20 Χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου

«Τα ηγετικά του προσόντα δεν τα αρνούνται ούτε εκείνοι που αμφισβητούν το έργο του. Mε τους αγώνες του έβαλε τη σφραγίδα της δυναμικής ...

«Τα ηγετικά του προσόντα δεν τα αρνούνται ούτε εκείνοι που αμφισβητούν το έργο του. Mε τους αγώνες του έβαλε τη σφραγίδα της δυναμικής προσωπικότητάς του σε μια μακρά περίοδο της εθνικής μας ζωής» έλεγε για τον αείμνηστο Ανδρέα Παπανδρέου ο βασικός πολιτικός του αντίπαλος Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Σε αυτές τις λιγοστές φράσεις συμπυκνώνεται η ιστορικότητα της παρουσίας του μεγαλύτερου μεταπολεμικού ηγέτη της Ελλάδας, που κατάφερε μέσα από τον ριζοσπαστισμό της μεταδικτατορικής περιόδου και το μεταρρυθμιστικό του πνεύμα να συμφιλιώσει όχι μόνο τις δυο χαμένες Ελλάδες του εμφύλιου πολέμου, αλλά και να οικοδομήσει τη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ελλάδα.

Η σχέση του Ανδρέα με τον λαό ήταν αδιαμεσολάβητη, έντονα συναισθηματική, αμφίδρομη και παρέπεμπε σε άλλες εποχές. Την Τρίτη, 23 Ιουνίου, κλείνουν 19 χρόνια από τη μεγάλη απώλεια του Εθνικού Ηγέτη και όλοι νοσταλγούν εκείνες τις ηρωικές για τον λαό και τη χώρα εποχές, όπου ο «Ανδρέας μας» –έτσι τον προσφωνούσαν όλοι, γιατί τον ένιωθαν τον δικό τους άνθρωπο– χάραζε δημιουργικούς αγωνιστικούς δρόμους με όραμα για την πατρίδα, για εθνική κυριαρχία, για εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Η ιστορία του Ανδρέα Παπανδρέου ξεκινά στις 5 Φεβρουαρίου του 1919 στη Χίο, όπου γεννήθηκε (Καταγωγή από το Καλέτζι Αχαΐας). Γονείς του ήταν ο "Γέρος της Δημοκρατίας", Γεώργιος Παπανδρέου και η Σοφία Μινέϊκο.

Ο μικρός Ανδρέας γαλουχείται -όπως είναι φυσικό- μέσα σε ένα βαθιά πνευματικό και πολιτικό περιβάλλον, αφού τα χνάρια που έχει αφήσει ο πατέρας του στην ιστορία αυτής της χώρας είναι έντονα. Το 1923 η οικογένεια Παπανδρέου επιστρέφει στην Αθήνα, μετά από ένα χρονικό διάστημα παραμονής στη Λέσβο, όπου ο Γεώργιος Παπανδρέου εκλεγόταν βουλευτής.

Το 1936, ο Ανδρέας Παπανδρέου, μαθητής ακόμα, συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου για την αντιστασιακή του δράση. Το 1941 κατά το διάστημα της δικτατορίας του Μεταξά ο Ανδρέας τριτοετής τότε της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Αθηνών συλλαμβάνεται και βασανίζεται από την Ασφάλεια. Μετά την αποφυλάκισή του, με ελάχιστα χρήματα στην τσέπη του αναχωρεί για τις Η.Π.Α. όπου ακολουθεί πανεπιστημιακή σταδιοδρομία στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Στην Αμερική ο Ανδρέας Παπανδρέου έμεινε για δύο δεκαετίες, όπου το 1943 έγινε υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το 1947 επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, του UCLA της Καλιφόρνια και άλλων Πανεπιστημίων. Το 1951 ο Ανδρέας Παπανδρέου παντρεύεται την Μαργαρίτα Τσαντ. Είναι ο δεύτερος γάμος του μετά από αυτόν που είχε συνάψει με την Χριστίνα Ρασιά. Από το γάμο του με την Μαργαρίτα αποκτά 4 παιδιά, τον Γιώργο, τη Σοφία, τον Νίκο και τον Ανδρίκο. Το 1959, επιστρέφει για ένα χρόνο στην Ελλάδα με υποτροφίες από το Γκούγκενχάιμ και το Φουλμπράιτ για την μια ερευνητική αναπτυξιακή οικονομική αποστολή.

Το 1961 διορίζεται -μετά από πρόταση του μετέπειτα πολιτικού του αντιπάλου Κωνσταντίνου Καραμανλή- Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Γενικός Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών, ενώ ταυτόχρονα διορίζεται Σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδας (1961-62).

Η πολιτική του σταδιοδρομία αρχίζει το 1962, με την εκλογή ως Βουλευτή Αχαΐας του Κόμματος της Ένωσης Κέντρου, της οποίας ηγείτο ο πατέρας του Γεώργιος Παπανδρέου, στις εκλογές της 16.2.1964. Μετά τη νίκη της Ένωσης Κέντρου, διορίζεται αρχικά Υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης και τον ίδιο χρόνο, Αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού (1964-65).

Όταν κηρύσσετε η δικτατορία των συνταγματαρχών, τον Απρίλιο του 1967, συλλαμβάνεται και τον επόμενο χρόνο αποφυλακίζεται και πηγαίνει στο εξωτερικό, πρώτα στη Σουηδία και μετά στον Καναδά. Το 1968-69, είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και από το 1969 μέχρι το 1974, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γιορκ στο Τορόντο. Από το 1968, ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), του οποίου γίνεται αρχηγός και το οποίο αναπτύσσει σημαντική δράση μέχρι την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, τον Ιούλιο του 1974. Μόλις αποκαθίσταται η Δημοκρατία στην Ελλάδα, επιστρέφει από την εξορία και ιδρύει, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. του οποίου γίνεται Πρόεδρος.

Στις πρώτες εκλογές μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, που διενεργούνται τον Νοέμβριο του 1974, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εκπροσωπεί με λίγους Βουλευτές (15 έδρες, 13,5% των ψήφων). Στις επόμενες εκλογές (Νοέμβριος 1977), το ΠΑ.ΣΟ.Κ. κάνει ένα σημαντικό άλμα, αφού διπλασιάζει τη δύναμη του (από 13,5% σε 25%) και γίνεται το πρώτο κόμμα της Αντιπολίτευσης, με 93 Βουλευτές και ο Πρόεδρος του, Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης.

Στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981, κατά τις οποίες το ΠΑ.ΣΟ.Κ. κατεβαίνει με το σύνθημα της Αλλαγής, εκλέγεται πρώτο κόμμα με ποσοστό 48% και αντιπροσωπεύεται στο Κοινοβούλιο με 173 Βουλευτές. Ο Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ σχηματίζει Κυβέρνηση, η οποία ορκίζεται στις 21 Οκτωβρίου 1981. Στην Κυβέρνηση αυτή, ο Ανδρέας Παπανδρέου αναλαμβάνει, εκτός της θέσης του Πρωθυπουργού και το Υπουργείο της Εθνικής Aμυνας.

Στις εκλογές του 1985 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εκλέγεται και πάλι πρώτο κόμμα. Εκλέγει 161 Βουλευτές (45,2%). Ο Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σχηματίζει Κυβέρνηση (προσωρινή) στις 5 Ιουνίου 1985 και στις 25 Ιουλίου 1985. Το 1988, ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγήθηκε εσπευσμένα, στο Νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και υπεβλήθη σε σοβαρή εγχείρηση καρδιάς. Την ίδια χρονιά παντρεύεται τη Δήμητρα Λιάνη. Στις εκλογές του 1989 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έρχεται δεύτερο κόμμα με ποσοστό 39,15% και 125 έδρες. Ο Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης.

Στη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση (Νοέμβριος 1989) το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έρχεται πάλι δεύτερο κόμμα με ποσοστό 40,67% και 128 έδρες. Στις εκλογές του 1990 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι και πάλι το δεύτερο κόμμα με ποσοστό 38,62% και 125 έδρες. Τον Οκτώβριο του 1993, μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη κέρδισε τις εκλογές που ακολούθησαν με ποσοστό 46,82% και σχημάτισε την τρίτη του κυβέρνηση.

Η ασθένεια, οι νίκες και ο θάνατος
Άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 77 ετών. Κι όμως, αν το σκεφτεί κάποιος καλά, πάλι βγήκε νικητής στη μάχη ζωής που έδωσε.
Καθώς οι γιατροί πίστευαν ότι δεν θα άντεχε πολλά χρόνια πριν είτε στο Χέρφιλντ, είτε μετά, ηττημένος στις εκλογές και λοιδωρημένος πολιτικά και προσωπικά, είτε την περίοδο του ειδικού δικαστηρίου για το σκάνδαλο Κοσκωτά, είτε το Καλοκαίρι του 1995, με την κρίση που υπέστη στην Πάτμο, όπου είχε μεταβεί για τον εορτασμό των 1.000 χρόνων από την Αποκάλυψη του Ιωάννου.
Ακόμη και λίγους μήνες αργότερα. Όταν τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου εισήχθη με επιδείνωση της λειτουργίας της καρδιάς του στο «Ωνάσειο», σχεδόν όλοι, ειδικοί και μη, προέβλεψαν ότι «δεν θα έβγαινε ποτέ». Κι όμως! Κατάφερε το αδύνατο με τη βοήθεια του καθηγητή και τότε υπουργού Υγείας Δημήτρη Κρεμαστινού και του στενού του επιτελείου!
Μετά από τρεις μήνες νοσηλείας, μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα, πήρε το Φεβρουάριο του 1996 εξιτήριο κι έζησε ακόμη τέσσερις μήνες. Μάλιστα προετοίμαζε την παρουσία του, είτε αυτοπροσώπως, είτε διά μηνύματος, στο κρίσιμο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ που είχε προγραμματιστεί για τις 26 του Ιούνη της ίδιας χρονιάς. Το πρώτο επί πρωθυπουργίας Σημίτη… Καθώς από το θάλαμο εντατικής θεραπείας του «Ωνασείου», ο Ανδρέας είχε υπογράψει ήδη από τον Ιανουάριο του ’96, εκών-άκων, την παραίτησή του από την πρωθυπουργία, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τη διαδοχή του.