γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος (Το άρθρο αυτό είναι αφιερωμένο στα Καλαβρυτοχώρια που γιορτάζουν τον Αϊ-Λιά τους!) Ο προφήτης...
γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος
(Το άρθρο αυτό είναι αφιερωμένο στα Καλαβρυτοχώρια που γιορτάζουν τον Αϊ-Λιά τους!)
Ο προφήτης Ηλίας είναι από τις μεγαλύτερες μορφές της Παλαιάς Διαθήκης και ένας από τους πιο λατρεμένους αγίους της Εκκλησίας μας. Ήταν γιος του Σωβάκ, από τη φυλή του Ααρών και καταγόταν από το χωριό Θέσβη της περιοχής Γαλαάδ της Παλαιστίνης, γι’ αυτό έχει και την προσωνυμία θεσβίτης. Έζησε τον ένατο αιώνα π.Χ. και από τις πλέον γνωστές προφητείες του είναι η έλευση του Μεσσία. Μαθητής του, βοηθός του και διάδοχός του ήταν ο προφήτης Ελισσαίος.
Συνήθως βλέπουμε τον άγιο στις ιερές εικόνες σ’ ένα σπήλαιο, να του πηγαίνει τροφή ένας κόρακας με το ράμφος του. Η εικόνα αυτή μας παραπέμπει σ’ ένα από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, το Γ΄ Βασιλειών, κεφ. 17, εδάφ. 2-6: «Μίλησε ο Κύριος στον Ηλία και του είπε: φύγε από δω και πήγαινε να κρυφτείς στο χείμαρρο Χορράθ, ανατολικά του Ιορδάνη. Από το χείμαρρο θα πίνεις νερό κι εγώ θα δώσω εντολή στα κοράκια να σε τρέφουν. Ο Ηλίας έκανε όπως του είπε ο Κύριος και τα κοράκια του έφερναν ψωμί το πρωί και κρέας το δειλινό».
Τον βλέπουμε ακόμα επάνω σ’ ένα πύρινο άρμα να τον μεταφέρει στον ουρανό. Στο Β΄ κεφάλαιο, εδάφ. 10-15, του βιβλίου Δ΄ Βασιλειών της Παλαιάς Διαθήκης μας παραπέμπει αυτή η εικόνα, που ο προφήτης μεταφέρθηκε με θαυματουργικό τρόπο στον ουρανό, χωρίς να γνωρίσει θάνατο: «Ξαφνικά, καθώς προχωρούσαν (με τον Ελισαίο και άλλους προφήτες), φάνηκε ένα άρμα από φωτιά και πύρινα άλογα που τους χώρισαν. Κι ανέβαινε ο Ηλίας μέσα σε ανεμοστρόβιλο στον ουρανό, ενώ άφησε να πέσει από πάνω του ο μανδύας του, που τον μάζεψε ο Ελισσαίος. Οι προφήτες που παρακολουθούσαν από μακριά τα όσα γίνονταν, είπαν: Το πνεύμα του Ηλία έμεινε στον Ελισαίο».
Στο βίο του αναφέρονται πολλά θαύματα, μεταξύ των οποίων και η ανάσταση του νεκρού γιου της χήρας Σαρπετά, η οποία τον φιλοξενούσε κρυφά από την οργή του βασιλιά Αχαάβ και της γυναίκας του Ιεζάβελ, αφού λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας είχε στερέψει ο χείμαρρος Χορράθ και είχε φύγει από το σπήλαιο, με εντολή του Θεού (Γ΄ Βασιλειών, κεφ. 17, εδάφ. 20-22). Γνωστός είναι, επίσης, και ο θαυματουργικός τρόπος με τον οποίο ο προφήτης προσέφερε θυσία στο Θεό στο Καρμήλιο όρος και γελοιοποίησε τους ιερείς του Βάαλ, λήγοντας και την τριετή ανομβρία, την οποία είχε επιβάλει ο ίδιος με όρκο, για να αποτρέψει το λαό από την ειδωλολατρία (Γ΄ Βασιλειών κεφ. 18, εδάφ. 18-46). Για το λόγο αυτό ο Ηλίας θεωρείται άγιος της βροχής και επικαλείται η μεσιτεία του σε περιόδους ξηρασίας.
Τον Ηλία συναντάμε και σε αρκετά εδάφια της Καινής Διαθήκης, που το όνομά του αναφέρει ο ίδιος ο Χριστός. Την ξεχωριστή του θέση ανάμεσα στους προφήτες ταύτιζαν πολύ και με το Μεσσία οι άνθρωποι, βλέποντας τα θαύματα Του. Δεν είναι τυχαία η απάντηση των Μαθητών Του Κυρίου στην ερώτηση Του: «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι, τον Υιόν του ανθρώπου; Οι δε είπον: οι μεν Ιωάννην τον βαπτιστήν, άλλοι δε Ηλίαν, έτεροι δε Ιερεμίαν ή έναν των προφητών» (Ματθαίου, κεφ. 16, εδάφ. 13-14). Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, επίσης, (κεφ. 27, εδάφ, 46-47), την ώρα που ο Χριστός φώναξε δυνατά πάνω στο Σταυρό «Ηλί, ηλί, λαμά σαβαχθανί», κάποιοι από τους εκεί παρευρισκόμενους έλεγαν ότι «Ηλίαν φωνεί ούτος». Τον συναντάμε, ακόμα, και στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, κεφ. 11, εδάφ. 3-11. Σύμφωνα με το ιερό αυτό βιβλίο και την ερμηνεία των πατέρων της Εκκλησίας, ο Ηλίας θα προηγηθεί της Δευτέρας Παρουσίας μαζί με τον Ενώχ, που και οι δύο δεν έχουν γευθεί θάνατο, για να διδάξουν και να προετοιμάσουν την ανθρωπότητα για τη δεύτερη έλευση του Κυρίου και να την προστατεύσουν από τις παγίδες του Αντίχριστου. Ιδιαίτερα, όμως, σημαντική είναι η εμφάνιση του Ηλία με το Μωυσή και η συνομιλία τους με το Χριστό, τη στιγμή της Μεταμορφώσεως στο όρος Θαβώρ, όπως μας πληροφορούν οι Ευαγγελιστές Ματθαίος, Μάρκος και Λουκάς.
Το απολυτίκιο του αγίου:
Ο ένσαρκος Άγγελος των Προφητών η κρηπίς, ο δεύτερος Πρόδρομος, της παρουσίας Χριστού, Ηλίας ο ένδοξος, άνωθεν καταπέμψας Ελισσαίω την χάριν, νόσους αποδιώκει, και λεπρούς καθαρίζει, δι’ ό και τοις τιμώσιν αυτόν βρύει ιάματα.
Ανάλογη με την ξεχωριστή θέση που έχει στη θρησκεία μας ο προφήτης Ηλίας, έχει και στις καρδιές των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο που απ’ άκρη σ’ άκρη της πατρίδας μας πολλά χωριά, βουνοκορφές, τοπωνύμια και δρόμοι των πόλεων έχουν τ’ όνομά του.
Στη λαϊκή παράδοση φέρεται και σαν αντικαταστάτης του Δία και ρυθμιστής των καιρικών συνθηκών, αφού ανάλογα και την ίδια εποχή λατρευόταν και ο «πατέρας των θεών και των ανθρώπων», σύμφωνα με το δωδεκάθεο. Γι’ αυτό πιστεύεται ότι οι περισσότερες εκκλησίες και τα ξωκκλήσια του είναι σε κορυφές λόφων και βουνών. Ταυτίζεται ακόμα και με τον ήλιο, για δύο λόγους: ο πρώτος γιατί και ο Δίας ταυτιζόταν με τον ήλιο και ο δεύτερος γιατί τ’ όνομά του έχει ηχητική ομοιότητα (Ηλίας-ήλιος). Η γιορτή του, μάλιστα, είναι σημαντική και για τους πρακτικούς μετεωρολόγους, αφού οι διάφορες παρατηρήσεις τους εκείνη την ημέρα, π.χ. στην ατμόσφαιρα, στο φεγγάρι, στη συμπεριφορά των ζώων κλπ, τους οδηγούν σε ορισμένα συμπεράσματα για το καιρό θα κάνει το επόμενο διάστημα.
Πολλοί θυσίαζαν κοκόρια την ημέρα της γιορτής του, αφού ο κόκορας αναγγέλλει με το λάλημά του τον ερχομό της νέας μέρας. Τη βοήθειά του επικαλούνται οι Κύπριοι όταν αλωνίζουν να φυσήξει αέρας, προσφέροντας σαν θυσία μια τηγανιά. Σ’ αυτόν θυσίαζαν και οι Έλληνες της Θράκης να βρέξει, όταν ήλθαν από τη Μ. Ασία το 1923. Αναφέρεται και σαν προστάτης των μυλωνάδων και των φουρνάρηδων. Πάμπολλα ακόμα έθιμα αναβιώνουν στις 20 Ιουλίου κάθε χρόνο σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας.
Για τη λατρεία του αϊ-Λιά στις κορυφές των βουνών, υπάρχουν πολλές ακόμα δοξασίες που διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Παραθέτουμε δύο από τις περισσότερο γνωστές, που η πρώτη λέγεται στη Μακεδονία και η δεύτερη στην Αχαΐα και στο Αιγαίο (Νικολάου Γ. Πολίτη, «ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ»):
Η πρώτη: Όταν αστράφτει και μπουμπουνίζει, ο αϊ-Λιας κυνηγάει να σκοτώσει μια λάμια, για να μην καταστρέφει τα σπαρτά των ανθρώπων. Οι αστραπές είναι οι πύρινες σαΐτες που ρίχνει ο άγιος στο θηρίο και μετά αυτές πέφτουν στη γη σαν πυρωμένες πέτρες.
Η δεύτερη: Ο αϊ-Λιάς ήτανε ναύτης και πέρασε παραλυμένη ζωή. Ύστερα όμως μετανόησε για όσα έκαμε και σιχάθηκε τη θάλασσα. Άλλοι πάλι λένε πως, επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κινδύνεψε να πνιγεί, βαρέθηκε τα ταξίδια κι αποφάσισε να πάει σε μέρος που να μην ξέρουν οι άνθρωποι τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Έβαλε τότε στον ώμο ένα κουπί και βγήκε στη στεριά. Όποιον εύρισκε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που βάσταγε. Όσο του έλεγαν «κουπί», τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρώτησε τους ανθρώπους που ήταν εκεί τι είναι αυτό, και του είπαν «ξύλο». Κατάλαβε, λοιπόν, πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και δεν ήξεραν από θάλασσα κι έμεινε μαζί τους εκεί ψηλά.
Στην πρώτη παράδοση οι ομοιότητες με τους κεραυνούς του Δία είναι εμφανέστατες. Η δεύτερη μας θυμίζει και στίχους της Λ΄ ραψωδίας της Οδύσσειας του Ομήρου, γνωστή και με την ονομασία Νέκυια. Εκεί ο Οδυσσέας, αφού σκότωσε τους μνηστήρες, σύμφωνα με υπόδειξη του μάντη Τειρεσία πήγε σε μέρος που οι άνθρωποι δεν ήξεραν τίποτα για ό,τι έχει να κάνει με τη θάλασσα. Έτσι, λοιπόν, ο Ομηρικός ήρωας έφτασε σ’ ένα ψηλό βουνό κι όταν κάποιος του απάντησε στην ερώτησή του, πως το κουπί που κράταγε στα χέρια του ήτανε φτυάρι, το έμπηξε στη γη και θυσίασε στον Ποσειδώνα.
Δεν θα μπορούσε, όμως, να μην ασχοληθεί με μια τέτοια σημαντική γιορτή και η λαϊκή σοφία. Έχουμε, έτσι, αρκετές παροιμίες για τον αγαπημένο άγιο του καλοκαιριού, με περισσότερο γνωστές τις παρακάτω:
- Τ’ αϊ-Λιός γυρίζει ο καιρός αλλιώς.
- Της αγιάς Μαρίνας ρόγα και τ’ αϊ-Λιός σταφύλι (αρχίζουν να ωριμάζουν τα σταφύλια).
- Τ’ αϊ-Λιός το καρύδι, του Σωτήρος το σταφύλι και της Παναγιάς το σύκο.
Στον τόπο μας, που στη μνήμη του πανηγυρίζει και το χωριό Αλέσταινα, είναι γνωστή η παραγγελία-προτροπή, από Ηλία σε Ηλία και κατ’ επέκταση για κάθε συνονόματό τους:
Είπ' ο Λιάς στο Λιά:
Ρε, Λιά,
να ειπείς του Λιά,
να ειπεί του Λιά,
να πάει ο Λιάς τ’ α-Λιός στ’ Αλέσταινα,
το κάνουν πανηγύρι!
=============================
- Πηγές: Νικολάου Γ. Πολίτη, «Παραδόσεις», εκδόσεις «ΓΡΑΜΜΑΤΑ», 1994.
- Γ. Α. Μέγα, «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 2007.
- Καινή Διαθήκη.
- http://firiki.pblogs.gr/2009/07/to-koypi-toy-ai-lia-ki-o-odysseas.html
- http://users.sch.gr/aiasgr/Agiologia/Palaia_Diathikh/Profhtes/Profhths_Hlias.htm
Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.