Της Νινέττας Κοντράρου - Ρασσιά www.enet.gr Εβδομήντα χρόνια συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από τη μαύρη επέτειο εκτέλεσης όλων των α...
Εβδομήντα χρόνια συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από τη μαύρη επέτειο εκτέλεσης όλων των ανδρών της πόλης των Καλαβρύτων από τους Γερμανούς και την πυρπόληση της μονής της Αγίας Λαύρας μαζί και της περίφημης βιβλιοθήκης της με τους κώδικες, τα χειρόγραφα και τα βιβλία από τα οποία μάθαιναν γράμματα τα παιδιά των γύρω χωριών κατά τον 18ο αιώνα.
Η βιβλιοθήκη αυτή δεν καταστράφηκε ολοσχερώς. Εχουν απομείνει τσουρουφλισμένα αρκετά από τα πολύτιμα εκείνα έργα τα οποία φωτογραφήθηκαν από τον Αγαμέμνονα Τσελίκα, προϊστάμενο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης. Για το ιστορικό της διάσωσης ενός τμήματος της βιβλιοθήκης αυτής μας μίλησε ο κ. Τσελίκας, ενώ για την ανασύστασή της αναφέρθηκε διεξοδικά σε διεθνές συνέδριο που έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Αμβούργο.
Πάμε λοιπόν εβδομήντα χρόνια πίσω. Ήταν 13 Δεκεμβρίου του 1943, όταν οι Γερμανοί βάζουν φωτιά στην πόλη των Καλαβρύτων και εκτελούν όλους τους άνδρες. Είχαν κάψει άλλα δύο χωριά και είχαν εκτελέσει άλλους εβδομήντα ανθρώπους. Την επομένη (14 Δεκεμβρίου) κύκλωσαν τη μονή πολυάριθμοι στρατιώτες.
Μέσα στο μοναστήρι είχαν απομείνει ο ηγούμενος που ήταν κατάκοιτος, ο παραγιός που τον φρόντιζε και δύο πολίτες, τους οποίους εκτελούν εν ψυχρώ οι Γερμανοί και βάζουν φωτιά στα κελιά και τις αποθήκες. Η φωτιά γρήγορα επεκτάθηκε και στη στέγη της δυτικής πλευράς, όπου υπήρχε η βιβλιοθήκη. Δεν άργησε μάλιστα να πέσει και να καταπλακώσει τα βιβλία.
Υστερα από τέσσερις ημέρες αφότου έφυγαν οι Γερμανοί, όσοι μοναχοί είχαν βρει καταφύγιο στα γύρω βουνά επέστρεψαν και άρχισαν το έργο της διάσωσης των κειμηλίων της μονής, μεταξύ των οποίων και όσων βιβλίων, εντύπων και χειρογράφων δεν είχαν καεί ολοσχερώς, μας λέει ο κ. Τσελίκας.
«Τρία χρόνια αργότερα, το 1946, στο πλαίσιο της ανοικοδόμησης της μονής, ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος περισυνέλεξε ό,τι είχε απομείνει από τα χειρόγραφα, συγκρότησε όσα ήταν τότε δυνατόν σώματα κωδίκων, τα οποία τύλιξε σε εφημερίδες της εποχής, και συνέταξε μια συντομότατη καταγραφή. Αυτή την καταγραφή βρήκε ο Παν. Νικολόπουλος, ο οποίος, σε δύο ολιγοήμερες αποστολές το 1969 και 1970 του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, δημοσίευσε την καταγραφή Ορλάνδου στον πρώτο τόμο του περιοδικού "Σύμμικτα" του 1971».
Από τότε τα χειρόγραφα παρέμεναν τυλιγμένα στις ίδιες παλιές εφημερίδες. Ωσότου το 1987, στο πλαίσιο των παλαιογραφικών αποστολών του Ιστορικού Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, ανέλαβε ο κ. Τσελίκας τη μικροφωτογράφησή τους, όπως και το δύσκολο έργο της ανασύστασης των κωδίκων σε ενιαία σώματα.
Σχεδόν ένα μήνα κράτησε η δουλειά αυτή μέσα στη μονή. «Οταν εγώ τα είδα σε ένα ράφι τυλιγμένα σε εφημερίδες είχα το δίλημμα αν έπρεπε να τα ανοίξω ρισκάροντας αν ήταν καρβουνιασμένα, οπότε θα διαλύονταν, ή να τα αφήσω εκεί που ήταν ανέγγιχτα. Είπα πως αν αυτό δεν γίνει τώρα, δεν θα γίνει ποτέ. Βλέποντας ότι η φωτιά τα έχει κάψει περιφερειακά, πήρα το ρίσκο να τα ανοίξω σιγά σιγά με πάρα πολύ προσοχή και να τα εξετάσω αρχικά κωδικολογικά, δηλαδή σε ποια κατάσταση ήταν από πλευράς φύλλων, αν ήταν σε συνέχεια. Βέβαια, κάποια αποκαΐδια ξέφευγαν».
Η φωτογράφηση έγινε με κάθε δυνατή προσοχή και με διαφορετικά διαφράγματα με συμβατική μηχανή -δεν υπήρχε τότε ψηφιακή- ώστε να αποτυπωθούν και περιοχές των φύλλων που είχαν απανθρακωθεί. «Κατόπιν προχώρησα στη λεπτομερή περιγραφή του περιεχομένου κυρίως, διότι πολλές βιβλιοδεσίες είχαν καταστραφεί».
- Ποια από αυτά τα χειρόγραφα είναι, κατά την άποψή σας, τα πολυτιμότερα;
«Κατ' αρχάς, πρέπει να σας πω ότι τα χειρόγραφα χρονολούνται από τον 17ο αιώνα και στο εξής πλην τριών, δύο περγαμηνών Ευαγγελίων του 14ου αιώνα και ενός Κυριακοδρομίου σε χαρτί του 14ου αιώνα όπως και ενός ειληταρίου σε περγαμηνή του 13ου αιώνα. Πολύτιμα είναι τα κείμενα που περιέχουν, όπως φιλοσοφία, διάφορα θρησκευτικά κείμενα σε αρχαία γλώσσα και σε νεότερη.
Για μένα, ωστόσο, σημαντικότερα είναι τα βιβλία που χρησιμοποιούνταν για τα σχολεία όπως στη μονή Αγίου Αθανασίου Φίλια για τη διδασκαλία των ελληνικών κατά τον 18ο αιώνα. Τα βιβλία αυτά στο χωριό των Καλαβρύτων κατέληξαν από τα γύρω μοναστήρια στην Αγία Λαύρα. Θεωρώ πως τα βιβλία αυτά είναι μνημεία για την Παιδεία της περιοχής. Γιατί μπορεί να έχουμε ένα βιβλίο του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, αλλά εντός αυτού υπάρχει και ο βίος του Ομήρου. Ετσι, αντιλαμβάνεται κανείς το μέτρο Παιδείας εκείνης της εποχής».
- Γνωρίζετε τι ακριβώς έχει καταστραφεί;
«Ασφαλώς, γιατί έχουν γίνει έως σήμερα τρεις καταγραφές. Η πρώτη από τον Χ. Ηλιόπουλο το 1898 (καταγράφει 46 χειρόγραφα), η δεύτερη από τον Νικόλαο Βέη το 1904 και η τρίτη από τον Λίνο Πολίτη το 1937. Σύμφωνα με τον Πολίτη, υπήρχαν 91 κώδικες, 1 ειλητάριο, 2 σπαράγματα περγαμηνών κωδίκων και 5 κατάστιχα».
- Πότε συστάθηκε η βιβλιοθήκη;
«Εμπνευστής και δημιουργός της βιβλιοθήκης θεωρείται ο λόγιος ηγούμενος της μονής Κύριλλος Λαυριώτης από την Πάτρα κατά τα τέλη του 18ου αιώνα. Εδώ πρέπει να σας θυμίσω ότι η μονή της Αγίας Λαύρας ιδρύθηκε από τον συνασκητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου το 961. Ηταν σπηλαιώδης και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη σημερινή.
Στο νάρθηκα και στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 1645, ενώ στο άγιο Βήμα διακρίνεται και παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών της Παλαιολόγειας εποχής. Η νέα μονή άρχισε να κτίζεται το 1689, στο καθολικό της οποίας έγινε η ορκωμοσία των οπλαρχηγών και προυχόντων των Πατρών και των Καλαβρύτων για την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Από αυτό το κτίσμα σώζεται σήμερα μόνο το καθολικό. Γιατί την άνοιξη του 1826 ο Ιμπραήμ πασάς έβαλε φωτιά στο μοναστήρι».
- Το υλικό που έχει διασωθεί από τη βιβλιοθήκη είναι προσιτό στους μελετητές;
«Είναι εξαιρετικά εύθραυστο, αλλά με πολλή προσοχή μπορεί κανείς να το δει. Ο προηγούμενος ηγούμενος της μονής, που δυστυχώς δεν μακροημέρευσε, ένας σπουδαίος άνθρωπος, ο πατήρ Φιλάρετος, είχε φτιάξει ωραιότατα ξύλινα κουτιά μέσα στα οποία τα τοποθέτησε. Για το κοινό υπάρχουν σε μία βιτρίνα και τα καμένα. Εκείνα δεν τα αγγίζει κανείς».
- Υπάρχει δυνατότητα αποκατάστασης των καμένων με τις σύγχρονες μεθόδους;
«Βεβαίως, αλλά αυτή είναι μια υπόθεση πολύ δαπανηρή και δύσκολη. Ως εκ τούτου, δεν τίθεται επί του παρόντος. Πρόκειται όμως να δημοσιευθεί η περιγραφή όλων των διασωθέντων, όπου θα περιλαμβάνονται εκτός των καταστίχων 83 συνολικά σώματα κωδίκων
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.