Σχολεία επί Τουρκοκρατίας στην Επαρχία Καλαβρύτων...

γράφει ο Θανάσης Τζώρτζης   Γκέρμπεσι (Προφήτη Ηλία) gerbesi.wordpress.com Ο Θανάσης Τζώρτζης βρίσκεται στο στάδιο έρευνας και συλλογής ...

γράφει ο Θανάσης Τζώρτζης 

Γκέρμπεσι (Προφήτη Ηλία) gerbesi.wordpress.com
Ο Θανάσης Τζώρτζης βρίσκεται στο στάδιο έρευνας και συλλογής στοιχείων για όλη την επαρχία Καλαβρύτων.

Τα σημαντικότερα σχολεία στην επαρχία Καλαβρύτων στις αρχές του 18ου αιώνα ήσαν:

1. Της μονής Αγίας Τριάδος ή Λειβαρτζίου κοντά στο Λειβάρτζι. Ιδρύθηκε από τον Λεόντιο Σκάρμα ο οποίος έχτισε και το μοναστήρι της Αγίας τριάδος, στο οποίο ίδρυσε σχολή την οποία επλούτισε με την βοήθεια Ελλήνων της Βενετίας, με πλούσια βιβλιοθήκη εξ’ Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Στη σχολή αυτή εδίδαξε μαζί με τον αδελφό του Φίλιππο, μοναχό, από το 1709 έως το θάνατό του το 1714, Μετά ένα έτος (1715) επανήλθε η τουρκοκρατία, η σχολή έκλεισε και η βιβλιοθήκη της κατεστράφη. Στη σχολή αυτή δίδαξε και ο εκ Στρεζόβης ιεροκήρυκας και μοναχός Ανανίας (βλ. λ.) μέχρι το 1834 (Παπανδρέου: Επαρχία…, σ. 73). Επί Καποδίστρια ιδρύθηκε σχολείο στις 30 Δεκεμβρίου 1829 και δάσκαλος εκεί ήταν ο Σπυρίδων Δημητριάδης που δίδαξε στον Πύργο και είχε 62 μαθητές. Τη σχολή συντηρούσαν οι κάτοικοι (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 359).

2. Των Καλαβρύτων. Ιδρύθηκε το 1760 και δάσκαλος εχρημάτισε ο Παρθένιος από την Αράχοβα των Καλαβρύτων, άνωστο μέχρι πότε εδίδαξε. Από το 1700 όμως λειτουργούσε σχολείο στα Καλάβρυτα το οποίο ενίσχυσε ο Ηλίας Μηνιάτης ως επίσκοπος Κλαβρύτων (1711-1714). Κατά την επανάσταση του Ορλώφ έκλεισε. Δάσκαλοι της σχολής ήσαν οι: Αντώνιος Φωτήλας το 1787, ο ποίος έπειτα δίδαξε στα Αμπελάκια και το ίδιο έτος εδίδασκε και ο ιερέας Δημήτριος από το Μάζι ο οποίος κλήθηκε από την Κερπινή όπου δίδασκε το 1786 (Ευαγγελίδης, τ.Α΄. σ. 335), ύστερα από πολλά χρόνια ο μοναχός Αγάπιος το 1804-6, ο Πανάγος Γεροφίλης (Γαρουφαλής) το 1808-1811, ο μοναχός Δοσίθεος μέγας εθνοδιδάσκαλος το 1815-1823, καθώς και ο Οικονόμος Παπαδιάς, ο Αλέξ. Τσιμπουράκης και ο Βυζάντιος. Κατά την επανάσταση η σχολή έκλεισε και επί Καποδιστρίου αφού συγκεντρώθηκαν με έρανο 200 γρόσια, άρχισε να λειτουργεί με δάσκαλο τον πολύ μορφωμένο μοναχό Προκόπιο Οικονόμου μέχρι το 1831, ο οποίος στις 30 Δεκεμβρίου 1829 είχε 82 μαθητές. Τον διαδέχθηκε ο Παν. Λεοντόπουλος και με δεύτερο έρανο υπέρ της σχολής συγκεντρώθηκε ποσό 2874 φοινίκων. Τον Λεοντόπουλο διαδέχθηκε το 1832 ο Χαρ. Παμπούκης αδελφός του γηραιού διδασκάλου Νικηφόρου ο οποίος ήταν μέχρι το 1835 που μετατέθηκε στην Πάτρα. Το 1896 η σχολή προήχθη σε Γυμνάσιο. Το 1832, 22 Δεκεμβρίου ο Παμπούκης στέλνει στον γραμματέα της Παιδείας Ι. Ρίζο το πρόγραμμα των μαθημάτων. Το 1896 η σχολή προήχθη σε Γυμνάσιο.

3. Της Αγίας Βαρβάρας, η οποία συνεστήθη περί τα μέσα του 18ου αιώνα. Σ’ αυτήν διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα και συνέχισε τις σπουδές του ο Νικηφόρος Παμπούκης και ο αδελφός του Χαράλαμπος.

4. Των Χαλκιά(νι)κων. Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και στη σχολή αυτή το 1795 διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα ο Νικηφόρος Παμπούκης. Το Μάρτη του 1830 ο Νικηφόρος Παμπούκης πρότεινε να ιδρυθεί στο χωριό Χαλκιάνικα σχολείο ως χειμερινή έδρα της Αράχωβας (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 348).

5. Στο Μάζι, που ιδρύθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και σ’ αυτό το σχολείο δίδαξαν οι Οικονόμος Παπαδιάς και ο Παρθένιος.

6. Της Κερπινής, οι κάτοικοι ζητούσαν από την Κυβέρνηση σχολείο από την κληρονομιά του δολοφονηθέντος Ανδρέα Σπανού στις 15 Οκτωβρίου 1830 διότι το επί τουρκοκρατίας, κατά την επανάσταση του Ορλώφ, κατεστράφη και ελειτούργησε επί τουρκοκρατίας όπου σ’ αυτό δίδαξε ο ιερεύς Δημήτριος από το Μάζι το 1786. Το σχολείο αυτό καταστράφηκε στην επανάσταση του Ορλώφ.

7. Των Σουδενών, το οποίο υπήρχε και πριν την επανάσταση, διέκοψε την λειτουργία μετά την κήρυξή της και ξαναϊδρύθηκε επί Καποδιστρίου, με δάσκαλο τον Ιωάννη Αγγελόπουλο. Το σχολείο στις 20 Μαρτίου 1831 είχε 54 μαθητές.

8. Της Ράχοβας περί της οποίας βλ. Κ. Θ. Λάππα, Το Σχολείο της Ράχοβας Καλαβρύτων επί Καποδίστρια (Επετ. τ. Καλαβρύτων 3 (1971) 224-232). Η Σχολή στη Ράχοβα ιδρύθηκε το 1829 από τον πρόκριτο Ανδρούτσο Σπανό και είχε δύο τμήματα: Ελληνικό με 64 μαθητές και Αλληλοδιδακτικό με 65 μαθητές. Δάσκαλοι της Σχολής αναφέρονται οι: Δημήτριος Γιοβανόπουλος από τη Σμύρνη και στις 7 Ιανουαρίου 1830 ο Νικηφόρος Παμπούκης. Στις 27 Ιανουαρίου 1831 διορίζεται πάλι δάσκαλος ο Δημήτριος Γιοβανόπουλος (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 348).

9. Του Δροβολοβού, η οποία ιδρύθηκε το 1828 ή ενωρίτερα. Το Νοέμβρη του επόμενου έτους προμηθεύτηκε αρκετά βιβλία ίσως από δωρεά κάποιου μοναστηριού. (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 368).

10. Του Σοποτού η οποία ιδρύθηκε (οικοδομήθηκε) το 1796 και 1797 με δαπάνη του Σοπωτινού Αθ. Τσίπηρα (βλ. λ. όπου και λεπτομέρειες για τη δημιουργία αυτού του σχολείου) και με επιστασία και επιμέλεια των Σοπωτινών Λεοντίου Τσακίρη και Γεωργίου Γιαννακοπούλου. Ο Αθ. Τσίπηρας το 1774 έδωσε για την ίδρυση και λειτουργία της Σχολής 15.000 γρόσια. Το ποσό επαύξησε ο επίτροπός του στην Τεργέστη Γ. Σταυράκης. Από αυτά τα χρήματα δόθηκαν 3.000 γρόσια για την ανέγερση του σχολείου και τα υπόλοιπα τοκίστηκαν στη Μονή Ταξιαρχών και μ’ αυτά συντηρούσαν τη Σχολή μέχρι το 1836, οπότε έγινε δημόσια. Δάσκαλοι της Σχολής εχρημάτισαν οι: Γαλακτίων (βλ. λ.) ιερομόναχος από τη Στρέζοβα, Δοσίθεος (βλ. λ.) εδίδαξε μοναχός πό την Κέρτεζη, Αγάπιος (βλ. λ.), ιερομόναχος από το Παγκράτι εδίδαξε γραμματική από το 1804 έως το 1806, Δημήτριος Ηπειρώτης (βλ. λ.) εδίδαξε το 1807-1808. Έπειτα το σχολείο έμεινε κλειστό για 18 μήνες αλλά το 1809 ο Δοσίθεος συμπληρώσας τις σπουδές του στη Χίο και διαμείνας και επί εν έτος στη Σμύρνη ως προσωρινός δάσκαλος επανήλθε κατά την υπόσχεσίν του στο Σοπωτό, όπου έγινε ανθουσιωδώς δεκτός. Το 1811-1813 εχρημάτισε υποδιδάσκαλος ο Χαράλαμπος Λοντοτσακίρης και δά-σκαλος το 1814-1815. [Ο Καστόρχης ήταν το 1812 δάσκαλος των Γαργαλιάνων και έπειτα του Νησιού και ζήτησε τη θέση του δασκάλου στην Τρίπολη, αλλά δεν του δόθηκε και στάλθηκε στο Σοπωτό αλλ’ αρνούμενος να πάει εκεί διορίζεται στο σχολείο Κέω (Ευαγγελίδης Τρ. τ.Α΄. σ. 303).] Τα επόμενα δύο χρόνια έμεινε κλειστό το σχολείο του Σοπωτού λόγω της αδιαφορίας του εφόρου Ευσταθ. Τσίπηρα και των προεστώτων του Σοπωτού. Το 1818 διωρίστηκε δάσκαλος ο Σοπωτινός Ιωάννης Σακελλαριάδης και εδίδαξε επί ένα έτος. Τον Απρίλιο του 1819 διωρίστηκε πάλι ο Χαράλ. Λοντοτσακίρης μέχρι το Μάρτιο του 1821, οπότε η επανάσταση τον υποχρέωσε όπως και άλλους κατοίκους να οπλισθούν και να τρέξουν στα στρατόπεδα υπέρ της ελευθερίας. Τα έτη 1821 – 1823 η Σχολή έκλεισε. Το 1823 προσκλήθηκε πάλι ο Δοσίθεος μέχρι το 1830, οπότε διορίστηκαν από τον Καποδίστρια έφοροι οι Χαρ. Λοντοτσακίρης και Αναγν. Φάσος, επί των ημερών των οποίων διορίστηκε ο Ιάκωβος Μανωλέσσος από τη Θήρα ο οποίος άρχισε τον Απρίλιο του 1831 και δίδαξε γραμματική μαθηματικά και φιλοσοφία στους της επαρχίας Καλαβρύτων, Ηλείας, Καρυταίνης κ. λ., μεταξύ των οποίων και ο μετέπειτα μητροπολίτης Προκόπιος από τα Καλάβρυτα, ο μετέπειτα πολιτευτής Σωτηρόπουλος κ. ά. Στη συνέχεια ο Σπήλιος Οικ. Λοντοτσακίρης (1835-1836) ο οποίος στη συνέχεια μετατέθηκε από την κυβέρνηση στην Πάτρα και ο ιερομόναχος Κύριλλος Καδενελάκης. Το Ελληνικό σχολείο του Σοπωτού ελειτούργησε έκτοτε με κυβερνητική επίβλεψη και δαπάνες του ιδίου κληροδοτήματος του Αθ. Τσίπηρα, άλλοτε με ένα και άλλοτε με δύο δασκάλους μέχρι το 1888, οπότε έγινε πλήρες Ελληνικό σχολείο από την Κυβέρνηση (Γ. Παπανδρέου: Επαρχία…, σ. 68,69). Ο Νικ. Βέης συνέταξε το 1902 (;) τους καταλόγους των χειρογράφων του Ελληνικού σχολείου Σοπωτού(Λάμπρου: Ν. Ελληνομν. τ. 1.(1904), σ. 513).

11. Του Μεγάλου Σπηλαίου, εκεί και πριν την Επανάσταση διατηρούσαν σχολή όπου φοιτούσαν παιδιά από τα γύρω χωριά αλλά δεν γνωρίζουμε τους χρηματίσαντες δασκάλους παρά μόνο από έγγραφα της 9ης Αυγούστου 1830 επί Καποδιστρίου προκύπτει ο Κύριλλος Βαβύλας (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 346). Το σχολείο ήταν Ελληνικό πλήρες συντηρούμενο με δαπάνες του μοναστηριού και στο οποίο εφοίτησαν δόκιμοι και ιερωμένοι της μονής, μεταξύ των οποίων και οι: πατριάρχες Ιεροσολύμων – θείος και ανεψιός – Δοσίθεος (1669-1707) και Χρύσανθος (1707-1731) από την οικογένεια των Νοταράδων, από την Αράχοβα της Φελλόης. Επίσης ο επίσκοπος Ευδοξιάδος (Κραϊόβας) Ρουμανίας Τιμόθεο; Χρονίδης ή Παπαχρόνης (1875), από το Βραχνί των Καλαβρύτων. Δεν είναι γνωστοί οι δάσκαλοι που δίδαξαν στη Σχολή παρά μόνο ο Κύριλλος Βαβύλας από έγγραφα της 9ης Αυγούστου 1830 επί Καποδιστρίου. Στη μονή Μ. Σπηλαίου υπήρχε και σχολείο εκκλησιαστικής μουσικής.

12. Της Κέρτεζης η οποία υπήρχε προ της Επανάστασης αλλά δεν είναι γνωστό το έτος ίδρυσής της. Επανιδρύθηκε επί Καποδίστρια και δάσκαλος αναφέρεται το 1830 ο Ιωάννης Αγγελόπουλος (βλ. λ.). Από αυτή αποφοίτησαν: ο μοναχός Δοσίθεος, μετέπειτα σχολάρχης Σοποτού, Καλαβρύτων και Κέρτεζης, ο αγωνιστής Αναγνώστης Στριφτόμπολας, ο οποίος συνέχισε τις σπουδές του στη μεγάλη του Γένους Σχολή στη Κων/πολη και διετέλεσε σχολάρχης στη Τρίπολη.

13. Της Γουμένιτσας η οποία ιδρύθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1829 και είχε 45 μαθητές με δάσκαλο τον Παρθένιο Παυλόπουλο, ο οποίος παραιτήθηκε στις 13.10.1830 επειδή δεν πληρωνόταν και δεν είχε διδακτικά όργανα.

14. Της Βαλιμής (αλληλοδιδακτικό σχολείο) που ιδρύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1830, αλλά αγνοούμε τους διδάξαντες (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 365).

15. Των Κλουκινών. Το σχολείο αυτό εστεγάστηκε στο σπίτι του Μιχ. Δημητριάδη ο οποίος το παρεχώρησε για το σκοπό αυτό στις 5 Μαΐου 1830 (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 349).

16. Της Στρέζοβας όπου ο μοναχός και ιεροκήρυκας από την Στρέζοβα, Ανανίας (βλ. λ.), διδάσκαλος επί τουρκοκρατίας στην επαρχία, έκτισε το 1912 με δικές του δαπάνες σχολείο στη Στρέζοβα, εκεί όπου η οικία του ιερέως Μπουσιώτη και εδίδασκε σ’ αυτό μέχρι της επαναστάσεως (Παπανδρέου: Επαρχία…, σ. 73).

17. Της Λυκούριας, όπου κατά την παράδοση λειτούργησε κρυφό σχολειό στο κρυφό υπόγειο του Παπά – Σταμάτη Οικονόμου και του Γ. Κρόμμα. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι λειτούργησε στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στα Β. του χωριού προς τη Φράγκα στο δρόμο που οδηγεί στο Κάστρο. Το σχολείο της Αγίας Παρασκευής λειτούργησε περιοδικά και κατά τα χρόνια της Επανάστασης με δάσκαλο το Σπύρο Αθανασιάδη. Στο σχολείο της Λυκούρια, τα χρόνια εκείνα, εδίδαξε εκτός από το Σπύρο Αθανασιάδη ή Κώσζντα που καταγόταν από τη Λυκούρια και ο ιερομόναχος Ανανίας από τη Στρέζοβα (Ν. Β. Αναστόπουλος, σ. 222-224).

18. Των Βρεσθαίνων, που ιδρύθηκε στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα και μετά την επανάσταση επανιδρύθηκε με συνεισφορά των κατοίκων από 806 γρόσια αλλά δεν υπήρχε δάσκαλος στις 18 Νοεμβρίου 1829. Το 1832 στάλθηκε ο Διονύσιος Βονίτης ή Βονιτόπουλος (βλ. λ.) ο οποίος είχε 36 μαθητές και το β΄ έτος 29. Κάθε μαθητής πλήρωνε 2-3 γρόσια, 8 οκάδες σιτάρι και ανάλογο κρασί, τυρί και όσπρια, αλλά οι μαθητές δεν ήσαν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους και χρωστούσαν στο δάσκαλο 8-9 μηνιάτικα, ικανοποιούταν όμως σε θέματα ιατρικών συνταγών. Εδίδαξε επί 3 έτη μέχρι και το 1835 και ξανα-γύρισε στη Βαμβακού. Τη σχολή προστάτευσε και ο Θεοδώρητος ο Βρεσθένων (Σελλασίας) (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 349).

19. Κερνίτσης (Καλαβρύτων), στις 14 Απριλίου 1831 ζητείται από τον κυβερνήτη ίδρυση σχολείου και για δάσκαλος αυτού ζητείται ο ιερομόναχος Δωρόθεος που δίδασκε στην Καρύταινα (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 349).

20. Γουρζούμισας (Λεοντίου), (στα όρια της επαρχίας Καλαβρύτων με την επαρχία Πατρών) με αιτήσεις τους οι κάτοικοι στις 11.12.1830 και 28.1.1831 ζητούν την ίδρυση σχολείου (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 352).

21. Ακράτας, όπου στις 7 Απριλίου 1830 οι κάτοικοι ίδρυσαν σχολή (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 352).

22. Διακοφτού, η οποία υπήρχε στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα αλλά δεν γνωρίζουμε τους δασκάλους. Μέχρι το 1830 δεν είχε ιδρυθεί η καταστραφείσα κατά τον αγώνα και στις 7 Νοεμβρίου ζητούνται από την Κυβέρνηση δάσκαλοι (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 368).

23. Σχολεία ζήτησαν να ιδρυθούν και τα χωριά: Περιστέρα, Πετσάκοι, Σόλος, Μεσορούγι, Τσιπιανά(;), Τρίπος(;), Λέ-βι(;), Νούδιμο(;) και Παγκράτι από την 17η Μαΐου 1830 και εντεύθεν αλλά δεν πέτυχαν κάτι (Ευαγγελίδης, τ. Α΄. σ. 359).

Πηγές:

· Παπανδρέου Γ.: Πραγματεία περί της ιστορικής των Καλ/των επαρχίας-Αθήναι 1906-Επετηρίς των Καλαβρύτων.

· Αναστόπουλος Β. Νικ: Χρονικό Λυκούριας – Καλαβρύτων, Αθήνα 1992.

· Ευαγγελίδης: Ευαγγελίδης Τρ.: Η παιδεία επί τουρκοκρατίας (ελληνικά σχολεία από της αλώσεως μέχρι Καποδιστρίου), εν Αθήναις 1936.

Ο Θανάσης Τζώρτζης εξέδωσε πρόσφατα ένα ανεκτίμητο θησαυρό, το πολύτομο "Ιστορικό  Λεξικό της Επαρχίας Καλαβρύτων" διαβάστε εδω