O Πανηγυρικός λόγος για την 21η Μαρτίου 1821 από τον Ν.Μαγκαφά

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 από το ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΑΓΚΑΦΑ Εκπαιδευτικό, πρώην Γυμνασιάρχη και Δημοτικό Σύμβουλο του Δήμου Καλαβρύτων ...

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821

από το ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΑΓΚΑΦΑ

Εκπαιδευτικό, πρώην Γυμνασιάρχη και Δημοτικό Σύμβουλο του Δήμου Καλαβρύτων

από το ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΑΓΚΑΦΑ

Εκπαιδευτικό, πρώην Γυμνασιάρχη και Δημοτικό Σύμβουλο του Δήμου Καλαβρύτων

Αν ανατρέξει κανείς σε ένα σύγχρονο λεξικό προκειμένου να βρει τη σημασία της λέξης μοιρολατρία θα διαβάσει πως μοιρολατρία είναι η πίστη ότι η μοίρα καθορίζει τη ζωή κι ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ρυθμίσει την τύχη του. Θα διαβάσει επίσης ότι μοιρολάτρης θεωρείται ο άνθρωπος εκείνος που αφήνεται στη μοίρα του και συμβιβάζεται με παθητικότητα στα δύσκολα που του συμβαίνουν,

Κι αν πάλι επιχειρήσει κάποιος να βρει ιστορικά παραδείγματα μοιρολατρών θα βρει πολλά στην παγκόσμια ιστορία.Κανένα όμως παράδειγμα μοιρολάτρη δεθα συναντήσει ανάμεσα στους πρωταγωνιστές αυτής της μέρας και αυτού του χώρου 194 χρόνια πριν. Γιατί πραγματικά τα πρόσωπα που οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ως πρωτεργάτες της κήρυξης της επανάστασης του ‘21 σε αυτό τον αγιασμένο τόπο ήταν μορφές που δεν συμβιβάστηκαν με τη σκλαβιά, που δεν ανέχτηκαν να παραδοθούν σε μια πεισιθάνατη απραξία, αλλά διεκδίκησαν δυναμικά το ύψιστο αγαθό για τον ανθρώπινη ζωή και προκοπή, αυτό της ελευθερίας. Μάλιστα η διεκδίκησή τους αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία και αφαιρεί από αυτούς οποιαδήποτε υπόνοια μοιρολατρίας θα επιχειρούσε κανείς κακοπροαίρετα να τους προσάψει, αν αναλογιστούμε το αντίξοο γενικότερα κλίμα με το οποίο η κάθε πιθανή επαναστατική κίνηση είχε να αντιπαλέψει.

Βρισκόμασατε στην εποχή που στη διεθνή πολιτική σκηνή δεσπόζει το πνεύμα της Ιεράς Συμμαχίας, μιας συμαχίας που ένωνε όλα τα τότε μεγάλα πολυεθνικά κράτη της Ευρώπης (Πρωσία, Γαλλία, Αυστρία) με τη Ρωσία και η οποία είχε ως στόχο τη διατήρηση της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Κάθε εθνική ή άλλη εξέγερση αντιμετωπιζόταν αρνητικά από τις αυλές των ισχυρών χωρών της Ευρώπης. Έτσι τόσο ο Ουέλλιγκτον όσο και ο Μέττερνιχ θεωρούσαν τους Έλληνες ενοχλητικούς ταραξίες, ενώ ο τσάρος Αλέξανδρος αποκήρυξε τον Υψηλάντη ανοίγοντας το δρόμο στα τουρκικά στρατεύματα να εισέλθουν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Την ίδια ώρα οι ευρωπαϊκοί στόλοι δεν σέβονταν τους ελληνικούς ναυτικούς αποκλεισμούς των παραθαλάσσιων τουρκικών φρουρίων και ο Άγγλος πρόξενος στην Πάτρα Γκρην βοηθούσε απροκάλυπτα τους Τούρκους.

Σε ένα τόσο δυσμενές για την ελληνική υπόθεση κλίμα ξεκίνησε η Επανάσταση του ‘ 21 από αυτόν τον τόπο. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο κληρικός Αμβρόσιος Φραντζής και άλλοι που παραβρέθηκαν στη σύσκεψη της Βοστίτσας στα τέλη του Ιανουαρίου του 1821 βεβαιώνουν ότι ήταν ομόφωνη απόφαση της Φιλικής εταιρείας να ξεκινήσει η εξέγερση στο Μωριά μια μέρα με βαθύ συμβολισμό για τους Έλληνες, τη μέρα του Ευαγγελισμού. Με την επιλογή αυτή ήθελαν οι πρωτεργάτες να υπογραμμίσουν τη σύνδεση ελληνισμού και ορθοδοξίας και να επικαλεσθούν την ευλογία της Παναγιάς. Όμως μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς ο τόπος ήταν καζάνι που έβραζε κι έτσι η έκρηξη έγινε λίγες μέρες νωρίτερα από τν καθορισμένη ημερομηνία.

Από τις 13 του Μάρτη προύχοντες και αρχιερείς είχαν φτάσει στην Αγία Λαύρα . Εκεί πραγματοποιήθηκαν τρεις συσκέψεις . Στην πρώτη ο Ανδρέας Ζαϊμης θεωρώντας ανεπαρκείς τις ως εκείνη τη στιγμή προετοιμασίες ζήτησε περίσκεψη και τάχθηκε υπέρ της αναβολής της εξέγερσης. Στη δεύτερη που έγινε στις 15 Μαρτίου και στην τρίτη αμέσως μετά ο Ασημάκης Φωτήλας με υψηλούς τόνους αλλά και με επιχειρήματα και αγωνιστικό παλμό υποστηρίζει την άποψή του για άμεση κήρυξη της επανάστασης.

Κι ενώ οι συσκέψεις οδηγούσαν σε αδιέξοδο, φτάνουν από τα Σουδενά ο Αναγνώστης και ο Βασίλειος Πετμεζάς μαζί με τον Ασημάκη Σκαλτσά και κάποιους ακόμα φίλους τους με την ευκαιρία της εορτής του Αγίου Αλεξίου στις 17 Μαρτίου , που θα πανηγύριζε η μονή. Μαζί τους φέρνουν και την καθοριστική είδηση: ο Χονδρογιάννης είχε επιτεθεί στη θέση Χελωνοσπηλιά κατά της συνοδείας του Σεϊντή , του εισπράκτορα , σκοτώνοντας ένα μέλος της κι αρπάζοντας τα φορτία με τα χρήματα. Ο Χονδρογιάννης ήταν έμπιστος της οικογένειας Ζαϊμη και συγκεκριμένα άνθρωπος του Ανδρέα Ζαϊμη , ο οποίος είχε εγγυηθεί γι’ αυτόν στους Τούρκους το κεφάλι του. Η πληροφορία συγκλόνισε τους πάντες και προκάλεσε μεγάλη αμηχανία. Κανείς δεν μπορούσε να ερμηνεύσει το γεγονός γιατί κανείς δεν γνώριζε πως ο Χονδρογιάννης ήταν απλώς ο εκτελεστής και ο εμπνευστής ήταν ο γέρος Ασημάκης Ζαϊμης , ο οποίος με αυτή τη μεθόδευση θέλησε να δώσει τέρμα στις ταλαντεύσεις και στη διστακτικότητα των προκρίτων. Γνώριζε καλά με την πείρα και το ένστικτό του ότι μόνο ένα βίαιο γεγονός θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο της Επανάστασης και γι΄αυτό επινόησε το τέχνασμα του Χονδρογιάνννη.

Κι ενώ οι πρόκριτοι προσπαθούσαν ναερμηνεύσουν το γεγονός , φτάνει επιστολή για τον Ασημάκη Φωτήλα από τον Χονδρογιάννη, ο οποίος με συγκλονιστική ειλικρίνεια και απλότητα εξηγεί πως «δεν βάσταζεν» να βλέπει το ελληνικό χρήμα, το τόσο απαραίτητο για τον αγώνα του Έθνους να μεταφέρεται στα τουρκικά χέρια.

Ο Ζαϊμης τότε πήρε το λόγο και, όπως παραδίδεται , είπε μεταξύ άλλων: « Ενώ ημείς σκεπτόμεθα δια να εύρωμεν διέξοδον, ο λαός μας επρόλαβεν και εκήρυξεν την επανάστασιν. Είμεθα εκ τούτου υποχρεωμένοι να τον ακολουθήσωμεν. Πάσα άλλη οδός μας απεκόπη. Δεν μένει άλλο παρά η άμεσος κήρυξις της επαναστάσεως. Δεν μας χωρίζει πλέον καμία διαφωνία».

