ΚΕΡΤΕΖΗ - Οι 19 εκκλησιές της Κέρτεζης και τα 10 κερτεζίτικα αγιονύμια

Ι. Ναός της Ζωοδόχου Πηγής Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα* www.tomtb.com Μπορεί νάναι απίστευτο, αλλά η παλιά καλαβρυτινή κωμόπολη ...

Ι. Ναός της Ζωοδόχου Πηγής

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
www.tomtb.com

Μπορεί νάναι απίστευτο, αλλά η παλιά καλαβρυτινή κωμόπολη και σημεριό μεγαλοχώρι Κέρτεζη μπορεί και να κατέχει πανελλήνιο ρεκόρ αριθμού εκκλησιών και αγιονυμίων στη χώρα μας.

Οι 16 από τις 19 εκκλησιές λειτουργούνται κάθε χρόνο, ενώ τα 2 ξωκκλήσια έχουν κάμποσα χρόνια να λειτουργηθούν. Τα τελευταία 15 χρόνια δυστυχώς δεν λειτουργεί και ο περιώνυμος βυζαντινός ναός στο Κοιμητήριο της «Κοίμησης της Θεοτόκου».

Οι οκτώ ναοί βρίσκονται μέσα στα όρια του χωριού και αντιστοιχούσαν σε συνοικίες,όπου στις αρχές του 20ου αιώνα είχαν δικό τους παπά, την οικογένεια του οποίου συντηρούσε το εκκλησίασμα και οι εργασίες του. Οι υπόλοιποι είναι διάσπαρτοι σε όλα τα σημεία του ορίζοντα των 27 τετρ. χιλιομέτρων των ορίων της Κέρτεζης και αποτελούν δωρεές πιστών*. Έχουν χτιστεί κάποιοι και πριν από τον 20ο αιώνα, οι περισσότεροι κατά τον 20ο και δύο τον 21ο αιώνα.

Τα περισσότερα αγιονύμια βρίσκονται στο βορρά και την Ανατολή του χωριού, ενώ μόνο τρία μέσα στον οικισμό. Για τα περισσότερα εξωκκλήσια και αγιονύμια έχουν κτιστείομόνυμα εικονοστάσια (δωρεές πιστών) στα όρια του κεντρικού δρόμου, ένα στον «Κάτω δρόμο» και ένα στο δρόμο που περνά από το «Κιόσι».

Ι) Οι εντός του χωριού Ιεροί Ναοί (κατά πιθανή σειρά παλαιότητας)

Α) Ι. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου (Κοιμητήριο), στην νοτιοανατολική απόληξη του χωριού. Παλαιός Πολιούχος, εξού και το γνωστό πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. Η Εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου φυλάσσεται προσκυνείται στον νέο πολιούχο. Παλαιότερα λειτουργούσε πολλές φορές, με ξχωριστές την εορτή των «Αγίων Πάντων» και τον Πασχάλιο εσπερινό της Αγάπης.

Ο μονόκλιτος σταυροειδής μετά τρούλου, με τρεις Παντοκράτορες και με νεότερη προσθήκη πρόναου, είναι κατάγραφος από αγιογραφίες. Θεωρείται ότι έχει κτιστεί πολύ πριν τον 18ο αιώνα μ. Χ., ενώ υάρχει και καταγραφή ότι είναι του 11ου αιώνα. Δεν έχει εικονοστάσι.

Β) Ι. Ναός Γέννησης της Θεοτόκου, νέος πολιούχος, δεσπόζει επί της επί της κεντρικής πλατείας με καμπαναριό και ρολόι, όπου τον συμπληρώνει υπεραιωνόβιος πλάτανος. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτέμβρη. Πρέπει να έχει κτιστεί τέλος του 19ου αιώνα και να ολοκληρώθηκε αρχές του 20ου. Δεν έχει εικονοστάσι.

Γ) Ι. Ναός του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου (Αη Γιάννης) στο Κεφαλόβρυσο, νοτιοδυτικά του χωριού, κοντά στην πλατεία του, όπου δεσπόζει έτερος υπεραιωνόβιος πλάτανος. Ο Ναός, που έχει απλή αρχιτεκτονική, λειτουργεί οπωσδήποτε κατά τη Γέννηση του Ιωάννη Προδρόμου (25 Μάη) και την Τρίτη του Πάσχα. Έχει ηλικία τουλάχιστον ενός αιώνα. Διαθέτει μικρό καμπαναριό. Δεν έχει εικονοστάσι.

Δ) Ι. Ναός της Αγ. Βαρβάρας στα βορειανατολικά του χωριού (η γειτονιά του υποφαινόμενου). Εορτάζει τουλάχιστον της Αγ. Βαρβάρας 4 Δεκέμβρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει) και την Τετάρτη του Πάσχα. Έχει ηλικία τουλάχιστον ενός αιώνα. Πιθανότατα στα μέσα του 20ου αιώνα έγινε προσθήκη προς νότο, πράγμα που είναι εμφανής από την αρχιτεκτινική του. Δεν έχει εικονοστάσι.

Ε) Ι. Ναός του Αγίου Τρύφωνα στα βόρεια του χωριού. Κτίστηκε προς το τέλος του 20ουαιώνα, με αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου. Η τοποθεσία ήταν ομώνυμο αγιονύμιο, με παλαιάς κοπής εικονοστάσι που σώζεται, αλλά με κάποιες φθορές. Δεσπόζουν μεγάλες πουρνάρες, που συνηθίζονταν για να προσφέουν ίσκιο στους προσκυνητές. Διαθέτει μικρό καμπαναριό. Εορτάζει τουλάχιστον του Αγ. Τρύφωνα 1 Φλεβάρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει) και την Πέμπτη της Αναλήψεως.

Στ) Ι. Ναός του Αγ. Δημητρίου νοτιοανατολικά του χωριού, στην περιοχή «γύφτικα», με απλή αρχιτεκτονική. Έχει κτιστεί τουλάχιστον πριν 100 χρόνια. Δεσπόζουν ακόμα ελάχιστα από τα αρκετά ψηλά κυπαρίσια του. Διαθέτει μικρό καμπαναριό. Εορτάζει τουλάχιστον του Αγ. Δημητρίου 26 Οκτώβρη και μερικές φορές την Πέμπτη της Πάσχα. Δεν έχει εικονοστάσι.

Ζ) Ι. Ναός του Αγ. Χαραλάμπους, νεότερο παρεκκλήσιο (τέλος του 20ου αιώνα), προσκολλημένο νότια του βυζαντινού ναού της «Κοίμησης της Θεοτόκου» στο Κοιμητήριο, με απλή αρχιτεκτονική. Εορτάζει του Αγ. Χαραλάμπους 10 Φλεβάρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει) και όποτε θέλουν οι πισυοί να λειτουργήσουν στο Κοιμητήριο, αφού ο βυζαντινός Ναός πλέον θέλει ειδική συντήρηση για να ξανα-λειτουργήσει. Δεν έχει εικονοστάσι.

Η) Ι. Ναός της Ευαγγελίστριας (Θεοτόκου) ακριβώς βόρεια του Ι. Ναού της Αγ. Βαρβάρας.Ο Ναός κτίστηκε λίγο μετά τις αρχές του 20ου αιώνα για να λειτουργούνται οι κερτεζίτες που έμειναν στο πατρώο (παλαιό ιουλιανό εορτολόγιο-ημερολόγιο). Μέχρι το 1954 ο ιερέας και το εκκλησίασμα αναφέρονταν στον κανικό Μητροπολίτη Καλαβρύτων (πρότυπο του Αγίου Όρους). Διαθέτει μεγάλο καμπαναριό. Δεν έχει εικονοστάσι.

Το 1954 για μια σειρά από λόγους σε Σύνοδο-Συνέλευση αποφασίστηκε με μεγάλη πλειοψηφία να ακολουθήσουν το νέο εορτολόγιο. Η μειοψηφία που απέμεινε κράτησε τον Ι. Ναό (ο δωρητής του ήταν στην μειοψηφία) αλλά σφραγίστηκε μετά από καταγγελία. Άνοιξε οριστικά στη Μεταπολίτευση (1974). Η «παλαιοημερολογίτικη» μειοψηφία ακολούθησε κατά καιρούς διάφορες παλαιοημερολογίτικες ελλαδικές εκκλησίες.

Απ΄ότι θυμάμαι, μέχρι το 1974 τους παραχωρούνταν από την «κανονική ενορία» ο Ι. Ναός της Αγ. Βαρβάρας ή ο Ι. Ναός των Αγ. Θεοδώρων για τις λειτουργικές τους ανάγκες. Πριν λίγα χρόνια μετετράπη σε Μετόχι σε μία απ’ αυτές, ενώ οι κερτεζίτες που το ακολουθούν είναι πλέον πολύ λίγοι.

ΙΙ) Οι εκτός του χωριού Ιεροί Ναοί – εξωκκλήσια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)

Α) Ι. Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Χριστού) -«Αγιά Σωτήρω»- στα δυτικά του «απανόκαμπου», κοντά στην «Νερομάννα». Πρόκειται για κτίσμα στα τέλη του 19ου αιώνα, πιθανότατα πάνω στα ερείπια εξωκκλησίου του Ι. Μετοχίου της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων, επ’ ονόματι του Αγ. Νικολάου της Μυσίας. Γι αυτό και βρίσκεται περικυκλωμένο από πολλές τεράστιες πουρνάρες.

Πανηγυρίζει σταθερά με μεγάλη προσέλευση προσκυνητών στις 6 Αυγούστου. Η προσέλευση γίνεται με τα πόδια και αυτοκίνητα (παλαιότερα με ζώα). Η ημέρα αυτή στο χωριό αποτελεί μεγάλη παραδοσιακή αργία. Δεν έχει εικονοστάσι.

Β) Ι. Ναός Αγ. Παντελεήμονα. Βρίσκεται βορειο-δυτικά, στην αρχή του «Απανόκαμπου» και πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου.

Πρόκειται για ναύδριο. Κτίστηκε στις αρχές του 21ου αιώνα. Δεν έχει εικονοστάσι.

Γ) Ι. Ναός Αγίας Τριάδος. Βρίσκεται νότιο-δυτικά, μέσα στο καστανόδασος στην περιοχή «Καλόγερος», δίπλα σε χείμαρρο. Πρόκειται για ναύδριο. Κτίστηκε στις αρχές του 21ουαιώνα.

Πανηγυρίζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος (έγινε πολύ σωστά διόρθωση, αφού τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε στις 23 Αυγούστου). Δεν έχει εικονοστάσι.

Δ) Ι. Ναός Αγ. Θεοδώρων. Βρίσκεται στα νοτιο-ανατολικά κοντινά χωράφια, νότια του Βουραϊκού ποταμού, στους πρόποδες του καστανόδασους. Έχει αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου και με νεότερη προσθήκη ημιυπαίθριου πρόναου. Έχει κτιστεί πριν τουλάχιστον 100 χρόνια στην περιοχή «Τσιρίκου Μύλος», σε σχετικά κοντινή απόσταση.

Σπάνια λειτουργεί τον Φλεβάρη στις διάφορες εορτές των Αγίων Θεοδώρων, λόγω σφοδρού ψύχους. Τα τελευταία χρόνια λειτουργει και παννηγυρίζει στις 27 Αυγούστου, του Αγ. Φανουρίου, αφού φέρει και την αντίστοιχη εικόνα του νεοφανούς Αγίου. Διαθέτει μικρό καμπαναριό. Έχει εικονοστάσι βορειοανατολικά, στον «Κάτω δρόμο».

Ε) Ι. Ναός Αγ. Γεωργίου. Έχει κτιστεί πριν τουλάχιστον 100 χρόνια στην περιοχή «Αμπέλια», βορειο-ανατολικά του χωριού και σε κοντινή απόσταση. Το ναύδριο, με αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου, πρόσφατα ανακαινίστηκε. Εορτάζει και πανηγυρίζει του Αγ. Γεωργίου 23 Απρίλη, που συχνά συμπίπτει με την Δευτέρα του Πάσχα. Έχει εικονοστάσι, νότια στον κεντρικό δρόμο. Η περιοχή πήρε το όνομα «Αηγιώργης».

Μετά τη θεία λειτουργία γίνεται αγώνας δρόμου για την «ευλογημένη» πασχαλιάτικη κουλούρα που αρχίζει με το χτύπημα της κεντρικής μεγάλης καμπάνας μετά το τέλος της πορείας του εκκλησιάσματος προς την κεντρική πλατεία. Εκεί καταφθάνουν και οι αθλητές (τελευταία και αθλήτριες), στέφονται όλοι, μοιράζεται η «κουλούρα» σε μικρά τεμάχια, άρχεται ο χορός από τον 1ο νικητή με τη συνοδία «πίπιζας».

Ο υποφαινόμενος την εποχή που ήταν μαθητής, υπήρξε μία φορά νικητής του αγώνα δρόμου, ο οποίος είναι ενός χιλιομέτρου όλος σε ανηφοριά…

Στ) Ι. Ναός του Σταυρού. Έχει ηλικία περίπου 100 ετών, χτισμένος πιο ανατολικά του Αγ. Γεωργίου, κοντά στο κεντρικό δρόμο. Η περιοχή πήρε το όνομα «Σταυρός».

Σπάνια εορτάζει στις 14 Σεπτέμβρη (της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού), αλλά λειτουργείται στις 21 Μάη, της εορτής Κωνσταντίνου και Ελένης (που βρήκαν τον Τίμιο Σταυρό). Δεν έχει εικονοστάσι.

Ζ) Ι. Ναός Κάτω Παναγιάς, χτισμένος στο ανατολικό άνοιγμα της στενόχωρης κοιλάδας του χωριού, στους πρόποδες του βουνού «Παναγιά», βόρεια της Ράχης Ρουμάνη, δίπλα στην νότια όχθη του Βουραϊκού. Έχει ηλικία περίπου 100 ετών με απλή αρχιτεκτονική. Η περιοχή πήρε το όνομα «Παναγιά».

Το βουνό «Παναγιά» αποτελεί παλαιότερο αγιονύμιο. Κάτω από το μεγάλο βράχο του βουνού πιθανολογείται παλαιοχριστιανική σκήτη. Τα τελευταία χρόνια δεν ενθυμούμαι να λειτουργεί. Έχει εικονοστάσι ακριβώς βόρεια στον κεντρικό δρόμο.

Η) Ι. Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Χτίστηκε την δεκαετία του 1960 και πρωτολειτούργησε την Παρασκευή του Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής, το 1967. Λειτούργησε την ίδια μέρα ελάχιστες φορές και έκτοτε έμεινε αλειτούργητος. Το ναύδριο έχει αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου.

Το ναύδριο δεσπόζει στην κορυφή του βραχου Παναγιά σε όλα τα γύρω χωριά και φυσικά από τον δημόσιο δρόμο Καλαβρύτων-Κλειτορίας-τριπόλεως. Τα τελευταία χρόνια πανηγυρίζει και με συμμετοχή του «Συλλόγου των εν Αθήναις Κερτεζιτών» στις 23 Αυγούστου, «Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου».

Τα τελευταία χρόνια ο εν λόγω Σύλλογος τον φωτίζει τα βράδια με προβολείς που προσφέρουν φως μέσω φωτοβολταϊκών. Το ανηφορικό μονοπάτι μέσα από τις καστανιές και τα πουρνάρια καθαρίζεται κάθε χρόνο, οπότε είναι πρόσφορο για προσκυνητές και τη νεολαία… Διαθέτει μικρό καμπαναριό.

Θ) Ι. Ναός του Χριστού. Χτίστηκε βορειανατολικά του χωριού, σε ένα πλάτωμα πάνωαπό την πλαγιά «Σενά», στο ίδιο σχεδόν οριζόντιο επίπεδο με την «Ζωοδόχο Πηγή», στο τέλος του 20ου αιώνα. Σπάνια λειτουργεί το εν λόγω ναύδριο, λόγω της δύσβατης οδού, ακόμα και για ζώα πλέον.

Ι) Ι. Ναός του Αγίου Νικολάου του εν Βουνένοις. Είναι χτισμένος νότια από την περιοχή«Αλώνια της Κέρτεζης» κοντά στην βόρεια όχθη του Βουραϊκού. Έχει ηλικία περίπου 100 ετών. Η περιοχή πήρε το όνομα «Αηνικόλας».

Έχει νεόκτιστο (σε αντικατάσταση παλαιοότερου) εικονοστάσι βορειοδυτικά του εξωκκλησιού, στη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου με το δρόμο για Καλλιφώνιο μέσω «Χαλιάδων». Εορτάζει στις 8 Μάη.

ΙΑ) Ο Ι. Ναός του Προφήτη Ηλία -Αηλιά-, στην ομόνυμη κορυφή, βορειοανατολικά του«Χριστού». Παρότι ο εν λόγω Ναός λειτουργείται μέχρι και πρόσφατα κυρίως από τους «Κουτελιώτες» στις 20 Ιούλη, αφού είναι χτισμένος μέσα στα δικά τους όρια, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι έχει και μια «κερρτεζίτικη» χροιά για τρεις λόγους: ι) Γιατί πολλοί παλιοί κερτεζίτες τσοπάνηδες που είχαν τα «γαλάρια» τους εκεί λειτουργιόντουσαν εκεί, ιι) Γιατί δεσπόζει στον «κερτεζίτικο κάμπο» και ιιι) Γιατί η περιοχή «Αηλιάς» είναι κερτεζίτικη…

ΙΙΙ) Τα εντός του χωριού αγιονύμια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)

Τα αγιονύμια αποτελούν περιοχές όπου πολύ παλαιότερα λειτουργούσαν ιεροί ναοί, σκήτες ή μοναστήρια και τα οποία έχουν καταστραφεί στο διάβα της ιστορίας…

Α) Άγιος Μόδεστος, βορειδυτικά του κεντρικού ναού, στην περιοχή «Παναγουρέικα». Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει σχετικό εικονοστάσι.

Β) Αγία Θεοδοσία, λίγα μέτρα ανατολικά του κεντρικού Ναού. Σε ειδικό χώρο δεσπόζει βόρεια του κεντρικού δρόμου εικονοστάσι.

Γ) Άγιος Αθανάσιος -Αηθανάσης- στα βορειοανατολικά όρια του χωριού, στην περιοχή «Κυπαρίσι». Πριν μερικές δεκαετίες χτίστηκε στη βρύση βόρεια του Κοιμητηρίου εικονοστάσι. Έτσι η ονομασία «Αηθανάσης» οριοθετείτει πλέον μέχρι το εν λόγω εικονοστάσι.

ΙV) Τα εκτός του χωριού αγιονύμια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)

Α) Αγία Αναστασία, βορειοδυτικά από τον απανόκαμπο, στην περιοχή Μονοδέντρι.Πρόκειται για κοίλωμα σε βράχο. Πιθανά να αποτελεί σκήτη του Ι. Μετοχίου του Σγ. Νικολάους της Αγ.Λαύρας που βρισκόταν στους πρόποδες του Μονοδεντρίου, στην «Νερομάννα». Δεν έχει εικονοστάσι.

Β) Αγιος Νικόλαος της Μυσίας, στην περιοχή «Νερομάννα». Το εν λόγω Ι. Μετόχι θεωρείται ότι καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1585. Το εξωκκλήσις της «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος», που βρίσκεται λίγο ψηλότερα πολύ πιθανά να χτ’ίστηκε πάνω σε ερείπια εξωκκλησίου του Μετοχίου. Στο χώρο δεσπόζουν μεγάλες πουρνάρες. Έχει απλό σιδερένιο εικονοστάσι.

Γ) Άγιος Μάμας -Αημάμας-, στους πρόποδες του όρους «Τρεις Γυναίκες» (Καλλιφώνια Όρη), βορειαοδυτικά της Κέρτεζης. Παραμένει το αγιονύμιο ως προσωνύμιο της περιοχής. Δεν έχει εικονοστάσι.

Δ) Άγιοι Σαράντα -Αη σαράντα- βόρεια της Κέρτεζης, δυτικά του παλαιού δρόμου Κέρτεζης – Κούτελης. Εκεί μέσα ωσάν σε σπήλαιο σώζεται κοίλωμα. Πιθανά να αποτελούσε σκήτη. Παραμένει το αγιονύμιο ως προσωνύμιο της περιοχής. Δεν έχει εικονοστάσι.

Ε) Αγία Μαρίνα, ανατολικά της περοχής «Εγγρέμενος», βόρεια του κάμπου και του κεντρικού δρόμου. Στην περιοχή υπάρχει σχετική διπλή πηγή. Ανατολικά της Αγίας Μαρίνας, στην περιοχή «Εξάμπελα», θεωρείται ότι υπήρχε αρχαία πόλη. Έχει περίβλεπτο εικονοστάσι, ακριβώς βόρεια του κεντρικού δρόμου.

Στ) Αγία Άννα -Αηνάνα- νοτιοανατολικά του απλωμένου κάμπου της Κέρτεζης, κοντά στην πηγή «Κιόσι», δίπλα στον παλαιό δρόμο Κέρτεζης – Πριολίθου. Δίπλα στην πηγή βρίσκεται και εικονοστάσι της Αγίας Άννας. Η ειδικής κατασκευής πηγή «Κιόσι» είναι στους πρόποδες τους ενετικού κάστρου της «Ντεσμένας».

Ζ) Αγιοι Ανάργυροι, στην περιοχή «Γραμματικού το σπίτι», βορειοανατολικά του μεγάλου κάμπου της Κέρτεζης. Το αγιονύμιο έχει πάυσει να αποτελεί και προσονύμιο της περιοχής, ίσως λόγω της διαμονής στο κατεδαφισμένο σπίτι του «Γραμματικού» της εποχής. Πάντως ακριβώς νότια του κεντρικού δρόμου υπάρχει σχετικό, αλλά απεριποίητο εικονοστάσι.

V) Σημειώσεις

Α) Τα στοιχεία τα έχω συλλέξει ο ίδιος, έχω όμως βοηθηθεί από παλαιούς κερτεζίτες, αλλά και από το βιβλίο «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» της συναδέλφου Γιούλας. Γ. Κωνσταντοπούλου, έκδ. 1999.

Β) Σιγά –σιγά, θέλω να ελπίζω, ότι θα ανέλθουν φωτογραφίες όλων των ιερών Ναών, των Αγιονυμίων και Εικονοστασίων.

*Γ) Αφού κάνω μια σχετική καταγραφή, ίσως καταφέρω να συγκεντρώσω όλα τα στοιχεία για τις δωρεές που έγιναν για κάθε εξωκκλήσι.

Δ) Το εν λόγω άρθρο το αφιερώνω τόσο στον αγαπημένο μου πατέρα Αντώνη, που εκδήμησε ειρηνικά και πλήρης ημερών στις 11-07-2015, όσο και στην πολυαγαπημένη μουμητέρα Γαρουφαλιά, που εκδήμησε στις 01-07-1975 και η οποία με έμαθε να σχετίζομαι λειτουργικά με τα «ιερά».

Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας

Κέρτεζη, 26-07-2015

www.tomtb.com