Δ.Σταθακόπουλου: Ανθρώπινη ψυχολογία και ψυχολογία του πλήθους

Δημήτρη Σταθακόπουλου Δρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρ...

Δημήτρη Σταθακόπουλου Δρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω – Μουσικολόγου.

Η ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά – τα στερεότυπα – το Πλατωνικό Σπήλαιο - Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης – το κοινοβουλευτικό σύστημα και οι σύγχρονες εκλογές εν αντιθέσει με την άμεση δημοκρατία – ελευθερία βούλησης - η δύναμη της ψήφου. Αλλάζουν τα δεδομένα;

Τα παρακάτω αφενός είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται, αφετέρου δεν αποτελούν θέσφατα, ούτε καλύπτουν όλες τις παραμέτρους. Σίγουρα υπάρχουν και αντίθετες απόψεις, μερικώς ή ολικώς. Γράφονται περισσότερο ως ανάγκη έκφρασης και «σπόρος» γόνιμης περαιτέρω σκέψης και προβληματισμού.

Όπως όρισαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι και όπως η ανθρωπολογία επιβεβαίωσε, ο άνθρωπος είναι ομαδικό, συλλογικό, μιμητικό και αγελαίο όν. Εφόσον ζούσε και ζει μαζί με άλλους ανθρώπους , δημιούργησε μορφώματα όπως η οικογένεια, το γένος ( σόι ), συναθροιζόμενος σε χωριό, πόλη , κράτος κ.λ.π. Φυσικά λόγω της έλλογης φύσης του, πέραν της ομαδικότητας ανέπτυξε και αντελήφθη και την ατομικότητά του. Η συνήθεια και το έθιμο συμπεριφοράς του ενός προς τον άλλο, θεμελίωσαν κανόνες, οι κανόνες έγιναν νόμοι , ενώ τα συναισθήματα και αισθήματα, φόβος, χαρά, λύπη, ανασφάλεια, πλεονεξία, δύναμη, εγωισμός, αγάπη, μίσος κ.λ.π διέπουν την φύση του. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναφέρει ότι η πολιτική κοινωνία προήλθε για το κοινό συμφέρον, ενώ στα Πολιτικά τονίζει πως κάθε κοινωνία έχει συγκροτηθεί με σκοπό την επίτευξη αυτού που οι άνθρωποι θεωρούν αγαθό. Έτσι κατά τον Αριστοτέλη, η συγκρότηση της πόλης, οφείλεται, στο ότι οι άνθρωποι σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ζώα, διαθέτουν λόγο . Ως έλλογα όντα λοιπόν, συγκρότησαν την Πόλη για το συμφέρον τους και την επίτευξη του τελικού τους σκοπού που είναι η ευζωία και η ευδαιμονία. Ως έλλογα όντα, θα μπορούσαν να επιλέξουν και μια άλλη μορφή ζωής, ή μια άλλη μορφή οργάνωσης εκτός της Πόλης, αν αυτό έκριναν πως τελικά θα συμβάλει στην ευζωία και την ευδαιμονία τους, όμως δεν το έπραξαν. Ο λόγος, ως φυσική και κύρια ιδιότητα του ανθρώπινου είδους, και όχι η φύση, οδήγησε τον άνθρωπο στο να συγκροτήσει την Πόλη. Άρα, η Πόλις είναι μια «φύσει» επιλογή του ανθρώπου και μια διαχρονικά «μεταβαλλόμενη» οντότητα, η οποία μετασχηματίζεται ανάλογα με τις συνθήκες και την ανθρώπινη βούληση στο χωροχρονικό συνεχές. Αποτελεί τον «φυσικό» χώρο διαβίωσης του ανθρώπου, επειδή αυτός τον επέλεξε για να μπορέσει μέσα σ’ αυτόν να επιτύχει τον τελικό του σκοπό. Για τον Αριστοτέλη η Πόλις δεν είναι μια γενική έννοια ενός συνόλου θεσμών και λειτουργιών όπως την αντιλαμβάνεται σήμερα η πολιτική φιλοσοφία και επιστήμη, αλλά η  αρχαιοελληνική Πόλις είναι μια ορισμένη, χωρικά, οντότητα, αποτελούμενη από λίγους κατοίκους, που έχει ως βασικό της χαρακτηριστικό την ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ, δηλαδή τη δυνατότητα να παρέχει τις συνθήκες ευζωίας και ευδαιμονίας στους πολίτες της, χωρίς να εξαρτάται, να ετεροκαθορίζεται ή να ανήκει και να προστρέχει σε σχήματα ή οντότητες που θα αλλοιώσουν το βασικό της αυτό χαρακτηριστικό, δηλαδή να δανείζεται και να εξαρτάται από άλλους, ή να εκχωρεί την κυριαρχία της, όπως κατά κόρον συμβαίνει σήμερα.

Αυτάρκεια λοιπόν , με σκοπό την ευζωία και την ευδαιμονία είναι το ζητούμενο των Πολιτών και όχι υπηκόων ( υπό+ακούω ) μιάς Πόλης , όπου όλοι προσβλέπουν ατομικά και συλλογικά προς αυτό τον σκοπό , χρησιμοποιώντας διάφορα εργαλεία για την επίτευξή του. Τα εργαλεία επιτεύξεως είναι τα πολιτικά και οικονομικά σχήματα ( μοντέλα ),  η δε εφαρμογή τους γίνεται με το Νόμο, του οποίου η πρωταρχική πηγή είναι το έθιμο. Εφαρμοστές των πολιτικο-οικονομικών σχημάτων και νόμων , είναι οι ίδιοι οι Πολίτες που δια της ψήφου/κλήρου  των υπολοίπων κληρώνονται/εκλέγονται. Γνώμονάς τους πρέπει να είναι η Αρετή στην αναζήτηση του Δικαίου και της ισονομίας, ισοπολιτείας και του κοινωνικού κράτους πρόνοιας. Επειδή όμως οι άνθρωποι / Πολίτες ως οντότητες είναι ατελείς (άγονται και φέρονται εκ συναισθημάτων θετικών και αρνητικών ) έστω και εάν προσπαθούν μέσω της Αρετής να γίνουν εν-τελείς , οι ίδιοι, αλλά και οι Νόμοι και τα πολιτικο-οικονομικά σχήματα/μοντέλα τους είναι ατελή, δηλαδή δεν μπορούν να επιφέρουν τα προσδοκώμενα, γι’ αυτό πρέπει ή οφείλουν ν’ αλλάζουν και να επικαιροποιούνται - μεταβάλλονται με σκοπό την Αυτάρκεια την ευζωία και την ευδαιμονία των Πολιτών.  Ειδάλλως , αν ένας ή μια μειοψηφία ανθρώπων (αν και φύσει ατελείς οντότητες που δεν έχουν το αλάθητο) επιμένουν να επιβάλουν σχήματα/μοντέλα και νόμους που βλάπτουν τους Πολίτες, θα  πρέπει να ανατρέπονται από τους πολλούς .

Το πολίτευμα της Δημοκρατίας, ως  κοινωνικοπολιτική έννοια στην αρχαία Αθήνα, βασίζεται στο αξίωμα ότι όλοι οι πολίτες είναι από τη φύση και το Θεό ίσοι. Όμως οι άνθρωποι  δεν είναι ίδιοι ως προς τα φυσικά τους μεγέθη. Πώς θα γίνουν ίσοι ενώ δεν ίδιοι ;  Η Ισότητα στη Δημοκρατία δεν αφορά τα φυσικά μεγέθη των ανθρώπων, αλλά αφορά μόνο στην ικανότητα  του κάθε ανθρώπου να λαμβάνει αποφάσεις με τη δύναμη της λογικής και όχι των κινήτρων και ενστίκτων. Οι άνθρωποι στη Δημοκρατία είναι ίσοι μόνο ως προς την Ελευθερία και την Ατομική Εξουσία.

Όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να υπάρχουν και κανόνες/έθιμα/ νόμοι περιορισμού της απόλυτης ελευθερίας, ούτως ώστε, αφενός η ελευθερία του ενός να μην περιορίζει την ελευθερία των άλλων και αφετέρου να διασφαλίζεται, στον ίδιο βαθμό, η ελευθερία, η ατομική εξουσία και οι δυνατότητες/ευκαιρίες όλων των πολιτών, οπότε αυτή η διασφάλιση αποτελεί το σκοπό της Πολιτείας που σύγχρονα το λέμε (παραδόξως) Κράτος, παρότι εννοιολογικά και ετυμολογικά «Κράτος» σημαίνει δύναμη/ βία !!!

Επομένως παραδόξως, το Κράτος περιορίζει την ατομική μας ελευθερία, προκειμένου να εξασφαλίσει την ισότητα ελευθερίας, δηλ. την ατομική ελευθερία των άλλων. Οι αρχαίοι Αθηναίοι, την παραδοξότητα αυτή την έλυσαν με τη δημιουργία του πολιτεύματος της άμεσης Δημοκρατίας, στην οποία οι Πολίτες και όχι υπήκοοι, είχαν διπλή ιδιότητα, μιάς και  ήταν συγχρόνως Άρχοντες και Αρχόμενοι, Κυβερνώντες και Κυβερνώμενοι.  Άρα Πολιτεία = Πολίτες.

Η άμεση δημοκρατία, - όταν τα έθνη μεγάλωσαν και το πρότυπο της Πόλεως/Κράτος υποτάχθηκε σε αυτοκρατορικά πολυεθνικά μορφώματα με την εξουσία του ενός ( αυτοκράτορα ) και μιάς ελεγχόμενης γερουσίας/συγκλήτου- , ατόνησε και καταργήθηκε στην πράξη, αν και υπήρχαν Κοινότητες στον βυζαντινό και οθωμανικό κόσμο που προσπάθησαν να  αυτοδιοικηθούν υπό το βάρος πάντα του αυτοκράτορα ή αργότερα του σουλτάνου. Η Ελβετία, με το πολιτικό της μοντέλο, θα μπορούσε να θεωρηθεί , ίσως όχι αδόκιμα, μια σύγχρονη μορφή άμεσης δημοκρατίας λόγω της δομής των Καντονίων ( ως σύγχρονες Πόλεις -Κράτη ) και της συχνής χρήσης δημοψηφισμάτων. Προσωπικά πιστεύω ότι με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας θα μπορούσαμε να έχουμε εφαρμογές άμεσης δημοκρατίας, αλλά κανένα σύστημα εξουσίας παγκοσμίως δεν θέλει κάτι τέτοιο.

Ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή η αντιπροσώπευση είναι δημοκρατία; Ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο: 

“Η αρχαία Ελληνική Δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα” - Εκδόσεις  Ύψιλον -, αναφέρει σχετικά:                                                                   

«Οι αρχαίοι δεν γνωρίζουν την υποκριτική και απατηλή έννοια της αντιπροσωπείας του λαού, όπως δεν την γνωρίζουν και οι μεγάλοι φιλόσοφοι συμπεριλαμβανομένου και του Ρουσσώ. Για τους αρχαίους, το ζήτημα δεν έμπαινε καν, ο δε λόγος είναι εμφανής. Από την στιγμή κατά την οποία, αμετάκλητα και για ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ. τέσσερα πέντε χρόνια), αναθέτει κανείς την εξουσία σε ορισμένους ανθρώπους, έχει μόνος του αλλοτριωθεί πολιτικά. Ο Ρουσσώ έγραφε για τους Άγγλους (γιατί τότε η Αγγλία μόνο είχε κοινοβούλιο): Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι μία μέρα στα πέντε χρόνια. Στο σημείο αυτό ο Ρουσσώ είναι, βέβαια, ενδοτικός, διότι, φυσικά, ούτε μια μέρα στα πέντε χρόνια δεν είναι ελεύθεροι: αυτό που σκέφτεται κανείς, οι επιλογές που κάνει αυτή τη μέρα έχουν ήδη καθοριστεί (και πολύ περισσότερο στη σημερινή εποχή) από τα προηγούμενα πέντε χρόνια: από τον εκλογικό νόμο, από τα υπάρχοντα κόμματα, τους υποψηφίους κλπ.»

Ο κοινοβουλευτισμός που καταχρηστικά ονομάστηκε δημοκρατία, είναι μια μορφή πολιτεύματος που γεννήθηκε στη Αγγλία, βασιζόμενο στο αξίωμα ότι το κράτος είναι μία θεϊκή /πνευματική  οντότητα που δεν ταυτίζεται με το σύνολο των πολιτών όπως ίσχυε στην αρχαιοελληνική Δημοκρατία. Μάλιστα η θεϊκή οντότητα του Κράτους ονομάσθηκε από τον Άγγλο φιλόσοφο Τόμας  Χόμπς/Thomas Hobbes Λεβιάθαν (1651 Leviathan or the Matter, Form and Power of a Comonwealth Ecclesiastical and Civil ) και ετυμολογικά σημαίνει στα εβραϊκά λεβιάθ και θαννέμ = «σύνολο δρακόντων» !!! Το καθεστώς του κράτους (βία) Λεβιάθαν, διαχρονικά υπήρχε: στους  Βασιλιάδες, στους  Ευγενείς/ με κληρονομικό δικαίωμα αντιπρόσωπους (Βουλή των Λόρδων) και στους εκλεγμένους από τους πολίτες αντιπροσώπους (Βουλή των Κοινοτήτων ή Κάτω Βουλή). Στην αρχή η πλειονότητα των εξουσιών /αρμοδιοτήτων την ασκούσε ο Βασιλιάς, αργότερα η Βουλή των Λόρδων και τελευταία η Βουλή των Κοινοτήτων. Στόχος αυτής της εξέλιξης ήταν τάχα η προσέγγιση των αρχών της Δημοκρατίας. Η προσέγγιση όμως αυτή είναι λογικά αντιφατική γιατί το πολίτευμα στηρίζεται στο αξίωμα  «Κράτος επί των Πολιτών», παρότι θέλει τάχα να λειτουργεί σύμφωνα με το αξίωμα, «Κράτος =Πολίτες».  Στα σημερινά πολιτεύματα Κοινοβουλευτισμού με γεύση Δημοκρατίας, η εξουσία ασκείται από αντιπροσώπους που εκλέγονται από τους πολίτες. Κάποιοι όμως «Αντιπρόσωποι» καθορίζονται με πάγιους θεσμικούς κανόνες/νόμους που αποφασίζουν οι άρχοντες/αντιπρόσωποι των πολιτών και όχι οι πολίτες. Τέτοιοι «αντιπρόσωποι» των πολιτών είναι τα μέλη της βουλής των Λόρδων στην Αγγλία και οι Βουλευτές Επικρατείας που ορίζονται με κανόνες των αντιπροσώπων/αρχόντων.
Από τα παραπάνω, σαφώς συνάγεται το συμπέρασμα ότι υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ Κοινοβουλευτισμού και Δημοκρατίας. Στη Δημοκρατία οι πολίτες ασκούν άμεσα εξουσία, ενώ στον Κοινοβουλευτισμό η εξουσία ασκείται από τους αντιπροσώπους, δηλ. τους αιρετούς, αλλά και τους μη αιρετούς  αντιπροσώπους με ψευδαίσθηση ελευθερίας και εξουσίας των πολιτών εκφραζόμενης δια της ψήφου, η οποία ψήφος κάθε 4 χρόνια ουσιαστικά είναι συναινετική στην προειλημμένη απόφαση των εναλλακτικά κυβερνώντων (Συντηρητικών – εργατικών, Δημοκρατικών – ρεπουμπλικάνων , κ.λ.π) άσκησης εξουσίας επάνω τους και όχι αποτρεπτική ή καταδικαστική. Η εξουσία-δότηση που τους δίνεται για 4 χρόνια, είναι μη ανακλήσιμη και λαμβάνεται συνήθως με παραπειστικές και μη υλοποιήσιμες υποσχέσεις.  Η άποψη συνεπώς ότι ο Κοινοβουλευτισμός και η άμεση Δημοκρατία είναι περίπου ίδια πολιτεύματα, είναι ασύμβατη και με τη λογική και με την ιστορική αλήθεια .

Στο κοινοβουλευτικό σύστημα που καταχρηστικά ονομάζεται δημοκρατία υπάρχει και η ψευδαίσθηση της ελευθερίας της πολιτικής έκφρασης δια του εκλέγειν και εκλέγεσθαι που αναγκαστικά γίνεται μέσα από τα κόμματα ( δηλ. οργανωμένα μορφώματα με εσωτερικούς κανονισμούς και πίστη- Μαντρί που όποιος φύγει από αυτό θα τον φάει ο λύκος όπως έλεγε ένας παλιός κομματικός ), ή  κομμάτια της κοινωνίας  (διαίρει και βασίλευε) , η δε ανά 4 έτη ψήφος ουσιαστικά συναινεί και δεν μπορεί να αποδοκιμάσει, πολιτικές και πρακτικές που ασκούνται εντός της 4ετίας, ενώ ούτε το άκυρο, ούτε το λευκό, ούτε η αποχή, αλλάζουν κάτι , μιάς και  όλα είναι υπέρ του πρώτου, σίγουρα ωφελούν και το δεύτερο κόμμα τα δε μικρά κόμματα ο κόσμος , ποδηγετημένος  και φοβισμένος ή δεν τα ξέρει ή φοβάται να τα εμπιστευτεί, η δε πλύση εγκεφάλου από τα ΜΜΕ για την υπερψήφιση των προβεβλημένων ανθρώπων του κόμματος/συνδυασμού και των επιγόνων τους (τζάκια) είναι δεδομένη, αφού αυτοί έχουν κομματική στήριξη, δίκτυα και χρήμα, σε αντίθεση με τους απλούς υπηκόους που δεν έχουν τίποτα από αυτά για να τους ανταγωνιστούν εκλογικά ως υποψήφιοι, καταστρατηγούμενου έτσι του δικαιώματος του «εκλέγειν και εκλέγεσθαι». Εν τω μεταξύ αν κάποιο από αυτά τα μικρά κόμματα ή κάποιο άτομο εμφανιστεί στο προσκήνιο και πρωταγωνιστήσει, τότε γρήγορα, - λόγω της φύσης του ανθρώπου - , ρέπει σε καθεστωτικές συμπεριφορές και αναιρεί στην πράξη όλα εκείνα που κάποτε το έκαναν ελπιδοφόρο και ελκυστικό . Ακόμα και επαναστάσεις που ανέτρεψαν τα πάντα, στο τέλος αποξενώθηκαν από το λαό και έγιναν στυγνά καθεστώτα.

Στο πολιτικό σύστημα συναντώνται ο εντολέας και ο εντολοδόχος σε μια σχέση όπου ο πρώτος εξουσιοδοτεί τον δεύτερο να πραγματοποιήσει ορισμένο έργο: ειδικότερα, να διαχειρισθεί την πολιτική λειτουργία της κοινωνίας.

Στη σχέση αυτή, ο εντολέας επιλέγει τον εντολοδόχο σύμφωνα με τα όσα διακηρύττει (συχνά παραπειστικά) , ορίζει τον χρόνο και το περιεχόμενο της εντολής (π.χ 4 χρόνια) , διατηρεί το δικαίωμα του πλήρους ελέγχου των σταδίων υλοποίησης της εντολής και, βεβαίως, μπορεί (θεωρητικά) , με αρμόδια όργανα, ανά πάσα στιγμή να την ανακαλέσει ή να υποχρεώσει τον εντολοδόχο να εναρμονισθεί με τη βούλησή του. Ο εντολοδόχος υπέχει ευθύνη για την ενδεχόμενη βλάβη, που θα προκαλέσει στον εντολέα, σύμφωνα με πάγια αρχή του δικαίου. Βλάβη, η οποία μπορεί να προέλθει είτε από μια καταχρηστική ιδιοποίηση της θέσης του, είτε λόγω της εσφαλμένης πολιτικής, που ακολούθησε ή υπέβαλε τον εντολέα. Η ευθύνη αυτή δεν συμψηφίζεται με την ανάκληση της εντολής. Είναι ανεξάρτητη, υποκείμενη μόνον στον έλεγχο της δικαιοσύνης. Ο εντολέας/Πολίτης δύναται να μεταβάλει ελευθέρως το περιεχόμενο της εντολής – τον σκοπό της πολιτικής – όχι ο εντολοδόχος (κυβέρνηση ).

Τα ανωτέρω θεμέλια της αντιπροσωπευτικής σχέσης αποτελούν συγχρόνως τον καταλύτη για τη συγκρότηση του πολιτικού συστήματος, με όρους "δημοσιότητας", έτσι ώστε να αποτρέπεται η λογική της ιδιοποίησης του δημοσίου χώρου και συνεπώς, η όποια ενδιάθετη τάση του πολιτικού προσωπικού να υποκύπτει στη διαφθορά.

Είναι όμως εμφανές ότι το πολιτικό σύστημα δεν εγγράφει στα θεμέλιά του τη συνάντηση του εντολέα με τον εντολοδόχο. Και οι δύο αυτές ιδιότητες κατέχονται εξ ολοκλήρου από το κράτος, οπότε και οι ιδιότητες του ελεγκτή και του ελεγχόμενου συμπίπτουν στον ίδιο φορέα, δηλαδή στον κάτοχο της πολιτικής εξουσίας.

Η μη αντιπροσωπευτική θεμελίωση του πολιτικού συστήματος ενισχύεται από την πρόταξη ως σκοπού της πολιτικής ρευστών εννοιών, όπως του «γενικού» ή του «εθνικού» ( δημοσίου ) συμφέροντος, των οποίων η συγκεκριμενοποίηση ανήκει αποκλειστικά στην πολιτική εξουσία του κράτους, καθώς αυτή κατέχει, όπως είδαμε, την ιδιότητα του εντολέως. Η κοινωνική βούληση ή το κοινωνικό συμφέρον απουσιάζουν από το σκοπό της πολιτικής.

Απόρροια του γεγονότος αυτού είναι ότι η πολιτική ως πράξη (δηλαδή το αποτέλεσμα της πολιτικής) και η πολιτική τάξη (εν προκειμένω, οι φορείς της πολιτικής λειτουργίας), τοποθετούνται υπεράνω του νόμου, δεν υπόκεινται στη δικαιοσύνη. Η έννοια του πολιτικού δικαίου είναι άγνωστη ή, μάλλον, αφορά αποκλειστικά, σε ορισμένες πτυχές της δυναμικής αμφισβήτησης της πολιτικής κι όχι στον φορέα του πολιτικού συστήματος. Η κοινωνία και ο πολίτης, - ως μη εντολείς - , δεν θεωρείται ότι έχουν έννομο συμφέρον να εγκαλέσουν την πολιτική τάξη για τυχόν βλάβη που τους προξένησε !!!! Μάλιστα, η ασυλία, ως έννοια, καλύπτει και τα αδικήματα που αφορούν στο κοινό ή ιδιωτικό δίκαιο. Έτσι, ενώ στον ιδιωτικό ή κοινωνικό βίο αναγνωρίζεται ρητώς η υποχρέωση για την αποκατάσταση της βλάβης, που υφίσταται ο εντολέας από τον εντολοδόχο, στην πολιτική η ρήτρα αυτή, όχι μόνον δεν συντρέχει, αλλά και συμψηφίζεται, εν αντιθέσει προς την αντιπροσωπευτική αρχή, με την εκλογική διαδικασία. Ο Αριστοτέλης, ωστόσο, δεν παραλείπει να υπογραμμίσει ότι, ευλόγως, το πολιτικό έγκλημα – το έγκλημα του εντολοδόχου ή και του απλού ρήτορα - τιμωρείται αυστηρότερα, στη δημοκρατία επειδή προκαλεί συλλογική, άρα μεγαλύτερη βλάβη, απ’ ότι το κοινό έγκλημα. Σήμερα αυτό δεν ισχύει καθόλου, δυστυχώς.

Η άσκηση της εξουσίας του Κράτους επάνω στους υπηκόους και όχι της Πολιτείας στους Πολίτες, ασκείται στηριζόμενη στην ανθρώπινη ψυχολογία και στην ψυχολογία του πλήθους.

Ειδικότερα: Το πείραμα Robbers Cave ή Muzafer Sherif , το πείραμα των φυλακών Stanford του Philip Zimbardo που έγινε ταινία το 2001, από τον Γερμανό σκηνοθέτη Oliver Hirschbiegel με τον τίτλο “Das Experiment”. Το πείραμα Yale του Stanley Milgram, ( βλ. YouTube Derren Brown ), όπου οι άνθρωποι βάζουν εύκολα στην άκρη ηθικούς και δεοντολογικούς φραγμούς όταν διαταχθούν από κάποια Αρχή να τους παραβιάσουν . Επίσης το πείραμα του  Solomon Asch, όπου  το 1/3 των ατόμων θα αγνοούν αυτό που ξέρουν ότι είναι αλήθεια και θα συμπορευθούν με το ψέμα αν βρεθούν σε μια ομάδα που επιμένει ότι το ψέμα είναι αλήθεια !!
Το πείραμα  του Festinger - Carlsmith και Aronson - Mills, απέδειξε τις αλλαγές που παρατηρούνται στα άτομα όταν μπαίνουν στους κόλπους κομμάτων ή θρησκευτικών ομάδων. Το πείραμα των Loftus, E.F. και Palmer, J.C, απέδειξε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν ξέρει τι πραγματικά είδε !! Η θεώρηση του αριθμού 7 του George Miller, απέδειξε ότι ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει τον αριθμό των αντικειμένων που είμαστε ικανοί να διατηρούμε στην βραχυπρόθεσμη μνήμη μας σε μια δεδομένη στιγμή, ενώ η γνωστή ομαδική υστερία του George Orson Wells, απέδειξε πως θεωρούμε αλήθεια ότι ακούγεται από το ραδιόφωνο και σήμερα από τα ΜΜΕ ή το διαδίκτυο. Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων των Morgan Deutsch και Robert Krauss, απέδειξε ότι στον τομέα της διπλωματίας ανάμεσα σε άτομα και ομάδες, οι άνθρωποι προσπαθούν να κερδίσουν τα προνόμια που θέλουν από τους άλλους, χωρίς να δώσουν κάτι ή δίνοντας ελάχιστα σαν αντάλλαγμα, ενώ οι απειλές διπλωματικού τύπου δεν «πιάνουν» εύκολα, τέλος η θεωρία της προοπτικής των Daniel Kahneman και Amos Tversk απέδειξε ότι έχουμε την τάση να είμαστε λιγότερο πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύουμε με τα κέρδη παρά με τις απώλειες. Τα παραπάνω είναι λίγες από τις επιστημονικά επαληθευμένες ψυχολογικές πρακτικές που αφενός «κουβαλάμε» οι άνθρωποι, αφετέρου μας ασκούνται εφαρμοζόμενες κατά κόρον και παγκοσμίως, τόσο σε επίπεδο πολιτικής επιρροής, όσο και σε επίπεδο διαφήμισης και πλασματικής ανάγκης κατανάλωσης , μέχρι και σε τηλεπαιχνίδια όπως το big brother (είναι το πείραμα  Robbers Cave ή Muzafer Sherif όπου η μία ομάδα στρέφεται κατά της άλλης μέχρι εξοντώσεως ).

Πρέπει όμως να εξετάσουμε και το θέμα της ταύτισης του υπηκόου (υπό+ακούω  ποδηγετούμενου κομματικού ή μη ψηφοφόρου , εξαντλημένου θύματος από την φορολογία , με τον θύτη του ( εκάστοτε κυβερνητική εξουσία ).

Το φαινόμενο αυτό στην ψυχολογία λέγεται Σύνδρομο της Στοκχόλμης και πήρε το όνομά του από ένα περιστατικό που συνέβη στη Σουηδία το 1973. Σε μία ληστεία τράπεζας, οι όμηροι τάχτηκαν με το μέρος των απαγωγέων αρνούμενοι ως και να σωθούν !

Κάτω από συνθήκες πίεσης, όπως στις περιπτώσεις απαγωγής και ομηρίας, ενδοοικογενειακής κακοποίησης, κακοποίησης θυμάτων πολέμου, παρατηρήθηκε η ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης συμπεριφοράς του θύματος προς το πρόσωπο του θύτη.

Το θύμα διακρίνει την απειλή και για να επαναφέρει την ισορροπία με πρωταρχική ανάγκη την επιβίωση αποδέχεται έως και δικαιολογεί τη συμπεριφορά του δράστη. Απομονωμένο ηθελημένα ή όχι από τον εξωτερικό κόσμο, δημιουργεί ένα δεσμό με αυτόν που η κοινή λογική υποδεικνύει να απαξιώσει. Το θύμα επικεντρώνεται στο θύτη εφόσον πιστεύει πως δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Ανεξάρτητα από την πίεση που του ασκείται, το θύμα ασχολείται μόνο με τα «καλά» στοιχεία του εξουσιαστή του. Οι έστω και ελάχιστες πράξεις καλοσύνης ή ενδιαφέροντος από τη μεριά του δράστη μεγαλοποιούνται συνειδητά από το θύμα του μέσα από την ανάγκη του εξωραϊσμού της πραγματικότητας.

Ζητώντας την επιβεβαίωση της παραπάνω αναφοράς από ειδικούς ψυχολόγους/ ψυχίατρους κάντε την εξής αναγωγή: Όπου θύμα ο χειραγωγημένος λαός και όπου θύτης το πολιτικό σύστημα.

Επίσης, όπου θύμα η Ελλάδα και όπου θύτης η Μερκελική Ε.Ε, ΔΝΤ, αγορές, τρόϊκα.

Τέλος, όπου θύμα, η ανθρωπότητα και όπου θύτης το παγκόσμιο Τραπεζομονατεριστικό σύστημα και οι αγορές, που κατά κοινή πλέον ομολογία των πολιτικών (εργαλείο των αγορών) τους έχει ξεφύγει ανεξέλεγκτα.

Το κράτος ( ετυμολογικά βία/ δύναμη ), ζητά με την ψήφο την συνενοχή και συγκατάθεση στο «βιασμό», μετατρέποντας το «βιασμό» σε «συναινετική πράξη», με τη διαφορά ότι αυτό είναι το ενεργητικό και ο λαός ο παθητικός δέκτης ….!!!

Ο άνθρωπος λοιπόν ζει σε μια ψευδαίσθηση;

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, Ναι : Στο έργο του  Πολιτεία, περιλαμβάνει την Αλληγορία του σπηλαίου, με την οποία εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.
Σύμφωνα με τον αλληγορικό μύθο οι άνθρωποι ζούμε σαν φυλακισμένοι μέσα στις παραισθήσεις, τα στερεότυπα και τις αυταπάτες μας , μη μπορώντας να γνωρίσουμε την αλήθεια, γιατί μας εμποδίζουν τα δεσμά των αισθήσεων αλλά και τα δεσμά των εξουσιαστών, που χειραγωγούν τις αισθήσεις μας ώστε να αντιλαμβανόμαστε μόνο την πραγματικότητα όπως την καθορίζουν εκείνοι.

Κάποια στιγμή μερικοί δεσμώτες απαλλάσσονται επιτέλους από την επιρροή των δογμάτων, χάρις στην παιδεία και τον ορθό λόγο και με καθαρή σκέψη μπορούν να γνωρίσουν την αλήθεια βασιζόμενοι σε αποδείξεις. Η σημερινή κατάσταση του ανθρώπου, λόγω απαιδευσιάς (αν και εκπαιδευμένος διπλωματούχος ) , μπορεί να αναπαρασταθεί από τον μύθο του σπηλαίου που διηγείται ο Πλάτων προτείνω δε και το παρακάτω σύντομο βίντεο:

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=EaL4GeyhPCA

Είναι λοιπόν σήμερα ο άνθρωπος ελεύθερος με την κυριολεξία της έννοιας ; "Ελευθερία" , από το: "παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τίς", δηλαδή "να πηγαίνει κάποιος εκεί όπου αγαπάει/επιθυμεί" (ρήμ. ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι / ἐρῶ= αγαπώ -> ἔρως, δηλώνοντας ταυτοχρόνως το έτυμον ότι η έννοια Ελευθερία πάντοτε έρχεται και ουδέποτε είναι παρούσα , είναι διαρκές ζητούμενο δηλαδή !!!) . Σύμφωνα λοιπόν με την Ελληνική νόηση, η "Ελευθερία" δεν είναι το να μην είσαι σκλάβος ή δούλος ( liber στα λατινικά ) , αλλά το να πράττεις εν γένει σύμφωνα με ό,τι σου γεννά έρωτα στην ψυχή σου !!! Δεν αρκεί επομένως να μην είσαι υπόδουλος για να είσαι ελεύθερος σύμφωνα με την δυτική ή και ανατολίτικη θεώρηση, αλλά πρέπει να βαδίζεις σύμφωνα με ό,τι έρωτα σου προκαλεί, δηλαδή σε ενθουσιάζει, ταράζει την ψυχή σου, σε οδηγεί στη δημιουργία και την υπέρβαση, σε συγκλονίζει.. Ζώντας μία ζωή ρουτίνας και ποδηγετημένη με ψευδαίσθηση πολιτικής ελευθερίας, ελεύθερος δεν είσαι ποτέ (όπως στις μέρες μας δηλαδή) . Σε επίρρωση δείτε τις ετυμολογήσεις μερικών λατινογενών, γερμανογενών, σλαβογενών , κινέζικων και τούρκικων λέξεων για την ελευθερία για να καταλάβετε ότι οι άνθρωποι , μαζί μιλάμε και χώρια καταλαβαινόμαστε στο θέμα / έννοια: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (άντε να καταλάβουν οι Τροϊκανοί και οι εντολοδόχοι τους):

Αγγλικά , Γαλλικά, Ιταλικά Ισπανικά: liberty Liberté Libertà Libertad = absence of restraint , δηλ. απουσία της συγκράτησης. Καμία σχέση με το Ελεύθω ….

Γερμανικά Freiheit Δανικά Frihed Αγγλικά freedom =  από τη ρίζα freo και τα πρωτογερμανικά frijaz = δωρεάν (βασική έννοια) . Καμία σχέση με το Ελεύθω….

Κινέζικα:  自由 = δωρεάν, αλλά και ακαταστασία!!!! Άλλη έννοια από την Ελευθερία

Σλαβογενώς: Свобода -  sveboda με ρίζα suobh = μόνο το δικό τους (να γίνει ) και

Τούρκικα: Özgürlük = freedom = δωρεάν , επίσης  serbestiyet από το Περσικό Serbest που σημαίνει "απαλλαγή " και  "ανεξέλεγκτος/η/ο" , αλλά και Hürriyet από το αραβικό hurriyya, με ρίζα το Hurr, που ομοίως  σημαίνει "δωρεάν" ως αντίθετο του δούλος.

Έτσι:  Ελευθερία  με την αρχική έννοια της λέξης δεν υπάρχει, άμεση δημοκρατία δεν υπάρχει, ευζωία και ευδαιμονία με την αρχική έννοια δεν υπάρχει, Πολιτεία και Πολίτες δεν υπάρχουν (μόνον Κράτος και υπήκοοι ) , η ψήφος αν άλλαζε κάτι, είναι σίγουρο ότι θα είχε απαγορευτεί, τα κινήματα των αγανακτισμένων είναι εντελώς ελεγχόμενα (βλ. , Στεφάν Εσέλ: «Αγανακτήστε/Ιndignez-vous ή «Los Indignados) όπως και οι απεργίες που απλώς ξεθυμαίνουν τον βρασμό, αλλά δεν δίνουν λύσεις , τα κόμματα, όπως λέει και η λέξη, «κομματιάζουν» το λαό, υπάρχει φόβος και χειραγώγηση, απαιδευσιά (αν και οι άνθρωποι έχουν διπλώματα , εν τούτοις δεν έχουν παιδεία ), οι δε θυσίες και οι καταβολές φόρων , εισφορών και λοιπών σε κράτος και τράπεζες, δεν είναι ανταποδοτικές όπως θα όφειλαν , αλλά «τιμωρητικές» και προς όφελος ελαχίστων. Τα ανθρωπιστικά και οικολογικά τάχα κινήματα είναι σταγόνα στον ωκεανό.

Υπάρχει ελπίδα και αλλαγή; ΟΧΙ, διότι όπως έδειξε η ιστορία και η φύση του ανθρώπου, δεν υπάρχουν τέλεια συστήματα, αφού ο άνθρωπος είναι ατελής , ποδηγετούμενος, πολεμοχαρής, βαθιά πλεονέκτης  και παράδοξα θύτης και θύμα.

Τι μπορούμε να κάνουμε τότε ; Να διαβάσουμε μέχρι να κατανοήσουμε και να εφαρμόσουμε  τις αξίες των παγκόσμιων και διαχρονικών φιλοσόφων, να αποκτήσουμε ατομική και συλλογική «αυτογνωσία» και ίσως φτιάξουμε έναν κόσμο ιδανικό, αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να «μηδενίσουμε το κοντέρ» και να το πάμε από την αρχή. Μια ζωή όπου οι διοικητές θα φιλοσοφήσουν και οι φιλόσοφοι θα διοικήσουν, μια ζωή αλληλεγγύης και όχι πολέμων, μια ζωή αγάπης και όχι εγωισμού, μια ζωή Αριστοτελικής Μεσότητας .

 Πράγμα αδύνατον …….

Αλλά ποτέ δεν ξέρεις !!!! 

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής - μουσικολόγου Μέλους του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE