Το βραβείο της FIPRESCI στο ντοκιμαντέρ «Καλάβρυτα: Άνθρωποι και σκιές» του Ηλία Γιαννακάκη

Το βραβείο της FIPRESCI (της ξένης ένωσης κριτικών κινηματογράφου) αυτά απονεμήθηκε πριν λίγη ώρα στο  16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονί...

Το βραβείο της FIPRESCI (της ξένης ένωσης κριτικών κινηματογράφου) αυτά απονεμήθηκε πριν λίγη ώρα στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στο ντοκιμαντέρ «Καλάβρυτα: Άνθρωποι και σκιές» του Ηλία Γιαννακάκη, ένα χρονικό του καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, των χρόνων που ακολούθησαν και των συναισθημάτων των πρωταγωνιστών του (για ελληνικό ντοκιμαντέρ) To σκεπτικό της επιτροπής: «Το βραβείο FIPRESCI για το καλύτερο ελληνικό ντοκιμαντέρ απονέμεται στην ταινία Καλάβρυτα-Άνθρωποι και σκιές, διότι διερευνά ένα ιστορικό τραύμα του ελληνικού λαού το οποίο εξακολουθεί να υφίσταται, καθώς κι επειδή τεκμηριώνει τη σημασία του αντιφασιστικού αγώνα στο παρελθόν κάνοντας παράλληλα και αναφορά στο παρόν.

ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ: ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΣΚΙΕΣ» ΣΤΟ 16ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

του Σωτήρη Τσενέ και Ελένης Χάμψα

Το ντοκιμαντέρ «Καλάβρυτα: Άνθρωποι και σκιές» του Ηλία Γιαννακάκη, που, ως γνωστόν, πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Ένωσης Καλαβρυτινών Αθήνας και σε συνεργασία με το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 16ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου αιώνα. Το Φεστιβάλ έχει χαρακτηριστεί ως η τρίτη σημαντικότερη διοργάνωση στην Ευρώπη στο είδος της, με αθρόα συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων και επαγγελματιών του είδους από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Συγκεκριμένα, το ντοκιμαντέρ «Καλάβρυτα: Άνθρωποι και σκιές», διάρκειας 112 λεπτών, ήταν μεταξύ των 59 ταινιών που επελέγησαν να προβληθούν και μεταξύ των 13 που συμπεριλήφθηκαν στην ενότητα «Η Καταγραφή της Μνήμης». Οι ταινίες της ενότητας αυτής αφορούν γεγονότα και πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης πραγματικότητας και αποτελούν ζωντανό κομμάτι της ιστορίας. Πρόκειται για μια επιλογή από τολμηρές και διαφορετικές κινηματογραφικές προσεγγίσεις στην πάντα ριψοκίνδυνη και απαιτητική διαδικασία που εμπεριέχει η δημιουργία του ιστορικού κινηματογραφικού ντοκουμέντου, προσφέροντας έτσι ένα πολύπλευρο πορτρέτο της Ιστορίας. Βασικό μέλημα των ταινιών της ενότητας είναι η διερεύνηση της προσωπικής και συλλογικής μνήμης και του ολοένα και πιο σημαντικού ρόλου της στην εξερεύνηση και κατανόηση του παρελθόντος, άρα και του παρόντος.

«Καλάβρυτα – Άνθρωποι και Σκιές». Καλάβρυτα. Δεκέμβριος 1943. Ένας αφανισμός. Εκτέλεση ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού από 14 χρονών και πάνω. Πυρπόληση όλων των σπιτιών. Και απέμειναν οι μανάδες. Με τα μικρά τότε παιδιά τους. Τα οποία σήμερα είναι ηλικιωμένοι άνθρωποι. Δεν είναι μονάχα η μνήμη της καταστροφής και του αίματος που τους έχει στοιχειώσει. Είναι τα ερωτήματα που βαραίνουν ακόμα περισσότερο. Θα είχαμε αποφύγει την καταστροφή αν οι αντάρτες δε σκότωναν τους Γερμανούς;

Τι σημαίνει η λέξη αντίποινα; Και τι η λέξη καταστροφή; Γιατί εμείς; Περισσότερο από ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ πάνω στη φρίκη, μια ταινία συλλογικό πορτρέτο των επιζώντων που προσπαθούν, 70 χρόνια τώρα, να καταλάβουν ποιοι είναι και τι πραγματικά τους συνέβη. 

Με εξαιρετική προσοχή και συναισθηματική φόρτιση υποδέχθηκε την προβολή της ταινίας το κοινό της Θεσσαλονίκης, που έγινε την Τρίτη, 18 Μαρτίου 2014, στις 20:30 στο «ΟΛΥΜΠΙΟΝ» στην Πλατεία Αριστοτέλους. Η ταινία απέσπασε τα θετικότατα σχόλια του κοινού και καταχειροκροτήθηκε. Ταυτόχρονα έγινε ζωντανή ψηφιακή αναμετάδοση (livestreaming) σε high definition και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και της Κύπρου σε μια συνεργασία του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με το Εργαστήριο Ηλεκτροακουστικής και Τηλεοπτικών Συστημάτων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ντοκιμαντέρ «Καλάβρυτα – Άνθρωποι και σκιές» ήταν μία από τις δύο μόλις ταινίες που επελέγησαν προκειμένου να μεταδοθούν ταυτόχρονα σε live streaming. Με όχημα λοιπόν τις νέες τεχνολογίες, το ντοκιμαντέρ μας «ταξίδεψε» στη Λευκωσία καθώς και σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας μέσω των πανεπιστημιακών δικτύων CYNET και GRNET. Η πρωτοβουλία της ταυτόχρονης ψηφιακής μετάδοσης, που στόχο έχει την πολιτιστική αποκέντρωση του Φεστιβάλ, συνέβαλε ενεργά στην ευρεία προβολή και διάδοση του ντοκιμαντέρ ως κινηματογραφικό είδος, στο αυξανόμενο ενδιαφέρον των θεατών για τις ταινίες τεκμηρίωσης και τις θεματικές τους, φέρνοντας στο επίκεντρο το πραγματικό ενδιαφέρον του είδους του ντοκιμαντέρ: τον άνθρωπο.

Την Τετάρτη 19 Μαρτίου 2014, παραχώρησαν συνέντευξη Τύπου οι σκηνοθέτες Στέλιος Κούλογλου (Η νονά), Ηλίας Γιαννακάκης (Καλάβρυτα-Άνθρωποι και σκιές), Μένιος Καραγιάννης (ΑΡΙΚΑ.Α.) και Μπάμπης Τσούτσας (Η ζωή στη χώρα των συνόρων). Ο κ. Γιαννακάκης μίλησε για την ταινία του, που πραγματοποιήθηκε με αφορμή τα 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα στην πόλη των Καλαβρύτων. Η Ένωση Καλαβρυτινών πρότεινε στο σκηνοθέτη να κάνει την ταινία, θέτοντας εξ αρχής ένα ζήτημα που απασχολεί και διχάζει έκτοτε την κοινωνία της πόλης: Οι αντάρτες είχαν αιχμαλωτίσει Γερμανούς, τους οποίους και εκτέλεσαν όταν ναυάγησαν οι διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή αιχμαλώτων. Μετά από αυτό, άρχισαν από την πλευρά των Γερμανών τα φρικτά αντίποινα που γράφτηκαν στην Ιστορία. «Το θέμα αυτό ακόμα ‘’καίει’’ τους ανθρώπους της πόλης. Κάποιοι λένε ότι εάν δεν είχε προηγηθεί η εκτέλεση, δεν θα συνέβαιναν τα αντίποινα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έτσι κι αλλιώς θα συνέβαινε, επειδή υπήρχε η εθνική αντίσταση. Σκοπός της ταινίας δεν είναι να δώσει απαντήσεις σε ιστορικά ερωτήματα, αλλά να εστιάσει σε αυτό που τα συνδέει, το ανθρώπινο δράμα που έχει σημαδέψει τον κόσμο», εξήγησε ο κ. Γιαννακάκης, σημειώνοντας επίσης ότι η σημερινή συγκυρία της κρίσης «φαίνεται σε αυτούς τους ανθρώπους παιδική χαρά, καθώς πέρασαν από την κόλαση». Όπως είπε ο σκηνοθέτης το σημαντικότερο πρόβλημα για εκείνον, όσον αφορά στη δημιουργία της ταινίας, ήταν η συναισθηματική εμπλοκή του. «Παρότι δεν ήταν αρχικά δική μου η ιδέα, ένιωθα σαν να ήταν προσωπική επιθυμία μου να κάνω αυτή την ταινία για πολλά χρόνια. Δεν ξέρω αν ήταν για καλό ή για κακό το ότι δεν είχα την ευκαιρία και το χρονικό περιθώριο να αποστασιοποιηθώ», υπογράμμισε ο δημιουργός. 

Ο δημοσιογράφος Γιάννης Γκροσδάνης που παρακολούθησε την προβολή του ντοκιμαντέρ μεταφέρει τα ακόλουθα: «Ο Ηλίας Γιαννακάκης είναι γνωστός στο χώρο του ντοκιμαντέρ. Τελευταία ταινία του η εξαιρετικά διεισδυτική Μακρόνησος που είχε κερδίσει το βραβείο κοινού στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2010. Στα Καλάβρυτα επικεντρώνει την προσοχή του σε μια από τις πιο τραγικές στιγμές της Κατοχής, τη Σφαγή των Καλαβρύτων. Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αιματοκύλησαν την επαρχία των Καλαβρύτων το Δεκέμβρη του 1943 σε αντίποινα για τη δράση των ανταρτών και της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή. Ο Γιαννακάκης μπαίνει σε βάθος για να κερδίσει ένα πλήθος αφηγήσεων και μαρτυριών, αναδεικνύει τα ελάχιστα ντοκουμέντα και εξετάζει την επίδραση της Ιστορίας στα Καλάβρυτα μέχρι το σήμερα. Για ακόμα μια φορά, μάλιστα με αξιοθαύμαστη ικανότητα, τηρεί την ισορροπία πάνω σε αμφιλεγόμενες λεπτομέρειες και γεγονότα που διχάζουν τα Καλάβρυτα ακόμη και σήμερα. Παρά τη σκοπιμότητα κάποιων καταστάσεων και αποφάσεων που λαμβάνει σε σχέση με την αποτύπωση της έρευνάς του στην ταινία (όπως με την αναμενόμενα συναισθηματικά φορτισμένη ερώτηση «Ποια είναι η γνώμη σας για τους Γερμανούς;») ο Γιαννακάκης έχει πάντα στο επίκεντρο του τον Άνθρωπο που βρίσκεται σαν άλλος Οδυσσέας μπροστά στην υπέρβαση της Ιστορίας. Παρά την χρονική απόσταση η λήθη και η συγχώρεση για τόσο φρικιαστικά εγκλήματα δύσκολα μπορεί να αποδοθεί. Πόσο μάλλον η ηθική, κοινωνική και πολιτική δικαιοσύνη και αποκατάσταση των θυμάτων μιας ασύλληπτης τραγωδίας».

Σωτήρης Τσενές και Ελένη Χάμψα