10 Απριλίου: Μνήμη του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ γεννήθηκε το 1746 στη Δημητσάνα και το κατά κόσμον όνομά του ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Μετά τις βασικές σπ...

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ γεννήθηκε το 1746 στη Δημητσάνα και το κατά κόσμον όνομά του ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Μετά τις βασικές σπουδές στην ιδιαίτερη πατρίδα του, πήγε το 1765 στην Αθήνα για δύο χρόνια και μαθήτευσε παρά τον λόγιο Δημήτριο Βόδα. Το 1767 έφυγε για τη Σμύρνη, όπου ένας θείος του υπηρετούσε ως νεωκόρος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της πόλης. Ο θείος του αυτός τον βοήθησε και σπούδασε στο φημισμένο γυμνάσιο της Σμύρνης για πέντε χρόνια.

Σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός στη Μονή του Αγίου Διονυσίου Στροφάδων και έλαβε το όνομα Γρηγόριος. Στη συνέχεια σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία στην Πατμιάδα Σχολή και επέστρεψε στη Σμύρνη, κατόπιν πρόσκλησης του τότε Μητροπολίτη Προκόπιου, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος, μετά αρχιδιάκονος και πολύ σύντομα ιερέας, αναλαμβάνοντας τη θέση του πρωτοσυγκέλου της μητρόπολης, μέχρι το 1785. 

Το 1785 χειροτονήθηκε επίσκοπος Σμύρνης και διαδέχθηκε τον Προκόπιο, ο οποίος εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης. 

Τον Μάιο του 1797 εξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Η πατριαρχία του συνέπεσε με δύσκολες περιόδους (πόλεμος Ρωσίας-Τουρκίας και Ελληνική Επανάσταση). Παράλληλα, οι τούρκοι έβλεπαν με μεγάλη δυσαρέσκεια τη δραστηριότητά του υπέρ του Γένους κι αυτό στάθηκε αιτία να εκθρονιστεί και να εξοριστεί από την Υψηλή Πύλη το 1798. Συνακόλουθός του σ’ αυτή την πρώτη του εξορία, ήταν ο επίσης Δημητσανίτης ιερομόναχος Γερμανός, ο μετέπειτα θρυλικός Παλαιών Πατρών Γερμανός. Το 1806 επανεξελέγη Πατριάρχης, αλλά το 1808 εκθρονίστηκε για δεύτερη φορά, εξορίστηκε στην Πρίγκηπο και κατόπιν κατέφυγε και πάλι στο Άγιο Όρος, όπου μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Ιωάννη Φαρμάκη. Στη δεύτερη εξορία του τον ακολούθησε ο ανιψιός του διάκονος Διονύσιος, ο οποίος μετά την Απελευθέρωση έγινε ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Ο Διονύσιος ήταν εκείνος που έζωσε με τ’ άρματα και τον Ήρωα Οδυσσέα Ανδρούτσο. Το 1818 εξελέγη για τρίτη φορά Πατριάρχης και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.

Από την προσφορά του υπογραμμίζουμε: Ως ποιμενάρχης έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον συντονισμό και την ενίσχυση του κηρύγματος του Θείου Λόγου. Γι’ αυτό κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον τότε διαπρεπή εκκλησιαστικό ρήτορα Κωνσταντίνο Οικονόμου. Μεγάλη βαρύτητα έδωσε και στην κοινωνική δράση. Προς τούτο δημιούργησε το φιλανθρωπικό ίδρυμα «Κιβώτιον του Ελέους», για την οικονομική ενίσχυση των φτωχών και την αποφυλάκιση κρατουμένων για χρέη. Η ενίσχυση των νοσοκομείων με οικονομικές εισφορές από τους ναούς, είναι μία ακόμα πλευρά της κοινωνικής του δράσης. Αποσκοπώντας, παράλληλα, στη μόρφωση των Ελλήνων και την ορθή σπουδή της Ελληνικής γλώσσας, ίδρυσε σχολεία και μερίμνησε για την έκδοση του περίφημου συνοδικού τόμου «Περί των Ελληνομουσείων».

Όταν κηρύχθηκε η Ελληνική Επανάσταση, ο Πατριάρχης του Γένους παρακολουθούσε με ζωηρό ενδιαφέρον τον αγώνα και φρόντιζε να κρατά ψηλά το ηθικό των Ελλήνων. Αυτό ενοχλούσε την Υψηλή Πύλη, η οποία παράλληλα τον έκρινε ύποπτο ότι γνώριζε για τα γεγονότα στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Μοριά και ειδικά στα Καλάβρυτα, πολύ πριν αυτά ξεσπάσουν. Γι’ αυτό εξέδωσε διαταγή εκτέλεσής του, το πρωί της 10ης Απριλίου 1821, ανήμερα το Πάσχα. Αμέσως μετά την Πασχαλινή Θεία Λειτουργία στο Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. Το απόγευμα της ίδιας μέρας εκτελέστηκε η διαταγή με τον απαγχονισμό του, στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για τρεις ημέρες για παραδειγματισμό. Σύμφωνα με τα ήθη της εποχής, η διαταγή εκτέλεσης γραφόταν σε χαρτόνι και κρεμιόταν στο λαιμό του καταδικασθέντος. Ο Πατριάρχης του Γένους δεν αποτέλεσε εξαίρεση!

Αναμφισβήτητα η ενέργεια αυτή της Υψηλής Πύλης αποσκοπούσε και στο να πληγεί το ηθικό των Ελλήνων, για να δοθεί έτσι καίριο χτύπημα στην Επανάσταση. Αξίζει όμως να σημειωθεί εδώ πως, σύμφωνα με το Γεώργιο Τερτσέτη, ο Γρηγόριος ο Ε΄ απέρριψε προτροπή υπαλλήλων ξένων πρεσβειών και φίλων του να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Η απάντησή του φλογερού Πατριάρχη ήταν γενναία:

«Ο θάνατός μου ίσως να  φέρει μεγαλύτερη ωφέλεια από τη ζωή μου»!

Από την ημέρα εκείνη (10 Απριλίου του 1821) η κεντρική πύλη του Πατριαρχείου παραμένει κλειστή και σφραγισμένη μέχρι και σήμερα, σε ένδειξη τιμής. Τρεις μέρες μετά τον απαγχονισμό του, μια ομάδα τριών Εβραίων αγόρασαν το πτώμα του, το περιέφεραν και το διαπόμπευσαν στους δρόμους της Πόλης και στο τέλος το έριξαν στον Κεράτιο κόλπο. 

Τρεις μέρες αργότερα (16 Απριλίου 1821, παραμονή του Θωμά), ένας Κεφαλλονίτης πλοίαρχος, ο Νικόλαος Σκλάβος, βρήκε το σκήνωμα και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου και ετάφη με πολύ μεγάλες τιμές στον Ελληνικό ναό της Αγίας Τριάδος. 

Πενήντα χρόνια μετά (1871) έγινε ανακομιδή των λειψάνων του στην Αθήνα και έκτοτε φυλάσσονται σε μαρμάρινη λάρνακα στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Την επόμενη χρονιά (1872) έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του, δεξιά της εισόδου του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης απήγγειλε το πολύ γνωστό ποίημα «Ύμνος προς τον ανδριάντα Γρηγορίου του Ε΄ του Πατριάρχου», επίσης γνωστό και ως «Το σχοινί του Πατριάρχη». Η δαπάνη του ανδριάντα ήταν του Μεγάλου Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ και το έργο φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεράσιμος Φυτάλης.

Εκατό χρόνια ακριβώς από το μαρτύριό του, στις 8 Απριλίου 1921, κατετάγη στις χορείες των Αγίων.

Το μαρτύριο, η προσφορά και η μνήμη του αοιδίμου Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ μένουν ολοζώντανα και στον τόπο μας. Το αποδεικνύουν περίτρανα πολλοί συντοπίτες μας που έμπρακτα τον τιμούν. Μεταξύ αυτών και ο γέροντας Μάξιμος Ιβηρίτης-Νικολόπουλος από τους Καμενιάνους Καλαβρύτων και ο αυτάδελφός του, ο Συγγραφέας και Λογοτέχνης Κωνσταντίνος Νικολόπουλος-Καμενιανίτης.

Ο γέροντας Μάξιμος, που έχει διατελέσει και Πρωτεπιστάτης του Αγίου όρους, ερεύνησε και συνέγραψε ιστορικούς τόμους για τον Εθνομάρτυρα Πατριάρχη. Η έρευνα και συγγραφή του λόγιου μοναχού συνεχίζονται και σύντομα το έργο θα επανεκδοθεί συμπληρωμένο. Πέρα, όμως, από το ανεκτίμητο αυτό πνευματικό του έργο, ο π. Μάξιμος ανήγειρε σε περίοπτη θέση παρά την Μονή Ιβήρων και περικαλλή ιερό ναό προς τιμήν του αγίου. Οι εργασίες ανέγερσης διήρκεσαν έξι χρόνια και έγιναν με προσωπική εργασία του ίδιου. Για την προσφορά του αυτή τιμήθηκε από την Αδελφότητα Δημητσανιτών (διαβάστε εδώ:

 http://www.kalavrytanews.com/2013/01/blog-post_8325.html )

Να σημειώσουμε εδώ πως μεταξύ άλλων κειμηλίων στο σκευοφυλάκιο της Μονής Ιβήρων, στην οποία βρήκε καταφύγιο ο Εθνοϊερομάρτυρας και στις δυο εκθρονίσεις του από τον Πατριαρχικό Θρόνο, φυλάσσεται και ο μανδύας του.  

Ο Συγγραφέας και Λογοτέχνης Κωνσταντίνος Νικολόπουλος-Καμενιανίτης, συμπεριλαμβάνει στην ποιητική του συλλογή «Στίχοι στη Πατρίδα μου», έκδοση 2005, το παρακάτω ποίημα του:

ΣΤΟΝ ΕΘΝΟΊΈΡΟΜΑΡΤΥΡΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΤΟΝ Ε΄

Στην όμορφη πατρίδα μας

που πάντα ο ήλιος λάμπει,

που πρασινίζουν τα βουνά

κι ανθοβολούν οι κάμποι.

Που κάποτε σκλαβώθηκε

για τετρακόσια χρόνια

κι οι Έλληνες εζήσανε

στη μαύρη καταφρόνια.

Ποτάμια αίμα χύσανε,

τότε οι πρόγονοί μας,

για να ’μαστε περήφανοι

και λεύτεροι στη γη μας.

Το τίμημα της λευτεριάς

πλήρωσ’ ο Πατριάρχης,

ο μάρτυρας Γρηγόριος,

του γένους ο Εθνάρχης.

Τα βλογημένα ράσα του

συρθήκανε στο χώμα,

τυλίγοντας μη μιασθεί

και τ’ άψυχό του σώμα.

Τι κι αν οι χρόνοι πέρασαν

κι αν οι καιροί διαβήκαν

και τ’ αγιασμένα χείλη

του για πάντα βουβαθήκαν;

Στη λευτεριά του γένους μας

χάρισε τη ζωή του,

μιας και στον Πλάστ’ είχε δοθεί

αιώνια η ψυχή του.

Μα μεις βαθιά στη μνήμη μας

αιώνια θα κρατάμε,

«του Πατριάρχη το σχοινί

ποτέ δε λησμονάμε».

Πηγές:

1: Εγκυκλοπαίδεια «Ελλαδική».

2: Εγκυκλοπαίδεια «Γιοβάνη».

3: Αναρτήσεις στο διαδίκτυο του δρα κ. Δημήτρη Σταθακόπουλου, από το ανεκτίμητο έργο του: «Η Επανάσταση του 1821 μέσα από τις Οθωμανικές πηγές».

4: Ορθόδοξος Συναξαριστής.

5:http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/christos/article_athos_travelogue.htm 

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.