Ο λόγος του Ζαϊμη έδωσε τέλος στο δίλημμα και στις άκαρπες συζητήσεις. Ο αγώνας άρχιζε. Οι γενικές γραμμές καθορίστηκαν , οι κίνδυνοι συνυπολογίστηκαν, αλλά κρίθηκαν κατώτεροι από το πείσμα και τον πόθο της ελευθερίας. Η 18η Μαρτίου έδινε το σύνθημα.

Το μήνυμα μεταδόθηκε αστραπιαία σε όλες τις επαρχίες κι έτσι στις 21 Μαρτίου συγκεντρώθηκαν στην Αγία Λαύρα, όπως είχαν συμφωνήσει οι αρχηγοί Παναγιώτης Φωτήλας, Σωτήρης Χαραλάμπης, Νικόλαος Σολιώτης, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, Ιωάννης Παπαδόπουλος ή Μουρεογιάννης, Βασίλειος και Νικόλαος Πετμεζάς και άλλοι. Ακολούθησε δοξολογία μέσα σε ατμόσφαιρα κατανυκτικής μυσταγωγίας. Με το πέρας της δοξολογίας ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε το λάβαρο κι έδωσε το σύνθημα του αγώνα.

Με ενθουσιασμό η πομπή ξεκίνησε για τα Καλάβρυτα. Μπροστά πήγαινε ο διάκονος της μονής Γρηγόριος Ντόκος κρατώντας το Λάβαρο. Εθνικό πανηγύρι χαρακτηρίστηκε αυτή η πορεία. Το μεγαλειώδες σύνθημα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ , η προσμονή του Αγώνα, η προσδοκία της λύτρωσης φούντωνε τον ενθουσιασμό τους κι έκανε τη μαχητική ορμή τους ασυγκράτητη. Τα Καλάβρυτα πολιορκήθηκαν κι αναγκάστηκαν να παραδοθούν . Η τουρκική φρουρά αιχμαλωτίστηκε. Η σπίθα έγινε φωτιά , το καμίνι που έβραζε φούντωσε . Ο αγώνας ξεκίνησε.

Η Αγία Λαύραυπήρξε επίσης και κέντρο ανεφοδιασμού των πρώτων ελληνικών δυνάμεων, διαθέτοντας για το σκοπό αυτό τα όποια αποθέματα τροφίμων διέθετε μαζί με το σθένος του έμψυχου υλικού της.Κυρίως όμως, έμεινε γνωστή από τον κορυφαίο εθνικό συμβολισμό της ως εφαλτήριο του Αγώνα. Όταν τα γεγονότα στο μοναστήρι έφτασαν στην Κωνταντινούπολη προκλήθηκε άμεση αντίδραση από την Υψηλή Πύλη για να πτοήσει τους εξεγερμένους Έλληνες: Κρέμασαν τον πατριάρχη Γρηγόριο και σύμφωνα με την «απόφαση» έβαλαν στο στήθος του επιγραφή που έλεγε: « ήτο Μωραίτης και δεν επρόλαβε την Επανάστασιν εις την επαρχίαν Καλαβρύτων».

Να γιατί λοιπόν μόνο μοιρολάτρες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν οι Έλληνες που τόλμησαν κόντρα στην κοινή λογική και στα κελεύσματα της ορθολογισμού να επιχειρήσουν τον ξεσηκωμό. Αντιθέτως απέδειξαν ότι όταν οι λαοί αποφασίζουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους , αποφασίζουν να αρνηθούν προδιαγεγραμμένες και προκαθορισμένες μοίρες, αποφασίζουν να συγκρουστούν και με τους ισχυρότερούς τους ακόμα , τότε η Ιστορία δεν γράφεται ερήμην τους αλλά αυτοί κρατούν την πένα της στα χέρια τους.

Το μήνυμα του ξεσηκωμού του 1821 και του αγώνα που ακολούθησε είναι mutatis mutandis το ίδιο με το μήνυμα του αγώνα που καλούμαστε να δώσουμε οι Έλληνες σήμερα, σαφώς με όρους διαφορετικούς, αλλά εξίσου δύσκολους για μας και μέσα σε μια εξαιρετικά δυσμενή διεθνή συγκυρία και σε εξαιρετικά εχθρικό διεθνές κλίμα. Η σημερινή επέτειος βρίσκει τον τόπο μας σε μια από τις χειρότερες στιγμές της Ιστορίας του. Κι αν τότε κάπου αχνοχάραζε η προοπτική του λυτρωμού, σήμερα τα τραγικά αδιέξοδα μόνο σκοτάδι σωρεύουν.

Κι αυτό γιατί εμείς ανεχόμαστε να ζούμε μέσα στην ευτέλεια των πάντων, μέσα στην αδιάκοπη έκπτωση και ολίσθηση των αξιών , στην αποπλάνηση των συνειδήσεων . Απονευρώνουμε το πνεύμα μας και δεν αφήνουμε τα μηνύματα των προγόνων μας να φτάσουν σε μας ούτε μπαίνουμε στον κόπο να τα αποκρυπτογραφήσουμε . Έχουμε επί χρόνια πορευτεί και βαυκαλιστεί με την Εθνική ψευδαίσθηση ότι είμαστε περιούσιος λαός που προχωρεί ανέμελος προς το μέλλον, στεφανωμένος με τις δάφνες του παρελθόντος! Ποτέ όμως δεν φροντίσαμε αυτό το πράγματι ένδοξο παρελθόν να το αναδείξουμε , να το προστατεύσουμε και να το εντάξουμε, ως ζώσα πραγματικότητα συνέχειας και πρότυπο μίμησης στο σήμερα! Το μεταχειρισθήκαμε ως κληρονομιά μουσειακού είδους και όχι ως ανεξάντλητη πηγή πνευματικού και πολιτιστικού πλούτου, έμπνευσης και αέναης δημιουργικής προσπάθειας και προόδου του νεοελληνικού κράτους. Έτσι φτάσαμε εμείς οι σημερινοί Έλληνες να έχουμε μόνο το παρελθόν για να επικαλεστούμε, μόνο σε εκείνο να ανατρέχουμε γιατί μέσα στα σημερινά δύσκολα δεν φροντίσαμε να διαθέτουμε άλλο σταθερό έρμα για να μην κλυδωνιζόμαστε επικίνδυνα .

Όμως οι καιροί ου μενετοί. Η βελούδινη κατοχή της χώρας μας από τους κατ΄ όνομα αλληλέγγυους αλλά κατ΄ουσίαν επιδραμόντες πιστωτές μας δεν επιτρέπει αδιαφορία και εφησυχασμό. Με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, για να χρησιμοποιήσω πολιτικό όρο, πρέπει να καθίσουμε στα θρανία της εθνικής μας αυτογνωσίας. Να διδαχθούμε , να προσεγγίσουμε με κριτικό μάτι όλα τα γεγονότα της φυλής μας, Έτσι μόνο θα παραδειγματιστούμε και θα συνεχίσουμε την ιστορική μας πορεία . Διορθώνω: θα επαναχαράξουμε τη μελλοντική εθνική μας πορεία, γιατί αυτή που ακολουθούσαμε μέχρι τώρα έχει επικίνδυνα αποκλίνει, είναι ανάξια της ιστορικής παρουσίας του λαού μας, μας πληγώνει, μας εξουθενώνει και επιτρέπει στον οποιονδήποτε να κηλιδώνει ό,τι μεγάλο πρόσφερε διαχρονικά η Ελλάδα στην ανθρωπότητα.

Η απόκτηση της εθνικής μας αυτογνωσίας θα ξεχωρίσει το μύθο από τον ιστορικό ρεαλισμό, την πομπώδη αισθηματολογία , την κενόλογη εθνική ρητορεία από τον αληθινό πατριωτισμό. Θα καταδείξει τις γονιδιακές μας αντιφάσεις , αυτές που και τον Αγώνα του 21 στιγμάτισαν: τη γενναιότητα των λίγων ψυχωμένων και τη διστακτικότητα αρκετών βολεμένων, την ομόνοια των επιτυχιών και τη διχόνοια των αποτυχιών, τη ζηλοφθονία στο θρίαμβο και τον πανηγυρισμό στην ήττα. Όλα αυτά μαζι με τον κομματισμό, το διχασμό , τον παροπλισμό των άξιων, τη διοικητική ανικανότητα, που παραλίγο να σβήσουν τότε την επανάσταση και που δυστυχώς , επίκαιρα και σήμερα, στοιχειώνουν και δυναμιτίζουν την πολιτική ζωή της χώρας.

Γι΄ αυτό το νόημα της σημερινής επετείου ακούγεται πιο βαρυσήμαντο από ποτέ. Η σημερινή επέτειος διδάσκει ότι ένας λαός, όσο μικρός κι αν είναι, όταν έχει το δικιο με το μέρος του, μπορεί να αναμετρηθεί με αντιπάλους που φαντάζουν αήττητοι και να τα καταφέρει. Διδάσκει ακόμα ότι η ανυπακοή και η απειθαρχία στα προδιαγεγραμμένα μπορεί να γίνει το όχημα της προόδου, ότι η νέα συλλογικότητα μακριά από κραυγές , βία και φτηνό λαϊκισμό είναι η καινούργια πρόταση, πρόταση εξόδου από την οικονομική, πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική κρίση.

Αποδείχθηκε ιστορικά ότι οι απαίδευτοι και τραχείς ήρωες του 21 διέθεταν μέσα τους μεγαλύτερα αποθέματα από τις πανάρχαιες ελληνικές αξίες και πολύ πιο ισχυρές πολιτισμικές αντιστάσεις από εμάς τους μορφωμένους του 21ου αιώνα. Εκείνοι ανέσυραν αυτά τα πολιτιστικά αποθέματα και στηρίχτηκαν σε αυτά. Πάνω τους στερέωσαν γερά το σθένος της εκούσιας αδιαφορίας προς το θάνατο και έτσι απλά μεγαλούργησαν. Εμείς μετατρέπουμε τα δύσκολα που μας κυκλώνουν σε απελπισία, το απειλητικό κούνημα του δάχτυλου σε εθνική κατήφεια, τις δυσοίωνες προβλέψεις σε συντριπτική βεβαιότητα συμφοράς, σε εμφωλεύουσα μοιρολατρία.

Δεν είναι όμως αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα σήμερα. Η μοιρολατρία δεν χαρτογραφείται ως χαρακτηριστικό στο DNA των Ελλήνων. Εκείνο που απαιτείται είναι η επαναβεβαίωση και επανάκτηση της μεγάλης γεωπολιτικής και γεωοικονομικής ισχύος της Πατρίδος μας και η αυτοδύναμη αξιοποίηση της, χωρίς δεσμεύσεις και απαγορεύσεις ή υπαγορεύσεις από τρίτους. Μόνοι μας θα την πετύχουμε, όπως οι πρόγονοι μας, και ας τους είχαν ξεγραμμένους οι τότε ισχυροί της Ευρώπης, όπως μας έχουν ξεγραμμένους οι σημερινοί ισχυροί της παγκοσμιοποίησης . Κι εδώ δεν πρόκειται για χαμένο αγώνα, Γιατί η Ιστορία διδάσκει ότι οι μόνοι χαμένοι αγώνες είναι αυτοί που δεν δίνονται.

Θα τελειώσω με λόγια που δεν ανήκουν σε μενα, αλλά σε δυο μεγάλες προσωπικότητες. Ξεκινώ με τον Πουκεβίλ, το μεγάλο φιλέλληνα και διπλωμάτη που ζώντας από κοντά τον ελληνικό αγώνα κατέληξε στη διαπίστωση: οι Έλληνες είναι καταπληκτικοί στην συμφορά. Η φράση αυτή δεν αποτελεί ευχή για κανένα μας. Δεν επιδιώκουμε τη συμφορά για να αποδείξουμε πόσο καταπληκτικοί μπορούμε να είμαστε. Αν όμως η συμφορά προκύψει, όπως ακριβώς και την εποχή που διανύουμε, τότε πρέπει να βγάλουμε από μέσα μας όλα τα αποθέματα δυναμισμού για να μεγαλουργήσουμε. Η άλλη φράση ανήκει σε έναν πληθωρικό και αυθεντικό Έλληνα, το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Την παραθέτω ασχολίαστη, με την επλίδα να αποτελέσει για εμάς εθνική επιταγή «Εισ' Έλληνας; Τι προσκυνάς; Σήκω πάνω. Εμείς και στους Θεούς Ορθοί μιλούμε».

Καλάβρυτα 21 Μαρτίου 2015