Το σπήλαιον της Γεννήσεως και το σπήλαιον του Πλάτωνα

Η γένεση του Φωτός της Γνώσεως και του Ήλιου της Δικαιοσύνης - Το σπήλαιον της Γεννήσεως και το σπήλαιον του Πλάτωνα γράφει ο Δημήτρης...

Η γένεση του Φωτός της Γνώσεως και του Ήλιου της Δικαιοσύνης - Το σπήλαιον της Γεννήσεως και το σπήλαιον του Πλάτωνα

γράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος

Το Χριστουγεννιάτικο Απολυτίκιο αναφέρει:

"Ἡ γέννησίς σου Χριστέ ὁ Θεός ἠμῶν, Ἀνέτειλε τῷ κόσμω,Τό φῶς τό τῆς γνώσεως,Ἐν αὐτή γάρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες,Ὑπό ἀστέρος ἐδιδάσκοντο,Σέ προσκυνεῖν τόν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης,Καί σέ γιγνώσκειν ἐξ’ ὕψους ἀνατολήν, Κύριε δόξα σοί."

Δηλαδή: Ανατέλλει το ΦΩΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ και ο ΗΛΙΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ !!! Πόσοι καταλαβαίνουμε το νόημα αυτό, ως νόημα των Χριστουγέννων και πόσοι άραγε το εφαρμόζουμε , ως άτομα και ως κοινωνία, - μέρες που είναι - , παλαιότερα πλαισιωμένοι από υλικά αγαθά αλλά με πνευματική κρίση και σήμερα μέσα σε κρίση υλικών και κυρίως πνευματικών αγαθών ;

Η ΓΝΩΣΗ και η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, είναι διαχρονικά ζητούμενα πανανθρώπινα αγαθά, ήδη από την εποχή του Πλατωνικού Σπηλαίου , την εμφάνιση του φωτός και το σπάσιμο των αλυσίδων της αμάθειας και στη συνέχεια με το χριστιανικό Σπήλαιο της Γεννήσεως. Πόσο μακριά είναι η σύγχρονη κοινωνία μας από αυτά ;

Οι διαχρονικές αυτές αξίες – και όχι μόνον -, δίδονταν από τους πνευματικούς και «υποψιασμένους» ανθρώπους, στην υπόλοιπη κοινωνία, με αλληγορία και απεικόνιση, ούτως ώστε να γίνουν κατανοητές οι έννοιες.

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν την αλληγορία με τους μύθους, αλλά και ο Ιησούς τις παραβολές , ενώ ο Ιωάννης Δαμασκηνός , ονόμαζε τις εικόνες ως : «Βιβλία των αγραμμάτων» , για να επι-κοινωνήσουν τις ανώτερες αξίες με τον κόσμο.

Ας δούμε λοιπόν το Πλατωνικό Σπήλαιον και το αγιογραφημένο Σπήλαιον της Γεννήσεως του Χριστού:

Στο έργο του Πολιτεία, ο Πλάτων περιλαμβάνει την αλληγορία του σπηλαίου, μέσα στο οποίο ζει μια ομάδα ανθρώπων, όλοι τους αλυσοδεμένοι σ’ έναν τοίχο, χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο, ούτε πίσω τους. Εκεί βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου. Οι εγκλεισμένη αυτή ομάδα , αρχίζει να ονομάζει τις σκιές και τα σχήματα που «βλέπει», με όρους και έννοιες, ενώ πιστεύει ότι οι σκιές είναι αληθινές, φτιάχνοντας έτσι έναν «αξιακό κώδικα», που τον θεωρεί βάση της ζωής της, χωρίς όμως αυτός να είναι όντως πραγματικός. Κάποιοι όμως από την ομάδα των περιορισμένων/ εγκλεισμένων, λύνονται και βγαίνουν από το σπήλαιο, όπου αντικρίζοντας τον Ήλιο, τυφλώνονται και φοβούμενοι επιστρέφουν πίσω. Συνεχίζει δε ο Πλάτων, λέγοντας πως όσοι αντέξουν και συνηθίσουν το φως του Ήλιου, θα δουν ότι αυτός συμβολίζει το Αγαθό, ενώ θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές, σκιές της αλήθειας και όχι η Α-ΛΗΘΕΙΑ. Ίσως κάποιοι σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω στο σπήλαιο, σκεπτόμενοι τους εγκλεισμένους/περιορισμένους της ομάδας τους. Όμως γυρνώντας πίσω στο σπήλαιο, δεν θα μπορούν να ξανασυνηθίσουν το σκοτάδι και προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την Α-ΛΗΘΕΙΑ, ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους. Ωστόσο, όσοι ελευθερώθηκαν και είδαν το ΦΩΣ, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω για να διδάξουν τους περιορισμένους. Από θρησκευτικής απόψεως, χωρίς Θεό/ΦΩΣ, οι άνθρωποι ζουν μέσα το σκοτάδι, αλλά με μια πιο ευρεία ερμηνεία, χωρίς Α-λήθεια/Φως/Γνώση ο άνθρωπος ζει μέσα στο σκοτάδι. Ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο εκφράζει τα "αισθητά πράγματα", που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, που πάντα μας εξαπατά, ενώ η έξοδος στον πραγματικό κόσμο με την όραση των αληθινών ιδεών υπό το φως του Ήλιου οδηγούν στην εναρμόνιση των τμημάτων της ψυχής, την ενδυνάμωση της λογικής μας και τελικά στην Αλήθεια/Γνώση, άρα απελευθέρωση και σπάσιμο των συμπλεγμάτων ( κόμπλεξ )- αλυσίδων, ατομικά και συλλογικά.

Σύμφωνα με τους ανά αιώνες αποσυμβολιστές, στο κείμενο του Πλάτωνα εντοπίζονται οι εξής συμβολισμοί, με πλήρη εικονοπλαστική δύναμη:

« Το Σπήλαιον, είναι η αισθητή πραγματικότητα, η πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι πεπαιδευμένοι ή οι φιλόσοφοι,

Οι δεσμώτες είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα,

Οι σκιές – ήχοι είναι τα είδωλα των πραγματικών όντων, τα απεικάσματα της πραγματικότητας, ο αισθητός κόσμος, που μας γίνεται αντιληπτός μέσω των αισθήσεων,

Οι αλυσίδες είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δεν μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. - Οι αλυσίδες μπορούν να θεωρηθούν και τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας, κυρίως με την προσήλωσή μας στα υλικά αγαθά που μας κρατούν μακριά από τη θέαση του αγαθού.

Ο φωτεινός κόσμος είναι ο εκτός του Σπηλαίου κόσμος και συμβολίζει την Αληθινή πραγματικότητα, ήτοι τον κόσμο των ιδεών που γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω της Νόησης,

Οι άνθρωποι που βρίσκονται στον φωτεινό κόσμο - τα αντικείμενα που μεταφέρουν - οι ήχοι, είναι τα αληθινά όντα, δηλ. οι ιδέες,

Το φως του ήλιου είναι η Ύψιστη Ιδέα του Αγαθού, τέλος

Η πορεία από το σπήλαιο προς την έξοδο συμβολίζει την πορεία του δεσμώτη από την άγνοια προς τη Γνώση, την απελευθέρωσή του, που σκοπό έχει την κατάκτηση της Γνώσης και της Α-λήθειας μέσω της νόησης και της παιδείας και, επομένως, τη μεταστροφή του ανθρώπου σε φιλόσοφο-βασιλέα ( εννοεί διοικητή, που μπορεί να αυτοδιοικηθεί και να διοικήσει Δίκαια ) . Εν κατακλείδι, έχοντας ο άνθρωπος αποκτήσει αυτά τα εφόδια θα μπορέσει να αφοσιωθεί πλήρως πλέον στο έργο της διοίκησης της Πολιτείας, που είναι και το ζητούμενο».

Στην απεικόνιση του Σπηλαίου της Γεννήσεως , αποτυπώνεται ο συμβολισμός της σκοτεινιάς της άγνοιας του προχριστιανικού κόσμου ( πλήρως αντιλαμβανόμενη από τον Πλάτωνα, σύμφωνα με τα παραπάνω ) και η γέννηση του φωτός της γνώσεως και της δικαιοσύνης, προσωποποιημένη στον Χριστό ( Κεχρισμένο που θα οδηγήσει τον κόσμο εκτός της σκοτεινιάς της αμάθειας του Σπηλαίου ).

Σύμφωνα με τον επίσημο αποσυμβολισμό της εκκλησίας:

«Η ΦΑΤΝΗ: Βρίσκεται στο κέντρο της εικόνας μέσα σ’ ένα μαύρο τριγωνικό σπήλαιο πού φανερώνει την σκοτεινιά του προχριστιανικού κόσμου, μέσα στον οποίο λάμπει το Θειο Βρέφος. Πίσω από τη Φάτνη βρίσκονται δύο ζώα ένα βόδι και ένα γαϊδουράκι.

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ: Φεγγοβολά μέσα στα λευκά σπάργανά Του. Όλοι οι λαοί Τον περίμεναν. Όλοι οι άνθρωποι, εκτός απ’ τον Ηρώδη ( συμβολίζει τον παλιό κόσμο), χαίρονται για τον ερχομό Του.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ: Στο κέντρο της εικόνας είναι και η Παναγία ξαπλωμένη. Η γυναίκα πού έφερε στον κόσμο τον Σωτήρα Του. Κουρασμένη από τη Γέννα και γι’ αυτό, ξαπλωμένη. Με σεβασμό, όμως, κοιτάζει το Θειο Βρέφος, πού γέννησε. Η παρουσία της εκεί, στο κέντρο της εικόνας, δείχνει πώς στο σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου, βοηθά και το ανθρώπινο γένος.

ΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ: Στο πάνω μέρος της εικόνας οι μισοί δοξολογούν το Θεό: «Δόξα στον ύψιστο Θεό και ειρήνη στη Γη και ευαρέσκεια στους ανθρώπους», ενώ οι άλλοι φέρνουν καλά νέα στους ποιμένες: «Γεννήθηκε για σας σήμερα σωτήρας».

ΟΙ ΜΑΓΟΙ : (δηλ. αστρολόγοι, βασιλιάδες και ιερείς): Στην άλλη μεριά της εικόνας είναι οι Μάγοι, άλλοτε πεζοί και άλλοτε πάνω σε καμήλες κρατώντας τα δώρα τούς έρχονται απ’ την Ανατολή για να προσκυνήσουν τον «νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων». Μπροστά τους είναι το Αστέρι, το μήνυμα πού στάλθηκε από τον Ουρανό για να τούς οδηγήσει στον αναμενόμενο Λυτρωτή.

Ο ΓΑΪΔΑΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΟΔΙ: Τα ζώα του στάβλου, πού με το χνώτο τους ζεσταίνουν τον Χριστό. Συμβολίζουν τους Ιουδαίους και τούς Εθνικούς, πού δεν είχαν γνωρίσει ακόμη τον Λόγο του Θεού. Το σκοτάδι της σπηλιάς συμβολίζει αυτή την άγνοια.

Ο ΙΩΣΗΦ: Βρίσκεται στο κάτω αριστερό μέρος, ως προστάτης της Παναγίας και του μικρού Χριστού. Ο «γέρος» δίπλα του είναι ο διάβολος πού τον βάζει σε σκέψεις για την αγνότητα της Μαριάμ, τέλος,

ΤΟ ΛΟΥΤΡΟ: Στο κάτω δεξί μέρος της εικόνας ζωγραφίζεται το πρώτο λουτρό. Δεν μαρτυρείται στα Ευαγγέλια , δηλώνει όμως ο αγιογράφος την ανθρώπινη φύση του Χριστού, που είχε τις απαιτήσεις της ανθρώπινης φύσης ».

Μετά τα παραπάνω , νομίζω ότι υπάρχει συμβολική και πνευματική σχέση αφύπνισης του Πλατωνικού Σπηλαίου με το Σπήλαιον της Γεννήσεως και τελικά συμβολίζεται η επιθυμητή και ζητούμενη Αναγέννηση, η γένεση του Φωτός της Γνώσεως της Α-ληθείας, του Ήλιου της Δικαιοσύνης και προτρέπεται το σπάσιμο των αλυσίδων που μας κρατούν εσωτερικά και εξωτερικά ως συμπλεγματικούς /κομπλεξικούς/ αλυσοδεμένους, τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό/κοινωνικό επίπεδο. Είθε ! Οι μέρες προσφέρονται !

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής - μουσικολόγου Μέλους του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE