"Ένας ασίκης, άιντε μωρ' Ελένη. Ενας Ασίκης απ' το Λειβάρτζι" - Οι Ασίκηδες

Το τραγούδι αναφέρεται στην όμορφη αρχοντοπούλα Ελένη Παπαδοπούλου του Χριστόδουλου, από το Λ(ε)ιβάρτζι Καλαβρύτων την οποία ερωτεύτηκε ο οθ...

Το τραγούδι αναφέρεται στην όμορφη αρχοντοπούλα Ελένη Παπαδοπούλου του Χριστόδουλου, από το Λ(ε)ιβάρτζι Καλαβρύτων την οποία ερωτεύτηκε ο οθωμανός ντελικανής Ελμάζ Αγά, γιός του Λαλαίου Χούζου από τη Μοστενίτσα με τον οποίο και κλέφτηκε, παρότι ήταν μαζί της ερωτευμένος ο Έλληνας ( ασίκης ) Κωστόπουλος.

Tου Δημήτρη Σταθακόπουλου

Τις προάλλες άκουγα σε δύο ( 2 ) παραλλαγές (του κάμπου, αλλά και των ορεινών Καλαβρύτων), το γνωστό σε όλο το Μοριά δημοτικό τραγούδι: "Ένας Ασίκης απ' το Λειβάρτζι", που αναφέρεται αφενός στο ομώνυμο χωριό των Καλαβρύτων, αφετέρου στον έρωτα του Ασίκη...(;) Κωστόπουλου, για την καλλονή Ελένη (κόρη του τοπικού άρχοντα Χριστόδουλου Παπαδόπουλου, ή κάποια άλλη;) γύρω στα 1840.

Με αφορμή το τραγούδι αυτό, θυμήθηκα και το: " τώρα το βράδυ βράδυ , πέρασε ένας ασίκης", αλλά και το ευρισκόμενο στο χωριό Ζυγοβίτσι Αρκαδίας παλαιό καφενείο των ασίκηδων .

Το ερώτημα είναι: Γιατί ο προσδιορισμός ενός ατόμου ως Ασίκη έχει θετικό νοηματικό πρόσημο στην Ελληνική γλώσσα, τι ακριβώς σημαίνει Ασίκης και ποιά η ρίζα της λέξης ;

Αşk στα οθωμανικά σημαίνει ΕΡΩΤΑΣ και Αşık είναι ο Ερωτευμένος.

Την περίοδο της οθωμανοκρατίας, παράλληλα με την λόγια ποίηση , λειτουργούσε και η λαϊκή ποίηση, η οποία εκφραζόταν με τους ασίκηδες(asik = ερωτευμένος), τους λαϊκούς δηλαδή τροβαδού­ρους, συνθέτες και οργανοπαίκτες της ενδοχώρας. Κύριο όργανο εκφράσεώς τους ήταν ο ταμπουράς, όργανο ανήκον στην αρ­χαία ομάδα, εγχόρδων με μάνικο, της ανατολικής μεσογείου και αρχικό όνομα "πανδουρίς"/ τρίχορδον. Επομένως εφόσον η ποίησή τους ήταν ενόργανη, μπορούμε να μιλήσουμε για λαϊκή "λυρική" ποίηση.

O απλός λαός, θεωρούσε τους ασίκηδες σοφούς και αγνούς ανθρώ­πους, αντίθετα από τους στρατογραφειοκράτες που φοβόντουσαν τον καυστικό ποιη­τικό τους λόγο, μιας και εκδηλώνονταν σαρκαστικά απέναντι στην θεοκρατία και την αυθαιρεσία των νόμων του εκάστοτε σουλτάνου.

Av και η δράση τους μπορούμε να πούμε πως ξεκινάει από τον 13ο αιώνα, φτάνοντας έως τον 20ό, οι ασίκηδες αναγνωρίστηκαν μάλλον αργά και σιγά-σιγά ως αξιόλογες προσωπικότητες από τους κατοίκους των πόλεων και κυρίως τους διανοούμε­νους, οι οποίοι τους εκτίμησαν, όχι τόσο για τη σπουδαιότητα της μουσικής τους, αλ­λά εξ αιτίας της ποιητικής δύναμης των στίχων τους, δίνοντας τη μαγιά για να δημιουργηθεί στην κυρίως Ελλάδα αυτό που ονομάστηκε ρεμπέτικο.

Η ζωή του ασίκη ήταν μια πορεία πνευματική. Αγαπούσε το Θεό, γιατί είναι Η Αγάπη και Η Αλήθεια (Hakikat). Την αγάπη αυτή , στην καθημερινότητα μπορούσε να ενσαρκώσει μια γυναίκα, μέ­σα από τα κάλλη της, τη φιγούρα της, το πρόσωπο της, μέσα από τα μάτια της, ( τα μάτια μιας λαφίνας όπως έλεγαν ) !

Σ' αυτούς δεν υπήρχε τίποτα που ν' απαγορεύεται, αφού η αγάπη του Θεού διαχέεται σε κάθε πράγμα. Ο ασίκηδες με τα τραγούδια τους υμνούσαν μεν αυτή την αγάπη, αλλά μερικές φορές από καημό την επέπλητταν κιόλας !!!

Ο ασίκης δεν αιτιολογούσε, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Θωμάς Κοροβίνης στο βιβλίο του οι Ασίκηδες των εκδοσ. Εξάντας. Η αγάπη γι' αυτόν ήταν η οδός της γνώσης. Από χωριό σε χωριό οι ασίκηδες αντάμωναν και αφοσιώνονταν σε αγώνες λόγου, με συνοδεία τον ταμπουρά τους. Απαντούσαν ακαριαία σε όλες τις προκλήσεις, αλλά και επιδιώκοντας να ξεπεράσει ο ένας τον άλλον, όπως γινόταν στους Πυθικούς μουσικούς αγώνες των αρχαίων, στους βυζαντινούς και μεσαιωνικούς τροβαδούρους της Δύσης, ή στις Κρητικές μαντινάδες και τις νησιώτικες ρίμες. Όμως παρόλα αυτά υπάκουαν σε νό­μους. Οι παλιοί και έμπειροι, ασίκηδες όριζαν τον νικητή του αγώνα και κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει την ετυμηγορία που ανταποκρινόταν στα κριτήρια του αυ­θορμητισμού, της ποίησης, του τεχνάσματος και της αλήθειας.

Συνέθεταν όμως και παραμυθοτράγουδα που τα διηγούνταν τραγουδιστά. Αυτά ήταν μια περίεργη μικτή μορφή πεζού λό­γου με ενδιάμεσους ποιητικούς στίχους. Φαίνεται πως αρχικά ήταν ολοκληρωμένα τραγούδια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους ο λαός για ευκολία στην απομνημόνευση το μετέτρεψε σε πεζό, με ευδιάκριτα όμως τα χνάρια της ποίησης. Τα κυριότερα είδη τους είναι: ηρωικά παραμύθια, παραμύθια της αγάπης, περιπετειώ­δη παραμύθια και παραμύθια που αφηγούνται τη ζωή μερικών άλλων λαϊκών ποιητών, ή και του εαυτού τους.

O Θ. Κοροβίνης, χωρίζει τα ποίηματα-τραγούδια των ασίκηδων και σε κατηγορίες με βάση το περιεχόμενο τους.

Έτσι λοιπόν πρώτα έχει τα ερωτικολουρικά (Guzelleme) που γράφτηκαν με αφορμή τα ερωτικά πάθη του ασίκη. O ασίκης είτε ήταν ερωτευμένος με μια κοπέλα που ανταποκρινόταν στον έρωτά του, είτε ο έρωτάς του έμενε ανεκπλήρωτος και θρηνού­σε τραγουδιστά από απελπισία. Συνήθως προσπαθούσε να συγκινήσει την αγαπημένη του παίζοντας ωραία τραγούδια, που αναφερόντουσαν στα ερωτικά του βάσανα, που πίστευε πως θα τον στείλουν στον τάφο. Πολλές φορές η αγαπημένη του ήταν ανύ­παρκτη ως φυσικό πρόσωπο, αλλά υπήρχε στο μυαλό του ως πλάσμα της φαντασίας του στολισμένο με πλούσια μυθικά στοιχεία. Μεθυσμένος από "το κρασί του έρωτα" (ask Badesi)επιδιδόταν σε ατέλειωτες υμνολογίες και εγκωμιασμούς του προτύπου του σε τέτοιο βαθμό, που τελικά να οδηγείται σε πανομοιότυπες ερωτοπρεπείς εκφρά­σεις. Ωστόσο τα τραγούδια αυτού του τύπου διαθέτουν ωραίους λυρικούς στίχους και δυνατό πάθος, ιδίως όταν αφηγούνται το οδοιπορικό της ερωτικής μοναξιάς και της τυραννίας του Ασίκη.

Ένα είδος ποιήματος που γράφτηκε με σκοπό να κατακρίνει, να κακολογήσει ή να αστειευτεί ήταν οι Τασλαμάδες (Taslama). H σάτυρά τους ήταν καυστικότατη όταν επί παρα­δείγματι σχολίαζαν τον μαγαζάτορα που ξεγελούσε τον πελάτη, τον αγά που δεχόταν μπαξίσια, τον υπάλληλο που εκμεταλλευόταν τους χωριάτες, κ.λπ. Έτσι αυτές οι σάτυρες προκαλούσαν στον λαό ένα λυτρωτικό αίσθημα που δεν είχε τη δύναμη και τη συνήθεια να σηκώσει κεφάλι.

Δηλαδή με λίγα λόγια, τα τραγούδια αυτού του τύπου, ξεσκέπαζαν τη διάβρωση του διοικητικού συστήματος των Oθωμαvώv, αφού επρόκειτο για λαϊκούς πολιτικούς λιβέλους. Όπως είναι ευνόητο, πολλοί ασίκηδες κυνηγήθηκαν και υπέστησαν διάφορα δεινά λόγω της τόλμης, της αθυροστομίας και της επαναστατικότητάς τους, γι' αυτό η λέξη ΑΣΙΚΗΣ στην ελληνική γλώσσα, αν και οθωμανικό γλωσσικό δάνειο, είχε θετικό νοηματικό πρόσημο !

Δημήτρης Σταθακόπουλος

Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου Διπλωματούχου Βυζαντινής μουσικής - μουσικολόγου Μέλους του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Μέλους του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Μέλους της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE