Das Unternehmen Kalavryta -18- Έτσι καταστρέψαμε τα Καλάβρυτα - Ομιλούν οι θύτες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ Η Επιχείρηση Καλάβρυτα – Das Unternehmen Kalawryta Έτσι καταστρέψαμε τα Καλάβρυτα Ομιλούν οι θύτες ‒ πρωταγωνιστές Προδημοσίευσ...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ

Η Επιχείρηση Καλάβρυτα – Das Unternehmen Kalawryta

Έτσι καταστρέψαμε τα Καλάβρυτα

Ομιλούν οι θύτες ‒ πρωταγωνιστές

Προδημοσίευση βιβλίου Δημητρίου Κανελλόπουλου

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκεύαση απόδοσης του περιεχομένου της ιστορικής έρευνας με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφίσεως ή άλλο, χωρίς γραπτή άδεια του Ι.Α.Κ. (Ν 2121/1993

-18- 

Η ιστορική έρευνα για την Επιχείρηση Καλάβρυτα δεν αρκέστηκε μόνο στην άντληση ντοκουμέντων και πληροφοριών-μαρτυριών μνήμης (προφορικής ιστορίας), μόνο στην πλευρά της Εθνικής Αντίστασης. Προσπάθησε και κατάφερε να έλθει σε επαφή και με τους θύτες-πρωταγωνιστές της άλλης πλευράς (Βέρμαχτ). ΄Ετσι σχηματίστηκε ολοκληρωμένη και αντικειμενική εικόνα όλων των παραμέτρων της Επιχείρησης Καλάβρυτα. Γιατί το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα δεν είναι ένα ιστορικό γεγονός τοπικού χαρακτήρα και δεν περιορίζεται μόνο στο τρίπτυχο αιχμάλωτοι-αντίποινα-αντεκδίκηση. Το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα είναι ένα βαρυ σήμαντο γεγονός του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με διεθνείς προεκτάσεις και επιπτώσεις. Στο κεφάλαιο αυτό, καταχωρούνται οι απόψεις και της άλλης πλευράς, δηλαδή των θυτών-πρωταγωνιστών της Βέρμαχτ, που συμμετείχαν αυτοπροσώπως στην Επιχείρηση Καλάβρυτα, από οποιοδήποτε πόστο, ηγετικό ή μέλους των στρατιωτικών μονάδων της Βέρμαχτ, που ανέλαβαν να διεκπεραιώσουν την ισοπέδωση του Επαναστατικού Αντιστασιακού Κέντρου Καλαβρύτων. Το κεφάλαιο φιλοξενεί και τις απόψεις των μαγικών μέσων ενημέρωσης από γερμανικής πλευράς (WDR-Τύπος). Τοιουτοτρόπως η εξαγωγή κρίσεων και συμπερασμάτων πληροί πλήρως την ιστορική δεοντολογία γιατί βασίζεται στα ντοκουμέντα και μαρτυρίες των θυτών και των θυμάτων και όχι σε μονόπλευρες υποκειμενικές απόψεις, βασιζόμενες και μύθους και μυθοπλασίες.1 

Με την Ια Ν. 0549/53/5.10.1943 Γενική Διαταγή της Διοίκησης LXVIII Α.Κ. της Βέρμαχτ [υπογραφή Felmy] αποφασίστηκαν τα εξής: […] γ) Τα εις την περιοχήν Πατρών προς το παρόν εγκατεστημένα τμήματα του I. Συντ. Τεθ. Γρεν. θα αντικατασταθούν από το 749 Jager Division /II το οποίον θα τροφοδοτηθεί με Ε-Μεταφοράν από Καλαμάτα. Οι μεταφορές θα γίνουν έτσι ώστε να φθάσει πρώτο το πολεμικό επιτελείο του Τάγματος. Τμήματα του I. Συντ. Τεθ. Γρεν. αποσύρονται αμέσως μόλις θα έχουν φθάσει τελείως τα πολεμικά επιτελεία. Η μετατόπισις τουλάχιστον του πολεμικού επιτελείου του 11/749 Jager Division πρέπει να έχει ολοκληρωθεί το αργότερον το βράδυ της 8.10.43. Εν ανάγκη να γίνει η μεταφορά – Ε δια KW – μεταφοράς, δ) Το Ι./Ρι 659 Jager Regiment μετατίθεται μέχρι την 7.10.43 εις την Διώρυγα Κορίνθου και θα αναλάβει τα καθήκοντα που είχε μέχρι τώρα το 37 Τεθ. Ρι. Τάγμα. Ο Λόχος (ΚΡ) υπόκειται τακτικώς προς τούτο υπό τας διαταγάς του IW. Συντάγματος Καταδρομών 22. Την 6.10.43, ώραν 12.00, αναλαμβάνει η 117 Jager Division την διοίκησιν δι’ όλας τας εις την Πελοπόννησον εγκατεστημένας δυνάμεις. To L.W. Καταδρ. Συντ. 22 θα υπάγεται τακτικώς εις την 117 Jager Division, το 965 Συντ. Πεζικού Στερεάς και το Επιτελείον Φάλκενστάϊν θα υπόκεινται τακτικώς και προμηθειακώς εις την 117 Jager Division Διαταγή δια την νέα διάρθρωση των δυνάμεων στην Πελοπόννησο ακολουθεί χωριστά. Η εις το πλαίσιον της νεοδιαρθρώσεως προβλεπομένη ασφάλεια των ακτών δια Λόχων του 999 Τάγματος Πεζικού Στερεάς θα εκτελεσθεί αμέσως δια της 117 Jager Division σύμφωνα με προφορική εντολή (οδηγία) προς τον Ια της 4.10.43 (ΙΙΙ/999 με ανά I ΚΡ (λόχο) Καλαμάτα, Αεροδρόμιον Μεσσηνίας, Πύλου και Κυπαρισσίας ΙΙ/999 με ανά I ΚΡ. Πύργος, Ακρωτήριον Τρεπίτο, Ακρωτήριον Κυλλήνης, Αεροδρόμιον Αράξου). Η μετάθεσις 2 Λόχο)ν VII/999 από τη Ζάκυνθο προς το Γύθειον και Μολάους θα διαταχθεί αμέσως από το Σώμα. […]». Όλα πλέον είναι έτοιμα προκειμένου να επιχειρηθεί η προσχεδιασμένη από τον Αύγουστο 1943 ισοπέδωση του Επαναστατικού Αντιστασιακού Κέντρου Καλαβρύτων. Δεν απομένει, παρά μόνο η αφορμή, η οποία και δίδεται με τις αναφερόμενες εξελίξεις από τη μάχη Ρωγών-Κερπινής [16-17.10.1943] και την γκάφα στην οποία οδηγήθηκε ο ΕΛΑΣ Β.Δ. Πελοποννήσου με την αιχμαλωσία του λόχου Σόμπερ. Παραθέτουμε κατωτέρω ντοκουμέντα από τα Γερμανικά Αρχεία. Η Unternehmen Kalawrita (Επιχείρηση Καλάβρυτα), με αντικειμενικό στόχο την ισοπέδωση του Αντιστασιακού Επαναστατικού Κέντρου Καλαβρύτων, πραγματοποιήθηκε από 05-15 Δεκεμβρίου 1943, από το 749 Jager Retsiment και είχε τα κατωτέρω αποτελέσματα, σύμφωνα με το από 16.12.1943 ραδιογράφημα του Στρατιωτικού Διοικητή Ελλάδος προς τον Στρατιωτικό Διοικητή της Βέρμαχτ Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Βελιγράδι) και το οποίο, κατά λέξη έχει ως εξής: (...) Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος Ια. 16.12.43. Προς: Στρατιωτικό Διοικητή Νοτιοανατολικής Ευρώπης Ια. Βελιγράδι. KR 3449/43. Αφορά: Τηλεφώνημα Υπολοχαγού BODE της 16.12.43. Την 17.10 ο 5/749 Λόχος καταδρομών του 749 Συντάγματος γύρω από την περιοχήν Καλαβρύτων υπέστη επιδρομήν (αιφνιδιαστικήν επίθεσιν) από συμμορίες και κατά το μεγαλύτερο μέρος συνε λήφθησαν αιχμάλωτοι. Μία ιδία (ανιχνευτική) επιχείρησις που όφειλε να τους ελευθε ρώσει, ευρήκε την 7.12 78 άνδρες δολοφονημένους και μερικώς ακρωτη ριασμένους. Κατόπιν μέτρων αντιποίνων του 749 Συντάγματος Καταδρομών εξετελέσθησαν (ετυφεκίσθησαν) 653 έλληνες άνδρες και επυρπολήθη μία σειρά από χωρία συμμοριτών (συμμοριτοχώρια). Η επιχείρησις ετελείωσε. Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος Ια BR.B. No 3449/43 γ.KD. (...)

