ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Η θέση και η συμβολή της γυναίκας

γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας με τις γυναικείες ασχολίες και σαν εισαγωγή κρίνουμε σκόπιμο ν' ανα...

γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας με τις γυναικείες ασχολίες και σαν εισαγωγή κρίνουμε σκόπιμο ν' αναφερθούμε πολύ επιγραμματικά σε αγώνες και δραστηριότητες του «ασθενούς φύλου», που σε κάποιες περιπτώσεις αποδεικνύεται ισχυρότερο του ισχυρού!

«Οικιακά», ήταν το επίσημο επάγγελμα της μεγάλης πλειοψηφίας των γυναικών λίγες δεκαετίες πριν, που αναγραφόταν και στην ταυτότητα. Αν και ο όρος αυτός αναφέρεται στις καθημερινές δουλειές του σπιτιού, η πραγματικότητα ήταν διαφορετική.

Ο άνδρας ξεκίναγε το πρωί για τη δική του/τις δικές του συγκεκριμένες δουλειές: στα χωράφια, στο κοπάδι ή στο μεροκάματο και γύριζε το βράδυ. Η γυναίκα έπρεπε να σηκωθεί πριν απ’ αυτόν, να τόν ετοιμάσει κι αφού εκείνος έφευγε, άρχιζε να μαζεύει τις δουλειές του σπιτιού. Παράλληλα, τα παιδιά ήθελαν τις δικές τους φροντίδες και ετοιμασίες για το σχολείο, από τα χέρια της πάντα. Το ίδιο και οι υπερήλικοι και σε ορισμένες περιπτώσεις ανήμποροι γονείς ή τα πεθερικά της. Και την ώρα που καθένας γύριζε από την αποστολή του, αυτή τον περίμενε ακούραστα. Το βράδυ πάλι, μετά το φαΐ, τούς ετοίμαζε όλους κι εκείνη έπεφτε τελευταία για ύπνο.

Δική της ακόμα και η φροντίδα των οικόσιτων ζώων και του περιβολιού, δραστηριότητες με τις οποίες ο άνδρας καταπιανόταν πολύ ελάχιστα ή καθόλου. Θα έλεγε κανείς, μάλιστα, πως κρυφοδιαγωνίζονταν μεταξύ τους οι γυναίκες, τόσο για το περιποιημένο σπίτι και τη νοικοκυροσύνη, όσο και για το φροντισμένο περιβόλι και καθεμία καμάρωνε τη δική της αξιοσύνη.

Από τα χέρια της πέρναγε και η ετοιμασία της προίκας των κοριτσιών, που ξεκίναγε από την ημέρα, σχεδόν, της γέννησής τους και κορυφωνόταν την ώρα του γάμου! Εδώ, σίγουρα είχε και τη βοήθεια των ίδιων, όσο μεγάλωναν.

Ποιος μπορεί να ξεχάσει την εικόνα της την ώρα που ζύμωνε, με τα χέρια γεμάτα ζυμάρια σαν τη μέλισσα και την περισσή τέχνη του ψωμιού και της λειτρουγιάς*! Ποιος δεν θυμάται και το πόσο περιζήτητες ήσαν κι εκείνες που άνοιγαν ψιλό φύλλο για μανέστρα και γλυκά! Μήπως ξεχνιέται και η ποδιά που έβγαινε από τη μέση της αργά το βράδυ που έπεφτε για ύπνο; Μήπως ήξερε ποτέ και τι θα πει ονομαστική γιορτή για την ίδια; Μήπως είχε όνομα, αφού ήταν περισσότερο γνωστή με αυτό του άνδρα της: Γιώργαινα, Βασίλαινα, Νίκαινα, Κώσταινα κλπ.

Μα και ποιος δεν τήν έχει μπροστά στα μάτια του, ολοζώντανη, την ώρα που γύριζε στο δειλινό από το χωράφι με τα πόδια, ζαλωμένη* ένα δεμάτι ξύλα και το πλεχτό ή η ρόκα έπαιρναν φωτιά στα χέρια της σε όλη τη διαδρομή και με την κοιλιά σχεδόν πάντα «γεμάτη», αφού έφερνε στον κόσμο πολλά παιδιά! Και λίγα μέτρα πιο μπροστά ο άνδρας της καβάλα στο ζώο!

Σίγουρα θα ήταν τελείως αδιανόητο λίγες δεκαετίες πριν να φανταστεί κανείς τη γυναίκα σε πολύ απλές και ξεπερασμένες για την εποχή μας δραστηριότητες, όπως π.χ. να φροντίζει τον εαυτό της ή να κάθεται σε μια παρέα στο μαγαζί/καφενείο! Σ’ αυτό πήγαινε πού και πού μόνο για ψώνια και έφευγε πολύ βιαστικά! Το ίδιο αδιανόητο θα ήταν να την φανταστεί κανείς, όχι μόνο να συμμετέχει ενεργά, αλλά και να πρωταγωνιστεί σε κάθε πτυχή του κοινωνικού, πολιτικού, αθλητικού και εργασιακού γίγνεσθαι και γενικά να ανελίσσεται το ίδιο εύκολα με το άλλο φύλλο.

Μία ακόμα παράμετρος που δίνει ανάγλυφα τη γυναικεία αξιοσύνη είναι η μακρόχρονη απουσία του άνδρα στους πολέμους και στην ξενιτιά ή ο θάνατός του. Διαβάζουμε σε παλαιότερο άρθρο του Λεχουρίτη συγγραφέα κ. Νίκου Σακελλαρόπουλου στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», με τίτλο «Στις μάνες που δεν γιορτάστηκαν ποτέ», το οποίο παραθέτει και στο τελευταίο του βιβλίο: «ΛΕΧΟΥΡΙ ΚΑΙ ΚΕΡΕΣΟΒΑ, Ριζοχώρια του μυθικού Ερύμανθου», έκδοση 2013:

«[…]Ας αφιερώσουμε (τη γιορτή της μητέρας) στις πιο προηγούμενες γενιές, στις μάνες εμάς των μεγάλων, που δεν γιορτάστηκαν ποτέ. Στις μάνες που μας γέννησαν χωρίς καμιά ιατρική φροντίδα: στο σπίτι, στο χωράφι, στο αμπέλι, στο δρόμο. Στις μάνες εκείνες που στον ένα τους ώμο είχαν τη νάκα* με μας μέσα και στον άλλον το ξινάρι και το δισάκι με το σπόρο. Θυμάμαι μια φορά τη δική μου, όταν ήμουνα μικρός. Κοίταξε τη μαγιάτικη βροχή που έπεφτε, σταυροκοπήθηκε και μονολόγησε: Δοξασμένο τ’ Όνομά Σου, Μεγαλοδύναμε! Το στάρι θα ψωμώσει, θα χορτάσουμε φέτος ψωμί. Ευτυχία η εξασφάλιση του ψωμιού, αμαρτία να πεταχτεί και το μικρότερο κομματάκι. Μόνο για τα ζωντανά επιτρεπόταν. Το ξεροκόμματο στο σκυλί, το ψίχουλο στην κότα. Οχτώ χρόνια έκαναν οι πατεράδες μας στρατιώτες και τα περισσότερα απ’ αυτά στον πόλεμο. Κι αυτές, οι Τζαβέλαινες, από τη νύχτα το πρωί μέχρι τη νύχτα το βράδυ έκαναν όλες τις δουλειές. Ακόμα και στις πιο τραγικές τους στιγμές. Τη μια μέρα έθαβαν το πεθαμένο παιδί τους και την άλλη από το πρωί στο χωράφι. Έπρεπε να ζήσουν τ’ άλλα. Αντάμα μοιρολόι και δουλειά».

Παρ’ όλα αυτά, όμως, παρ’ όλο που έπαιξε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και στο Μεγάλο Ξεσηκωμό του Γένους, παρ’ όλο που αντιστάθηκε το ίδιο σθεναρά με τον άνδρα και στον κατακτητή το 1940, παρ’ όλο που τιμήθηκε από την πολιτεία με το μετάλλιο ανδρείας, η γυναίκα παρέμεινε υποβαθμισμένη και το μόνο λειτούργημα που μπορούσε ν' αναλάβει ήταν αυτό της δασκάλας. Ακόμα και ο ίδιος ο άντρας της, και σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις εξουσιαστής της, δεν αποδεχόταν την αξιοσύνη της, αν και πολλές φορές τής την αναγνώριζε! Έτσι, παρέμενε εκείνος ισχυρός και κυρίαρχος και η ίδια αποδεχόταν τον εαυτό της ως λιγότερο δυναμικό και αυτόνομο, αλλά τόν τιμούσε με κιόλας με τη στάση της αυτή.

Χαρακτηριστικό είναι και το άρθρο στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα», στο φύλλο της 20.3.1928:

«Ορισμένα τινά Ελληνικά θήλεα ζητούν να δοθή ψήφος εις τας γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα διαπρεπέστατος επιστήμων είχεν άλλοτε αναπτύξει από του βήματος της Βουλής το επιστημονικώς πασίγνωστον, άλλως τε, γεγονός ότι πάν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός. Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας, αλλά δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν, τινά μεν μετρίαν, τα πλείστα δε σφοδροτάτην και ακατάσχετον, άτε και παντοιοτρόπως εκδηλουμένην και κλιμακουμένην συν το χρόνω. Επειδή εν τούτοις, αι ημέραι αύται, δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθεί ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των θηλέων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέραν να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί.

Η γυναικεία ψήφος, συνεπώς, είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον».

Πλήρη πολιτικά δικαιώματα στη χώρα μας απέκτησε πολύ αργότερα από την ημερομηνία δημοσίευσης του αυτού του άρθρου, στις 28 Μαΐου 1952 και ύστερα από πολλούς αγώνες.

Πολλές φορές μιλάμε σήμερα για την κατάκτηση αντρικών επαγγελμάτων από τη γυναίκα. Πότε όμως η αυτή δεν έσκαψε στο χωράφι, πότε δεν όργωσε με το ζευγάρι*, πότε δεν έφτιαξε το χαλασμένο μύλο, πότε δεν δούλεψε στο νταμάρι με τη βαριοπούλα και τον κασμά, πότε δεν κουβάλησε τις πέτρες στον ώμο για το χτίσιμο του σπιτιού! Υπάρχουν και μαρτυρίες που λένε για τη χήρα, που όταν ψόφησε το μοναδικό βόδι που είχε πάνω στο όργωμα, τράβηξε εκείνη το αλέτρι και ο μεγαλύτερος γιος της έκανε το ζευγολάτη* μέχρι να τελειώσει το χωράφι!

Ο τόπος μας τιμά και παραμένει σε στάση μόνιμης υπόκλισης στην Καλαβρυτινή γυναίκα και γιατί κράτησε ψηλά τα Ιδανικά και τις Αξίες της οικογένειας και γιατί βρήκε τη δύναμη να σταθεί ολόρθη μετά τη μεγαλύτερη γερμανική θηριωδία στη χώρα μας, στις 13 Δεκέμβρη του 1943. Οι γυναίκες της Πίνδου έδωσαν ό,τι ηρωικότερο σ’ εκείνον τον άνισο αγώνα. Οι Γυναίκες των Καλαβρύτων, όμως, δέχτηκαν τη μεγαλύτερη φρικαλεότητα, μα άντεξαν και τα Καλάβρυτα γρήγορα ορθοπόδησαν χάρη στη δύναμη της ψυχής της Καλαβρυτινής Μάνας, της Καλαβρυτινής Γυναίκας!

Συνεχίζεται, με επόμενο θέμα την επεξεργασία του μαλλιού και του σπάρτου.

* Παραπέμπει στο «Καλαβρυτινό λεξικό»:

http://www.kalavrytanews.com/2011/04/blog-post_2760.html#.Uok7pCdWHX

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος

 Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.