Ομάδα Ανταρτών του Ανεξαρτήτου Τάγματος Καλαβρύτων Δημ. Κατσίνης, Γεώργιος Πάσχος, Φ.Ζησιμόπουλος, Κ.Γλαράκης, Αν. Πλάτων, Ιωάννης Οικονό...
Η χρονολογική σειρά των γεγονότων πριν και μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαυτωμα από τα Ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ.).
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκεύαση απόδοσης του περιεχομένου της ιστορικής έρευνας με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφίσεως ή άλλο, χωρίς γραπτή άδεια του Ι.Α.Κ. (Ν 2121/1993)
Κυριακή 12η Δεκεμβρίου 1943
1) Επιχείρηση Καλάβρυτα
Σε γενικές γραμμές ολοκληρώθηκε με την άφιξη σε Καλάβρυτα – Μαζέϊκα – Τριπόταμα. Στις 12-13/12 τα αποσπάσματα ανέλαβαν την εκκαθάριση και περαιτέρω διεξαγωγή των αντιποίνων στην καταληφθείσα περιοχή.
α) Το Απόσπασμα Wolfinger με την μηχανοκίνητη ομάδα επέστρεψαν στις βάσεις. Η Ορεινή Ομάδα μετακινήθηκε από τα Καλύβια προς την ΄Ανω Βλασία μέσω (δυσ).
β) Το Απόσπασμα Gnass διενήργησε επιτυχή αναζήτηση του τόπου εκτελέσεως των τμημάτων του 5/749 Λόχου Κυνηγών. Μέχρι τώρα έχουν ταφεί μερικά πτώματα. Οι δύο ενισχυμένοι Λόγοι Κυνηγών του Αποσπάσματος Kockert έφθασαν στο χωριό Φονιάς (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως «Stiglitz».
γ) Κατά την Επιχείρηση «Buffel» (ενισχυμένοι λόγοι του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς) συμπλοκή κοντά στον Μάγειρα (15 χλμ. Δ. του Πύργου).
2) Επιχείρηση «Stiglitz»
Διαπιστώθηκαν ισχυρές δυνάμεις στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Φενεού. Δύο αποσπάσματα του ΙΙΙ/22 Τάγματος Αεροπορικών Καταδρομών και η Ομάδα Kockert ανέλαβαν την περικύκλωσή τους.
Πρόθεση για τις 13.12.43
Συνέχιση της Επιχείρησης «Stiglitz».
Εκκαθαριστική επιχείρηση κατά την επιστροφή των στρατευμάτων από την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» στις βάσεις.
Ενισχυμένος 13/737 Λόχος Κυνηγών: διερεύνηση των περιοχών και επιβολή των αντιποίνων στην περιοχή ανατολικά και δυτικά των Μαζέϊκων.
Ο Μίχος με ομάδα ανταρτών κοντά στους Αγίους Θεοδώρους Αροανίας Καλαβρύτων |
Σε συνέχεια της αναγνωρίσεως και διερευνήσεως στην καθορισμένη περιοχή υπό τις δυσχερέστατες συνθήκες (έδαφος και καιρός) διερευνήθηκαν οι περιοχές Καλύβια και Νουσά. Συγκεντρώθηκαν και άλλες αγέλες κτηνών (περίπου 300 πρόβατα και κατσίκες). Το χωριό Δερβινή καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη νύχτα η ίλη που επιχειρούσε εκεί επέστρεψε στα Τριπόταμα. Η 2η ΄Ιλη διερεύνησε τις περιοχές Δεχούνι, Βερσίτσι και Λόπεσι. Μεμονωμένα οικήματα, στα οποία βρέθηκαν πολεμοφόδια κ.ά., καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στις 16.00 έφθασε διαταγή για νέα αποστολή της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Ο Σταθμός Διοικήσεως του αποσπάσματος ορίστηκε ακολούθως στα Μαζέϊκα. Η γέφυρα του ποταμού Αροάνιου επισκευάσθηκε αμέσως μετά την άφιξη στα Μαζέϊκα. Στις 20.00 το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης του Τμήματος Αναγνωρίσεως προήλασε με οχήματα προς Τρίπολη για να μεταφέρει ήδη τη νύχτα τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Λόγω της ισχυρής βροχής οι βελτιώσεις στην οδό Μαζέϊκων ως τη συμβολή των οδών Βυτίνας-Λεβιδίου είχαν εκ νέου υποστεί ζημιές και έπρεπε εν μέρει να επιδιορθωθούν και πάλι. Επιπλέον, η οδός ήταν κατά τόπους λασπώδης, ώστε το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης δεν επέστρεψε στα Μαζέϊκα στις 13/12/43 στις 04.00 ή 05.00, όπως αναμενόταν, αλλά μόλις στις 09.00. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε με έναν λόχο την ανάσυρση των νεκρών που είχαν εν τω μεταξύ βρεθεί. Υπό δυσχερέστατες συνθήκες ανευρέθησαν 70 νεκροί, μεταξύ των οποίων ο Λοχαγός Schober, που αναγνωρίστηκε από τον Λοχία του Λόχου και ετάφη. Καθώς σύμφωνα με την επιστολή του Λοχαγού Schober οι αιχμάλωτοι ήταν 78, η αναζήτηση συνεχίσθηκε για τους 5 νεκρούς που έλειπαν. Η αναζήτηση δεν είχε όμως επιτυχία. Στις 20.00 ο Λοχαγός Kockert επέστρεψε στα Μαζέϊκα μαζί με το λόχο που είχε διενεργήσει την αναζήτηση. Ο Λόχος Met διεξήγαγε εν τω μεταξύ την έρευνα στις περιοχές Τουρλάδα, Βάλτος, ΄Αγιος Νικόλαος, ΄Αρμπουνας, Καλύβια και Πλανητέρο. Οι περιοχές Βάλτος, Πλανερού και Καλύβια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στην περιοχή της επιχειρήσεως τυφεκίσθηκαν 11 ΄Ελληνες.
Ενισχυμένος 13/737 Λόχος Κυνηγών: διερεύνηση των περιοχών και επιβολή των αντιποίνων στην περιοχή ανατολικά και δυτικά των Μαζέϊκων. Ενισχυμένος 11/737 Λόχος Κυνηγών: με δύο σκοπευτές αναζήτηση των εκτελεσθέντων. Στις 06.00 αναχώρηση από το Πλανητέρο, ανοδική πορεία κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού, οι νεκροί ανευρέθησαν στις 11.30 σε μια βαθιά χαράδρα. ΄Ηταν ρακένδυτοι και, εν μέρει, με μέλη άσχημα εξαρθρωμένα λόγω της πτώσης στην 100 μ. βαθιά χαράδρα. Η ανάσυρσή τους αποδείχθηκε εξαιρετικά δυσχερής, ωστόσο κατέστη δυνατόν να ανασυρθούν 70 νεκροί, εν μέρει να αναγνωρισθούν και να ενταφιασθούν σε τέσσερα σημεία. Επιστροφή στα Μαζέϊκα στις 20.00. Η Μάχιμη Ομάδα Glitz αναφέρει την προπαρασκευή 2.000 ανταρτών στην περιοχή 4 χλμ. νοτιοανατολικά του Φονιά. Η Μάχιμη Ομάδα Kockert με το Ορεινό Πυροβολικό να σπεύσει αμέσως προς ενίσχυση. Κατόπιν ερωτήματος περί των προθέσεων του Glitz ελήφθη το τηλεγραφικό μήνυμα: «Η Μάχιμη Ομάδα Glitz με μάχιμα τμήματα ξεκίνησε επιχείρηση κυκλώσεως βόρεια και νότια της κοιλάδας του Φενεού». Η απόφασή μου: Μέσω Βάλτου να εξασφαλισθεί αρχικά το ύψωμα κοντά στο όρος Ντουρντουβάνα.
Ο Διοικητής της 117 Jager Division Υποστράτηγος Von Le Souiz στην περιοχή των Καλαβρύτων |
Την Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 1943 οι γερμανοί έχοντες ως οδηγούς τον Δημ. Κοτσιά (Ζες), Δημ. Κίτσον, ιατρόν και πρόεδρον Κλειτορίας Γεωργ. Καρκούλιαν, Παν. Οικονόμου, Παν. Αναγνωστόπουλον και Θεόδωρον Μητρόπουλον φθάνουν στου «Μαγείρου», βρίσκουν τα πτώματα των εκτελεσθέντων αιχμαλώτων κάτω από τον απόκρυμνο βράχο. Οι γερμανοί υποχρεώνουν τους ανωτέρω οδηγούς να μεταφέρουν από το βάραθρο τους εκτελεσθέντας εις θέσιν «Μαγείρου Λάκκα» και να τους ενταφιάσουν προσωρινά.1 Το βράδυ της ίδιας ημέρας εκτελούν τους οδηγούς των πλην των Δημ. Κίτσου και Γεωργίου Καρκούλια. Την 14ην Δεκεμβρίου 1943 και κατά τας πρωινάς ώρας πυρπολούν ολόκληρη την Κλειτορία. Πυρπολήθηκαν 205 σπίτια επί συνόλου 300. Ο συνοικισμός «Βέργα» δεν πυρπολείται διότι εδώ ενοσηλεύθη αιχμάλωτος-ασθενής εις την οικίαν της Μαρίας Αργυροπούλου και ο οποίος ευρέθη ζωντανός. Οι Γερμανοί ετοποθέτησαν σκοπό στην γέφυρα και απέτρεψαν την πυρπόλησιν. Κατόπιν τούτων οι Γερμανοί απεχώρησαν εις Τρίπολιν.
Επιστροφή της ομάδας Wolfinger με τα μηχανοκίνητα τμήματα στην Πάτρα. Η Ορεινή Ομάδα μετέβη από τα Καλύβια στην ΄Ανω Βλασία. Η Ομάδα Gnass εντόπισε τον τόπο εκτελέσεως του Λόχου 5/749 Jager Regiment. Ανασύρθηκαν μερικά πτώματα. Δύο ενισχυμένοι Λόχοι της ομάδας Gnass (Ομάδα Kockert) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως «Stiglitz» ανέλαβαν δράση στο Φονιά (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) και ξεκίνησαν στις 02.30. Σε συνέχεια της αναγνωρίσεως και διερευνήσεως στην καθορισμένη περιοχή υπό τις δυσχερέστατες συνθήκες (έδαφος και καιρός) διερευνήθηκαν οι περιοχές Καλύβια και Νουσά. Συγκεντρώθηκαν και άλλες αγέλες κτηνών (περίπου 300 πρόβατα και κατσίκες). Το χωριό Δερβινή καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη νύχτα η ίλη που επιχειρούσε εκεί επέστρεψε στα Τριπόταμα. Η 2η ΄Ιλη διερεύνησε τις περιοχές Δεχούνι, Βερσίτσι και Λόπεσι. Μεμονωμένα οικήματα, στα οποία βρέθηκαν πολεμοφόδια κ.ά., καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στις 16.00 έφθασε διαταγή για νέα αποστολή της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Ο Σταθμός Διοικήσεως του αποσπάσματος ορίστηκε ακολούθως στα Μαζέϊκα. Η γέφυρα του ποταμού Αροάνιου επισκευάσθηκε αμέσως μετά την άφιξη στα Μαζέϊκα. Στις 20.00 το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης του Τμήματος Αναγνωρίσεως προήλασε με οχήματα προς Τρίπολη για να μεταφέρει ήδη τη νύχτα τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Λόγω της ισχυρής βροχής οι βελτιώσεις στην οδό Μαζέϊκων ως τη συμβολή των οδών Βυτίνας-Λεβιδίου είχαν εκ νέου υποστεί ζημιές και έπρεπε εν μέρει να επιδιορθωθούν και πάλι. Επιπλέον, η οδός ήταν κατά τόπους λασπώδης, ώστε το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης δεν επέστρεψε στα Μαζέϊκα στις 13/12/43 στις 04.00 ή 05.00, όπως αναμενόταν, αλλά μόλις στις 09.00. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε με έναν λόχο την ανάσυρση των νεκρών που είχαν εν τω μεταξύ βρεθεί. Υπό δυσχερέστατες συνθήκες ανευρέθησαν 70 νεκροί, μεταξύ των οποίων ο Λοχαγός Schober, που αναγνωρίστηκε από τον Λοχία του Λόχου και ετάφη. Καθώς σύμφωνα με την επιστολή του Λοχαγού Schober οι αιχμάλωτοι ήταν 78, η αναζήτηση συνεχίσθηκε για τους 5 νεκρούς που έλειπαν. Η αναζήτηση δεν είχε όμως επιτυχία. Στις 20.00 ο Λοχαγός Kockert επέστρεψε στα Μαζέϊκα μαζί με το λόχο που είχε διενεργήσει την αναζήτηση. Ο Λόχος Met διεξήγαγε εν τω μεταξύ την έρευνα στις περιοχές Τουρλάδα, Βάλτος, ΄Αγιος Νικόλαος, ΄Αρμπουνας, Καλύβια και Πλανητέρο. Οι περιοχές Βάλτος, Πλανερού και Καλύβια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στην περιοχή της επιχειρήσεως τυφεκίσθηκαν 11 ΄Ελληνες.
Την Κυριακή από το πρωί συγκεντρώνουν από τις γύρω περιοχές τα ζώα (πρόβατα, γίδια, αγελάδια κ.λπ.) και αφού τα περιορίζουν στο φραγμένο χωράφι, στο Χάνι του Μπάρμπα-Στάθη Ζαχλωρίδη που βρίσκεται κοντά στο σταθμό, τα σφάζουν και τα μεταφέρουν με το τρενάκι ή με καμιόνια στο Αίγιο και στην Πάτρα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο στρατιωτικός διοικητής της επιχείρησης καλεί τον πρόεδρο της Κοινότητας Χρήστο Παπανδρέου και τον ευχαριστεί για την άψογη φιλοξενία των Καλαβρυτινών. Στη συνέχεια του ανακοινώνει ότι το πρωί θα φύγουν από τα Καλάβρυτα και τον αποχαιρετά. Ο επιθανάτιος ρόγχος της πόλης μας αρχίζει. Οι Καλαβρυτινοί δεν κοιμούνται, κάθονται στα τζάκια, συζητούν και αναρωτιούνται τι ημέρα άραγε θα ξημερώσει; Τι τους επιφυλάσσει; Μήπως οι ώρες τους είναι μετρημένες; Τα σκυλιά ουρλιάζουν και τα χαροπούλια με την άχαρη φωνή τους προμηνύουν τη συμφορά. Οι Γερμανοί κινούνται συνεχώς, άλλοι φεύγουν και άλλοι έρχονται. Εκείνο το βράδυ πιθανόν να ήρθε και το εκτελεστικό απόσπασμα. «Οι στυγνοί και αδίστακτοι δολοφόνοι». Κάνουν την τελευταία πρόβα ώστε να μην τους διαφύγει τίποτε που θα επιτρέψει να δείξουν κάποια επιείκεια. Χωρίζονται σε ομάδες: 1) σε αυτούς που θα λεηλατήσουν και θα αρπάξουν ότι πολύτιμο υπήρχε στα σπίτια, στα μαγαζιά και στις τράπεζες, 2) σε αυτούς που με τους πύρινους πυρσούς θα κάψουν και θα ερημώσουν τα πάντα και 3) στους υποψήφιους δολοφόνους, αφού προηγουμένως τους φόρεσαν το μανδύα του χάρου και τους πότισαν με το δηλητήριο της εκδίκησης, τους κλείνουν τα αυτιά και τους ξεριζώνουν την ανθρώπινη συνείδηση, ώστε να μην ακούνε τα παρακάλια, τις γοερές κραυγές, το σπαραγμό, να μην αισθάνονται τον ανθρώπινο πόνο.
Στις 12/12/43, ημέρα Κυριακή, θυμάμαι που οι Γερμανοί έφυγαν συντεταγμένοι ‒πέρασαν και μπροστά από το σπίτι μας‒ και πήγαν στα γύρω βουνά. Μάζεψαν όλα τα γιδοπρόβατα ‒ μαζί και τους τσοπαναραίους. Τα ‘φεραν και τα ‘βαλαν στο περιφραγμένο χωράφι του Στάθη του Ζαχλωρίτη, δίπλα στο σταθμό, προκειμένου να τα φορτώσουν στα βαγόνια που ήταν παρατεταγμένα εκεί και να τα διώξουν στο Διακοφτό. Θυμάμαι ότι ένας γιος του θείου μου του Κώστα, ο Θανάσης, ο οποίος ήταν 21 ετών, είχε τελειώσει το Γυμνάσιο και κάπου είχε δώσει, αλλά δεν προχώρησε, είχε ορισμένα πρόβατα και τα φύλαγε πάνω στη Βελιά.2 Τον μάζεψαν κι αυτόν οι Γερμανοί και τον έφεραν κάτω μαζί με τα πράματά του (τα ζώα). Μόλις έφτασαν έξω από του Καράγιωργα το σπίτι, ο ξάδελφός μου φόραγε καπότα ‒ήταν χειμώνας, έκανε κρύο. Βγάζει την καπότα, την πετάει κάτω, παρατάει και τα πρόβατα και το έσκασε προς τα πάνω και πήγε σπίτι του. Μέσα σ’ αυτά τα πρόβατα είχαμε κι εμείς μία γιδίτσα δική μας, έτσι τη λέγαμε τότε, γιδίτσα. Πήγα κι εγώ κατά το βραδάκι στο σταθμό μήπως μπορέσω και την πάρω. Την εντόπισα ανάμεσα στις σκηνές που είχαν στήσει οι Γερμανοί μπροστά απ’ τον σταθμό. Την μαύλαγα αλλά τίποτα. Αυτή φοβισμένη βέλαζε κι έτρεχε πότε προς τα πρόβατα και πότε προς τις σκηνές. Φοβήθηκα τους Γερμανούς κι εγκατέλειψα την προσπάθεια. Εκεί μπροστά στο σταθμό υπήρχε ένα βαγόνι που ‘χε μέσα ασυρμάτους. Θυμάμαι, άκουγα τον θόρυβο γρ, γρ. ΄Ετσι έκανε μια μηχανή μικρή που είχαν, η οποία δούλευε και τροφοδοτούσε με ρεύμα τους ασυρμάτους. ΄Ακουγα και αυτά τα τζιτζίσματα των ασυρμάτων, τους γνωστούς ήχους, που εγώ σαν παιδί δεν είχα ιδέα τότε.
Την Παρασκευή 10.12.43, το βραδάκι, άκουσα κάποια στιγμή τη μητέρα μου να παροτρύνει τον πατέρα μου να φύγει μαζί με τον αδελφικό του φίλο, τον Χαράλαμπο Πετράκο. Ο πατέρας μου, όμως την καθησύχασε λέγοντας:3 «Σώπα, Χρυσούλα, που θα πάρω τα βουνά. Τη Δευτέρα φεύγουν οι Γερμανοί. Σκέψου ότι μέχρι τώρα δεν έχουν πειράξει κανέναν». Ο Χαράλαμπος Πετράκος σώθηκε.
Το δικό μας σπίτι ντύθηκε στα μαύρα νωρίτερα απ’ τ’ άλλα... Την ημέρα που μπήκανε οι Γερμανοί στα Καλάβρυτα, τον Δεκέμβρη εκείνον του ’43, δύο απ’ αυτούς ήρθανε στο σπίτι μας πριν απ’ το μεσημέρι κι έκαναν έρευνα. Στο σπίτι εκείνη την ώρα βρισκόμαστε εμείς τα παιδιά και η μάνα μου, καθώς ο πατέρας μου έλειπε στη δουλειά.4 ΄Εψαχναν για ώρες∙ τα ‘καναν όλα φύλλο και φτερό. Τι ζητούσαν, άραγε; Κάποια στιγμή δείχνουν στη μάνα μου μια σφαίρα, που βρήκαν -υποτίθεται- στο σακάκι του πατέρα μου. Εμείς βέβαια δεν είχαμε στο σπίτι μας ούτε όπλα ούτε σφαίρες. Εκείνη την ώρα έτυχε να γυρίζει ο πατέρας μου απ’ τη δουλειά για μεσημέρι. Φυσικά δεν είχε ιδέα. Μόλις μπήκε, οι Γερμανοί τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στο «Πανελλήνιον». Τον φυλάκισαν σε μια αποθήκη με ρολά. Η είδηση μεταδόθηκε αμέσως από στόμα σε στόμα∙ η γειτονιά αναστατώθηκε: «Οι Γερμανοί πιάσανε τον Κώστα». Εμείς πίσω, κλάμα και σκουζμάρι... Το ίδιο βράδυ μ’ έστειλε η μάνα μου να του πάω λίγο φαγάκι. Οι Γερμανοί με τις αγριοφωνάρες τους δεν μ’ άφησαν να πλησιάσω... Την άλλη μέρα, Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 1943, πρωί-πρωί, τον πήραν και μαζί με τον Βλαχάβα κι έναν Ιταλό, τους μετέφεραν στον αυχένα Πριολίθου ‒ παίρνοντας καθ’ οδόν κι άλλους δύο. Εκεί σε μια ενέδρα των ανταρτών είχε σκοτωθεί ένας Γερμανός. Τους υποχρέωσαν να σκάψουν το λάκκο τους με τα ίδια τους τα χέρια και τους εκτέλεσαν. Το νέο κυκλοφόρησε πολύ γρήγορα ‒ την επόμενη ή μεθεπόμενη μέρα. Μετά την καταστροφή η μητέρα μου πήγε στον Πριόλιθο κι οι χωρικοί της δείξανε τον τάφο του πατέρα μου. ΄Υστερα από χρόνια μεταφέραμε με τα αδέλφια και τη μητέρα μου τα κοκαλάκια του πατέρα μας στο νεκροταφείο των Καλαβρύτων. Στο σπίτι μας είχε εγκατασταθεί το πένθος, πριν ακόμα γίνει το μεγάλο κακό. ΄Ολη η γειτονιά συμπαραστεκόταν στον πόνο μας ‒ λες και προμάντευαν τη συμφορά που ερχόταν.
(2)Μνήμες Λυμπέρη Γεωργίου.
(3)Μνήμες Παπαπολυχρονίου Νικόλαου
(4)Μνήμες Μπράτσικα Παναγιώτη
Ο πανω δεξια στην φωτογραφια ειναι ο ΚαπετανΛΑΜΠΕΤΗΣ (ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΝΕΛΛΗΣ)
ΑπάντησηΔιαγραφήαπο το ΧΑΜΑΚΟΥ.