Ο Διεθνής Τύπος για το Ολοκαύτωμα

Οι πρώτες αναφορές για τη σφαγή των Καλαβρυτινών, εμφανίστηκαν στις 6 και 7 Ιανουαρίου 1944 στις βρετανικές εφημερίδες The Times, Daily Herald, Daily Telegraph και Evening Standard. Με βάση μια αναφορά της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στο Κάϊρο, υπολογίστηκε ότι 1.000 ΄Ελληνες εκτελέστηκαν με πολυβόλα από τους Γερμανούς και ότι τα γυναικόπαιδα συγκεντρώθηκαν στη συνέχεια στο σχολείο, το οποίο και πυρπολήθηκε. Κάποιοι έχασαν τη ζωή τους στη φωτιά και κάποιοι άλλοι ποδοπατήθηκαν μέσα στον πανικό που δημιουργήθηκε, αλλά ευτυχώς οι περισσότεροι κατάφεραν να σωθούν. 

Το περιοδικό National Geographic, έγραψε το 1946, ότι στα Καλάβρυτα, τα γερμανικά στρατεύματα εκτέλεσαν τουλάχιστον 1.100 άνδρες, σε αντίποινα για μια ανταρτική ενέδρα, ενώ το περιοδικό Time, ανέφερε το 1953, ότι είχαν θανατωθεί 1.200 άνδρες και έφηβοι. Σχετικά με τη μοίρα των γυναικόπαιδων και την ηλικιωμένων το περιοδικό φάνηκε να γνωρίζει την ύπαρξη ενός στρατιώτη, που φρουρούσε την πόρτα, ο οποίος άνοιξε την πόρτα και ελευθέρωσε όσους είχαν εγκλειστεί στο κτήριο. Σε μια επιστημονική έρευνα σχετικά με τις περιπτώσεις τακτικής αντιποίνων που διέπρατταν οι Γερμανοί το 1943-1944, ο Γιερν ΄Αξελ Κέμμερερ διαπιστώνει, ότι υπήρξαν συνολικά, τουλάχιστον, 1.200 νεκροί στα Καλάβρυτα και τα γύρω χωριά. 

Ο Ε. Αντώναρος έγραψε στην εφημερίδα Hamburger Abendblatt, ότι στα Καλάβρυτα εκτελέστηκαν περίπου 800 άνδρες, ενώ το περιοδικό Die Tat έκανε αναφορά σε 800 κατοίκους. Η εφημερίδα Schweizerisches Tageblatt ανέφερε στις 13 Δεκεμβρίου 1983 ότι εκτελέστηκαν πάνω από 1.200 άτομα, ενώ ο Τζ. Μ. Θέρσμπυ έγραψε στο Athens News ότι πάνω από 800 άοπλοι άνδρες τουφεκίστηκαν. Ο Πέτρος Ανταίος σημείωσε στη μελέτη του Η Μαύρη Βίβλος της Κατοχής, ότι κατά τη διάρκεια ολόκληρης της επιχείρησης φονεύθηκαν 1.104 θύματα και 700 από αυτά στα Καλάβρυτα. 

Προπολεμικά οι σχέσεις Γερμανών και Ελλήνων καθορίζονταν σε σημαντικό βαθμό από ένα αίσθημα αλληλοσεβασμού. Από γερμανικής πλευράς, αυτό εξηγούνταν από το θαυμασμό για το ελληνικό παρελθόν, αρχίζοντας από την αρχαιότητα και καταλήγοντας στην πολεμική επιτυχία του 1940 στον πόλεμο με την Ιταλία, ενώ σε ό,τι αφορά την ελληνική πλευρά, ο θαυμασμός αποδίδεται στην εργατικότητα, το φιλοπρόοδο πνεύμα και τον ορθολογισμό των Γερμανών, πράγματα που είχαν καταγραφεί στο ελληνικό υποσυνείδητο κατά την προπολεμική περίοδο.2 ΄Εκφραση αυτής της σχετικής χαλαρότητας και του αρχικά φιλελληνικού πνεύματος της ναζιστικής Γερμανίας υπήρξε και το γεγονός, ότι μετά την ήττα του ελληνικού στρατού, σε αντίθεση με την τακτική που ακολουθήθηκε, στη μεταχείριση των ηττημένων στρατών της Πολωνίας ή της Γαλλίας, οι αιχμάλωτοι στρατιώτες και υπαξιωματικοί απλώς αφοπλίζονταν και στέλνονταν στα σπίτια τους, πράγμα που αργότερα συνέβαλε στην ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος.3 Αυτή η τακτική αποσκοπούσε στο να εμφανίσει το Ράιχ στον αντίποδα της Ιταλίας. Η Ιταλία όμως, μολονότι ηττημένη, με την πλήρη υποστήριξη της Γερμανίας, σύντομα έγινε και εκείνη κατοχική δύναμη, κάτι που η ελληνική κοινή γνώμη αντιλαμβανόταν ως ηθική ήττα.4 Η κατάσταση άλλαξε μετά την έναρξη της αεροπορικής επίθεσης στην Κρήτη. Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι οι εκφράσεις συμπάθειας εκ μέρους των Ελλήνων δεν αποτελούσαν παρά αποτέλεσμα μιας προσποιητής αναγκαιότητας. Η αντίσταση του κρητικού λαού εναντίον των κατακτητών αναδείχθηκε σε υπόδειγμα για τις μετέπειτα δραστηριότητες των αντάρτικων ομάδων στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το Σεπτέμβριο του 1941, οι προπολεμικές οργανώσεις ΄Ενωσις Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ), δημιούργησαν το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), το οποίο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής υπήρξε η ραχοκοκαλιά της αριστερής και της φιλελεύθερης αντίστασης. Το Φεβρουάριο του 1942 δημιουργήθηκε και το ένοπλο τμήμα του Μετώπου, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ).5

Τα κατοχικά στρατεύματα επιχείρησαν να καταστείλουν με βίαια μέσα την Αντίσταση, ενώ η γερμανική κατοχική διοίκηση προσάρμοσε την πολιτική της στη νέα κατάσταση. Πέρασε από την προπαγάνδα στην ανοιχτή τρομοκρατία, η οποία δεν αφορούσε μόνο τα αντάρτικα τμήματα που δρούσαν στην ορεινή Ελλάδα, αλλά και τον άοπλο πληθυσμό. Ασκώντας μεθόδους εκφοβισμού οι ναζί επιχείρησαν να αποκόψουν τον ανεφοδιασμό των ανταρτών στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας. Οι γερμανικές μονάδες μεταχειρίστηκαν μεθόδους, όπως εκτελέσεις ομήρων, ενώ δεν δίστασαν, να προβούν σε κάψιμο ολόκληρων χωριών. Μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης Ράλλη, τις γερμανικές μονάδες συνέδραμαν τα Τάγματα Ασφαλείας. Εφαρμόζοντας αυτές τις μεθόδους οι Γερμανοί, τροφοδοτούσαν μάλλον, παρά αποθάρρυναν, τη συμπάθεια προς τους αριστερούς αντάρτες.6

Τα αντίποινα αυξήθηκαν σημαντικά μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας και εντάθηκαν ενόψει της αναμενόμενης ήττας της Γερμανίας στον πόλεμο, γεγονός που υπέσκαπτε το ηθικό των γερμανών στρατιωτών. Με την προοπτική της επερχόμενης ήττας δεν δίσταζαν να προβαίνουν όλο και πιο συχνά σε ακραίες βιαιότητες. Μολονότι σε αντίποινα προέβησαν και οι ιταλικές κατοχικές δυνάμεις, όπως και οι Βούλγαροι, η ναζιστική τρομοκρατία στην Ελλάδα ήταν κάτι το ασύλληπτο.7 Κατά τη διάρκεια της Κατοχής καταστράφηκαν περίπου 1.500 ελληνικά χωριά. Τριάντα χιλιάδες ΄Ελληνες έχασαν τη ζωή τους σε επιχειρήσεις αντιποίνων εναντίον χωριών και κωμοπόλεων, οι κάτοικοι των οποίων κατηγορήθηκαν ότι συνέδραμαν τους αντάρτες. Το αντίστοιχο ολοκαύτωμα του τσεχικού χωριού Λίντιτσε, επαναλήφθηκε στην Ελλάδα, τουλάχιστον, εξήντα φορές.8 Οι σημαντικότερες περιπτώσεις αντιποίνων καταγρά φηκαν στις κοινότητες Κομμένο, Καλάβρυτα και Δίστομο. Σε αυτά τα χωριά, επικεντρώ θηκε μεταπολεμικά, το ενδιαφέρον της Δυτικής Γερμανίας, καθώς οι κάτοικοι αυτών των κοινοτήτων ανακίνησαν δραστήρια το θέμα της καταβολής πολεμικών αποζημιώσεων.

Aktion Kalawrita : "Επιχείρηση Καλάβρυτα"

Eine uble Geschighte: Μία απαίσια υπόθεση"

Φως στο δράμα των Καλαβρύτων, από Γερμανικούς προβολείς

Το έγκυρο, διεθνούς φήμης, περιοδικό Der Spiegel (τεύχος 41/1969) καταχωρήθηκε σχετικό ρεπορτάζ, το οποίο για πρώτη φορά, ασχολήθηκε με την επιχείρηση Καλάβρυτα. Το δημοσίευμα του Spiegel προκάλεσε εντύπωση στην ελληνική κοινή γνώμη, αλλά δεν υπήρξε επίσημη αντίδραση. Ασχολήθηκε βέβαια ο Αθηναϊκός και επαρχιακός τύπος, αλλά τα όσα θίγει το περιοδικό Spiegel δεν έτυχαν ιστορικής αντίδρασης. Αντίθετα το δημοσίευμα προκάλεσε αντιδράσεις τους απόμαχους Αξιωματικούς και στρατιώτες της 117 GagezDivision, και στους συγγενείς των γερμανών αιχμαλώτων που δολοφονήθηκαν από τον ΕΛΑΣ στις 07.12.1943. Παραθέτουμε το κείμενο και τις αντιδράσεις των συγγενών των δολοφονηθέντων αιχμαλώτων.

Επιχείρηση "Καλάβρυτα"

Την προηγούμενη εβδομάδα, στην Εισαγγελίαν Εγκληματιών Πολέμου του Μονάχου, διεβιβάσθη η δικογραφία κατά του Επισκόπου Ματία Ντέφρεγγερ, ο οποίος κατηγορείται ότι τον Ιούνιο του 1944 διέταξε την εκτέλεση 17 Ιταλών ομήρων. Από έτους ο αυτός Εισαγγελεύς ανέθεσε την διεξαγωγήν ανακρίσεων επί μιας αιματηροτέρας υποθέσεως, εναντίον συνυπαιτίων ενός εγκλήματος που εστοίχισε πολύ περισσότερο αίμα και έγινε στις 13 Δεκεμβρίου 1943, από τους Ανιχνευτάς της 117 Μεραρχίας τελούσης υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Καρλ φον Λα Σουίρ, εναντίον μιας πόλεως της ελληνικής Πελοποννήσου, των Καλαβρύτων. Θύματα: 800 άρρενες Καλαβρυτινοί, εκτελεσθέντες με πολυβόλα, το 1/5 του όλου πληθυσμού της κωμοπόλεως. Ο Εισαγγελεύς του Μονάχου Μάνφρεντ Λούντολφ, δια του υπ' αριθ. 117 JS/52 εγγράφου του λέγει: "Απαισία υπόθεσις".9

Οι πρωταίτιοι

Οι πρωταίτιοι αυτής της "απαισίας υποθέσεως", είναι τρεις Γερμανοί αξιωματικοί, ο αντισυνταγματάρχης Ιούλιος Βόλφινγκερ (εις τον οποίον ανήκε η όλη διοίκησης), ο ταγματάρχης Έμπερσμπεργκερ και ο ίλαρχος Γκνας. Αυτοί το πρώτον 15θήμερον του Δεκεμβρίου του 1943, έκαμαν τα σκληρότερα αντίποινα κατά των Ελλήνων αμάχων πολιτών, εξ όσων έγιναν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εις την Ελλάδα.

Κατά τα μέσα Οκτωβρίου του 1943, ο Γερμανός λοχαγός Σόμπερ, με τμήμα στρατιωτών του 5ου Συντάγματος Ανιχνευτών, βαδίζοντας προς τα χωρία Κερπινή και Ρωγοί, ενεπλάκη εις μάχην εξ ενέδρας με Έλληνας αντάρτας. Μετά την μάχην, που κράτησε όλη την ημέρα, από έλλειψη πυρομαχικών ηναγκάσθη εις παράδοσιν. Τρεις Γερμανοί σκοτώθηκαν, 81 δε συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων τρεις τραυματίαι. Οι νικητές αντάρτες παρέδωσαν τους τρεις Γερμανούς τραυματίας στο νοσοκομείο των Καλαβρύτων. Μερικές όμως ημέρες μετά, οι αντάρτες τους πήραν από εκεί, τους ωδήγησαν σε λιγνιτορυχείον κοντά στην πόλη, τους εξετέλεσαν με μαχαίρι και μετά τους έριξαν σε ένα πηγάδι του ορυχείου. Δύο ιερείς των Καλαβρύτων πήραν τα πτώματα από το πηγάδι και τα έθαψαν στο νεκροταφείο της πόλεως.

Διαπραγματεύσεις

Όταν επληροφορήθη τα συμβάντα ο Διοικητής του 68ου Σώματος Στρατού στρατηγός Χέλμουθ Φέλμυ, επεσκέφθη τον Μητροπολίτην Αιγίου και εζήτησε την απελευθέρωση των 78 αιχμαλώτων Γερμανών, απειλήσας συγχρόνως ότι θα εξαπέστελλε την 117ην Μεραρχίαν Ανιχνευτών δ' αντίποινα. Οι αντάρτες εδέχθησαν την απελευθέρωσιν των αιχμαλώτων, όχι όμως χωρίς όρους. Το φθινόπωρο του 1943 ο Λα Σουίρ διοικητής της Μεραρχίας, είχεν εκδώσει διαταγήν ότι για κάθε Γερμανό που θα εφονεύετο, να φονεύονται 50 Έλληνες όμηροι. Έτσι οι αντάρτες απήτησαν για κάθε Γερμανό κρατούμενο που θα ελευθέρωναν, να ελευθερωθούν 50 Έλληνες κρατούμενοι. Ο Λα Σουίρ όστις αντικαθιστούσε τον Φέλμυ που ευρίσκετο εν αδεία, απέρριψε την πρότασιν και διέταξε την 25ην Νοεμβρίου 1943 την επιχείρησιν "Καλάβρυτα". Τα γερμανικά στρατεύματα πήραν την διαταγή: εκκαθάριση κάθε ανταρτικής ομάδος εις την περιφέρειαν Αίγιον - Τρυπιά - Καλάβρυτα και μαζί τους εις την περιφέρειαν Βυτίνα - Λαγκάδια - Μαζέϊκα, δηλαδή:

1) Εξόντωση στην αναφερομένη περιοχή όλων των ανταρτών που θα ευρεθούν.

2) Έρευνες σε κάθε σημείο για κομμουνιστάς, όπλα και προπαγανδιστικό υλικό.

3) Έρευνα και αντίποινα καταστροφής για το απωλεσθέν τμήμα του λοχαγού Σόμπερ.

Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι τότε ευρίσκοντο εις τα Μαζέϊκα, φρουρούμενοι από πέντε οπλισμένους πολίτες κατά την ημέραν. Έτσι διηγήθη ο Γερμανός λοχαγός Κόκερτ μετά την "Επιχείρηση Καλάβρυτα", προσθέσας ότι ηδύναντο να κινηθούν ελευθέρως.

Την 5ην Δεκεμβρίου 1943, τρεις διμοιρίες της 117 Jager Division, ξεχύθηκαν στην περιοχή, πάνοπλες δι' αντίποινα. Όταν η υπό τον Έμπερσμπέργκερ διμοιρία πλησίασε στα Μαζέϊκα οι αντάρτες μετέφεραν στις 7 Δεκεμβρίου τους αιχμαλώτους στο βουνό Χελμός. Εκεί οι αντάρτες σκότωσαν τους 77 αιχμαλώτους στην άκρη ενός γκρεμού μέσα στον οποίο γκρεμό και έπεσαν τα πτώματα. Ένας από τους αιχμαλώτους, ο δεκανεύς Ντόννερ, πήδησε μόνος του στο γκρεμό και έζησε. Ο Ντόνερ ανευρέθη από τη διμοιρία του λοχαγού Κόκερτ και υπέδειξε το σημείο που έγινε η σφαγή.

Έκαναν λάθος !!!

Κατόπιν το Τάγμα του Ταγματάρχη Έμπερσμπέργκερ κατέλαβε τα Καλάβρυτα ως Kέντρο ανταρτών. Αργότερα απεδείχθη ότι οι αντάρτες που σκότωσαν τους Γερμανούς στρατιώτες του Σόμπερ, κατά το μεγαλύτερο μέρος των ήσαν από τα Μαζέϊκα.

Στις 13 Δεκεμβρίου, στις 9 η ώρα το πρωΐ διετάχθησαν όλοι οι κάτοικοι των Καλαβρύτων να συγκεντρωθούν στο σχολείο. Γυναίκες και παιδιά ξεχωρίσθησαν από τους άνδρες άνω των 13 ετών και το μεγαλύτερο μέρος των γυναικών ενεκλείσθη στο σχολείο. Οι άνδρες οδηγήθηκαν στο "παληοπήγαδο", ένα υψωματάκι στο άκρο της πόλης, όπου σήμερα υψώνεται ένας μεγάλος λευκός σταυρός. "Γύρω στο μεσημέρι μια κόκκινη φωτοβολίδα δίνει το σύνθημα για το ομαδικό μακελειό". Να τι ακριβώς αναφέρει το υπ' αριθ. 27/1947 κατηγορητήριο του Ελληνικού Γραφείου Εγκληματιών Πολέμου. "Από αυτήν την στιγμήν και επί 3 ώρες εξετυλίχθησαν οι τρομερότερες σκηνές. Με πολυβόλα κατακρεούργησαν οι Γερμανοί στρατιώτες, περίπου 800 Καλαβρυτινούς. Μόνο 11 επέζησαν πληγωμένοι από αυτό το λουτρό αίματος. Κατόπιν οι Γερμανοί έβαλαν φωτιά σε όλα τα σπίτια, όπως και στο σχολείο. Ένας στρατιώτης, αυστριακής καταγωγής (αναφέρει το κατηγορητήριο) ανοίγει την πόρτα και μ' αυτό σώζει τις γυναίκες. Τα γερμανικά πολεμικά τμήματα αντιποίνων δεν κατέστρεψαν μόνον τα Καλάβρυτα. Η τελική αναφορά αριθμεί 28 χωριά και μοναστήρια. Συνολικά 1300 Έλληνες εξετελέσθησαν". Ο τελικός απολογισμός των γεγονότων από τον Μέραρχον Λα Σουίρ αναφέρει: "Η επιχείρησις έδωσε μια αισθητή ανακούφιση".

Επιχείρηση "Σράμ"

Από της ημέρας εκείνης και επί 9 έτη κανένας Γερμανός δεν ήλθε στα Καλάβρυτα. Το 1952 η Έρεγκαρντ Σράμ, σύζυγος του από το Γκέτινγκεν καθηγητού της Ιστορίας Πέρσυ Σράμ, μετέβη στην Ελλάδα για να συλλέξει υλικό για την συγγραφή του βιβλίου της: "Η Ελλάς και αι Μεγάλαι Δυνάμεις, εις τον Β΄Παγκόσμιον Πόλεμον". Άκουσε για πρώτη φορά για τα Καλάβρυτα. Η γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα, την αποτρέπει για μια επίσκεψή της στα Καλάβρυτα. Επίσης και οι Έλληνες φίλοι της την προειδοποιούν: "Εκεί δεν επιτρέπεται να πάτε, διότι θα σας σκοτώσουν". Η Σραμ παρά τούτο, εφοδιασμένη με μία επιστολή από τον Ερυθρό Σταυρό ταξιδεύει προς τα Καλάβρυτα. Οργανώνει κάτι που ούτε διενοήθη ο Επίσκοπος Ντεφραίγκερ για το Φιλέττο: μια ιδιωτική προσπάθεια επανορθώσεως της γερμανικής καταστροφής. Οι γυναίκες από τα Καλάβρυτα ήθελαν την αντικατάσταση των αργαλειών τους που κάηκαν το 1943 και την εκπαίδευση των παιδιών τους στην Γερμανία. Η τότε βουλευτής των Σοσιαλδημοκρατών της Κάτω Σαξωνίας το 1953 πήρε την υπόσχεση από το Υπουργείο Εξωτερικών Σχέσεων της Βόννης για 200.000 μάρκα για τα Καλάβρυτα. Όμως κατά το ίδιο έτος συγκλόνισαν τα Ιόνια νησιά οι σεισμοί και τα 200.000 μάρκα εστάλησαν στα εκεί θύματα. Τον Μάρτιο του 1954 ο Καγκελάριος Αντενάουερ παρέδωσε στη Βασίλισσα Φρειδερίκη, κατά μίαν επίσκεψή του, επιταγή 50.000 μάρκων ως βοήθεια για τα Καλάβρυτα. Η Φρειδερίκη έχασε το τσεκ και το βρήκε πάλι μετά μερικούς μήνες. Μαζί με 10.000 μάρκα από τη Δημαρχιακή Αρχή του Μπρέμεν χρησιμοποιήθηκαν για την αγορά 18 αργαλειών. Και για τις θέσεις εκπαιδεύσεως για τα παιδιά από τα Καλάβρυτα φρόντισε εν τω μεταξύ μια γυναικεία οργάνωση και το Ίδρυμα "Κάρλ Ντούϊσμπεργκ". Επιχειρήσεις όπως η Μπάγιερ, Αεγκέ, Ζήμενς και Ντέμακ προσέλαβαν από 2-5 Καλαβρυτινά παιδιά ως μαθητευόμενους. Εν συνόλω εξεπαιδεύθησαν στην Ομοσπονδιακή Γερμανία 61 Καλαβρυτινόπουλα και σήμερα έχουν τακτοποιηθεί εν μέρει σε διοικητικές θέσεις στα εν Ελλάδι υποκαταστήματα των Γερμανικών Εταιριών όπου εμαθήτευσαν. Η μοναδική γναθοχειρουργός της Ελλάδος εσπούδασε στη Γερμανία, καταγομένη εκ Καλαβρύτων.

Ως τώρα τιμωρήθηκε για το έγκλημα αυτό μόνο ένας κάπως ανεύθυνος Γερμανός, ο πτέραρχος της Γερμανικής Αεροπορίας Φέλμυ, Ανώτατος Διοικητής στην Ελλάδα. Το 1948 κατεδικάσθη από το Δικαστήριον της Νυρεμβέργης σε 15 χρόνια φυλακή. Το 1951 έλαβε χάρη τα Χριστούγεννα και αφέθη ελεύθερος. Το 1965 πέθανε. Ο Φέλμυ ο οποίος απουσίαζε τότε, κατέκρινε τα όσα έγιναν κατά την απουσία του, την "εκστρατείαν αντιποίνων" και γι' αυτό μετ' ολίγας ημέρας μετά την καταστροφή φρόντισε να μεταφερθεί από τον Δ.Ε.Σ. φορτίο τροφίμων βοήθειας για τα Καλάβρυτα. Ο στρατηγός Λα Σουίρ στο τέλος του πολέμου, ευρέθη στη Ρωσία αιχμάλωτος και απέθανε το 1954 στο Στάλιγκραντ. Μια κατηγορία η οποία απηγγέλθη κατά του αντισυνταγματάρχου Βόλφινγκερ τον Φεβρουάριο του 1969, διεκόπη διότι αυτός ηδηνύθη να αποδείξει ότι την ημέρα εκείνη του συνέβη αυτοκινητιστικό δυστύχημα και ευρίσκετο στο νοσοκομείο. Οι επί κεφαλής των δυνάμεων της επιχειρήσεως ταγματάρχης Εμπερσμέργκερ και ο ίλαρχος Γκνας, φέρονται ως αγνοούμενοι από του 1945. Ο Εισαγγελεύς Λούντολφ πιστεύει και ελπίζει ότι οι τότε εγκληματίσαντες είναι δυνατόν να ανευθερούν. Ο Διευθυντής της Ειδικής Αστυνομίας που διώκει τους εγκληματίες πολέμου στο Μόναχο είναι κοντά στην αποκάλυψη των ονομάτων των υπεύθυνων, των οποίων τα πρόσωπα δεν είναι γνωστά, αντιθέτως με ό,τι συνέβη με την περίπτωση του Φαλ Φιλέττο.

Η σελίδα του περιοδικού Spiegel [τ. 41/1969] με το ρεπορτάζ για τα Καλάβρυτα

Απόψεις Γερμανών για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα

Στο τεύχος 42/06.10.1969 δημοσιεύτηκε ρεπορτάζ για την Επιχείρηση Καλάβρυτα [Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα 05.12-15.12.1943] με τίτλο Greichenland - Kriegsvebrechen - Aktion Kalawrita (Ελλάδα - Εγκληματίες Πολέμου, Υπόθεση Καλάβρυτα)]. Στις κρίσεις και συμπεράσματα του ρεπορτάζ του έγκυρου γερμανικού περιοδικού, ύστερα από είκοσι έξι χρόνια από το Ολοκαύτωμα, απάντησαν συγγενείς των δολοφονηθέντων γερμανών αιχμαλώτων της μάχης Ρωγών-Κερπινής [16-17.10.1943]. Αναλυόμενες οι κρίσεις των συγγενών των δολοφονηθέντων γερμανών αιχμαλώτων από αντικειμενική ιστορική πλευρά διέπονται από υποκειμενισμό και βαθιά δικαιολογημένη συναισθηματική φόρτιση. Η ιστορική έρευνα [Ι.Α.Κ.] θεωρεί σκόπιμο να ακουστεί και η «άλλη πλευρά» ώστε ο αναγνώστης να εξαγάγει μόνος του τα συμπεράσματά του στο μεγάλο ερώτημα: Γιατί έγινε το φοβερό αυτό πολιτικό έγκλημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μια απαίσια υπόθεση όπως την χαρακτήρισε ο Εισαγγελέας του Μπόχουμ που ασχολήθηκε με την υπόθεση.

 Οι δολοφόνοι επέταγαν τα πτώματα σε μια πηγάδα. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1943, οι αντάρτες οδήγησαν τους αιχμαλώτους γερμανούς στρατιώτες στο βουνό Χελμός. Από κει, και πάνω από ένα ψηλό βάραθρο πέταξαν τους 77 στρατιώτες. Ένας απ' αυτούς έπεσε μόνος του στο γκρεμό και κατόρθωσε να ζήσει. Περιέγραψε το φοβερό δράμα των υπολοίπων. Ύστερα από αυτό, Γερμανικά Τμήματα Στρατού, εξαπέλυσαν τρομερά αντίποινα κατά της πόλεως των Καλαβρύτων. Δεν αποκλείεται τα αντίποινα αυτά να έβλαψαν και ανθρώπους αθώους, που δεν είχαν καμιά ανάμιξη στο προηγούμενο έγκλημα κατά των γερμανών στρατιωτών, ενώ οι πραγματικοί ένοχοι πιθανώς να λατρεύονται σήμερα σαν Εθνικοί ήρωες, στο στήθος των οποίων φιγουράρει ένα κάποιο πολεμικό παράσημο. Κινούνται ελεύθερα από πόλη σε πόλη και βλέπουν τις δικές μας Αρχές που ψάχνουν για την ίδια υπόθεση να ανακαλύψουν εγκληματίες πολέμου... Χανς Λόμπε, Ρόιτλιγκεν.

 Όπως ακριβώς στην υπόθεση ΦΙΛΕΤΤΟ, έτσι και τώρα, μιλάνε για τα Καλάβρυτα και προσπαθούν να βρουν ενόχους μόνο από την γερμανική πλευρά. Το ότι λίγο πριν από τα αντίποινα, τρεις πληγωμένοι στρατιώτες, συρθήκανε βίαια από το Νοσοκομείο και δολοφονηθήκανε με τον αγριότερο τρόπο και ότι 77 άλλοι στρατιώτες γκρεμίστηκαν στο βάραθρο του Χελμού, αναφέρεται μεν, χωρίς το παραμικρό σχόλιο όμως και χαρακτηρισμό περί του απαίσιου αυτού εγκλήματος. Μαξ Πιντσόβιας, Μάιντς.

 Αναμφισβητήτως τα εγκλήματα των Καλαβρύτων είναι κάτι που δεν το χωρά ο νους του ανθρώπου. Όμως, εξ ίσου αποκρουστικό προς τα εγκλήματα, είναι το διπλό μέτρο ηθικής και το διπλό πρίσμα κάτω από το οποίο εξετάζονται σήμερα τα συμβάντα. Έκαρτ Μπόνε, Ούνα (Νορντ Ράιν-Βεστφάλεν).

 Είναι όντως φοβερό, το ότι ακόμα και σήμερα, βγαίνουν στο φως τέτοιες πράξεις για τις οποίες εξαπολύονται επιθέσεις και οργανώνονται επιχειρήσεις ανευρέσεως των ενόχων. Όμως, θα ήταν ενδιαφέρον να ρωτήσει κανείς, τι απέγιναν άραγε οι πραγματικοί ένοχοι της δολοφονίας των 77 Γερμανών στρατιωτών που συνέβη πριν από την επιχείρηση Καλάβρυτα... Δεν υπάρχει περίπτωση να μη τους ξέρει κανείς, γιατί είναι γνωστό πως η ομάδα Φράισέρλερ κατήγετο κυρίως από τα Μαζέικα. Τι έκανε πάνω σ' αυτό η Ελληνική Δικαιοσύνη; Μήπως έβγαλε καμιά απόφαση που δεν την ξέρουμε; Και τέλος, ποια ήταν η αποκατάσταση των συγγενών των δολοφονηθέντων στρατιωτών, από ελληνικής πλευράς; Δρ. Σέφερ, Φραγκφούρτη.

 Μήπως ο κ. Άντενάουερ και η κ. Σραμ, έκαναν τον κόπο να ρωτήσουν -έτσι στην τύχη- τι απέγινε άραγε με τους συγγενείς των 80 δολοφονηθέντων γερμανών στρατιωτών; Και τι έκαναν μετά την επίπληξη του Επισκόπου Ντέφρεγκερ, που δεν φρόντισε για τις οικογένειες των 5 Ιταλών στρατιωτών; Τί σπουδαία, λεπτή και ευγενής ιδέα, αλήθεια... Μπέμπρα (Έσση) - Χάιντς Γκέρνερτ.

 Τα αντίποινα που εξαπέλυσε η 117 πτέρυγα Μάχης, είναι κατά τη γνώμη σας ένα έγκλημα πολέμου. Όμως πρέπει να ξέρετε, κύριοι, ότι όλοι οι στρατοί του κόσμου, ακολουθούν αυτή την τακτική, προκειμένου να προστατεύσουν τους στρατιώτες τους. Καρόλα Βέρεν (Μπαντ Κόιτσναχ).

 Στο άρθρο σας και ειδικά στην τρίτη παράγραφο από το τέλος, γράφετε ότι η ανάκριση που είχε αρχίσει εναντίον μου για την επιχείρηση των Καλαβρύτων, ετέθη εις το αρχείο, διότι κατόρθωσα να αποδείξω ότι πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων είχα ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα και έτσι την ώρα των εχθροπραξιών βρισκόμουνα στο Νοσοκομείο. Συγχρόνως όμως, στην πρώτη στήλη του άρθρου σας, με αναφέρετε σαν ένα από τους κυρίους υπευθύνους της «φοβερής αυτής ιστορίας». Προκειμένου να αποκαταστήσω την αλήθεια στην όλη υπόθεση, επιθυμώ να σας γνωρίσω τα εξής: Όταν μετά την αναχώρηση τμήματος της μεραρχίας μου προς εξουδετέρωση ανταρτικής ομάδος εις το Βορειοδυτικό Τμήμα της Πελοποννήσου, έφθασε η διαταγή του Στρατηγού Δεσούρ να προβώ σε αντίποινα για την «ζωώδη εκτέλεση» (κατά λέξη η έκφραση του στρατηγού), των 80 Γερμανών Στρατιωτών, καίοντας την πόλη των Καλαβρύτων εξ ολοκλήρου και σκοτώνοντας τον ανδρικό πληθυσμό που είχε σχέση με τους αντάρτες, χωρίς καν να καθυστερήσω ούτε και δευτερόλεπτο, αρνήθηκα να εκτελέσω την διαταγή τόσον εις τον Υπασπιστή Λοχαγό Πίχλερ, ο οποίος κατά πάσαν πιθανότητα την στιγμήν αυτήν είναι αξιωματικός εις τον αυστριακόν στρατόν, όσον και εις τον Διοικητήν Ταγματάρχην Έμπερσμπέργκερ. Λίγη ώρα αργότερα, υπέστη αυτοκινητιστικό δυστύχημα εξ αιτίας της απροσεξίας του οδηγού μου, όχι και πολύ μακριά από τη βάση μου. Σε πολύ άσχημη κατάσταση μεταφέρθηκα στο Νοσοκομείο των Πατρών. Μερικές εβδομάδες αργότερα, και ενώ βρισκόμουν σε Νοσοκομείο των Αθηνών εις το οποίο και είχα μεταφερθεί εν τω μεταξύ, έμαθα με κατάπληξη και αποτροπιασμό, ότι η επιχείρηση Καλάβρυτα είχε όντως εκτελεσθεί. Επί τη ευκαιρία, σας γνωρίζω ότι η διαταχθείσα εναντίον μου ανάκρισις, ετέθη εις το Αρχείον τον Απρίλιο του 1959. Εξ όλων των ανωτέρω στοιχείων, τα οποία σημειωτέον έχουν και δικαστικώς αποδειχθεί κατά την προανάκριση, προκύπτει ότι ούτε έμμεσα, ούτε άμεσα μπορεί να θεωρηθώ ότι είχα ανάμιξη εις την φοβερή σφαγή των Καλαβρύτων.

Γιούλιους Βέλφιγκερ, Πούχχαϊμ (Βαυαρία)

τ. Διοικητής 749 Jager Retsiment 

ο οποίος σχεδίασε και οργάνωσε την Επιχείρηση Καλάβρυτα (01.12.)
---------------------------
1 Βλ. Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ.). Μνημονικό Πρωτόκολλο 150. Γερμανικά Ντοκουμέντα – Ναζιστική πλευρά. Ο ανταρτοπόλεμος στην Πελοπόννησο (έκθεση του Αρχηγού ΕΛΑΣ Β.Δ. Πελοποννήσου Αντισμήναρχου Δημητρίου Μίχου) – Πίνακας των μαχών του ΕΛΑΣ Β. Πελοποννήσου με τις δυνάμεις Κατοχής – O.K.W. (Γενικό Επιτελείο Βέρμαχτ): Καλάβρυτα: Επικίνδυνο Επαναστατικό Αντιστασιακό Κομμουνιστικό Κέντρο που πρέπει να ισοπεδωθεί (Αύγουστος 1943) – Χίτλερ: Να κάψετε τους συμμορίτες συν γυναιξί και τέκνοις – Η Μάχη Ρωγών-Κερπινής (16-17.10.1943) όπως την έζησαν οι συμμετέχοντες στη μάχη Γερμανοί Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και Οπλίτες ‒ Γιατί ανέβαινε στα Καλάβρυτα ο 5/749 Λόχος του 749 Jager Regiment ‒ Τα προ της μάχης, η μάχη και τα μετά της μάχης γεγονότα - ΄Εγγραφα από τα Γερμανικά Αρχεία (Ομοσπονδιακό Στρατιωτικό Αρχείο Φράιμπουργκ (ΒΑ-ΜΑ) ‒ Η μάχη Ρωγών – Κερπινής προπομπός της Unternehmen Kalawryta (Επιχείρηση Καλάβρυτα) ‒ Οι αποκαλύψεις του Alois Puhringer και Franz Garhofer – OKW: Να ισοπεδωθούν τα Καλάβρυτα με χρήση εμπρηστικών βομβών (22.10.1943) – Ντοκουμέντα από τα Γερμανικά Αρχεία – Οι απόψεις-θέσεις του Λοχαγού της Βέρμαχτ Franz Garhofer, Διοικητού του 6/ΙΙ/749 Jager Regiment για τη μάχη της Κερπινής και το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα – Ερωτήματα, σκέψεις, συμπεράσματα. Συνοπτική ανάλυση του ιστορικού ερευνητή Δημήτρη Κανελλόπουλου που τίθεται σε διάλογο με τους αναγνώστες του Kalavryta News.
2. PRO, FO 371/33175, R 600 – Starvation Stalks in the Streets of Salonica (7.1.1942).
3.Hagen Fleischer, "Deutsche “Ordnung” in Griechenland 1941-1944", στο Loukia Droulia και Hagen Fleischer (επιμ.), Von Lidice nach Kalavryta: Widerstand und Besatzungsterror (Βερολίνο: Metropol, 1999), 153-154.
4. Βλ. π.χ. PRO, FO 371/33175, R 600 ‒ Starvation Stalks in the Streets of Salonica (7.1.1942).
5. Richter, Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution, 157.
6. ΝΑ, Τ 311/179/1259 – Politische Auswirkungen von Unternehmungen gegen die Banden (8.1.1944).
7.Βλ. π.χ. την καταστολή της κομμουνιστικής εξέγερσης και της ακόλουθης μαζικής εκτέλεσης 350 ανδρών της κωμόπολης Δοξάτο και 135 ανδρών της κοινότητας Χωριστή, στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1941. Xanthippi Kotzageorgi-Zymari και Tassos Hadjianastassiou, “Memoires of the Bulgarian Occupation of Eastern Macedonia: Three Generations”, στο Mark Mazower (επιμ.), After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943-1960 (Πρίνστον: Princeton University Press, 2000), 292. Σχετικά με τα ιταλικά αντίποινα πρβλ. π.χ. PRO, FO 371/33175, Ρ 4278 (25.6.1942).
8. Siegrid Skarpelis-Sperk, “Last – Verantwortung – Versohnung. Politische Perspektiven fur das zukunftige Verhaltnis Deutschlands zu Griechenland“, στο Karl Giebeler, Heinz A. Richter και Reinhardt Stupperich (επιμ.), Versohnung ohne Wahrheit? Deutsche Kriegsverbrechen in Griechen land im Zweiten Weltkrieg, (Μάνχαϊμ: Bibliopolis, 2001), 86. Στην εισαγωγική δήλωση της έβδομης δίκης της Νυρεμβέργης σχετικά με την υπόθεση Βίλχελμ Λιστ, το σχετικό με την Ελλάδα κατηγορη τήριο, έκανε λόγο για ύπαρξη «χιλίων Λίντιτσε». Πρβλ. “Opening Statement of the Hostage Case, 15 July-A-MJ-14-5-Primeau (Schaeffer) Court 5, Case 7”, The Nuremberg Trial Transcript Collection – University of North Dakota,
http:/www.und.edu/instruct/calberts/Nuremberg/NurembergMain.html (τελευταία πρόσβαση 5 Ιανουαρίου 2011).
9.Βλ. Εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, 07.10.1969. Ρεπορτάζ με τίτλο: Ανακρίσεις στη Δυτική Γερμανία για τη Σφαγή των Καλαβρύτων. Αναζητούνται οι επιζώντες εκτελεστές. 

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ................