16ο ΦΝΘ: Καλάβρυτα με σκιές

φωτό: tvxs.gr της Δήμητρας Παπακωνσταντίνου * 13 Δεκεμβρίου του 1943 τα Καλάβρυτα καίγονται, οι άνδρες δολοφονούνται στον λόφο Καπί ...

φωτό: tvxs.gr

της Δήμητρας Παπακωνσταντίνου*

13 Δεκεμβρίου του 1943 τα Καλάβρυτα καίγονται, οι άνδρες δολοφονούνται στον λόφο Καπί από τα πυροβόλα των Γερμανών κατακτητών και την χαριστική τους σφαίρα. Οι γυναίκες και τα παιδιά συγκεντρωμένα στο σχολείο του χωριού γίνονται οι μάρτυρες του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων, είναι οι φορείς της μνήμης και αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη, Καλάβρυτά: Άνθρωποι και Σκιές.

Θα σας εξομολογηθώ πως το κείμενό μου θα έχει το ίδιο μούδιασμα που έχω και εγώ. Μούδιασα με την κατεύθυνση του ντοκιμαντέρ και φοβάμαι ότι κάτι ανάλογο πρέπει να ένιωσαν και οι λοιποί θεατές της προβολής. Πόσο αυστηρός, όμως, μπορεί να είσαι με τη δημιουργία;

Σε όλο το μήκος της ταινίας, οι αφηγήσεις των θυμάτων του Ολοκαυτώματος είναι η αλήθειά τους. Απαντούν σε ερωτήματα που αφορούν το πριν, το τότε, το μετά από την καταστροφή με βασικό χαρακτηριστικό ότι η μνήμη δεν έχει απαλλαγεί από τις πληγές της. Και αδύνατον να απαλλαχτούν, όταν ο θάνατος και η καταστροφή τους έχει χαράξει τόσο βαθιά. Πόσο, όμως, δόκιμο είναι να χρησιμοποιήσεις το προσωπικό βίωμα για να χαράσσεις καθολικές ερωτήσεις;

Μπορεί, όπως είπε ο δημιουργός της ταινίας, να ήθελε να αναδείξει μόνο τα ερωτήματα που υπάρχουν γύρω από το Ολοκαύτωμα αλλά, όταν επιδιώκεις να πάρεις απαντήσεις από ανθρώπους με ανοιχτές τις πληγές της μνήμης, μπροστά από τους τάφους των ανθρώπων τους, μήπως εκβιάζεις το συναίσθημα; Αν, επίσης, οι ερωτήσεις έχουν μία κατεύθυνση δεν είναι λογικό να πάρεις και απαντήσεις με την ίδια κατεύθυνση;

Ευαίσθητο θέμα, με μια επιφανειακά ουδέτερη προσέγγιση, κατ’ εμέ, τα ερωτήματα για τις ευθύνες του Ολοκαυτώματος. Ο ωμός διχασμός, τους αντάρτες ή τους γερμανούς κατακτητές βαραίνουν οι ευθύνες; Συμπερασματικά, λοιπόν, η ταινία καταλήγει ότι το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων οφείλεται στα αντίποινα των Γερμανών Ναζί για την δολοφονία 3 αιχμαλώτων Γερμανών στρατιωτών από τους αντάρτες. Οι αφηγήσεις των ανθρώπων, όση φυσικότητα και αν έχουν, είναι αποσπασματικές. Το παζλ, λοιπόν, των αφηγήσεων δείχνει το καθολικό πνεύμα του χωριού ή την προκεκαλυμμένη σκέψη του αφηγητή; Δεν αναρωτήθηκε, όμως, ο δημιουργός γιατι πυρπολήθηκε το Δίστομο ή ο Χορτιάτης, χωρίς αφορμή; Και η σχέση κάποιων Ελλήνων με τους Γερμανούς, αν υπήρχε, γιατί δεν εμφανίστηκε ποτέ; Η αιτία, πόσο καλά μπορεί να κρυφτεί; Κατακτητής έναντι κατακτημένου, ολοκληρωτισμός έναντι ελευθερίας και στη μέση μια αφορμή και τα γραφεία των Άγγλων. Η ολοκληρωμένη σκέψη δεν οφείλει να αναρωτηθεί τι κρύβεται πίσω από μία αφορμή;

Προσωπικά, οι χαρακτηρισμοί είναι η αχίλλειος πτέρνα μου. Έτσι, λοιπόν, όταν άκουσα μέσα από την αφήγηση του ντοκιμαντέρ, ότι μία υπέροχη, εξαιρετική γυναίκα Γερμανίδα βοήθησε μετά την καταστροφή τους κατοίκους, μούδιασα. Η γυναίκα αυτή, σε 33 παιδιά έδωσε τη δυνατότητα να φύγουν και να δουλέψουν στην Γερμανία. Η εξαιρετική δράση της ήταν, δηλαδή, η οργάνωση της μετανάστευσης; Επιλογή των ανθρώπων ήταν και είναι απολύτως αποδεκτή αλλά ως αφηγητής αντικειμενικός και αμερόληπτος οι χαρακτηρισμοί τι ρόλο παίζουν; Γιατί ποτέ δεν ακούσαμε την άποψη των κατοίκων για αυτή τη γυναίκα;

Τα γιατί της ταινίας βαραίνουν τους ανθρώπους που τα βίωσαν, για τον δημιουργό, όμως θεωρώ ότι τα γιατί έχουν απαντηθεί και με ένα πέπλο ουδετερότητας δόθηκαν οι απαντήσεις. Ο ναζισμός και ο φασισμός ως έννοιες γιατί δόθηκαν μέσω της οπτικής ενός Γερμανού δημοσιογράφου, που έκανε και ο ίδιος ένα ντοκιμαντέρ για την χώρα του, για να ενημερώσει τους Γερμανούς που αγνοούν τις πληγές των Ναζί στα Βαλκάνια και στην Ελλάδα. Γιατί η δικαιολόγηση των ανταρτών ήρθε από το στόμα μόνο του Γερμανού δημοσιογράφου; Δηλαδή στα μάτια των κατοίκων υπάρχει μία εξίσωση των κατακτητών με τους αντάρτες ως προς το μίσος και τις ευθύνες;

Θα αφήσω στην άκρη κάποιες ιστορικές ανακρίβειες, όπως για το λάβαρο της επανάστασης της Αγίας Λαύρας, και θα εστιάσω στο βαθύτερο πρόβλημα της ταινίας.

Η καταγραφή της μνήμης σε ιστορικό επίπεδο θέλει σεβασμό και κατάθεση ψυχής. Τα μαρτυρικά μας χωριά, βίωσαν τη βαρβαρότητα του φασισμού και της πολιτικής μας, έπειτα. Ο διχασμός έφερε μεγαλύτερες πληγές από τον ίδιο τον πόλεμο και άφησε ανοιχτά τραύματα, ακόμα και σήμερα. Για ποιο λόγο να συνεχίζεται ένας διχασμός σήμερα; Η κακή Αριστερά, δηλαδή έφερε έναν κακό ναζισμό αλλιώς οι ναζί θα ήταν καλοί;

Η ιστορία δεν είναι ένα καλοστημένο παραμύθι. Η ιστορία μας έχει το αίμα των προγόνων μας αλλά γράφεται από τη δική μας σκέψη. Ας τιμήσουμε το αίμα τους αλλά ας κάνουμε τη δική μας σκέψη κριτική και ουσιώδη. Η αλήθεια δεν βρίσκεται στις απόψεις αλλά στα γεγονότα της πολιτικής που σπάνια ακούγονται. Ένα ντοκιμαντέρ οφείλει να ερευνήσει την πολιτική πίσω από τα γεγονότα; Η απάντηση για μένα είναι ναι. Όταν κάνεις πολιτικές ερωτήσεις, οφείλεις να δεις πίσω από τις απόψεις των πολιτών και να βγάλεις μία αλήθεια. Τα τιναγμένα μυαλά στον αέρα 12, 13… χρονών αγγίζουν το συναίσθημα αλλά το ποιος φταίει για αυτά ερεθίζουν τη λογική.

Υ.Γ: Οι αντιδράσεις και οι ερωτήσεις των θεατών μετά την προβολή ήταν έντονες. Δεν ξέρω αν τρόμαξα ή φοβήθηκα πάντως δεν έμαθα από αυτήν ταινία.

από: http://rouamat.com/

Δήμητρα Παπακωνσταντίνου

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και ζει ακόμα. Σπούδασε στην Φιλοσοφική του Αριστοτελείου και ειδικεύτηκε στην Νεοελληνική και Μεσαιωνική Φιλολογία. Προσπαθεί να αποδείξει στους μαθητές της ότι τα αρχαία είναι χρήσιμα και στον υπόλοιπο κόσμο ότι οι πριγκίπισσες σκέφτονται. Έχει δεκάδες φοβίες αλλά δεν φοβάται να κυνηγήσει τα όνειρα της. Ένα από αυτά έγινε πραγματικότητα με αυτήν την στήλη, το επόμενο είναι να γίνει διάσημη συγγραφέας. Βασική επιδίωξή της η επικοινωνία με τους ανθρώπους για αυτό θέλει να σας γνωρίσει όλους και μαζί να αλλάξετε τον κόσμο. Διαβάστε τις σκέψεις της και επικοινωνήστε στο dpapakonstantinou@rouamat.com, θα σας απαντήσει σε ό,τι θέλετε.