η φτωχική ζωή του βιβλιοδέτη μοναχού είναι δοσμένη με τόσο όμορφο τρόπο που θυμίζει Μακρυγιάννη, μπαίνω στον πειρασμό να παραθέσω πολύ λίγα αποσπάσματα από αυτό το ημερολόγιο με την ορθογραφία του (μη παραξενευτείτε αν στο μέλλον αυτό το ημερολόγιο γίνει κάτι σαν τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη).

1.1.1979 Δευτέρα

Λειτουργία, Ονούφριος, Διακο- Γιάννης όχι Διάστασις Έψαλε Π Γρηγόριος και εγώ. Τράπεζα και 2 Κώστιδες Θασίτης και έτερος. Πήγα Μονήν, πήρα μαντήλι και πορτοκάλι από Π Νεκτάριον. Ηγούμενος ήτο εις Σταυρονικήτα δια χαιρετίσματα. Διάκος έψαλε στο Κουτλουμούσι αγρυπνίαν.

10.1.1979 Τρίτη

Πρωί γάλμε τυρί. Γρύπη εξακολουθεί. Μεσημέρι φαγητόν ρίζι σούπα και τυρός. Ο Παπα Νήφων έφαγε κολατσιό 2 αυγά τηγανητά. Το απόγευμα πήγε φειτίκια στην Αθωνιάδα, κιλά 50Χ15= 750 δρχ, ως και του Νικοδήμου Μπιλάλη εις Καψάλαν και βιβλία εις Αθωνιάδα. Βράδυ φαγητόν γιαούρτι και τίποτες. Βαρειά γρίπη. Το χιόνι βγήκε επιτέλους με ένα νοτιά. Ο Μπαβέας έστειλε δέμα δέρματα 15= δρχ 5000 Πλήρωσε.....χιλ δια δόντια του στον Π Αρσένιον οδοντιατρόν.

5.2.1979 Κυριακή

Πρωί Λειτουργίατου Ασώτου. Είσαν Ονουφριου 2 και Σάββας και ο Θασίτης και ένας λαϊκός στον Ονούφριον. Μεσημέρι αρνί γάλακτος 170 δρχ το κιλόν, με κριθαράκι και τυρί. Ητο ωραίον. Μη χειρότερα όμως, οι Μοναχοί να κρεοφαγούν! Πήραν οι ποταμοί, πήραν ημάς. Δείπνον ζωχούς με βακαλάον τιχανιτόν και ύπνο. Λίγα απόψε δια δίαιταν λίγο στομάχου Ο Κώστας Κριτσέλης ήτο εν ευθυμία με ούζον. Στείλαμε και στον κον Ι Ρασσάν μία μερίς φαγητού Πολιτικά: Η Περσία έχει αναταραχές και σφαγαίς (Ο καιρός συνεχίζει βόρειος και βροχή λέλαψ).

20 .2. 1979 Καθαρή Δευτέρα

Ο Παπάς χρυσώνει Ευαγγέλια και πλένει και ρούχα του. Εγώ μπαλώνων βιβλία εν ησυχία. Έπαυσαν αι φωναί και φασαρίαι. Τριήμερος νηστεία. Ούτε νερό έως Τετάρτη μεσημέρι. Διορθώνω της Τραπέζης Εθν Αρναίας Εγκυκλίους, βιβλία. Περάσαμε εν ησυχία. Νηστείς (Ο καιρός χάλσε ομίγλη. Το απόγευμα ήλιον αλλά βοριάς φυσά).

8.3.1987 Σάββατον

Καιρός ήσυχος, ήλιος. Φαγητόν σουπιές και βολβούς. Ο παπάς χάλσε την κληματαργιά μπροστά στο σπήτι δια να κάνη κήπον. Θα ιδούμε τι επιτυχία θα έχη. Δείπνον όμοιον και ταραμά.

22.4.1987 Τρίτη

Ο Π Νήφων τελειώνει του Ζωγράφου Βιβλία έως 80.

24.4.1987 Πέμπτη

Καιρός βροχή. Εγώ αρχίνησα τα Μηναία τα παλιά και τα μπάλωσα όλα.

Τα είχεν φάγει ο σκόρος πολύ. Είναι Βενετίας παλιά.

28.4.1987 Τρίτη

Εργασία Μηναία εγώ βάσανο μεγάλο παλιά.

--------------------------------------------------------
Πηγές:

• εφ. "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"
• ΙΜ Χατζηφώτη εκδόσεις Άγιο Όρος 1985 «Τα εργαστήρια και η αγορά των Καρυών Αγίου Όρους»
• agioritikesmnimes.blogspot.gr