Συνθήκη των Βερσαλλιών: Το déjà vu μιας ταπεινωτικής συμφωνίας με τον Βαρουφάκη σε ρόλο Κέινς

Συνθήκη των Βερσαλλιών: Το déjà vu μιας ταπεινωτικής συμφωνίας που έφερε «ειρήνη» και δημιούργησε έναν πόλεμο, με τον Βαρουφάκη σε ρόλο Κέ...

Συνθήκη των Βερσαλλιών: Το déjà vu μιας ταπεινωτικής συμφωνίας που έφερε «ειρήνη» και δημιούργησε έναν πόλεμο, με τον Βαρουφάκη σε ρόλο Κέινς

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, αναφερόμενος στη συμφωνία για την Ελλάδα, έκανε λόγο για νέα «Συνθήκη των Βερσαλλιών». Ποια ήταν όμως αλήθεια, αυτή η Συνθήκη, ποιο ρόλο έπαιξε στον ρου της ιστορίας της ανθρωπότητας και πως σχετίζεται με τη σημερινή συμφωνία; Μια παρουσίαση-αναδρομή στην ιστορία του τότε και του σήμερα- λέγε με Γιάνη…

Γράφει ο Δημόκριτος Παπαλεξόπουλος

«Αυτό που έχουμε μπροστά μας είναι μία νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών", ήταν η καταληκτική φράση της δήλωσης με την οποία ο πρώην Υπ. Οικονομικών σχολίασε την συμφωνία με την οποία ο Αλέξης Τσίπρας επέστρεψε από τη Σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών.

Κατά το παραμύθι του βοσκού με τα πρόβατα, οι προηγηθείσες … «ατυχείς» δηλώσεις του πρώην Υπουργού, μοιραία καταδικάζουν και τις επόμενες, οι οποίες ενδεχομένως να εμπεριέχουν δόσεις αλήθειας.

Πριν λοιπόν, απορρίψουμε κάθε ομοιότητα με εκείνη τη Συνθήκη και το κατά πόσο οι Βρυξέλλες του 2015 θύμισαν τις Βερσαλλίες του 1919, ας κάνουμε μια αναδρομή στην Ευρώπη προ ενός αιώνα.

Αφού οι νικήτριες δυνάμεις συνέτριψαν τη Γερμανία στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισαν να καταστρώνουν τα σχέδιά τους για τη μεταπολεμική ρύθμιση της κατάστασης. Μόνο; Μα φυσικά όχι, αφού ο νικητής είναι αυτός που γράφει την ιστορία. Οι νικητές ήθελαν απεγνωσμένα ένα πράγμα: εκδίκηση. Υποκινούμενοι από την οργή των λαών τους για την απώλεια τόσων ανθρώπων στα χαρακώματα, επέβαλαν στον γερμανικό λαό αδυσώπητους οικονομικούς όρους με σκοπό όχι το χρήμα αλλά... την εκδίκηση. Ένιωθαν ηθική ανάγκη να τιμωρήσουν τους ηττημένους που είχαν ξεκινήσει τον δολοφονικότερο, έως τότε, πόλεμο στην ιστορία. Μια κίνηση η οποία έμελλε να περιγραφεί τέλεια από τη σοφή λαϊκή ρήση «βάζω τα χεράκια μου και βγάζω τα ματάκια μου». Άλλωστε το μίσος και τα εκδικητικά αισθήματα ανέκαθεν αποτελούσαν τους χειρότερους συμβούλους…

Μετά από έξι μήνες διαπραγματεύσεων στο Παρίσι, υπεγράφη το 1919 η συνθήκη ως συνέχεια της ανακωχής της 11ης Νοεμβρίου του 1918. Η πιο σημαντική διάταξη της συνθήκης, σύμφωνα με το άρθρο 231 (το επονομαζόμενο «άρθρο της πολεμικής ενοχής») όριζε ότι η Γερμανία ήταν αποκλειστικά υπεύθυνη για όλες τις «απώλειες και ζημίες» που είχαν υποστεί οι Σύμμαχοι στη διάρκεια του πολέμου και έθετε τη βάση των αποζημιώσεων.

Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους συμμάχους άρχισαν στις 18 Ιανουαρίου με τις Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία και Ρωσία να αποκλείονται από αυτές ενώ στο τέλος έμειναν μόνο Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες στο τραπέζι των διαβουλεύσεων. Η γερμανική κυβέρνηση έμαθε στις 29 Απριλίου τους όρους της ειρήνης, οι οποίοι εκτός από απώλεια εδαφών, την απώλεια όλων των αποικιών και τον περιορισμό των στρατιωτικών δυνάμεων της Γερμανίας, εμπεριείχαν και το θέμα των αποζημιώσεων. Στη Γερμανία η συνθήκη προκάλεσε σοκ και αισθήματα ταπείνωσης, γιατί πολλοί Γερμανοί θεωρούσαν άδικο να επωμιστεί μόνο η Γερμανία και οι σύμμαχοί της την ευθύνη για την έναρξη του πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν ένας «δυσχερής συμβιβασμός», όπως χαρακτηρίστηκε από τους περισσότερους ιστορικούς της εποχής.

Τον Ιανουάριο του 1921 το συνολικό ποσό που αποφασίστηκε από τη Διασυμμαχική Επιτροπή Αποζημιώσεων ορίστηκε στα 269 εκατομμύρια χρυσά μάρκα (2.970 χρυσά μάρκα αντιστοιχούσαν σε ένα γραμμάριο καθαρού χρυσού), περίπου £6.6 δισεκατομμύρια η $32 δισεκατομμύρια. Η Γερμανία θα έπρεπε να πληρώνει μέχρι το 1984. Αργότερα τον ίδιο χρόνο, το ποσό περιορίστηκε στα 132 δισεκατομμύρια μάρκα, όμως παρέμενε αστρονομικό για τους περισσότερους Γερμανούς παρατηρητές.

Δεν ήταν όμως μόνο οικονομική, εκείνη η τιμωρία. Η Γερμανία ουσιαστικά κατακερματίστηκε, με τους νικητές και ρυθμιστές της νέας τάξης πραγμάτων να «τσιμπολογούν» τμήματα των γερμανικών εδαφών.

Το Βέλγιο απέκτησε τις περιοχές Eupen και Malmedy ενώ η βιομηχανική περιοχή Saar τέθηκε υπό τη διοίκηση της Κοινωνίας των Εθνών για 15 χρόνια· και το Βόρειο Σλέσβιγκ ενσωματώθηκε στη Δανία. Επίσης, η περιοχή του Ρήνου αποστρατικοποιήθηκε.

Στην ανατολή, αποδόθηκαν στην Πολωνία τμήματα της Δυτικής Πρωσίας και Σιλεσίας από τη Γερμανία. Επιπλέον, στην Τσεχοσλοβακία παραχωρήθηκε η περιφέρεια Hultschin από τη Γερμανία: η μεγάλη γερμανική πόλη του Danzig ανακηρύχθηκε ελεύθερη πόλη υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών.

Το Memel, μια μικρή λωρίδα γης στην Ανατολική Πρωσία κατά μήκος της Βαλτικής Θάλασσας τέθηκε υπό τον έλεγχο της Λιθουανίας. Εκτός Ευρώπης, η Γερμανία έχασε όλες τις αποικίες της. Συνολικά, η Γερμανία παρέδωσε 13% του ευρωπαϊκού εδάφους της (περισσότερα από 27.000 τετραγωνικά μίλια) και το ένα δέκατο του πληθυσμού της (μεταξύ 6,5 και 7 εκατομμυρίων ανθρώπων).

Καθώς δεν επιτρεπόταν στη γερμανική αντιπροσωπεία να λάβει μέρος στις διαπραγματεύσεις, η Γερμανική κυβέρνηση δημοσίευσε έγγραφη διαμαρτυρία για τους, κατά τη γνώμη της, άδικους όρους, και σύντομα αποχώρησε από τις διεργασίες του συνεδρίου. Στις 20 Ιουνίου, δημιουργήθηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Καγκελάριο Γκούσταφ Μπάουερ, αφού παραιτήθηκε ο Φίλιπ Σάιντεμαν. Η Γερμανία τελικά συμφώνησε με τους όρους με 237 ψήφους υπέρ και 138 κατά στις 23 Ιουνίου του 1919.

Στις 28 Ιουνίου 1919 ο Χέρμαν Μύλλερ, ο νέος Γερμανός Υπουργός Εξωτερικών, και ο Υπουργός Μεταφορών, Γιοχάνες Μπελλ (Johannes Bell) συμφώνησαν να υπογράψουν τη Συνθήκη, που επικυρώθηκε από την Κοινωνία των Εθνών στις 10 Ιανουαρίου 1920.

Σε έναν πόλεμο ,όμως, δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Σε μια μεταπολεμική Ευρώπη που θύμιζε καμένη γη, οι νικητές παραμέρισαν την ανάγκη ανασυγκρότησης της ηπείρου, θολωμένοι έναντι εκείνων που θεώρησαν πως ευθύνονταν για τον προηγηθέντα αρμαγεδδώνα, και φρόντισαν να τους αφαιμάξουν.

Συγκλονιστικά είναι τα λόγια του Βρετανού Τζων Κέινς, ο οποίος βρέθηκε στην Συνδιάσκεψη Ειρήνης ως αναπληρωτής του Υπουργού Οικονομικών στο Ανώτατο Οικονομικό Συμβούλιο και μολονότι κατείχε επίσημη θέση, δεν είχε την εξουσία να παρέμβει άμεσα στα τεκταινόμενα.

Ο Κέινς θεωρούσε τη Συνδιάσκεψη ως "απερίσκεπτη διευθέτηση πολιτικών μνησικακιών με πλήρη αδιαφορία για το πιεστικό πρόβλημα των καιρών", κοινώς την αναγέννηση της Ευρώπης σ΄ένα ενιαίο και λειτουργικό σύνολο, δηλώνοντας:

"Το Συμβούλιο των Τεσσάρων δεν έδωσε καμμία σημασία σ΄ αυτά τα ζητήματα, καθώς άλλα είχαν στο νου τους: Ο Κλεμανσώ πως να συντρίψει την οικονομική ζωή του εχθρού του, ο Λόυντ Τζορτζ πως να κλείσει μια συμφωνία για να επιστρέψει με κάτι που θα γινόταν αποδεκτό για μια εβδομάδα, ο Πρόεδρος πως να μη κάνει τίποτε που δεν θα ήταν δίκαιο. Είναι εκπληκτικό το γεγονός, ότι τα θεμελιώδη προβλήματα μιας Ευρώπης που λιμοκτονούσε και διαλυόταν μπρος στα μάτια τους, ήταν το μόνο ζήτημα που δεν ήταν ικανό να διεγείρει το ενδιαφέρον των Τεσσάρων. Οι αποζημιώσεις ήταν η μόνη τους παρέκκλιση προ το χώρο της οικονομίας και τις προσέγγισαν σαν να ήταν πρόβλημα θεολογικό, πολιτικό, ψηφοθηρικό και, εν πάση περιπτώσει, από κάθε άλλη άποψη εκτός απ΄ αυτή που αφορούσε το οικονομικό μέλλον των Κρατών των οποίων το μέλλον διαχειρίζονταν.

Οι άνθρωποι δεν είναι πάντοτε διατεθειμένοι να πεθάνουν ήσυχα. Διότι η λιμοκτονία, που σε ορισμένους φέρνει λήθαργο και την ανημπόρια της απόγνωσης, σε άτομα διαφορετικού ταμπεραμέντου προξενεί τη νευρική αστάθεια της υστερίας και τρελή απόγνωση. Κι αυτοί στην απελπισία τους μπορεί να ανατρέψουν τα υπολείμματα οργάνωσης και να καταποντίσουν τον ίδιο τον πολτισμό στη προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν όπως μπορούν τις κυρίαρχες ανάγκες του ατόμου".

"Πρέπει να έχουν περάσει εβδομάδες χωρίς να έχω γράψει σε κανένα", έγραφε στη μητέρα του το 1919, "αλλά ήμουν εντελώς εξαντλημένος, εν μέρει από τη δουλειά και εν μέρει από την κατάθλιψη για τη μοχθηρία που με περιβάλλει. Ποτέ δεν έχω νιώσει τόσο δυστυχισμένος όσο τις περασμένες δύο-τρεις εβδομάδες. Η Συνθήκη ειρήνης είναι παράλογη και ανεφάρμοστη και δεν θα φέρει παρά δυστυχία".

Η κριτική που δέχθηκε η Συνθήκη των Βερσαλλιών έχει να κάνει με την καταστρατήγηση των διατάξεων και των όρων από τους νικητές. Καμία άλλη συνθήκη ή και απλό διπλωματικό έγγραφο στον κόσμο δεν υπέστη σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα τόσες μεταβολές, αναθεωρήσεις αλλά και αλλοιώσεις

Συγκεκριμένα το Ι μέρος αυτής μετεβλήθη λίγο αργότερα από τους Συμμάχους (της Αντάντ), προκειμένου να καταστεί δυνατή η εισδοχή της Γερμανίας στην Κοινωνία των Εθνών. Ακολούθως το V μέρος καταργήθηκε μονομερώς από την Γερμανία όταν ως κράτος - μέλος της ΚτΕ άρχισε τον επανεξοπλισμό της. Το VΙΙ μέρος ουδέποτε εφαρμόσθηκε σε όλη του την έκταση, όπως συνέβη και στη περίπτωση του Κάιζερ Γουλιέμου Β΄ όπου δεν καταδικάστηκε. Το δε VIII μέρος περί επανορθώσεων εγκαταλείφθηκε από τους ίδιους τους συμμάχους. Τα δε Χ και ΧΙ μέρη της εν λόγω συνθήκης που αφορούσε οικονομικούς όρους και αεροπλοΐα μετά από αρκετές αναθεωρήσεις - μεταβολές τελικά καταργήθηκαν από κοινού με τους συμμάχους στη μεγαλύτερη έκτασή τους. Το ΧΙΙ μέρος καταγγέλθηκε από την Γερμανία (μέλος της ΚτΕ) χωρίς καμία αντίδραση. Το XIV μέρος περί εγγυήσεων εγκαταλείφθηκε εξ αρχής από τους Συμμάχους προς εξασφάλιση του εμπορίου.

Τι ρόλο όμως, έπαιξε πραγματικά η Συνθήκη των Βερσαλλιών στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας; Ούτε λίγο ούτε πολύ, αποτέλεσε το «αυγό του φιδιού», ήταν το χέρι που έσπειρε στο ποτισμένο με μίσος απέναντι στην ανηλεή συμπεριφορά των νικητών, σπόρο του ναζισμού. Σε μια εξαθλιωμένη Γερμανία, ο Χίτλερ βρήκε το πρόσφορο έδαφος ώστε να μεταδώσει τις ιδέες του ναζισμού και του φασισμού, ιδέες που σαν φτιαγμένες από ανεξίτηλο μελάνι πότισαν ανεπανόρθωτα το μυαλό των ανθρώπων, αφού οι αρχές τους ταλανίζουν μέχρι σήμερα τις ανθρώπινες κοινωνίες και συστήματα.

Πέρα ωστόσο από το ιδεολογικό υπόβαθρο που δημιουργήθηκε, οι νικητές απέδειξαν την πλήρη απουσία οξυδέρκειας εκ μέρους τους… Στερώντας από μια βιομηχανική χώρα όπως η Γερμανία, τη δυνατότητα να εισάγει αγαθά από χώρες που κατείχαν τις πρώτες ύλες, όπως η Βρετανία και η Γαλλία, της έδωσαν την ευκαιρία να αποδυναμώσει άθελά της τις βιομηχανίες των νικητών! Οι «νικητές» θα δέχονταν το ισχυρό πλήγμα μια δεκαετία αργότερα, με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών να μετατρέπεται σε συνθήκη ικανή και αναγκαία για να πυροδοτήσει έναν πόλεμο… Έναν Παγκόσμιο Πόλεμο…

«Όποιος δεν γνωρίζει την ιστορία του, είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει», αναφωνούσαν με στόμφο οι καθηγητές σε μια προσπάθεια να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των μαθητών σχετικά με το εν λόγω μάθημα.

Η Ευρώπη, δρώντας σα να έχει δώσει για … ανακύκλωση βιβλία και τόμους ιστορίας, τείνει να επαναλάβει με μαθηματική ακρίβεια το λάθος του περασμένου αιώνα, με την Ελλάδα, να κατηγορείται αδίκως για μια κρίση που δε δημιούργησε, όπως κρίση δε δημιούργησε και η Γερμανία το 1929. 

Τότε, τα κράτη αναγκάστηκαν να μειώσουν τις δαπάνες ώστε να συμπιέσουν τα καλπάζοντα χρέη, οι μειώσεις αύξαναν την ανεργία και ελάττωναν τις επενδύσεις, ενώ τα έσοδα από τους φόρους έπαιρναν την κατιούσα. Μοιραία, η κάθε χώρα προχώρησε σε υποτιμήσεις και αποπληθωρισμό, ώστε να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της.

Ό,τι δηλαδή συμβαίνει περίπου και σήμερα. Ένας αιώνας γνώσεων, λαθών και εμπειριών, φαίνεται πως δεν έχει βγάλει σταγόνα αποστάγματος όσον αφορά το “know how” διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων, οι οποίες , για να είμαστε δίκαιοι είναι κάτι παραπάνω από «έκτακτες». Τα μέτρα και οι μηχανισμοί είναι ίδιοι, αμπαλαρισμένοι με νέους, μοδάτους χρηματοπιστωτικούς όρους…

Η κατάσταση είναι ίδια και το μόνο που έχει αλλάξει είναι τα ονόματα των όσων νομίζουν πως είναι οι «νικητές-τιμωροί» και του «ταπεινωμένου-ηττημένου».

Η Ελλάδα σαφώς δε διαθέτει ως χώρα το δυναμικό και το DNA να γεννήσει μια νέα ναζιστική λαίλαπα, χωρίς αυτό όμως, να σημαίνει πως η συμπεριφορά των εταίρων πρέπει να είναι τιμωρητικού χαρακτήρα. Η νέα συμφωνία δεν «μας σώζει από την πτώχευση» όπως αναφωνεί ο μέσος γερμανός πολίτης, αλλά κλωτσά τη Γηραιά Ήπειρο στον πισινό, στέλνοντάς την πολλά σκαλιά κάτω, πίσω σε εποχές του περασμένου αιώνα.

Παρόλη τη ζοφερή πραγματικότητα, η παρομοίωση του Βαρουφάκη κρύβει και μια αχτίδα αισιοδοξίας, που δεν είναι άλλη από το σχόλιο του Κέυνς για τη Συνθήκη των Βερσαλλιών: « Ίσως αποτελεί ιστορική αλήθεια ότι κανενός είδους κοινωνίας δεν αφανίζεται παρά μόνο εξ αιτίας δικών της επιλογών».

Όπως, όμως, οι Βάρβαροι του Καβάφη ήταν λανθασμένα η λύση, λανθασμένη είναι και η εντύπωση ότι οι σημερινοί "Βάρβαροι" αποτελούν την αποκλειστική αιτία των δεινών στα οποία έχουμε εκπέσει. Στον Έλληνα φταίει πρώτα και πάνω απ ' όλα ο ίδιος του ο εαυτός, χωρίς αυτό να απεκδύει τους Ευρωπαίους από το ιμάτιο της βαριάς ευθύνης που τους διακατέχει.

Πάντως, το μόνο που μπορεί να ειπωθεί αυτή τη στιγμή σχετικά με τους ηγέτες της Ευρώπης είναι πως «το δις εξαμαρτείν, ουκ ανδρός σοφού», κύριοι «εταίροι»…