γράφει ο Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας με τον γενικότερο τίτλο «στο κατώι του χρόνου», μια ιδέα του ε...

γράφει ο Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας με τον γενικότερο τίτλο «στο κατώι του χρόνου», μια ιδέα του εκλεκτού φίλου και διαχειριστή του ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ NEWS Νίκου Κυριαζή, με αφορμή την ομώνυμη φωτογραφία του επίσης εκλεκτού φίλου Αλέξη Λεχουρίτη, αναφερόμαστε σε είδη του σπιτιού και της νοικοκυράς (Γ΄ μέρος)

Ρόκα: Ξύλινη κατασκευή σε σχήμα «Φ», στην οποία έβαζαν τις τουλούπες μαλλιού για το (γ)νέσιμο και την παραγωγή κλωστής.

Η ρόκα, το πλεκτό και το κέντημα χαρακτήριζαν κάθε προκομμένη νοικοκυρά και, σίγουρα, αν ήταν κοπέλα, γινόταν και περιζήτητη νύφη. Γυναίκα που είχε τα χέρια ελεύθερα, π.χ. στο δρόμο, στη βοσκή του κοπαδιού, στη θαλπωρή του τζακιού, δεν την θεωρούσαν εργατική.

Εδώ ν’ αναφερθεί πως εκτός του σχήματος Φ, ως περισσότερο γνωστό στην περιοχή Καλαβρύτων, υπήρχαν κι άλλα σχέδια και σχήματα ρόκας. Όλα, σχεδόν, είχαν χαραγμένες διάφορες παραστάσεις από την αγροτική ζωή, τη μυθολογία, κλπ. Κατασκευαστής της ήταν, συνήθως, ο σύζυγος ή ο πατέρας της (γ)νέστρας.

Αξίζει να ειπωθεί, ακόμα, πως η νοικοκυρά που ήθελε ν’ αξιοποιήσει τις πολλές ώρες που έλειπε από το σπίτι της, έβαζε στη ρόκα δύο τουλούπες: μία στο δεξί και μία στο αριστερό μέρος του Φ. Αλλά και η απλή διχάλα μπορούσε να γίνει μια παραγωγική ρόκα στα χέρια της άξιας γυναίκας!

Διαβάστε περισσότερα για την επεξεργασία του μαλλιού εδώ:

http://www.kalavrytanews.com/2013/11/blog-post_24.html

για το νέσιμο εδώ:

http://www.kalavrytanews.com/2013/12/blog-post_1413.html

και για τον αργαλειό εδώ:

http://www.kalavrytanews.com/2013/12/blog-post_4147.html

Δρούγα ή αδράχτι: Ξύλινη βέργα, απαραίτητη στο (γ)νέσιμο και το πρώτο τύλιγμα του νήματος που σχηματίζεται.

Σφοντύλι: Ξύλινο ή και μεταλλικό αντικείμενο κυλινδρικού ή στρογγυλού σχήματος, με τρύπα στη μέση, που εφαρμόζει και στερεώνεται στη μια άκρη της δρούγας. Έτσι, βοηθάει σημαντικά τη νοικοκυρά να (γ)νέθει στριφτό, άρα περισσότερο ανθεκτικό, το μαλλί.

Στη γρήγορη περιστροφική κίνηση της δρούγας με το σφοντύλι στα έμπειρα χέρια, οφείλονται και διάφορες παροιμιώδεις φράσεις, όπως: «θα σου αστράψω ένα σφόντυλο» και «μου ’ρθε ο ουρανός σφοντύλι».

Όλα τα είναι εργαλεία της νοικοκυράς για το (γ)νέσιμο είναι γνωστά από την Ομηρική εποχή, που δεν άλλαξαν ούτε εγκαταλείφθηκαν, παρά μόνο τα τελευταία χρόνια. Το σφοντύλι, μάλιστα, το συναντάμε και πήλινο ή πέτρινο στα μουσεία.

Βελόνες πλεξίματος: Τα χέρια της άξιας νοικοκυράς δεν άδειαζαν ποτέ, όπως προαναφέραμε. Αν δεν έκαναν κάποια άλλη δουλειά, έπλεκαν, κένταγαν ή έ(γ)νεθαν! Ξεκουράζονταν μόνο στον ύπνο! Τα περισσότερο συνηθισμένα και απαραίτητα πλεκτά ήταν οι φανέλες, τα τσουράπια (μάλλινες κάλτσες), τα σκουφιά και τα γάντια.

Τραμπουζάνα: Δεν είναι άλλη από τη γνωστή μας γυάλινη νταμιτζάνα, απαραίτητη για τη μεταφορά και την αποθήκευση υγρών, π.χ. ούζου, λαδιού, ξυδιού, με ψάθινη ή άλλη επένδυση για προστασία.

Σοφράς: Κοντό, ελαφρύ στρογγυλό τραπέζι. Το είχαν σε κάποιο βοηθητικό χώρο και μόνο την ώρα που έτρωγαν έπαιρνε τη θέση του μπροστά στο τζάκι το χειμώνα ή σε οποιαδήποτε άλλη θέση που ήταν χώρος φαγητού το καλοκαίρι. Οι άνθρωποι κάθονταν σε σκαμνιά ή «χάμου», οκλαδόν.

Σκαμνί: Κάθισμα, τις περισσότερες φορές κατασκευασμένο από τον ίδιο το νοικοκύρη.

Μάσ(ι)α: Σίδερο με γωνία και πλατειά τριγωνική απόληξη, απαραίτητο στο τζάκι.

Λυχνάρι: Φωτιστικό μέσο που έκαιγε καθαρό (φωτιστικό) πετρέλαιο. Κάπνιζε πολύ, όμως, και γι’ αυτό έπρεπε να είναι σε μέρος που να μπορεί ο καπνός του να φεύγει από τον κλειστό χώρο του σπιτιού, π.χ. στο τζάκι. Ιδιαίτερα εύχρηστο και στα μαντριά στο βραδινό τάισμα, στις νυχτερινές γέννες, στη φροντίδα των νεογέννητων και των άρρωστων ζώων κλπ.

Λάμπα πετρελαίου: Το φωτιστικό πετρέλαιο ήταν η καύσιμη ύλη και της λάμπας. Αυτή, όμως, έφεγγε περισσότερο από το λυχνάρι, δεν κάπνιζε και μύριζε ελάχιστα. Δικαιολογημένα, λοιπόν, είχε θέση στα επισημότερα δωμάτια των σπιτιών, ως δείγμα πολιτισμού. Ήταν, ακόμα, και ο αχώριστος σύντροφός μας στο διάβασμα, στο γράψιμο και γενικά στην προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης ημέρας στο σχολείο.

Η καθαρή λάμπα καθρέφτιζε και την αξιοσύνη της νοικοκυράς. Μεγάλη προσοχή χρειαζόταν όταν έπρεπε να πλυθεί το πολύ λεπτό λαμπόγυαλο, γιατί η παραμικρή απροσεξία μπορεί να το έκανε κομμάτια και πού να βρισκόταν εύκολα άλλο!

Οι μεγάλες αποστάσεις που χώριζαν τους κατοίκους των χωριών μας από το κοντινότερο μονοπώλιο, που μόνο αυτό πωλούσε το φωτιστικό πετρέλαιο, επέβαλλαν αυστηρή οικονομία στο μαύρο χρυσό, τόσο για το λυχνάρι, όσο και στη λάμπα. Και βέβαια, η προσοχή μας πάντα μεγάλη, γιατί αν έπεφταν κάτω αναμμένα, φαντάζεται κανείς τις συνέπειες.

Φανάρι λαδιού: Έκαιγε με λάδι και φώτιζε ικανοποιητικά. Ιδιαίτερα χρήσιμο στις δουλειές της νύχτας έξω από το σπίτι, αφού η φλόγα του προστατευόταν πολύ καλά από τον αέρα και δεν έσβηνε. Ορισμένοι το χρησιμοποιούσαν και σαν καντήλι, στο σπίτι ή και στο νεκροταφείο. Ήταν γνωστό και με την ονομασία κλεφτοφάναρο.

Τέντζερης: Μαγειρικό σκεύος, ανάλογο της κατσαρόλας, αλλά χωρίς χερούλια και με χαρακτηριστικό καπάκι.

Αλουμινένια πιάτα: Τα σημερινά πορσελάνινα δεν τα εύρισκε κανείς εύκολα στα νοικοκυριά των χωριών μας, τόσο για λόγους οικονομίας, όσο και για λόγους ανθεκτικότητας.

Ζεμπερέκι: Παλιότερο πόμολο πόρτας.

Στατέρι ή Καντάρι: Όργανο ζύγισης. Καντάρι ήταν ακόμα και μέτρο βάρους, ίσο με σαράντα τέσσερις (44) οκάδες. Απ’ αυτό είχε επικρατήσει και η έκφραση «τρέλα καντάρια», που λεγόταν για άτομο με αποκλίνουσα συμπεριφορά!

Παλάντζα: Καντάρι με μεταλλικό δίσκο («πιάτο»), για το ζύγισμα μικρών ποσοτήτων ειδών, ιδιαίτερα χρήσιμο σε πλανόδιους εμπόρους.

Σαγάνι: Μεταλλικό, συνήθως χάλκινο σκεύος φαγητού που χρειάζεται τακτικό γάνωμα (επικασσιτέρωση), ανάλογο με μικρή ή μεσαία ρηχή σαλατιέρα.

Έχοντας καταγράψει ήδη τα σημαντικότερα εργαλεία και αντικείμενα του τσοπάνη και της νοικοκυράς, θα συνεχίσουμε και θα κλείσουμε το «κατώι του χρόνου» με αναφορά στα αγροτικά εργαλεία.

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.

ΠΑΤΗΣΤΕ ΓΙΑ ΜΕΓΕΝΘΥΣΗ