Το Τουρκοπροσκύνημα στην Αχαΐα (Μέρος 1)

Το Τουρκοπροσκύνημα στην Αχαΐα και ειδικότερα στο Σέμπτι (1)  των Νεζερών. γράφει ο Θανάσης Τζώρτζης Γκέρμπεσι (Προφήτη Ηλία...

Το Τουρκοπροσκύνημα στην Αχαΐα και ειδικότερα στο Σέμπτι(1)  των Νεζερών.

γράφει ο Θανάσης Τζώρτζης

Γκέρμπεσι (Προφήτη Ηλία) gerbesi.wordpress.com

Ο Θανάσης Τζώρτζης βρίσκεται στο στάδιο έρευνας και συλλογής στοιχείων για όλη την επαρχία Καλαβρύτων.

Οι λέξεις: «Προσκυνημένοι», «Τουρκοπροσκυνημένοι», «Νενέκοι» κ. ά. δημιουργήθηκαν από την βεβιασμένη, ανόητη και αντεθνική πράξη ορισμένων καπεταναίων και χωριών των επαρχιών Πατρών, Βοστίτσας, Καλαβρύτων, Πύργου κ.ά. να προσκυνήσουν τους Τούρκους και κυρίως τον Ιμπραήμ Πασά το έτος 1827.

Το θέμα έχει «φωτιστεί» αρκετά από επιφανείς ιστορικούς και ερευνητές. Η ταπεινότητά μου έχει παραθέσει μερικά στοιχεία σχετικά με αυτό, στο διαδίκτυο: http://gerbesi.wordpress.com/2011/08/20.

Παραθέτω στη συνέχεια και άλλα στοιχεία (κυρίως μέρος εγγράφων) τα οποία μέσω των Γ.Α.Κ. αλλά και από άλλες πηγές περιήλθαν σε γνώση μου και με βάση τα οποία επιχειρείται απάντηση στα ερωτήματα: Ποιοι προσκύνησαν και ποια χωριά, τι τους ανάγκασε να το κάνουν, τι λένε οι ίδιοι για την πράξη τους αυτή, πώς τους αντιμετώπισε η στρατιωτική ηγεσία και η πολιτεία, πως ο Κολοκοτρώνης αντιμετώπισε το καταστροφικό για την πατρίδα αυτό γεγονός, τι ακολούθησε μετά την άφιξή του στα χωριά αυτά, ποιοι μετανόησαν κ.λ.

Σε όποιους Έλληνες πολίτες ή και χωριά, δήλωναν υποταγή, η τουρκική ηγεσία χορηγούσε το ράϊ μπουγιουρντί[1], το «προσκυνοχάρτι» με το οποίο τους εξασφάλιζαν διάφορα προνόμια και μεταχείριση νομιμοφρόνων υπηκόων. Με αυτό αποδείκνυαν οι ραγιάδες την υποταγή τους, τη μετάνοιά τους για το επαναστατημένο χωριό και γενικά την αφοσίωση στον καταχτητή. Ένα υπόδειγμα τέτοιου εγγράφου είναι το παρακάτω: «Επειδή και το χωρίον…. επαρουσιάσθη εις το ύψος μας και εζήτησε να προσκυνήση, δια τούτο και τους εδόθη το παρόν μπουγιουρδί δια φύλαξιν της ζωής των, της τιμής των και πράγματα, να κάθωνται εις τα χωρία τους άφοροι, να δουλεύουν την δουλειάν τους χωρίς να φοβώνται τίποτε και όταν ήθελε σας πειράξει τινας να έχωμεν την είδησίν σας χωρίς άλλο./ 16 Ιουνίου 1827. Πάτρα»[2]. Αλλά εκτός από τη δήλωση της υποταγής και για άλλο λόγο τα ήθελαν οι Τούρκοι τα χαρτιά αυτά:  Ο Κολοκοτρώνης αναφέρει σχετικά τα εξής: «…Ο Κιουταχής είχε πάρει προσκυνοχάρτια, επάσχιζε να πάρη και ο Ιμπραήμης δια να τα στείλει εις την Κων/πολιν εις τον Σουλτάνον δια την Ελλάδα, να τους αποκριθή, ποια Ελλάδα; Η Ελλάδα είναι προσκυνημένη, να τα προσκυνοχάρτια τους…»[3].

Στους μετανοήσαντες ο Κολοκοτρώνης έδινε το «συγχωροχάρτι» του έθνους. Ένα τέτοιο χαρτί είναι το παρακάτω που έδωσε στο Σταμάτη Μποντιώτη:

«Ο καπετάν Σταμάτης Μποτιώτης περιπεσών ανοήτως εις το όπερ και άλλοι τινές εκ της επαρχίας Πατρών και Βοστίτζας περιέπεσον ανοσιούργημα, την αισχράν και άτιμον προς τον Ιμβραήμ υποταγήν, γνωρίσας το μέγα αμάρτημα όπου προς το γένος ήμαρτεν, εξομολογείται σήμερον την αμαρτίαν του έμπροσθεν αυτού και διακηρύττει ενώπιον θεού και ανθρώπων τον εαυτόν του όλως διόλου απομεμακρυσμένον της οποίας επρόσφερε δουλικής υποταγής προς τον άσπονδον εχθρόν του ελληνικού ονόματος, εξαιρείται θερμώς, δι εγγράφου του εκδεδομένου την 29^ην Ιουλίου 1827, καταχωρηθέντος εις τα αρχεία της Γεν. Αρχηγίας υπ’ αριθ. 368 των εισερχομένων, την συγνώμην απάντων των ομογενών, υποσχόμενος να μην αποχωρισθεί εις το εξής της ολομελείας του έθνους, επ’ ουδεμιά αιτία και περιστάσει. Η μετάνοιά του ούσα από συντριβής καρδίας γίνεται σήμερον δεκτή δι εμού από την μακροθυμίαν του έθνους, και ειδοποιούμενοι τούτο άπαντες οι πολιτικοί και πολεμικοί Αρχηγοί και όλαι αι στρατιωτικαί δυνάμεις του έθνους παρακαλούνται και διατάττονται γνωρίζοντες αυτόν μέλος της ολομελείας του έθνους να μην τον ενοχλώσιν εις το παραμικρόν ούτε αυτόν, ούτε τα κινητά και ακίνητα πράγματά του να πειράζωσι, μάλιστα δε, χρείας τυχούσης, να δίδωσι προς αυτόν όλην την απαιτούμενην συνδρομήν και υπεράσπισιν. 29 Ιουλίου 1827 Ο Γενικός της Πελοποννήσου Αρχηγός Θ. Κολοκοτρώνης»[4].

Ποιοι επροσκύνησαν.

Από το σέμπτι των Νεζερών επροσκύνησαν τα χωριά: Πετζάκοι[5], Γουμένιτσα, Κυρίτζοβα, Λαπαναγοί, Κούτελη, Σαραδί, Φλάπουρα, Μάνεσι, Πούπουκα, Ασάνι, Τρε[κ]λίστρα, Λαπάτα, Νεοχώρι, Ποντιάδες, Μουρίκια, Άϊβλάσηδες, Κομπηγάδι, Λακώματα, Σποδιάνες, Πούμπα, Δεντρά, Πλάτανος, Κάλανος, Καλάνιστρα, Λόπεσι, Δεμέστιχα, Καρούσι και Γκέρμπεσι. Αυτό το αναφέρουν προς την Κυβέρνηση με έγγραφό τους την 8 7βρίου 1827 από το μοναστήριον Μακελαριάς, οι Δημογέροντες των χωρίων/ Παπα Κωνσταντής Λακωματιώτης/ Γεώργης Καλανιώτης/ Αγγελής Κομπηγαδιώτης/ Πλάτανος/ Παπα Γεώργης/ Αγιοβλάσης/ Γεώργης Οικονομόπουλος/ Αντώνης Καραμεσίνης/ Κανέλος Ασανιώτης/ Αναστάσης […]/ Αναστάσης Μανεσιώτης/ Πάνος Φλαμπουριώτης/ Γιαννάκης Κοντογεωργάκης/ Σταμάτης Μποτιώτης/ Σπύρος Ευσταθίου/ Κωνσταντής Οικονομόπουλος/ Κώστας Γκερμπεσιώτης/ Αντώνης Λάρης/ Γεώργιος Ζαΐμης/ Γεώργιος Γιαννόπουλος/ Γεώργης Παυλόπουλος/ Αναγνώστης Οικονομόπουλος/ Πανάγος Μεζελόπουλος/ Θιοφάνης Παπαδόπουλος/ Βασιλάκης από Ντουμενά/  Γεώργης Πολιτόπουλος/ Ζαχλωρού Κανέλος/ Δημητράκης Κουβαράς/ Αντώνης Κουτελιώτης/ Δημητράκης Βε..δης[;]. Αυτοί που υπογράφουν το έγγραφο αναφέρουν σχετικά ότι: «…κατά τον Απρίλιον, ότε ο Ιμπραήμ πασιάς κατέβη πανστρατιά εις Γαστούνην…. Όθεν μετά… αποφασίσαμεν εκ συμφώνου παρακινούντας και βιάζοντας και τους καπ.[εταναίους] των μερών μας, δια να κάμωμεν απατηλή συμφωνίαν πρόσκαιρον[;] με τον Ιμπραχίμη, να απεράση δια Τριπολιτζάν, δια να μην μας αιχμαλωτίση και λεηλατήση, χαλώντας και τα γενήματά μας και απερνώντας, πάλιν με τα άρματα εις το χέρι, να σταθώμεν και να κτυπήσωμεν τον εχθρόν καθώς επτά ήδη χρόνια τον επολεμήσαμεν βαστώντας αισίως[;] την θέσιν ταύτην των Πατρών με το να ήμεθα πλησίον…» (τα ερωτηματικά υποδηλώνουν αμφιβολία κατά την ανάγνωση της λέξης).

Ο Θ. Κολοκοτρώνης σε έγγραφό από το Φονιά στις 20.6.1827, προς την επί του στρατιωτικού σώματος της Στερεάς Ελλάδος και της Ακροκορίνθου Επιτροπήν, αναφέρει ότι «…Η Πελοπόννησος αδελφοί τρέχει τον έσχατον και αίσχιστον  κίνδυνον...Τινά χωρία της Πάτρας και Βοστίτζας και δύο τρία των Καλαβρύτων υπετάγησαν αισχρώς εις τον εχθρόν και το κακό τούτο επαπειλεί και τα άλλα μέρη της Πελοποννήσου…»[6].

Από άλλη επιστολή του Θ. Κολοκοτρώνη που συντάχθηκε στα Δουμενά στις 2.7.1827 και απευθυνόταν προς τη Βουλή, προκύπτει ότι με τον Ν. Πετιμεζά βάδιζε για τα Ζουμπατοχώρια και προαπέστειλε τον Φραγκάκη να καταλάβει τους Πετσάκους, όπως και το μονστήρι της Μακελλαριάς και αν οι προσκυνημένοι δεν άλλαζαν γνώμη με την πειθώ τότε λέγει ο Κολοκοτρώνης θα μεταχειριζόταν τη βία[7].

Σε άλλο έγγραφο των προκρίτων των Νεζερών αναφέρονται και τα εξής: «…ημείς μη δυνάμενοι να βαστήξωμεν την σκλαβιά, την φωτιά και το σπαθί και τον γενικόν[;]  αφανισμόν του τόπου μας απεφασίσαμε και εκάμαμε συνθήκη με τον Ιμπραήν πασιά και εγλυτώσαμε τους ανθρώπους μας και το πράγμα μας… τη 29 Ιουνίου 1827/ Πρόκριτοι των χωρίων/ Χωρία σέμπτι του Νεζερού/ Γιαννάκης Κοντογεωργάκης[8]./ Κωνσταντής Οικονομόπουλος[9]/ Καρασπύρος[10]/ Χρήστος Ψέμας[11]…»[12].

Σε έγγραφο του Β. Πετιμεζά προς το Βουλευτικό αναφέρεται ότι: «…Και πρότερον επέστησα προς το βουλευτικόν Σώμα ότι οι πρωταίτιοι υπάρχουν ο Νενέκος[13] και οι λοιπούς Αρβανιτοχωρίτας των Πατρών με τον Καρασπύρον Νεζερίτην, Οικονομόπουλους Αγιοβλασίτας, Κοντογιωργακόπουλοι Λαπαναγίτες, Πανάγος, Χρίστος Γουμενιτσάνος, Μποντιώτης Σταμάτης[14] και λοιπούς των χωρίων αυτών… Προς τούτοις εις αυτούς τους πρωταιτίους εξεσκεπάσθη και απεδείχθη και ο καπετάν Γεώργιος Λεχουρίτης, με έγγραφό του ζητώντας από τον Ιμπραήμ επάνω εις τριάκοντα δύο χωρία να υπάρχουν όλα τα άρματα υπό την οδηγίαν του πειθόμενος εις τας προσταγάς του Ιμπραήμ δια να εκτελέση τα όσα ήθελε διατάξει εναντίον ημών…»[15].

Και το Λειβάρτζι αναφέρεται ότι προσκύνησε: «…μέρος των υπό την οδηγίαν του [Πετιμεζά] Καλαβρυτινών στρατιωτών ήτον εκ των υποταγμένων Λιβαρτζινών…»[16]. «…η διαπραγμάτευσις των χριστιανών με τους Τούρκους ημέρα τη ημέρα επαυξάνει, και οι δημογέροντες του τμήματος του Λειβαρτζίου και αυτοί κατέβησαν εις τα πλησιόχωρα μέρη των Πατρών, δια να προσφέρουν την υποταγήν τους…»[17].

Στις 21.5.1827 ο Ανδρέας Λόντος ενημερώνει με έγγραφό του την Αντικυβερνητική επιτροπή ότι: «…χθές μετά βεβαιότητος εβδομήντα εκ των πολιτικών και στρατιωτικών των χωρίων της Πάτρας επήγαν εις τους Τούρκους να συμφωνήσουν περί προσκυνήματος. Το πράγμα είναι πολλά επικίνδυνον, και η κυβέρνησις ας λάβη τα ανήκοντα μέτρα…».

«…σχεδόν όλα τα χωριά της Πάτρας επρόσφεραν την υποταγήν των, ομοίως και ολίγα τινά των Καλαβρύτων, τα πλησιέστερα της Βοστίτζας και μερικά άλλα των Καλαβρύτων αρκούνται εις διαπραγμάτευσιν…»[18].

Η ασάφεια σχετικά με το ποιοι και πόσοι προσκύνησαν, προκύπτει από επιστολή που στέλνει ο Β. Β. Πετιμεζάς στις 8.7.1827 από τα Διάσελα Λεχουρίου προς τον Θ. Κολοκοτρώνη με τον Σταύρο Σαρδελιάνο με την οποία τον ενημερώνει για τις κινήσεις του και του επισημαίνει: «…πλήν τι το όφελος όπου δεν ηξεύρομεν ποίοι είναι οι Ελληνοφρονούντες και ποίοι οι Τουρκοφρονούντες…» (Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 508).

[1] Μπουγιουρντί (Τουρκ.) = δυσάρεστο έγγραφο οιασδήποτε αρχής, έγγραφο απολύσεως, ποινής: Τούδωσαν το μπουγιουρντί του, αλλά και έγγραφο παρατήρησης.
[2] Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 480.
[3] Κολοκοτρώνης: Διήγησις συμβ. τ. 2.σ.33-34.
[4] Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 521.
[5] Ότι οι Πετσάκοι ήταν εκ των υποταγμένων (προσκυνημένων) στους Τούρκους χωριών, το αναφέρει και ο Κολοκοτρώνης σε έγγραφό του προς την επί των πολεμικών Γραμματεία της Επικρατείας στις 8.7.1827 (Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 509).
[6] Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 485.
[7] Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 500.
[8] Από Μπούμπουκα Καλαβρύτων (Σε άλλες πηγές αναφέρεται και Κοντογιωργάκης Γιαννάκης από Μάνεσι, αλλά και από Γουμένιτσα)
[9] Από Βλασία.
[10] ή Σπύρος Ευσταθίου ή Ευσταθόπουλος – Σταθόπουλος Σπύρος (χωρίς πατρώνυμο), από τα Νεζερά.
[11] Ίσως Χρήστος Τζέμος, είναι δυσανάγνωστο το επώνυμο. Δεν γνωρίζω άλλα στοιχεία.
[12] Έγγραφο των προκρίτων των Νεζερών προς τους Θ. Κολοκοτρώνη και Β. Πετιμεζά, από 29.6.1827.
[13]Ο Νενέκος καταγόταν από τη Ζουμπάτα. Παρακινήθηκε από τις δελεαστικές προτάσεις του Δελή Αχμέτ και ενέδωσε στο προσκύνημα. Ήταν με τον Μ. Ρούφο και έτρεφε αισθήματα εχθρικά προς τον επικεφαλής στρατιωτικό της Αχαΐας Β. Πετιμεζά. Ο Νενέκος ασκούσε επιρροή στα Ζουμπατοχώρια και στα αρβανιτοχώρια και έτσι διευκόλυνε την εξάπλωση του προσκυνήματος. Οι Τούρκοι τον κολάκευσαν, του έδωσαν χρήματα του χάρισαν άλογα, του υποσχέθηκαν κτήματα και ασυδοσία, τον ονόμασαν μπέη με ειδικό φιρμάνι, με βάση το οποίο είχε τη δυνατότητα να συστήσει ειδικό στρατιωτικό σώμα. Έτσι ο Νενέκος έγινε αρχηγός των προσκυνημένων. (Βακαλόπουλος τ. 7. σ. 784).
[14] Από Μποντιά Καλαβρύτων.
[15] Έγγραφο Β. Πετιμεζά προς το Βουλευτικό Σώμα, από 13.7.1827.
[16] Ελληνικά υπομνήματα Ι. Θ. Κολοκοτρώνη, υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως - Αθήνα 1856, σ. 509.
[17] Αναφορά κατοίκων, από τη Ζαχλωρού στις 12.6.1827, προς την αντικυβερνητικήν επιτροπήν.
[18] Έγγραφο των Ανδρέα Λόντου, Μπενιζέλου Ρούφου, Σωτήρη Θεοχαρόπουλου από 11.6.1827.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ......