Das UNTERNEHMEN KALAVRITA -11- Ο μύθος (;) του Αυστριακού σωτήρα - Οι Ευθύνες του ΕΛΑΣ

Ομάδα Ανταρτών του Ανεξαρτήτου Τάγματος Καλαβρύτων Δημ. Κατσίνης, Γεώργιος Πάσχος, Φ.Ζησιμόπουλος, Κ.Γλαράκης, Αν. Πλάτων, Ιωάννης Οικο...

Ομάδα Ανταρτών του Ανεξαρτήτου Τάγματος Καλαβρύτων
Δημ. Κατσίνης, Γεώργιος Πάσχος, Φ.Ζησιμόπουλος, Κ.Γλαράκης, Αν. Πλάτων, Ιωάννης Οικονόμου, Παν.Τσαβαλάς, Παν Σωτηρόπουλος, Κ. Γκίκας, Αν Παπανδρέου, Χρ.Φερλελής, Γ. Παπαβασιλόπουλος, Μέλιος Νίκος, Σπ. Σαμαρτζόπουλος, Ιωάννης Κατσικόπουλος, Λέων.Ροδόπουλος, Γ.Θανόπουλος, Κ.Νικολάου, Παν.Πόλκας, Κωνστ.Κουτσουρής και Παν. Παπαδημητρόπουλος

ΚΑΤΟΧΗ - ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

Εθνική - Διεθνής Ανασκόπηση

Απολογισμός - Διαπιστώσεις - Κρίσεις - Συμπεράσματα

DAS UNTERNEHMEN KALAVRITA

Αντίποινα ή Πολιτικό Έγκλημα

Προδημοσίευση βιβλίου Δημητρίου Κανελλόπουλου

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκεύαση απόδοσης του περιεχομένου της ιστορικής έρευνας με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφίσεως ή άλλο, χωρίς γραπτή άδεια του Ι.Α.Κ. (Ν 2121/1993

-11-

4.4. Ο μύθος (;) του Αυστριακού σωτήρα και η ιστορική αλήθεια

Διαπιστώσεις-κρίσεις

Σχετικά με αναφορές περί σωτήρα καλού Αυστριακού Στρατιώτη, ο οποίος άνοιξε τις πόρτες του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων κατά την αποφράδα ημέρα της Δευτέρας 13 Δεκεμβρίου 1943 και έσωσε τα έγκλειστα στο Δημοτικό Σχολείο γυναικόπαιδα με αποτέλεσμα να εκτελεστεί από τους κακούς Γερμανούς η ιστορική έρευνα για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας επισημαίνει τα εξής: Ο μύθος του δήθεν καλού Αυστριακού στρατιώτη δημιουργήθηκε λίγες ημέρες μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα, από την Ντέζη Χονδροδήμου, κόρη του Προέδρου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Πατρών Τραπεζίτη Χονδροδήμου. Βρήκε απήχηση στις μανάδες και τα παιδιά των Καλαβρύτων και πέρασε με μεθοδικότητα σαν χρονογράφημα και διαδόσεις. Ο καθηγητής Δημήτριος Καλδίρης, σε συνέλευση των Καλαβρυτινών Αθηνών ομολόγησε κυνικά ότι (...) η εκδοχή του καλού Αυστριακού στρατιώτη που άνοιξε την πόρτα του Σχολείου και σώθηκαν τα γυναικόπαιδα είναι κατασκευασμένος μύθος γιατί αυτό συμφέρει τους Καλαβρυτινούς.

Τα Γεγονότα: Ο δεκατριάχρονος τότε, Γεώργιος Δ. Δημόπουλος, Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος σήμερα, αυτόπτης μάρτυρας των τραγικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν το πρωϊνό εκείνο στο Δημοτικό Σχολείο, έχει καταθέσει σαν ιστορική έρευνα την προσωπική του εμπειρία, όπως την έζησε μαζί με τις Καλαβρυτινές Μανάδες και τα άλλα παιδιά. Γράφει, λοιπόν, ο Γιώργος τα εξής: «[...] Κι έτσι, ξημερώνει η τραγική εκείνη μέρα της 13ης Δεκεμβρίου του 1943, όπου αρχίζουν οι καμπάνες επίμονα να χτυπούν. Το Γερμανικό σχέδιο σε πλήρη εφαρμογή με τη γνωστή συνέχεια. Μετά από τη φωτιά που έβαλαν στο Σχολείο που μας είχαν κλείσει, γυναίκες και παιδιά, από δεκατριών ετών και άνω, όπου διεξήχθησαν σκηνές αλαλαγμού και αλλοφροσύνης τρέχοντας όλοι προς την έξοδο για να σωθούν, σκηνές απερίγραπτες. Ένα θέαμα που προκάλεσαν οι Γερμανοί, προκειμένου να παρακολουθήσουν και να διασκεδάσουν μ' αυτά που θα ακολουθούσαν, γιατί, βέβαια, δεν ήταν στις προθέσεις τους να μας κάψουν. Φυσικά, δε γνωρίζαμε εμείς αυτές τις προθέσεις. ΄Αλλος από παράθυρα, άλλος από πόρτες, βρεθήκαμε έξω από το Σχολείο ατενίζοντας όλους εκείνους που μόλις είχαν επιστρέψει από το μακάβριο έργο τους, την εκτέλεση όλου του ανδρικού πληθυσμού από δεκατριών και άνω, κραδαίνοντας τα μυδράλια που άχνιζαν από την πρόσφατη δράση τους. Αφού διασκορπιστήκαμε βαδίζοντας ασυναίσθητα, για πού; Δε ξέραμε. Σε μια πόλη φάντασμα, σε μια κόλαση φωτιάς και καπνών, τρόμου και αλαλαγμών, όπου προς το μεσημέρι από στόμα σε στόμα έφθανε το θλιβερό μαντάτο, αδιανόητο από ανθρώπινο λογισμό, ότι σκότωσαν όλους τους άνδρες και τα παιδιά στη Λάκκα του Καπή. Τότε κατευθυνθήκαμε όλοι μας προς τα εκεί, χωρίς κανείς να έχει συνειδητοποιήσει αυτό το μέγεθος, αυτή την εικόνα ή ακόμα να το έχει και πιστέψει. Ποιός έχει τέτοια καρδιά να ατενίσει κάτι τέτοιο ασύλληπτο; Εδώ και πάλι το Γ' Ράιχ σε όλο του το μεγαλείο! [... ] (...) Όσο για τον Αυστριακό που τάχα άνοιξε την πόρτα: ήμουν ο πρώτος που πέρασε την κεντρική σιδερένια πόρτα που ήταν και η έξοδος του περιβόλου του Σχολείου. Αυτή, λοιπόν, η πόρτα που λέγεται ότι άνοιξε κάποιος Αυστριακός στρατιώτης, αυτό σαφώς και μετά άκρας βεβαιότητος ομολογώ ότι ουδέποτε την έκλεισαν, έτσι ώστε, κανείς δεν την άνοιξε, ήταν απ' την είσοδο μας στο Σχολείο έως και την έξοδό μας από αυτό, διάπλατα ανοιγμένη. Άλλωστε, δεν εξυπηρετούσε τίποτε το κλείσιμό της. Κανένας Αυστριακός, αυτό είναι εντελώς ανυπόστατο και ανύπαρκτο. Αυτό είναι δεδομένο και ξεκάθαρο. ΄Οποιος τολμά να πει κάτι τέτοιο δεν είναι παρά ένας βέβηλος που παραποιεί τα γεγονότα. Κανένας οίκτος, ανύπαρκτο το έλεος, καμιά ανθρωπιά από κανέναν εκείνες τις ώρες. Αυτό είναι αμετάκλητο κι εδώ κλείνει οριστικά αυτό το θέμα, αν εννοεί κάποιος τις εσωτερικές πόρτες των αιθουσών κι αυτές το ίδιο, ούτε κλειδώθηκαν ούτε ξεκλειδώθηκαν. Είμαστε απ' τις τελευταίες οικογένειες που έφθανε στο Σχολείο με συνέπεια να μας οδηγή σουν σε μια αίθουσα κατάμεστη από γυναικόπαιδα και σταθήκαμε πίσω από την πόρτα της αίθουσας. Στο διάστημα της κράτησής μας χρειάστηκα τουαλέτα, ανοίγω την πόρτα που δεν ήταν κλειδωμένη, αλλά ήταν ένας στρατιώτης απ' έξω και με χειρονομίες του είπα και κατάλαβε, αφού πρώτα από το φόβο μου για να τον ευμενίσω, μην έχοντας κάτι άλλο, του έδωσα τα μύγδαλα και καρύδια που είχα στην τσέπη μου, που προηγουμένως είχα πάρει από το σπίτι μας όταν κατεβαίναμε για το Σχολείο. Κατέβηκα, από την πίσω πόρτα, την πέτρινη σκάλα και πήγα στις τουαλέτες που ήταν έξω στον περίβολο του Σχολείου. Γυρνώντας πήγα στην απέναντι αίθουσα απ' αυτή που ήμουν, αναζητώντας τον πατέρα μου, που τον είχαν χωριστά από εμάς, όπως όλους τους άνδρες, αφού δεν τα κατάφερα επέστρεψα στην αρχική αίθουσα. Βέβαια, αυτή η ελευθερία των κινήσεών μου ίσως οφείλεται σε οίκτο ή σε συμμαχία που άτυπα συνήψα με το στρατιώτη που του είχα δώσει τα μύγδαλα και με προθυμία πήρε. Μπαίνοντας μέσα άρχιζε μια μικρή ακόμα ανησυχία από ελάχιστο καπνό που άρχιζε να μυρίζει όλο και εντονότερα από διπλανά καιγόμενα κτήρια, ακούστηκε φωτιά... και τότε αυτόματα και ασυναίσθητα βρέθηκα έξω από την πόρτα, ενώ δεν με ακολούθησε κανείς, που αυτό σημαίνει η πόρτα ξανάκλεισε για κάποιο διάστημα; Πραγματικά δεν κατάλαβα τι έγινε. Τότε έντρομος βγήκα στο προαύλιο κατεβαίνοντας την ίδια πέτρινη σκάλα που προ ολίγου ανεβήκαμε και βγήκα στο προαύλιο του Σχολείου που έξω απ' αυτό είχαν φθάσει μερικοί Γερμανοί και παρακολουθούσαν το θέαμα, από την εκτέλεση που μόλις προ ολίγου είχαν αποπερατώσει το αποτρόπαιο έργο τους. Σκεφτό μουν ότι κάποιος θα με πυροβολήσει, εύκολο πράγμα, μετά από τόσους που είχαν σκοτώσει γιατί κι έναν ακόμα; Αυτό ήταν στην απόλυτη ευχέρειά τους, δεν έδιναν λόγο. Αυτό όμως δε συνέβη και αλλόφρων δεν έβλεπα τη σιδερένια εξωτερική πόρτα, αυτή που μπήκαμε, για να φύγω που ήταν διάπλατα ανοιχτή, και δίπλα Γερμανοί. Το αποφασίζω και την περνάω, στο μεταξύ σ' αυτά τα λεπτά κανείς δεν είχε βγει από το Σχολείο. Δεν είδα τον αλαλαγμό που επακολούθησε στην έξοδο των υπολοίπων, ούτε και τις φωνές του σπαραγμού τους άκουσα, γιατί περνώντας απ' το λαγκάδι που υπήρχε τότε και εντελώς ασυναίσθητα ήδη είχα φθάσει στο περιβόλι της Αφροδίτης Καράγιωργα, κρυμμένος σε κάτι βάτα κοντά στου Φίνταη. [...]

Πως σκηνοθετήθηκε ο Μύθος – Προπαγάνδα

Ο μύθος - προπαγάνδα για το σωτήρα Αυστριακό Στρατιώτη σκηνοθετήθηκε στην Πάτρα, από την ομάδα SOE 133, μαζί με την κατηγορία [...] ότι ο ΕΛΑΣ δεν τόλμησε και δεν υπερασπίστηκε τους Καλαβρυτινούς [...]. Συγκεκριμένα για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε η κόρη του Προέδρου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Πατρών [Χονδροδήμος], Ι8χρονη τότε Ντέζη Χονδροδήμου. Κατά την άνοδο στα πυρπολημένα Καλάβρυτα [15.12.1943], συμμετείχε η Ντέζη Χονδροδήμου, η οποία ήταν πράκτορας της SOE 133. Στη διανομή στις χήρες και στα ορφανά του συσσιτίου, η Ντέζη Χονδροδήμου πέρασε το μήνυμα [...] Βάσω (Κυριακοπούλου της οποίας ο άντρας Γεώργιος Κυριακόπουλος εκτελέστηκε στην ομαδική δολοφονία στη Ράχη του Καπή) έφερε μαύρη μπογιά γιατί το πένθος είναι βαρύ. Τι να γίνει όμως, οι άντρες μείνανε αβοήθητοι γιατί καμιά 500 αντάρτες που κοίταζαν την εκτέλεση από το Κάστρο δεν έριξαν ούτε μια τουφεκιά... Ευτυχώς που ο καλός Αυστριακός Στρατιώτης άνοιξε τις πόρτες του Σχολείου και σωθήκατε κι εσείς, γιατί τώρα θα είχατε την τύχη των αντρών σας [...]. Η προπαγανδιστική αυτή συμπόνια της Ντέζης έγινε ανάθεμα για τους Αντάρτες, και οι περισσότερες Καλαβρυτινές μανάδες καταριόντουσαν τους Αντάρτες για το κακό που έπαθαν και όχι τους Γερμανούς. Η πληροφορία αυτή μεταφέρθηκε και στην Ιωάννα Τσάτσου [γραμματέα τότε του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού], η οποία την συμπεριέλαβε στο βιβλίο της Φύλλα της Κατοχής. Σε προσωπική συνάντηση που είχε ο ιστορικός ερευνητής Δημήτρης Κανελλόπουλος στο σπίτι της [Κανάρη 6 Κολωνάκι, Αθήνα, Νοέμβριος 1993] Ντέζης [Δέσποινας] Χονδροδήμου, η Ντέζη αρνήθηκε να απαντήσει στο ερώτημα της ιστορικής έρευνας [...] πόθεν αποδεικνύεται η μη αντίσταση των Ανταρτών στη Σφαγή των Καλαβρύτων και στα περί σωτήρα Αυστριακού στρατιώτη [...] (βλ. και Βιβλίο Προσωπική Μαρτυρία, Δεκέμβριος 1943 - Οκτώβριος 1944) [σχετική και η μαρτυρία - συνέντευξη του Βασίλη Λάγιου στην ιστορική έρευνα].

Σχετικά με τον σωτήρα Αυστριακό στρατιώτη, χαρακτηριστική είναι η δήλωση του καθηγητή κ. Μίμη Καλδίρη (θύμα από τη Σφαγή των Καλαβρύτων) στη Γενική Συνέλευση των μελών της Ενώσεως Καλαβρυτινών Αθήνας [Απρίλιος 1989] ότι [...] τα περί σωτήρα Αυστριακού στρατιώτη είναι θρύλος πλαστός που τότε είχε κάποια σκοπιμότητα, τώρα πρέπει να αφαιρεθεί από το βιβλίο το κομμάτι περί Αυστριακού [...]. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Καλαβρύτων [1990] έκανε δεκτή την εισήγηση της κ. Κωνσταντοπούλου και απέρριψε κάθε ισχυρισμό περί του ρόλου Αυστριακού Στρατιώτη στη σωτηρία των γυναικόπαιδων κατά τον εγκλεισμό τους [13.12.1943] στο Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων. Η φήμη (μύθος) που επικράτησε ότι οι Αντάρτες αδράνησαν ή απέφυγαν να υπερασπιστούν τους συμπατριώτες τους, καθώς και η δήθεν φιλανθρωπία του Αυστριακού στρατιώτη να ανοίξει τις πόρτες του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων [13.12.1943] και έτσι να σωθούν τα έγκλειστα σ' αυτό γυναικόπαιδα, δυστυχώς επικρατεί και μέχρι σήμερα. Κάποτε, όμως, θα πρέπει να τελειώσει αυτή η σκόπιμη μυθοπλασία, γιατί η αληθινή ιστορία βασίζεται μόνο σε πραγματικά - αληθινά γεγονότα, τεκμηριωμένα και αυταπόδεικτα και όχι σε κάθε είδους προπαγάνδα και μύθους.

Η Γερμανική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση

για το σωτήρα Αυστριακό

Η Γερμανική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση [WDR] στις 09.12.1981 και 15.05.1982 αφιέρωσαν δύο εκπομπές για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα με τίτλο «Η Ξεχασμένη Σφαγή των Καλαβρύτων» και «Ιστορία σε Αντίφαση [σε σύγκρουση]». Στις εκπομπές αυτές αναφέρθηκε και ο μύθος του Αυστριακού Στρατιώτη. Ο έγκριτος Γερμανός Δημοσιογράφος Eberhe Rontolhs και ο Διευθυντής της WDR Erhard Kloss, σχολίασαν ως εξής την περίπτωση του Αυστριακού στρατιώτη: [...] Ακόμα και σήμερα μιλούν στα Καλάβρυτα για κείνον τον Αυστριακό στρατιώτη που άνοιξε την πόρτα στα κλεισμένα στο Σχολείο γυναικόπαιδα και που εκτελέστηκε, σύμφωνα με τους στρατιωτικούς νόμους, από τους δικούς του, λόγω παράβασης διαταγής. «Θέλουμε να τιμήσουμε αυτό τον άντρα, που στην ώρα της καταστροφής ήταν ο μοναδικός που έδειξε ανθρωπιά» μου είπαν στα Καλάβρυτα επανειλημμένα, «ίσως ένα μνημείο... Όμως ούτε ξέρουμε πώς λεγόταν - ούτε μια φωτογραφία του έχουμε». Αν εγώ μπορούσα να βρω κάτι στη Γερμανία για κείνον τον άντρα, ίσως τα παιδιά του. Για να το προεξοφλήσω: Η αναζήτηση μου έμεινε χωρίς αποτέλεσμα. Στα πολεμικά ημερολόγια της 117ης μεραρχίας καταδρομών, στα οποία καταγράφονται τόσο λεπτομερώς για την καταστροφή των Καλαβρύτων, των περιχώρων και των μοναστηριών, δεν αναφέρεται τίποτα για μια στρατιωτική εκτέλεση ενός μέλους των μονάδων Gnass, Juppe και Ebersberger. Ίσως συμβαίνει με τους «καλούς ανθρώπους των Καλαβρύτων» το ίδιο όπως με κείνον τον καλό γερμανό στρατιώτη, στον οποίο οι κάτοικοι του γιουγκοσλαβικού χωριού Smederevska Palanka έστησαν ένα μνημείο, γιατί πριν από 40 χρόνια λένε ότι αρνήθηκε να συνεργαστεί σε μια εκτέλεση ομήρων. Κι αυτός ο άντρας -οι πολίτες του Smederevska Palanka μπόρεσαν να εντοπίσουν το όνομά του, λεγόταν Γιόζεφ Σουλτς και καταγόταν από το Βούπερταλ- λένε ότι εκτελέστηκε από τους δικούς του ανθρώπους. Έρευνες της Κεντρικής Υπηρεσίας Τοπικής Δικαιοσύνης για τη διαφώτιση εθνικοσοσιαλιστικών εγκλημάτων στο Λούντβιγκσμπουργκ (Ludwigsburg) έδειξαν στο μεταξύ, ότι ο Josef Schulz ούτε καν ζούσε την μέρα της εκτέλεσης. Είχε χάσει τη ζωή του μία μέρα νωρίτερα σε μια επίθεση των ανταρτών. Όμως ακόμα και σήμερα στη Smederevska Palanka δεν πιστεύουν σ' αυτή την τεκμηριωμένη άποψη του θανάτου. Θέλουν να τον διατηρήσουν στη μνήμη τους σαν ένα δίκαιο ανάμεσα σε τόσους πολλούς απάνθρωπους. Έτσι και στα Καλάβρυτα πιστεύουν ακόμα πάρα πολλοί άνθρωποι σ' αυτόν τον ένα, που σαν ο μόνος έδειξε ανθρωπιά εκείνη τη μέρα του Δεκεμβρίου του 1943 και που την τιλήρωσε με το θάνατό του. Όπως είπα, δεν βρήκα κανένα στοιχείο, ότι η ιστορία αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από ένα θρύλο παρηγοριάς. Η αληθινή όμως ιστορία δεν γράφεται με μύθους αλλά με πραγματικά γεγονότα [...].

Η Βέρμαχτ για τους κακούς Γερμανούς και καλούς Αυστριακούς

To LXVIII Α.Κ. [Σώμα Στρατού] της Βέρμαχτ με σχετική διαταγή του διευκρινίζει ότι: [...] Μετά την προπαγάνδα της ομάδας SOE 133 περί κακών Γερμανών και καλών Αυστριακών στρατιωτών, με σκοπό να δημιουργήσει ρήγμα στη συνοχή της Βέρμαχτ, διευκρινίζεται ότι δεν υπάρχουν Γερμανοί και Αυστριακοί στρατιώτες αλλά ενιαίος Γερμανικός Στρατός του Γ' Ράιχ (Βέρμαχτ) ο οποίος μονολιθικά εκτελεί αυστηρά τις οδηγίες και αρχές που έχει καθιερώσει το OKW [...]. Επίσης ο Αρχηγός της Unternehmen Kalawryta στον απολογισμό του [29.12.1943] για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα αναφέρει ότι [...] όλοι οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώτες, εκτελούσαν με ακρίβεια και συνειδητά τις εντολές της Μεραρχίας και πέτυχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα [...].

Η σημερινή Γερμανία για το Ολοκαύτωμα

Ο διάσημος Γερμανός συγγραφέας - κοινωνιολόγος Ντανιέλ Τζόνα Γκολντχάγκεν στο βιβλίο του «Πρόθυμοι Δήμιοι: οι εκτελεστές του Χίτλερ - Οι καθημερινοί Γερμανοί και το Ολοκαύτωμα» ρητά αναφέρει ότι: [...] οι στρατιώτες της Βέρμαχτ κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σε όλα τα Ολοκαυτώματα του Γ' Ράιχ κατά του άμαχου πληθυσμού, Εβραϊκού και μη χαρακτήρα, από του ανωτέρου Στρατηγού μέχρι του τελευταίου απλού στρατιώτη εκτέλεσαν την αποστολή τους στις περιτττώσεις αυτές (Ολοκαυτώματα) συνειδητά και γνώριζαν πολύ καλά γιατί πυροβολούσαν άμαχους πολίτες. Στην Βέρμαχτ δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ Αυστρίας και Γερμανίας. Σε τέτοιες ανάλογες περιπτώσεις να επεμβαίνει αμέσως ο διοικητής της Μονάδος [... ].

Συμπέρασμα:

Ο μύθος του καλού Αυστριακού στρατιώτη ήταν και είναι μια καλοστημένη προπαγανδιστική μυθοπλασία, η οποία δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορική πραγματικότητα.

4.5. Ευθύνες του Πελοποννησιακού Γραφείου

Διαπιστώσεις – κρίσεις

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ – ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ

Ο Γραμματέας του Πελοποννησιακού Γραφείου [Κ.Κ.Ε.] Κώστας Γαμβέτας [Νίκος]

1. Ο Άρης Βελουχιώτης (Μάρτιος 1944) επέρριψε ευθύνες1 στο Πελοποννησιακό Γραφείο: (α) Γιατί δεν πήρε μια ξάστερη θέση στο θέμα των Καλαβρύτων. "...ήταν υποχρεωμένο σαν καθοδηγητικό όργανο και του Λαού και του ΕΛΑΣ να δώσει μια ξεκάθαρη γραμμή..." είπε χαρακτηριστικά ο Άρης. β) γιατί παραβίασε τις εντολές του Γενικού Στρατηγείου ΕΛΑΣ σύμφωνα με τις οποίες "...αιχμάλωτοι δεν υπάρχουν... εφόσον οι Γερμανοί δεν αναγνωρίζουν εμάς κι εμείς δεν αναγνωρίζουμε αυτούς. Μας επέβαλαν πόλεμο ανελέητο, οπότε είμαστε υποχρεωμένοι να συμμορφωθούμε με τους κανόνες που επέβαλαν αυτοί." Αυτό είναι και το μεγάλο σφάλμα στη Μάχη Ρωγών - Κερπινής.

2. Αναζητήθηκαν ευθύνες αλλά κουκουλώθηκαν. Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Υπεύθυνοι κατά τον Άρη, ήταν κατά 80% οι πολιτικές οργανώσεις του ΚΚΕ και το Πελοποννησιακό Γραφείο και κατά 20% ο ΕΛΑΣ.

3.Το Πελοποννησιακό Γραφείο δεν ενήργησε όπως έπρεπε να ενεργήσει. Ανεξάρτητα από την Κεντρική Επιτροπή, το καθήκον του ήταν να ειδοποιήσει τους κατοίκους των Καλαβρύτων και να τους πείσει να φύγουν για να σωθούν. Αν και γνώριζε το τραγικό αποτέλεσμα της ανεύθυνης πολιτικής του δεν έκανε τίποτα να το αποφύγει (ενδεχόμενος δόλος).

4. Το Πελοποννησιακό Γραφείο (ΚΚΕ) στην περίπτωση των αιχμαλώτων, πρόταξε το κομματικό και όχι το εθνικό συμφέρον. Είναι χαρακτηριστική η ομολογία του Μέλους του ΕΑΜ Αιγίου, Ανδρέα Παπαδημητρίου ο οποίος αποκάλυψε τη στιχομυθία που είχε στις 22.12.1943, με το γραμματέα του Πελοποννησιακού Γραφείου, Κώστα Γαμβέτα (Νίκο) και η οποία έχει ως εξής: "Ανδρέα, οι Γερμανοί κάνανε στα Καλάβρυτα εκείνο που είμαστε εμείς υποχρεω μένοι να κάνουμε κάποια ημέρα". Η μαρτυρία αυτή του Ανδρέα Παπαδημητρίου επιβε βαιώθηκε στον συγγραφέα και από τον εκπαιδευτικό Νικόλαο Ρηγόπουλο από το Καρνέσι Καλαβρύτων, ο οποίος το Φεβρουάριο του 1944, άκουσε ΕΛΑΣίτη να απαντά κατά τον ίδιο τρόπο σε ερώτηση του συνταγματάρχη του ΕΛΑΣ Σπύρου Σέβου για τα αίτια του Καλαβρυτινού Ολοκαυ τώματος, αλλά και από τις ομολογίες των συνεργατών του Τέννερ. Ο Ανδρέας Παπαδημητρίου συνεχίζει. (...) «Σήμερα ακόμα δεν θέλουν να απαντήσουν οι κύριοι αυτοί. Κίμωνα, η τελευταία κουβέντα όταν εχώρισα με το μακαρίτη το Γαμβέτα, στον ΄Αγιο Γεράσιμο, στο καλυβάκι που κρυβόταν, μου λέει: "Ανδρέα οι Γερμανοί κάνανε στα Καλάβρυτα εκείνο που είμαστε εμείς υποχρεωμένοι να κάνουμε κάποια ημέρα". Γιατί μου την είπε αυτή την κουβέντα; Ακόμα δεν μπορώ να δώσω την απάντηση. Ο Γραμματέας του Πελοποννησιακού Γραφείου, ο οποίος ήταν και άνθρωπος κοντά στα άλλα και όμως μου είπε αυτή την απάντηση. Του λέω: "Πού θα πάω εγώ τώρα; Τί θα λέω;". Λοιπόν τι θέλεις να λέμε τώρα. Εγώ δεν έχω κανένα συμφέρον, ούτε θα ζητήσω μισθούς, ούτε συντάξεις, γιατί δεν παίρνω μία, ούτε πρόκειται να πάρω. Αλλά οι ευθύνες, να καταμερίσουμε τις ευθύνες. Ο καθένας να τις πάρει. Να έχει το θάρρος να πάρει τις ευθύνες του. ΄Οπως εγώ μιλάω ξεκάθαρα και λέω αυτό, είπα. Μου καταλογίζετε ευθύνες; Να τις συζητήσουμε ευχαρίστως και αν έχω ευθύνες να πω μάλιστα, ευθύνομαι και εγώ. Εγώ όμως, νομίζω, ότι δεν ευθύνομαι. (...)

Οι αποφάσεις του ΕΛΑΣ

(...) ΄Οταν στις τέσσερις του Δεκέμβρη (1943), με πληροφόρησαν από το Στρατηγείο και το Φρουραρχείο Καλαβρύτων, πως από τις πόλεις της Κορίνθου, του ΄Αργους, Τρίπολης, Πύργου, Πάτρας και Αιγίου, Γερμανικές φάλαγγες προωθήθηκαν, με όλα τα μέσα, για την ορεινή περιοχή της Αχαΐας, συγκλίνοντας προς την επαρχία των Καλαβρύτων, ανησύχησα. ΄Ηρθαν ο Αχιλλέας με τον Αλέξανδρο και με είδαν, μιλήσαμε για τα μέτρα που έπρεπε να πάρουμε και καταλήξαμε σε ορισμένες αποφάσεις. Είχα τη γνώμη να χτυπήσουμε στην αρχή τις δυνάμεις που ανέβαιναν από την Αγιάλεια και τις οποίες ήλπιζα πως ήταν δυνατόν να τις ανατρέψουμε. Θα αποκτούσαμε την πρωτοβουλία. Γι’ αυτή τη δουλειά χρειαζόμαστε ενισχύσεις σε πυρομαχικά. Γι’ αυτό έστειλα εσπευσμένα στους ΄Αγγλους να μας κάνουν μερικές ρίψεις. Και υποσχέθηκαν πως θα τις ζητούσαν, αλλά δεν έγινε τίποτα μέχρι τέλους. Παρουσιάστηκε όμως, μια επιτροπή από τους προκρίτους της πόλης των Καλαβρύτων και μας εζήτησαν να μη δοθεί μάχη στην περιοχή, γιατί εάν επικρατούσαν τελικά οι Γερμανοί, θα είχε άσχημα αποτελέσματα για τον πληθυσμό της περιοχής τους. Από αυτό πιάστηκαν και τα άλλα δύο μέλη του Στρατηγείου και ματαιώθηκε η πρόταση η δική μου, να δοθεί μια μάχη στα γύρω της Κερπινής, με τα εχθρικά τμήματα του Αιγίου.2 ΄Υστερα απ’ αυτό δόθηκαν οδηγίες στα τμήματά μας να ελιχθούν στους ορεινούς όγκους του Χελμού και του Ερύμανθου και ορίστηκαν διοικητές για τα δύο συγκροτήματα ο Συνταγματάρχης Σπύρος Σέβος για τον Χελμό και ο αντισυνταγματάρχης Βλάσης Ανδρικόπουλος για τον Ερύμανθο. ΄Ολα τα τμήματα που θα ανέβαιναν σ’ αυτές τις περιοχές θα έμπαιναν κάτω από τις άμεσες διαταγές τους. Η ταξιαρχία δεν είχε ακόμη συγκροτηθεί. Μια άλλη πρόταση που έκαμα, να κινηθούν τα τμήματα της Νότιας Πελοποννήσου προς τη Βόρεια και να χτυπήσουν τις φρουρές στις πολιτείες της Κεντρικής Πελοποννήσου, όπως ήταν ελαττωμένες και εκείνη απερρίφθη από την πλειοψηφία του Στρατηγείου μας. Ο καιρός ήταν βελτιωμένος και χιόνια δεν είχαν αρχίσει να πέφτουν για να καλύψουν τους ορεινούς όγκους. ΄Εγινε και μια κινητοποίηση από τις οργανώσεις στους Εγγλέζους από τα γύρω χωριά και επήραν την απάντηση πως δεν είχαν τη διάθεση να κάνουν ρίψεις. Μου έστειλαν και ένα προσωπικό σημείωμα, για να συστήσω στους κατοίκους να μην επεμβαίνουν, γιατί μπορεί να τους γίνουν ζημιές στα χωράφια τους. Αυτοί οι ΄Αγγλοι, όπως έμαθα, πήγαν και μπήκαν σε μια περιοχή του χωριού μου (Λαπαναγοί), κρύφτηκαν και κόψανε επαφή με τα γύρω και δεν πέρασαν από αυτά εχθρικά τμήματα. Είχαν εκεχειρία μαζί τους. Με την σύμπτυξη των τμημάτων μας, έγιναν αρκετές μικροσυγκρούσεις σε διάφορα ντερβένια, χωσιές, αλλά δεν στάθηκαν ικανά για να ανατρέψουν την άνοδο των ισχυρών μηχανοκίνητων Τμημάτων του εχθρού. Τα άφθονα μέσα του πυρός στάθηκαν δυνατότερα από τα δικά μας. Είχαμε μετρημένες σφαίρες και από τους συμμάχους μας δεν περιμέναμε ενισχύσεις. Στα χωριά που μπαίνανε οι Γερμανοί, μάζευαν τους κατοίκους και διάφοροι ομιλητές, σε άπταιστο πια Ελληνική, τους μίλαγαν για την χρηστή διοίκηση των Γερμανών, που σαν ελευθερωτές ήρθαν στον τόπο μας, καταφέρονταν εναντίον μας, μας έλεγαν όλους πως επαλέψαμε για τον κομμουνισμό, πως θα χαλάγαμε την οικογένεια και τη θρησκεία, αν επικρατήσουμε κ.α. Φρόντιζαν μ’ αυτόν τον μπαμπούλα, να μας ξεκόψουν από το Λαό, να μη μας συμπαραστέκεται, να μη μας βοηθάει. Μάθαμε πως πολλοί από τους ομιλητές ήταν ντόπιοι φυγάδες, που έμεναν στις πολιτείες ή τους είχαν φέρει από την πρωτεύουσα οι Γερμανοί, μ’ αυτό το επάρατο έργο τους, που αργότερα ονομάστηκε Εθνικοφροσύνη. Πήγα μαζί με το Στρατηγείο στην Κέρτεζη και από εκεί περάσαμε από το Λιβάρτζι στην Αράχωβα, στις νότιες υπώρειες του Ερύμανθου. Επειδή είχαμε προσέξει από πρωτύτερα, ότι στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, σφίγγανε περισσότερο την περιοχή που σημειωνόταν η παρουσία του Στρατηγείου μας, αποφασίστηκε να βγούμε έξω από τον κλοιό και να πάμε προς την Ηλεία και, όπου βρίσκουμε ευκαιρίες, να χτυπήσουμε αυτά τα τμήματα που ανέβαιναν από τον Πύργο της Ηλείας. ΄Ηταν το ασθενέστερο γερμανικό τμήμα, μετά το τμήμα της Αιγιάλειας. Γι’ αυτή τη δουλειά πήραμε μαζί μας το Ανεξάρτητο Καλαβρύτων και βγήκαμε νύχτα από τον κλοιό προς την περιοχή της Πηνείας. Στην περιοχή αυτή, έμενε και ελισσόταν και το 3ο Τάγμα Ηλείας. ΄Ετσι είχανε μια γερή δύναμη. ΄Εγιναν σ’ αυτή την περιφέρεια διάφορες ζημιές στις γέφυρες, σ’ ολόκληρο το δίχτυ στις συγκοινωνίες, κάμποσες μικροσυγκρούσεις και εξαναγκάστηκε αυτό το εχθρικό τμήμα να αδρανήσει. ΄Ετσι, από εκείνη την πλευρά με την εμφάνισή μας, απαλλάχτηκε ο ορεινός όγκος από μια μεγάλη πίεση και εξασφαλίσαμε μια ανοιχτή πόρτα για επισιτισμό και επικοινωνία με τον κάμπο. ΄Υστερα από λίγες ημέρες, κάποιο βράδυ, έφυγε ο Αχιλλέας από κοντά μας για την Αθήνα, πήγε να κατατοπίσει την Κεντρική (ΚΚΕ) για όσα είδε και έκανε στον Μωρηά. Στη θέση του, πολιτικός ξαναρχόταν ο Κώστας Λασάνης».

Στις 20.11.1943 ο φρούραρχος Μαζέϊκων, Λοχαγός Μηχανικού, Σωτήρης Θεοδωρακόπου λος (Κριαράς), είτε από προαίσθηση, είτε από άλλες εσωτερικές πληροφορίες για τα επερχόμενα δραματικά γεγονότα, προτείνει στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ «... τη μετακίνηση των αιχμαλώτων σε άλλο σημείο εκτός από τη ζώνη του Επαναστατικού Κέντρου Καλαβρύτων...».3 Η πρόταση αυτή του φρουραρχείου Μαζέϊκων γίνεται γνωστή, κατά το γνωστό τρόπο (Μαντζουράνης) και έτσι η απάντηση του Αρχηγείου του ΕΛΑΣ είναι αρνητική.4 Ο επιτελάρχης του Αρχηγείου ΕΛΑΣ, αντισμήναρχος Πότης Μαντζουράνης έχει ενημερώσει τον ΄Αντριους και έχει ετοιμάσει αμέσως την απάντηση προς τον Θεοδωρακόπουλο ότι «... δεν είναι δυνατή προς το παρόν η απομάκρυνσις εκ της περιφερείας σας του στρατοπέδου αιχμαλώτων...»5. Ποιός νοιάζεται για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκείνο που προέχει είναι «... το ισοπέδωμα του Επαναστατικού Κέντρου Καλαβρύτων...» και επομένως μια τέτοια μετακίνηση των αιχμαλώτων εκτός των ορίων της περιοχής του «... χαλάει τα σχέδια και εξαφανίζει το άλλοθι για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα...».

Στις 4 Δεκεμβρίου 1943, αρχίζει η Επιχείρηση Καλάβρυτα. Η Βέρμαχτ βαδίζει προς το Επαναστατικό Κέντρο Καλαβρύτων από Πάτρα, Αίγιο, Τρίπολη, Κόρινθο και Πύργο. Την ίδια ημέρα, το Αρχηγείο του ΕΛΑΣ (Αλέξανδρος, Μίχος, Αχιλλέας) με τη συμμετοχή των ΄Αγγλων της SOE-133 (΄Αντονυ, Κάμπελ, Μακ Μάλεν), συσκέπτεται στα Καλάβρυτα σε συγγενικό σπίτι του σμηνάρχου Δ. Μίχου (οικία Μπαλαλά), που κατά σύμπτωση εκείνη την ημέρα βρίσκεται κρεβατωμένος γιατί έχει υψηλό πυρετό. Η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ ΕΛΑΣ και ΄Αγγλων για την αντιμετώπιση της Επιχείρησης Καλάβρυτα, δεν κρατά πολύ. Ο επιτελάρχης του ΕΛΑΣ Πότης Μαντζουράνης καταχωρεί, σαν αποτέλεσμα της σύσκεψης, στο «μπλοκ διαταγών» και καθ’ υπαγόρευση του ΄Αντριους «...χωρίσετε άπαντας τους γερμανούς αξιωματικούς – υπαξιωματικούς και στρατιώτες από τους τοιούτους των άλλων εθνικοτήτων και εκτελέσατε αυτούς...».

Ευθύνες του ΕΛΑΣ

Για τις ευθύνες του ΕΛΑΣ, χαρακτηριστικές είναι οι απόψεις δύο από τους πρωταγωνιστές της ΕΑΜικής αντίστασης.

1. Ο Αρχηγός του ΕΛΑΣ Β. Πελοποννήσου σμήναρχος Μίχος, έχει την εξής άποψη για τα αίτια που προκάλεσαν το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων: "Σαν πρωταρχική στάθηκε η εκμηδένιση ενός λόχου (Γερμανών) ορειβατών που έγινε στην περιοχή της Κερπινής στις 16 Οκτωβρίου (1943) από το αντίπαλο Τάγμα των Καλαβρύτων με Καλαβρυτινούς. Η σοσιαλαστικοποίηση της Πολιτειούλας σαν πρώτης ελευθερωμένης πόλης για τον Μωρηά. Η Ιστορία της, παληά και τωρινή. Ο σκοπός των εκκαθαριστικών που έγιναν με την αίτηση και την υπόδειξη αυτού του Τάγματος Αιγιάλειας. Κι αυτό έγινε για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων τους, που απέτυχε, γιατί είχαν εκτελεστεί κατά βάρβαρο τρόπο σε κάποια χαράδρα του Χελμού εκείνες τις ημέρες. Η ασφάλεια των αιχμαλώτων αυτών, που ανέρχονται γύρω στους εκατό, ανατέθηκε από τον διοικητή του 6ου Συντάγματος στον λοχαγό Χ. Στασινόπουλο. Δεν είχε απειληθεί από τα εχθρικά τμήματα για να σπεύσει να απαλλαγεί από την παρουσία τους. Ούτε πήρε όπως μάθαμε από πουθενά διαταγή να εκτελέσει αιχμαλώτους ο παραπάνω λοχαγός (Χρήστος Στασινόπουλος), είχε χάσει την ψυχραιμία του. Ακόμη μερικοί κακοί ΄Ελληνες έτρεξαν να οδηγήσουν τους Γερμανούς στον τόπο εκτέλεσης των αιχμαλώτων, ενώ αν δεν ανεφαίνετο ίχνος από αυτούς, θα γύριζαν στις βάσεις τους, δίχως να κάμουν αντίποινα. Επίσης ολέθριο ρόλο έπαιξαν και οι χιλιάδες οδηγοί των Γερμανικών Τμημάτων στην εκστρατεία τους αυτή. Αυτά και άλλα οδήγησαν στην καταστροφή. Και η ευπιστία στην Γερμανική ευψυχία δεν ωφέλησε. Γιατί ενώ πολλοί είχαν πάει στα χωριά, ξαναγύρισαν στην πόλη ύστερα από δυο-τρεις ημέρες γιατί πίστεψαν στα λόγια των Ελλήνων που ήξεραν την γερμανική σκέψη στις ομιλίες τους."

2. Ο Αρχίατρος του ΕΛΑΣ Ανδρέας Παυλόπουλος υποστηρίζει ότι στην περίπτωση της τραγωδίας των Καλαβρύτων το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπέπεσε στα ακόλουθα σοβαρά σφάλματα: "1.Παραβίασε τη γενική διαταγή του Αρχηγείου ΕΛΑΣ σύμφωνα με την οποία "...Γερμανοί αιχμάλωτοι δεν υπάρχουν" 2.Παγιδεύτηκε από τους Άγγλους στη Μάχη Ρωγών-Κερπινής, 3. Φέρθηκε επιπόλαια στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων από το Μητροπολίτη και την ομάδα Κωνστάντιου και φορτώθηκε έτσι την τραγωδία των Καλαβρύτων. 4.Τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αδράνησαν παντελώς και δεν έλαβαν μέτρα προστασίας των Καλαβρυτινών και των γύρω χωριών. 5.Αφήσαμε τους Άγγλους πράκτορες και τους συνεργάτες τους να διαβρώσουν εκ των έσω τον ΕΛΑΣ και να παγιδεύσουν την αντίσταση του Λαού.

Γιατί δεν πολέμησε ο ΕΛΑΣ;

Το ερώτημα αυτό περικλύει το εύλογο παράπονο του άμαχου πληθυσμού της περιφέρειας Καλαβρύτων. Με εξαίρεση την περίπτωση της σύγκρουσης Βέρμαχτ-ΕΛΑΣ στις 06.12.1943 στο Παγκράτι, η Βέρμαχτ από 05-15.12.1943 "αλώνιζε" κυριολεκτικά στην περιφέρεια Καλαβρύτων, πυρπολούσε, λεηλατούσε, δολοφονούσε αμάχους αθώους πολίτες χωρίς καμιά βοήθεια από την Αντίσταση - Εκκλησία - Πολιτεία.

Είναι γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ είχε καταρτίσει ένα πλάνο αντίστασης κατά της Βέρμαχτ και ειδικότερα στο τόξο υψώματα Κερπινής - Ρωγών - Δουμενών. Στις 06.12.1943 οι προύχοντες των Καλαβρύτων, με υπόδειξη του Στήβενς, ζήτησαν από τον ΕΛΑΣ να εγκαταλείψει την περιφέρεια Καλαβρύτων. Λεπτομερής ανάλυση στο σχετικό κεφάλαιο της ιστορικής έρευνας. Άσχετα αν οι συνθήκες για μια κατά πρόσωπο σύγκρουση ΕΛΑΣ-Βέρμαχτ κατά την διάρκεια της Επιχείρησης Καλάβρυτα ήταν άνισες, δεδομένου ότι βρίσκονταν σε εξέλιξη τρεις ταυτόχρονα επιχειρήσεις στο τόξο Κορίνθου-Χελμού, Βυτίνας-Μαζέϊκων-Πατρών-Καλαβρύτων και Αιγίου-Κερπινής-Ρωγών, ενώ τρία αεροδρόμια στον Άραξο, στο Άργος και στην Ανδραβίδα ήταν σε επιφυλακή για μία από αέρος επέμβαση, ο ΕΛΑΣ έπρεπε να ενεργήσει κάποιο αντιπε ρισπασμό, όπως πρότεινε στις 04.12.1943 ο Σμήναρχος Μίχος και θα έπρεπε να αμυνθεί μέχρις εσχάτων για την τιμή του και την παρακαταθήκη των Θερμοπυλών.

Εγκληματικό σφάλμα και η απόρριψη της πρότασης του Φρουραρχείου Μαζέϊκων (22.11.1943) να μεταφερθούν οι αιχμάλωτοι από τα Μαζέϊκα εκτός του τόξου της περιφέρειας Καλαβρύτων. Στην περίπτωση αυτή θα είχε εξουδετερωθεί το "άλοθι" των γερμανών και η αφορμή για την Επιχείρηση Καλάβρυτα την οποία βάπτισαν αντίποινα. Τεράστιες είναι και οι ευθύνες του Πελοποννησιακού Γραφείου (Κ.Κ.Ε.) το οποίο πρόταξε το κομματικό συμφέρον με πλήρη γνώση των ευθυνών του, που εγγίζουν τον ενδεχόμενο δόλο.

Χαρακτηριστική είναι και η διαταγή του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου για την πάταξη «κάθε αντίδρασης», η οποία έχει ως ακολούθως: Ε.Λ.Α.Σ. Ι Ταξιαρχία, ΙΙ/12ου Συν/τος. Προς όλες τις Οργανώσεις. Κατόπιν αποφάσεως όπως κτυπηθεί η αντίδρασις στέλνωμεν οδηγίες προς όλες τις οργανώσεις: Η αντίδρασις να κτυπηθεί κατά τον εξής τρόπον. α) Να συλληφθεί κάθε πρόσωπον οικογενείας που έχει ανθρώπους εις τα Τάγματα Ασφαλείας. β) Να συλληφθεί κάθε πρόσωπον που είναι έτοιμον να καταταγεί εις τα Τάγματα Ασφαλείας. γ) Να συλληφθεί κάθε πρόσωπον που κάνει αντιΕΑΜική προπαγάνδα. ΄Ολαι αι οργανώσεις να προβούν αμέσως εις συλλήψεις ενός ή και περισσοτέρων μελών εκ της οικογενείας των αντιδραστικών. Το Τάγμα δημιούργησε σε ασφαλές μέρος Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως. Η τροφοδοσία θα γίνεται εκ των ιδίων οικογενειών. Η οργάνωσις θα φροντίζει μετά την οριστικήν απόφασιν εγκλήσεως εις το Στρατόπεδον να παραλαμβάνει και τα ανάλογα τρόφημα για 1-2 μήνες. Χρειάζεται όμως προσοχή να εγκλεισθούν εις Στρατόπεδον εκείνοι που πράγματι μετέχουν ενεργά στην αντίδραση. Επίσης κάθε συλλαμβανόμενος θα συνοδεύεται με εκθέσεις της οργάνωσης του χωρίου και της Επαρχιακής Επιτροπής. Ε.Α.Μ. 2΄ Τάγματος 5.2.44. Δήμος Σφακιανός Ζαχαρίας.

Συμπεράσματα:

1) Η στάση του Πελοποννησιακού Γραφείου (Κ.Κ.Ε.) απέναντι στο Καλαβρυτινό διέπεται από κομματικό πάθος και στοιχειοθετεί το συμπέρασμα ότι η Επιχείρηση Καλάβρυτα είναι ένα απαίσιο πολιτικό έγκλημα. Η δήλωση Γαμβέτα (23.12.1943) στο στέλεχος του ΕΑΜ Ανδρέα Παπαδημητρίου, είναι κυνική και του προσάπτει την κατηγορία του ηθικού αυτουργού της σφαγής των Καλαβρύτων με το συστατικό του δόλου.

2) Ο ΕΛΑΣ αυτοπαγιδεύτηκε αφού στις τάξεις του εισχώρησαν πράκτορες και κατάσκοποι, όπως ο Μαντζουράνης, Λάγιος, Μουτούσης κ.α. Ο Αρχηγός του ΕΛΑΣ Β. Πελοποννήσου, σμήναρχος Δημήτριος Μίχος, έδωσε βάση και εμπιστοσύνη στους άνδρες της Med East Force 133, οι οποίοι και τον πρόδωσαν. Το Πελοποννησιακό Γραφείο αν και γνώριζε το αποτέλεσμα από την άρνηση ανταλλαγής των αιχμαλώτων, εντούτοις δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα.

4.6. Οι ευθύνες των τοπικών παραγόντων

Διαπιστώσεις - κρίσεις

Άφιξη της μάχιμης ομάδας Wolfinger στις 09.12.1943 στα Καλάβρυτα χωρίς να έλθει σε επαφή με τον εχθρό. Η Ορεινή Ομάδα από Λαπαναγούς μέσω Άνω Βλασίας προς Τριπόταμα. Άφιξη της μάχιμης ομάδας Ebersberger στο Βραχνί και στο Σούβαρδο ανατολικά των Καλαβρύτων. Επιτροπή Καλαβρυτινών αποτελούμενη από Χρήστο Παπανδρέου (πρόεδρος κοινότητας), Αντώνιο Οικονόμου (Γυμνασιάρχη), Αντώνη Δημόπουλο, καθηγητή, Δωρόθεο Παπαδημητρίου, Αρχιμανδρίτη, Θεόδωρο Παπαβασιλείου, εκπαιδευτικό και Δημήτριο Σαμψαρέλο, Διευθυντή της Εμπορικής Τράπεζας Καλαβρύτων, υποδέχονται την μονάδα ΙΙ/749 Jager Regiment κατά την εισβολή τους στα Καλάβρυτα με την προσφώνηση:

«Αξιότιμε κ. Διοικητά, οι κάτοικοι της πόλεως των Καλαβρύτων μετά των περιχώρων και του κλήρου, υποδέονται Υμάς μετά χαράς ευχόμενοι το καλώς ήλθατε. Πιστεύσατέ μας ότι όντως αισθανόμεθα εξαιρετικήν χαράν επί τη επανόδω του γερμανικού στρατού κατοχής, διότι είμεθα βέβαιοι ότι Σεις, όστις αυτήν την στιγμή αντιπροσωπεύετε μίαν χώραν την οποίαν εξαιρετικώς οι διανοούμενοι της ημετέρας χώρας εκτιμούν, Σεις, λέγω, θα κατανοήσετε τας σημαρινάς συνθήκας υφ' άς διατελεί η περιφέρειά μας και μετά συμπαθείας θα προσβλέψητε προς τον αναξιοπαθούντα πληθυσμόν της επαρχίας των Καλαβρύτων. Η χαρά μας καθίσταται έτι μεγαλύτερα, διότι αναλογιζόμεθα την αρίστην συμπεριφοράν του ακουσίως προ τριμήνου εγκαταλείψαντος την πόλιν μας Γερμανικού Στρατού Κατοχής. Να είσθε απολύτως βέβαιος, κ. Διοικητά, ότι ο φιλόνομος και φιλήσυχος λαός των Καλαβρύτων, εναντίον του οποίου ουδέν παράπονον πιστεύομεν ότι είχον και οι προ υμών διαμείναντες ενταύθα, θα δείξει την πλέον άψογον στάσιν και συμπεριφοράν έναντι Υμών, πρόθυμος εν ταύτη να εξυπηρετήσει Υμάς εις ό,τι είναι δυνατόν. Επί πλέον διαβεβαιούμεν Υμάς ότι αισθανόμεθα βαθύτατην λύπην δια τα καθ' Υμών εκ μέρους των ανταρτών λαμβάνοντα χώραν και μετ' αποτροπιασμού αποδοκιμάζομεν ως απάδοντα εις την ηθικήν. Περαίνων επιτραπήσω μοι να αναφωνήσω: Ζήτω η μεγάλη Γερμανία, Ζήτω η μικρά Ελλάς, αίτινες χώραι, η μεν κατά τους αρχαίους, η δε κατά τους νεωτέρους χρόνους, συνετέλεσαν εις τον εκπολιτισμόν της ανθρωπότητος.
Μετά τιμής
Η Επιτροπή της πόλεως Καλαβρύτων
Χρ. Παπανδρέου, Πρόεδρος Κοινότητος Αντ. Οικονόμου, Γυμνασιάρχης
Α. Δημόπουλος, Καθηγητής
Δωρόθεος Παπαδημητρίου, Αρχιμανδρίτης Θεοδ. Παπαβασιλείου, Πολ. Συνταξιούχος Δημ. Σαμψαρέλος, Δ/ντής Εμπ. τραπέζης»

Ταυτόσημη υποδοχή της Α.Α.116 Μάχιμης Μονάδας Αναγνωρίσεως έκαναν και προύχοντες Μαζέϊκων (07.12.1943), υποδεχόμενοι την Βέρμαχτ με κουραμπιέδες, μελομακάρονα - τσίπουρα και κρεμασμένα λευκά σεντόνια στα μπαλκόνια των Μαζιωτών, αλλά και με συνθήματα στους τοίχους των σπιτιών της πλατείας: «΄Ερχονται τ’ αδέρφια μας να πάρουν εκδίκηση» (06.12.1943). Αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι προύχοντες των Καλαβρύτων κατέθεσαν ενόρκως στην εξεταστική Επιτροπή Gromanm ότι η αποκλειστική ευθύνη για την τύχη των γερμανών αιχμαλώτων και για όλα τα κακά στην περιφέρεια Καλαβρύτων ευθύνεται μόνον η Αντίσταση. Ανάλυση του θέματος στο σχετικό κεφάλαιο της ιστορικής έρευνας.

Το βράδυ της ίδιας ημέρας της εκτελέσεως,6 κυκλοφόρησε ευρύτατα και είναι γεγονός, ότι κάποιοι που μετριούνται στα δάχτυλα της μίας χείρας από κοντινότατο χωριό, που δεν μπορώ να αναφέρω, αλλά είναι γνωστοί, λήστεψαν τους σκοτωμένους παίρνοντας τα ρολόγια τους, κοσμήματα, χρήματα. Ακόμα ειπώθηκε και το εξής τραγελαφικό, ότι τους έβγαλαν και τα χρυσά δόντια. Τους είδαν και τους γνώρισαν γυναίκες που το βράδυ εκείνο διανυκτέρευσαν στο νεκροταφείο αγκαλιά με τους νεκρούς τους, σύζυγο και παιδιά και αποδείχθηκε αληθινό, γιατί διαπίστωσαν πολλές γυναίκες ότι έλειπαν από τους νεκρούς τους που ήταν ακόμα άταφοι αυτά που προαναφέρω. Δεν θα αναφερθώ ευρύτερα και λεπτομερώς, γιατί όσο επεκτείνεστε αηδιάζεις τον άνθρωπο ακόμα και τον ίδιο σου τον εαυτό, που είσαι κι εσύ άνθρωπος. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 ως γνωστόν έγινε η εκτέλεση, την επομένη το βράδυ αργά οι πρώτοι που έφθασαν στα Καλάβρυτα οδοιπορικώς, γιατί βέβαια δεν υπήρχε ούτε ποδήλατο, με κίνδυνο για τη ζωή τους, μη γνωρίζοντας αν έφυγαν οι Γερμανοί και περπατώντας σ’ ένα αγνώριστο τοπίο μέσα στα χαλάσματα που ακόμα κάπνιζαν και άλλα καίγονταν και μέσα στα σκοτάδια φθάνουν και μας ξετρυπώνουν οι Κερτεζήδες Σαμαρτζόπουλος Τάκης και Μήτσος καθώς και ο Ηλίας Σκαμβούγερος, οι πρώτοι συγγενείς και ο τρίτος αδελφός της θείας μου της Βάσως Δημοπούλου κι αφού με αγωνία έμαθαν όσα συνέβησαν έβγαλαν τα τράστα απ’ τους ώμους τους που είχαν κουβαλήσει τρεις ώρες απ’ την Κέρτεζη και έδωσαν σε όλους όσους είμαστε τρυπωμένοι σ’ ένα χαμόσπιτο που είχε γλυτώσει από τη φωτιά, ψωμί, τυρί, ίσως και κάτι άλλο. ΄Ολα αυτά ήταν το μάννα εξ ουρανού. Την ίδια νύχτα αργά, έφυγαν για το χωριό τους, όπου διηγήθηκαν στους χωριανούς τα όσα φριχτά είδαν. Την άλλη μέρα ξανά ήλθαν και μας πήραν την οικογένεια της θείας μου και τη δική μας για να μας φιλοξενήσουν στα σπίτια τους στη Κέρτεζη, όλοι με τα πόδια, μικρά παιδιά, εμείς ράκη όπως είμαστε πώς να περπατήσουμε τρεις ώρες μέσα στη νύχτα. Στο δρόμο και όταν φθάσαμε στο μεγάλο γεφύρι, μας είπαν μη φοβηθείτε γιατί εδώ στο γεφύρι που θα περάσουμε είναι ένας σκοτωμένος. Πόσο τρομαχτικό τη νύχτα να βλέπεις τέτοιο θέαμα! Ο σκοτωμένος ήταν ο Καγιαφάς. Αφού τον προσπεράσαμε και βαδίζαμε νυσταγμένοι προς Κέρτεζη, βλέπουμε από μακριά του δρόμου το απόλυτο σκοτάδι και την άγρια ερημιά, ένα φως που ερχόταν στο δρόμο κατά εμάς, τι φόβος κι αυτός! Γερμανοί, κάποιος είπε από εμάς και αμέσως κρυφτήκαμε κάτω απ’ το δρόμο ενώ η καρδιά μας κόντευε να πεταχτεί. Φθάνει το φως δίπλα μας και ήταν ένα ποδηλάτης αντάρτης, ο οποίος μετέφερε κάποιο μήνυμα στους αντάρτες που ήσαν δεν γνωρίζω που. Στο μεταξύ μετά την αφήγηση των γεγονότων απ’ τους Σαρματζοπουλέους και τον Σκαμβούγερα, οι Κερτεζίτες οργανωμένα έφεραν, όπως έμαθα, ποσότητα ψωμιού, τυριού και το μοίρασαν σε πολλούς κατοίκους στην πλατεία. Δεν άκουσα άλλα χωριά να έπραξαν ό,τι οι Κερτεζίτες, εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων. Στη συνέχεια κατέφθασε ο Ερυθρός Σταυρός, με κουβέρτες, τρόφιμα και άλλα σε ικανοποιητικές ποσότητες. Ακόμα και συμπαράσταση. Πύκνωσαν οι διανομές ιματισμού και αλεύρων. Ακολούθησε η ΟΥΝΡΑ που κουβαλούσε με φορτηγά τα τρόφιμα ποιότητας, εκλεκτό κρέας σε μεγάλες κονσέρβες, κίτρινο τυρί, λουκάνικα, ακόμα και γλυκίσματα σε κονσέρβες ψαριών σε πακετάκια και μπισκότα και αυγά σε σκόνη όλα αρίστης ποιότητας, όλα αυτά συσκευασμένα σε χαρτοκιβώτια με την Αμερικανική σημαία και από κάτω δύο χέρια σε χειραψία βοηθείας και αλληλεγγύης. Ακολούθησε το πλήθος δεμάτων απ’ την Αμερική στους συγγενείς τους. Τα αντάρτικα συσσίτια με λίρες των Εγγλέζων που επιμελείτο ο Γιώργος Κανελλόπουλος (Γουτεμβέργιος), εντεταλμένος των ανταρτών και υπεύθυνος για τη λειτουργία των συσσιτίων. Η εκκλησία σαν σύνολο δεν θυμάμαι κάτι το ιδιαίτερο με βροντερό παρών, ίσως δεν είχε διοργανωθεί για κάτι τέτοιο, ίσως κάνω και λάθος, κρατώ μία επιφύλαξη γι’ αυτό. ΄Ολα αυτά συνέχισαν για πολλά χρόνια. Η παρουσία των ανταρτών μετά την εκτέλεση απ’ ότι θυμάμαι δεν υπήρχε συχνή, άλλωστε σε τι μπορούσαν να μας βοηθήσουν δοθέντος ότι πολύς κόσμος πίστευε ότι αν δεν γινόταν η μάχη με τους Γερμανούς στα βουνά της Κερπινής, αν δεν έριχναν τους τρεις τραυματίες πολέμου Γερμανούς στο πηγάδι στη θέση Ξυδιά των Καλαβρύτων κι αν ακόμα δεν εκτελούσαν τους ογδόντα αιχμαλώτους Γερμανούς στη θέση Μαγείρου κοντά στα Μαζέϊκα, μάλλον δεν θα γινόταν η εκτέλεση των Καλαβρύτων ή δεν θα γινόταν σ’ αυτή την έκταση. Η άλλη άποψη είναι ότι αν δεν υπήρχε αντίσταση των Γερμανοκρατουμένων χωρών μεταύ αυτών και η Ελλάδα είχε σαν Ευρωπάρχη τον Φύρερ και την Αρεία Φυλή. Σημειώνεται ότι η Αγγλική αποστολή χρηματοδότησε σχετική επιτροπή με 15.000 χρυσές λίρες για τις ανάγκες ολόκληρης της Επαρχίας Καλαβρύτων. Από το ποσό αυτό (15.000 λίρες), ποσό 550 μοιράστηκε στις χήρες των Καλαβρύτων και το υπόλοιπο ποσό των 14.450 λιρών εκκάλυψε άδηλους σκοπούς....
Συμπεράσματα: Στην κρίση των αναγνωστών.
---------------------------------
1.Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου, Μνημονικό Πρωτόκολλο Νο85, Αναμνήσεις Ανδρέα Παπαδημητρίου
2.Κατά τη σύσκεψη των Καλαβρύτων, στις 4 Δεκεμβρίου 1943, μεταξύ Αλέξανδρου – Μίχου – Αχιλλέα, στο συγγενικό σπίτι όπου ενοσηλεύετο ο σμήναρχος Μίχου και με τη συμμετοχή των ΄Αγγλων της Med East Force 133 ΄Αντριους, Κάμπελ, Μακ Μάλεν και με τις υποδείξεις τους, λήφθηκε η τελική απόφαση για την τύχη των Γερμανών αιχμαλώτων της Μάχης Ρωγών-Κερπινής. ΄Ετσι εκδόθηκε η κατωτέρω Διαταγή της ΙΙΙης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, προς το Φρουραρχείο Μαζέϊκων:  ΕΛΑΣ ΙΙΙ Μεραρχία Πελοποννήσου Ι Επιτελικό Γραφείο Ε.Π. 412. Προς το Φρουραρχείο Μαζέϊκων: Εις εκτέλεσιν των υπό των Γερμανών εκτελεσθέντων αθώων πολιτών εντελλόμεθα όπως εκ του στρατοπέδου αιχμαλώτων, χωρίσετε άπαντες τους Γερμανούς Αξιωματικούς – Υπαξιωματικούς και στρατιώτες από τους τοιιούτους των άλλων εθνικοτήτων και εκτελέσητε αυτούς. Φροντίσατε ίνα μη γίνει αντιληπτή η ενέργειά σας αυτή, αφενός μεν εκ μέρους των υπολοίπων κρατουμένων στρατιωτών εις τους οποίους πρέπει να μείνει η εντύπωσις, ότι οι υπό εκτέλεσιν πρόκειται να μεταφερθούν εις άλλο μέρος, όσον και εκ μέρους των πολιτών. Αναφέρατε εκτέλεσιν παρούσης. (Σ.Δ. 4.12.1943, ΙΙΙ Μεραρχία, Αλέξανδρος, Μίχος, Αχιλλέας). Ακριβές αντίγραφο το Α΄ Γραφείον (Τ.Δ.) Πότης Μαντζουράνης.
3.ΕΛΑΣ Φρουραρχείο Μαζέϊκων, η αριθ. 31/20.11.1943 αναφορά του προς ΙΙΙ  Μεραρχία ΕΛΑΣ Πελοποννήσου, με την οποία «... ζητά την απομάκρυνση των αιχμαλώτων εκτός της περιοχής του Επαναστατικού Κέντρου Καλαβρύτων...».
4.Ο Πότης Μαντζουράνης, σε σχετική συζήτηση με το συγγραφέα στο σπίτι του στη Λυκόβρυση Αττικής, του απεκάλυψε ότι η πρόταση του Φρουραρχείου Μαζέϊκων δεν τελεσφόρησε ύστερα από υπόδειξη του Αντριους
5.ΕΛΑΣ ΙΙΙη Μεραρχία Πελοποννήσου, Ι Επιτελικό Γραφείο, Αριθ. Πρωτ. 1774/Σ.Δ. 1.12.1943 απάντηση η οποία έχει ως εξής: Ε.Λ.Α.Σ. ΙΙΙ Μεραρχία Πελοποννήσου Ι Επιτελικό Γραφείο Αριθ. Πρωτ. 1774. Προς το Φρούραρχο Μαζέϊκων. Γνωρίζομεν υμίν επί της αριθ. 31/20.11.1943 αναφοράς σας, ότι δεν είναι δυνατή προς το παρόν η απομάκρυνσις εκ της περιφερείας σας, του στρατοπέδου αιχμαλώτων. Σ.Δ. 1.12.1943 (Δ. Μίχος – Α. Καλαματιανός). Ακριβές αντίγραφον το Α΄ Γραφείον (Τ.Δ.) Πότης Μαντζουράνης, κοινοποίησις: 1ον Γραφείον Τάγματος. 
6.Βλ. Ι.Α.Κ. Μνημονικό Πρωτόκολλο Νο 58. Ελληνικά Ντοκουμέντα. Εθνικιστική Πλευρά – Η κοινωνία των Καλαβρύτων –Η Ιταλική Κατοχή στα Καλάβρυτα. Βλέποντας τους αιχμαλώτους – Το αίνιγμα του Ψηλορείτη – Οι Γερμανοί μπαίνουν στα Καλάβρυτα (9.12.1943) – Η τελευταία νύχτα πριν την καταστροφή. Αδαμαντία Αγρίου: Οι Γερμανοί θα εκτελέσουν τον ανδρικό πληθυσμό. ΄Ολοι στο Σχολείο. Ο χωρισμός. Φωτιά... Φωτιά... Φωτιά. Ανοίχτε – Ανοίχτε – Ακούγοντας τη χαριστική βολή... Ο Κύριος δεν υπάρχει πια. Βαδίζοντας προς τον Γολγοθά. Με τα χέρια... με τα νύχια. Αρχίζει μία νέα ζωή. Οι αναμνήσεις του κ. Θεόδωρου. Τα αίτια της σφαγής. Σηκωθείτε... Σηκωθείτε... Λευτεριά. Θέσεις – Απόψεις της Κατίνας Πατσουράκη. 
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.......................