Αγ. Βασίλειος ή Santa Claus - Father Christmas - Père Noël;

γράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος Από μικρός, - κάθε Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά -, πάθαινα σύγχυση, αναφορικά με το ποιός φέρνει τα δώ...

γράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος

Από μικρός, - κάθε Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά -, πάθαινα σύγχυση, αναφορικά με το ποιός φέρνει τα δώρα στα παιδιά, αλλά και πότε ακριβώς τα φέρνει;

Τα έφερνε ο Αϊ Βασίλης, ένας εκ των τριών Ιεραρχών και άγιος της ορθοδοξίας από τη Καισαρεία (‘συ ‘σαι αρχόντισσα Κυρία!!) στο ξημέρωμα της 1ης του Ιανουαρίου εκάστου νέου έτους (Πρωτοχρονιά), ή τα έφερνε ο χοντρούλης παππούλης με τη λευκή γενειάδα και τα κόκκινα ρούχα, με το έλκηθρο που σέρνουν τάρανδοι από το Βόρειο πόλο το ξημέρωμα της 25ης Δεκεμβρίου εκάστου έτους (Χριστούγεννα) δια της (ανύπαρκτης στο διαμέρισμα που μεγάλωσα) καμινάδας , όπως έβλεπα στις αμερικάνικες ταινίες και τις διαφημίσεις της coca cola ;

Aς πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά : Ο Αγ. Βασίλειος, γεννήθηκε το 330 μ.Χ. σπούδασε αρχαία Ελληνική φιλοσοφία στην Αθήνα και εκοιμήθη σε ηλικία 49 ετών το 379.

Στην «εξαήμερό» του, δηλαδή στην ερμηνεία που κάνει στη δημιουργία του κόσμου σε έξι ημέρες, κατόρθωσε να συγκεντρώσει όλες τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής του για τον κόσμο και τη δημιουργία του. Έγραψε πολλές επιστολές και ομιλίες για θρησκευτικά ζητήματα και αρκετά συγγράμματα ασκητικά, δογματικά και παιδαγωγικά. Σημαντικότατη είναι μια ομιλία του προς τους νέους, στην οποία τους συμβουλεύει να μελετούν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς για να ωφελούνται από τη μελέτη τους. Ο ίδιος έγραψε και τη «Λειτουργία του Μ. Βασιλείου», που τελείται στην Εκκλησία δέκα φορές το χρόνο, ήτοι στις εορτές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων (σε περίπτωση που τύχουν Κυριακή ή Δευτέρα, αλλιώς τη παραμονή των εορτών αυτών), την 1η Ιανουαρίου, τις πέντε Κυριακές της Μ. Σαρακοστής, τη Μ. Πέμπτη και το Μ. Σάββατο.

Όμως ο άγιος, δεν ήταν μόνον ένας θεωρητικός θεολόγος και επιστήμονας, ήταν συγχρόνως και μεγάλος ανθρωπιστής και μεταρρυθμιστής. Ενδιαφερόταν για τους δούλους, τους πτωχούς, για την ελάφρυνση της φορολογίας του λαού και για τις αδικίες που υφίσταντο οι συνάνθρωποί του. Υπ’ αυτή του την ιδιότητα, θεμελίωσε την «Βασιλειάδα», ένα συγκρότημα από κατοικίες για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, κτίρια εργαστηρίων και τεχνιτών, ξενώνες για φιλοξενούμενους και φτωχούς, νοσοκομείο, λεπροκομείο και νοσηλευτήριο λοιμωδών νοσημάτων, γηροκομείο, ορφανοτροφείο αλλά και τεχνικές σχολές για νέους. Το σπουδαιότερο είναι ότι ο Μ. Βασίλειος έκανε όλο αυτό το έργο της φιλανθρωπίας, δείχνοντας το προσωπικό του παράδειγμα, αφού, ενώ ήταν εύπορος, έδωσε όλη την περιουσία του σε όσους είχαν ανάγκη. Μάλιστα, - όπως αναφέρει η παράδοση-, όταν πέθανε είχε ως μόνα περιουσιακά στοιχεία ένα τρίχινο ράσο και λίγα βιβλία.

Η κοινωνική προσφορά του σε συνδυασμό με την αγάπη του, την εξυπνάδα του και τις θαυματουργικές του επεμβάσεις φαίνεται και στο περιστατικό σύμφωνα με το οποίο υπάρχει η παράδοση της Βασιλόπιττας. Όταν ο άγιος Βασίλειος ήταν Επίσκοπος στην Καισαρεία, ο Έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε να εισπράξει φόρους. Οι κάτοικοι φοβισμένοι ζήτησαν την προστασία του αγίου. Τότε εκείνος ζήτησε να φέρει ο καθένας ό,τι πολύτιμο αντικείμενο είχε. Μάζεψαν πολλά δώρα και όλοι μαζί βγήκαν στην είσοδο της Πόλης μαζί με τον Δεσπότη τους να προϋπαντήσουν τον Έπαρχο. Ήταν όμως τέτοια η εμφάνιση και η πειθώ του αγ. Βασιλείου, που ο Έπαρχος αποχώρησε χωρίς να θελήσει να πάρει τα δώρα ( φόρους ) . Γύρισαν λοιπόν πίσω χαρούμενοι, κι ο άγιος Βασίλειος πήγε να τους ξαναδώσει τα τιμαλφή. Η επιστροφή όμως δεν ήταν εύκολη, διότι είχαν προσφερθεί πολλά όμοια αντικείμενα, όπως δαχτυλίδια, νομίσματα κ.λ.π. , οπότε ο αγ. Βασίλειος σκέφθηκε έναν ξεχωριστό τρόπο διανομής. Διέταξε να κατασκευαστούν το βράδυ μικρές πίτες (δεν διευκρινίζεται στην παράδοση εάν ήταν αλμυρές ή γλυκές, ούτε το μέγεθός τους) και μέσα σε κάθε μια από αυτές έβαλε από ένα πολύτιμο αντικείμενο.

Την επόμενη μέρα μοίρασε μια πίτα σε κάθε έναν από τους κατοίκους της Καισαρείας και τότε έγινε το θαύμα! Μέσα στην πίτα που τυχαία πήρε ο καθένας, βρήκε

ό,τι είχε προσφέρει! Από τότε, λέει η παράδοση, κάθε χρόνο, στη γιορτή του αγίου Βασιλείου, (1η Ιανουαρίου) κάνουμε κι εμείς πίτες και βάζουμε μέσα νομίσματα σε ανάμνηση και τιμή του προαναφερόμενου γεγονότος!!!

Αυτά ως εν αφορά την Ελληνική πρόσληψη της παράδοσης και της λαογραφίας του αγ. Βασιλείου.

Ποιος είναι όμως ο κοκκινοφορεμένος, καλοζωισμένος, ασπρομάλλης γέροντας Santa Claus ή Father Christmas, ή Kris Κringle, που κατάγεται από τη Φιλανδία ή γενικά τις βόρειες χώρες;

Σύμφωνα με τη δυτική παράδοση, ο μύθος του γνωστού σε όλους μας Santa Claus προέρχεται, από τον άγιο Νικόλαο, άγιο και της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο οποίος υπήρξε επίσκοπος στην περιοχή Μύρα της Λυκίας. Ο άγιος Νικόλαος ήταν ιδιαίτερα γνωστός και δημοφιλής για το φιλανθρωπικό του έργο. Ο ίδιος προερχόταν από μια πολύ πλούσια οικογένεια και η γενναιοδωρία του τον οδήγησε να μοιραστεί όλη του την περιουσία με τους συνανθρώπους του που είχαν λιγότερη τύχη στη ζωή. Ο άγιος Νικόλαος πέθανε το 340 μΧ και θάφτηκε στη Μύρα. Εκατοντάδες χρόνια αργότερα, τον 11ο αιώνα, σταυροφόροι από την Ιταλία μετέφεραν τα λείψανα του Αγίου στη χώρα τους, όπου έχτισαν και Ιερό Ναό προς τιμή του, στο Μπάρι. Με την πάροδο των χρόνων, προσκυνητές απ' όλο τον κόσμο ταξίδευαν στο ναό, μεταφέροντας έτσι το θρύλο του Αγίου πίσω στις πατρίδες τους. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η ιστορία του αγίου Νικολάου εξαπλωνόταν, παίρνοντας άλλες διαστάσεις από χώρα σε χώρα. 'Eτσι, κατά το 12ο αιώνα, η 6η Δεκεμβρίου, - που γιορτάζει το όνομα του αγίου Νικολάου -, καθιερώθηκε στην Ευρώπη ως ημέρα φιλανθρωπιών. Επίσης, στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ολλανδία γιόρταζαν την 6η Δεκεμβρίου ως θρησκευτική εορτή και έδιναν δώρα στα παιδιά τους αλλά και τους φτωχούς, το δε όνομα του αγ. Νικολάου ή saint Nicolaus με την παραφθορά έγινε santa Νi-Colaus =Claus!!

Tέλος αναφορικά με την εμφάνιση του santa ΝiColaus = Claus ως χοντρούλη παππούλη στα κόκκινα ντυμένου, πρέπει ν’ αναφέρω ότι προέρχεται από συγχώνευση παγανιστικών και χριστιανικών παραδόσεων των σκανδιναβικών και γερμανικών φύλων που σχετίζονται με το πνεύμα του δάσους και τον μπαμπά – παγωμένο χειμώνα Joulupukki, με ολίγον από διαφημιστικό σύμβολο της Coca Cola όπως καθιερώθηκε ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα (μέχρι και σήμερα βλέπουμε τη φιγούρα του Joulupukki - santa Claus στα κουτάκια της , απ’ όπου και το κόκκινο χρώμα των ρούχων του) και επιβλήθηκε σ’ όλο τον κόσμο μέσω της εν λόγω διαφήμισης.

Επομένως ο Santa Claus, ή Father Christmas, ή Kris Κringle κ.λ.π , είναι γέννημα των Δυτικών χωρών. Δεν είναι κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο και φυσικά δεν είναι πια ο Άγιος Βασίλειος, ούτε ο Άγιος Νικόλαος, αντιθέτως είναι η προσωποποίηση της καλοπέρασης, του συναισθηματισμού, καθώς κι’ ένα παιδικό πρωτοχρονιάτικο όνειρο που στη δύση φέρνει τα δώρα στις 25 Δεκεμβρίου και στην Ελλάδα την 1η Ιανουαρίου εκάστου έτους!!

Τα διεθνή ονόματα του Αϊ Βασίλη, ουσιαστικά της καρικατούρας της Coca Cola σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις της υφηλίου:

• Ελλάδα: Άγιος Βασίλης (ευτυχώς εννοούμε ακόμα τον αληθινό άγιο, έστω και εάν στολίζουμε τα σπίτια με τον Joulupukki - santa Claus)
• Αυστρία: Christkind ("Χριστό-παιδο")
• Αρμενία: Ձմեռ Պապիկ (Dzmer Papik " Παππούς χειμώνας")
• Βουλγαρία: Дядо Коледа ("Παππούς Χριστούγεννα")
• Καναδάς: Santa Claus; Père Noël ("Μπαμπάς Χριστούγεννα")
• Τσεχία: Svatý Mikuláš (" Αγ. Νικόλαος"); Ježíšek ( Χριστούλης)
• Δανία: Julemanden
• Εσθονία: Jõuluvana
• Νήσοι Φερόες : Jólamaðurin
• Φινλανδία: Joulupukki
• Γαλλία : Père Noël (" Μπαμπάς Χριστούγεννα )
• Γερμανία : Weihnachtsmann (" Ανθρωπος Χριστούγεννα ") και Christkind ( Χριστό-παιδο ) στη νότια Γερμανία.
• Ουγγαρία: Mikulás ("Nικόλαος"); Jézuska ή Kis Jézus (" Παιδί Χριστός")
• Iρλανδία : Santa Claus, Santy or Daidí na Nollag (Πατέρας Χριστούγεννα)
• Iταλία : Babbo Natale (" Γιαγιά Χριστούγεννα "), ή La Befana ( γυναικεία παραλλαγή του Αϊ Βασίλη και συγκεκριμένα μια γιαγιά που μοιάζει, άλλα δεν είναι μάγισσα ) ή Santa Lucia ( Αγ. Λουκία, δηλαδή μια τυφλή γιαγιά που καβάλα σ’ ένα γαϊδουράκι μοιράζει δώρα στα παιδάκια )
• Λετονία: Ziemassvētku vecītis (" Πάπας χριστούγεννα")
• Λιχνενστάϊν: Christkind ( Χριστό-παιδο )
• Λιθουανία: Senis Šaltis ("Παγωμένος γέρος") ή Kalėdų Senelis (" Παππούς Χριστούγεννα")
• Ολλανδία και Φλαμανδία : Kerstman (άνθρωπος χριστούγεννα)
• Νορβηγία : Julenissen
• Πολωνία : Święty Mikołaj / Mikołaj (" Αγ. Νικόλαος") ή Gwiazdor .
• Πορτογαλία : Pai Natal ("πατέρας χριστούγεννα "); Menino Jesus ("Παιδί Χριστός")
• Ρουμανία : Moş Crăciun ("Πατέρας Χριστούγεννα"); Moş Niculae ("Πατέρας Νικόλαος")
• Ρωσία : Дед Мороз (Ded Moroz, "Παγωμένος Παππούς ")
• Σερβία : Дедa Мрaз / Deda Mraz (Ded Moroz, " Παγωμένος Παππούς")
• Ισπανία : Reyes Magos (Οι μάγοι με τα δώρα)
• Σουηδία: Jultomten
• Ελβετία: Christkind / Babbo Natale / Père Noël
• Αλβανία: Babagjyshi i Krishtlindjeve ("Παππούς Χριστούγεννα") ή Babadimri ("Παππούς χειμώνας")
• Τουρκία : Noel Baba (" πατέρας Χριστούγεννα")
• Ουκρανία : Svyatyy Mykolay ( Αγ. Νικόλαος )
• Ηνωμένο Βασίλειο ( Αγγλία κ.λ.π ): Santa Claus ( Αγ. Νικόλαος )
• Η.Π.Α : Santa Claus ή Kris Kringle ή Saint Nicholas ή Saint Nick Bραζιλία: Papai Noel ("Πατέρας Χριστούγεννα"); Os Três Reis Magos ("Οι τρείς Μάγοι")
• Χιλή : Viejito Pascuero (Παππούς Χριστούγεννα)
• Μεξικό : Santo Clós (Αγ. Νικόλαος); Niño Dios ("Παιδί Χριστός"); Los Reyes Magos (οι τρείς Μάγοι)
• Κολομβία: Papá Noel ("Μπαμπάς Χριστούγεννα")
• Ιαπωνία : サンタクロース (santakurosu)
• Χόνκ Κόνγκ : Santa Claus, Saint Nicholas, Father Christmas
• Νότια Αφρική: Sinterklaas; Father Christmas; Santa Claus
• Αίγυπτος : Papa Noel και 
• Εμπορικά πλέον παγκοσμίως ως απλά SANTA δηλ. Άγιος !

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ !!!

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής - μουσικολόγου Μέλους του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE