ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ: Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Δ΄: Έθιμα μετά το γάμο και παροιμίες του γάμου)

Παραδοσιακός γάμος στο Λειβάρτζι, δεκαετία 1970 και από τους τελευταίους με ζώα. (Φωτογραφία από το βιβλίο του γράφοντος «Λειβάρτζι, σ’ ...

Παραδοσιακός γάμος στο Λειβάρτζι, δεκαετία 1970 και από τους τελευταίους με ζώα. (Φωτογραφία από το βιβλίο του γράφοντος «Λειβάρτζι, σ’ ευχαριστώ!», έκδοση 2002)

Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ

ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ: Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Γ΄: Έθιμα την ημέρα του γάμου) - Το τρίτο μέρος διαβάστε το εδώ

γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Α. Έθιμα

Την επόμενη μέρα του γάμου, τη Δευτέρα τα πρωί και πριν σκάσει ο ο ήλιος, η νύφη με συνοδεία ελεύθερων κοριτσιών και αγοριών πάει να ασημώσει τη βρύση. Εκεί ρίχνει κέρματα μικρής αξίας στο νερό και στο σημείο που σχηματίζει λούμπα (μικρή λίμνη). Νέες και νέοι, κυρίως νέοι, γονατίζουν και σκύβουν να πιάσουν με το στόμα τα κέρματα αυτά. Εκείνος που θα πιάσει τα περισσότερα θα παντρευτεί σύντομα!

Το πολυσυζητημένο έθιμο με τα ματωμένα σεντόνια, δεν φαίνεται να ήταν συνηθισμένο στα χωριά μας. Δεν φαίνεται να ήταν συνηθισμένη ούτε η διαπόμπευση της νύφης με τα ταβούλια και καβάλα ανάποδα στο γάιδαρο, αν δεν ήταν «εντάξει».

Μία από τις πρώτες προτεραιότητες της νύφης ήταν να βάλει τα στέφανα στη στεφανοθήκη και να τα κρεμάσει στο εικονοστάσι του σπιτιού. 

Το δώρο στον κουμπάρο από το ζευγάρι, ήταν το καλύτερο απλάδι που είχε η νύφη. Αν μάλιστα το είχε υφάνει και η ίδια στον αργαλειό, σίγουρα θα είχε και μεγαλύτερη αξία!

Δεκαπέντε ημέρες μετά το γάμο, δηλαδή τη δεύτερη Κυριακή, πηγαίνουν συνοδεία το νέο ζευγάρι στην εκκλησία οι συγγενείς μαζί με τους γειτόνους και άλλους χωριανούς. Είναι η πρώτη επίσημη έξοδός τους από το σπίτι. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας γίνεται τραπέζι σε όσους συμμετέχουν στη συνοδεία αυτή. Τα φαγητά είναι τα ίδια, όπως και στο γάμο: Πρώτο πιάτο κρέας κοκκινιστό με πιλάφι και δεύτερο, ψητό με πατάτες στο φούρνο. Στην ετοιμασία και την παρασκευή των φαγητών βοηθάνε και συγγενείς και γείτονες, συμμετέχοντας έμπρακτα στη χαρά της οικογένειας. Το τραγούδι και ο χορός μετά, είναι στο πρόγραμμα!

Για πολλές ημέρες μετά, τα κοριτσόπουλα του χωριού κρυφοκουβεντιάζανε για το νέο εκείνο που είχε το καλύτερο άλογο στο γάμο! Για το βλέμμα του, το ντύσιμό του, την περπατησιά του, τη λεβεντιά του, το χορό του και για το προσεγμένο και στολισμένο άλογό του, φυσικά.

Των Βαΐων οι νέες νύφες του χωριού που δεν έχουν κλείσει ακόμα ένα χρόνο γάμου, πηγαίνουν τα βάγια στην εκκλησία.

Το Πάσχα, κάθε Πάσχα, το ζευγάρι δίνει (ή στέλνει) στον κουμπάρο κανίστρι με κουλούρια, αυγά και κρέας.

Ανάλογα με τις ανάγκες που είχε η οικογένεια της νύφης στις δουλειές του σπιτιού και γενικά της παραγωγής, μπορεί μεταξύ των άλλων συμφωνιών να γινόταν από την αρχή με την οικογένεια του γαμπρού και αυτή: Μετά το γάμο και για κάποιο χρονικό διάστημα (συνήθως μήνες), η νύφη παρέμενε στο πατρικό της σπίτι, μέχρι να «μαζώξουνε» τις δουλειές τους! Στο σπίτι που θα έμενε με τον άντρα της, πήγαινε αφού τέλειωναν τις δουλειές, όπως είχε οριστεί με την συμφωνία, προφορική πάντα! Τα έθιμα όμως, έπρεπε να τηρηθούν όλα κατά γράμμα. 

Β. Παροιμίες 

Ο γάμος και ο έγγαμος βίος είναι ένα πολύ σημαντικό, μεγάλο και σε ορισμένες περιπτώσεις δύσκολο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου. Ειδικά στο παρελθόν, που εκτός από τη συμβίωση με το/τη σύζυγο, στον ίδιο χώρο ζούσαν και πολλοί ακόμα κοντινοί συγγενείς, με τις όποιες θετικές και τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, η λαϊκή σοφία να μείνει «απέξω» από το μεγάλο αυτό θέμα. 

Περισσότερο ή λιγότερο γνωστές και στον τόπο μας οι παροιμίες που παραθέτουμε στη συνέχεια, με θέμα το γάμο και γενικότερα τη συμβίωση, συμπεριλαμβάνονται σχεδόν στο σύνολό τους και στην πολύτομη συλλογή του πατριάρχη της λαογραφίας, του Νικολάου Πολίτη.

• Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι.
• Αγάλι αγάλι το φιλί για να ’χει νοστιμάδα.
• Άλλες νυφάδες ήρθανε, άλλα κουλούρια πλάθουν. 
• Του Κουτρούλη ο γάμος.
• Αλλού βαρούν τα όργανα κι αλλού χορεύει η νύφη.
• Άντρα θέλω, τώρα τον θέλω. 
• Θ’ αφήσαμε το γάμο να πάμε για πουρνάρια; 
• Βρήκ’ η τάβλα το καρφί. 
• Κύλισε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι.
• Έκλασ’ η νύφη, σχόλασε ο γάμος. 
• Tο λέω στην πεθερά, για να τ’ ακούει η νύφη. 
• Άμα ζευγαρώνουν δυο άχρηστοι, χαλάνε δυο σπίτια. 
• Ή μικρός μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου. 
• Στο σπίτι (ή στο χωριό) της πεθεράς γεννάει κι ο κόκορας.
• Όπου γάμος και χαρά η Βασίλω πρώτη.
• Όπως ήβρες νύφη, όχι όπως ήξερες.
• Όλα του γάμου δύσκολα κι η νύφη γκαστρωμένη.
• Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο.
• Πάρε γυναίκα από σπίτι και σκυλί από μαντρί.
• Φάε λάδι κι έλα βράδυ.
• Ανύπαντρος προξενητής για λόγου του γυρεύει.
• Από τζάκι να ’ναι ο γαμπρός και να ’ναι ξακουσμένος.
• Πήρε γυναίκα απ’ το σωρό.
• Γάμος εις τα γέρατα ή σταυρός ή κέρατα.
• Γάμος χωρίς σφαχτά δε γίνεται.
• Γιος ο γαμπρός δε γίνεται κι η νύφη δυχατέρα.
• Η νύφη θα μοιάσει της πεθεράς.
• Ζαβός ζαβή παντρεύτηκε, ζαβά παιδιά θα κάνουν.
• Άμα ζευγαρώσουν δυο κακοί, χαλάνε δύο σπίτια.
• Κάλλιο χήρα κορδωμένη, παρά κακοπαντρεμένη.
• Κάλλιο στο παλούκι παρά σώγαμπρος.
• Κατά τη νύφη κι ο γαμπρός.
• Με τον έρωτα περνάει ο καιρός και με τον καιρό περνάει ο έρωτας.
• Ξεχνά η γρουσούζα η πεθερά πως ήταν νύφη μια φορά.
• Ο ανύπαντρος πάντα κοιμάται ήσυχος.
• Ο γάμος είναι λαχείο.
• Ο γάμος θέλει τύμπανα κι η εκκλησία ψάλτη.
• Το προικιό παντρεύει το χτικιό.
• Άνθρωπος απάντρευτος είναι μισό ψαλίδι.
• Η γυναίκα και το καρπούζι ό,τι σου τύχει.
• Κάθε ακαμάτρα και τρελή έχει την τύχη την καλή.
• Στις εννιά του μακαρίτη, άλλον έμπασε στο σπίτι.
• Κηδεία αγέλαστη και γάμος άκλαυτος δεν υπάρχει
• Ο ένας βρωμάει κι ο άλλος μυρίζει.
• Όλα είναι του μυαλού κι η παντρειά της τύχης.
• Όλη η βδομάδα του γαμπρού κι η Κυριακή της νύφης.
• Όποιος διαλέει, διαλεούρια παίρνει. 
• Όποιος κρυφοπαντρεύεται, φανερά πομπεύεται.
• Όταν βρέχει στο γάμο, κλαίει η νύφη.
• Όσο πίνει η νύφη, τόσο γλυκοχαιρετάει.
• Όταν ραγίζει το γυαλί, δύσκολα κολλάει.
• Ούτε σπίτι χωρίς άντρα, ούτε άντρας χωρίς σπίτι.
• Άλλος θα πληρώσει τη νύφη.
• Σαν λείπεις απ’ το γάμο σου, άλλος γλεντά τη νύφη.
• Σαν τις κακές συννυφάδες.
• Σιγά-σιγά τα όργανα κι είναι φτωχός ο γάμος.
• Στο γάμο του καραγκιόζη.
• Στο γάμο πάει ο γάιδαρος, ή για νερό ή για ξύλα.
• Στο τέλος ξουρίζουν το γαμπρό.
• Ο σώγαμπρος είναι σαν αλεπού γδαρμένη.
• Τα στραβά τα κουλούρια η νύφη τα πλάθει.
• Όλα τα στραβά η νύφη τα κάνει
• Χωρίς νύφη (ή γαμπρό) γάμος δε γίνεται.
• Και παντρεμένος μασκαράς κι ανύπαντρος ρεζίλι.
• Ο παντρεμένος μετανιώνει μια φορά, ο ανύπαντρος δύο.
• Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός, τύφλα να ’χει ο πεθερός.
• Οι όμορφες γυρεύονται κι οι άξιες παινεύονται.
• Όλα τα είπαμε, για τη νύφη δεν είπαμε.
• Αν δε ταιριάζαμε δε θα συμπεθεριάζαμε.
• Ο Θεός να σε φυλάει απ’ το άδικο και από κακιά γυναίκα.
• Αλλού ο γάμος, αλλού τα όργανα.
• Βρήκε ο Φίλιππος το Ναθαναήλ.
• Όπου γάμος και χαρά η Βασίλω πρώτη.
• Έμεινε στο ράφι.
• Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι.
• Πάρτονε στο γάμο σου να σου πει και του χρόνου.
• Παναγιά και αγιά-Σωτήρα, φέρτηνε κι ας ειν’ και χήρα.
• Επαντρεύθη ν’ ανασάνει κι εύρηκε μαλλί να ξάνει.
• Η γυναίκα όταν παντρευτεί και το μουλάρι όταν σαμαρωθεί, δείχνουν τα χούγια τους. 
• Ο άντρας μου είναι κερατάς κι εγώ καλή γυναίκα.
• Ο κουμπάρος την κουμπάρα δυο φορές την εβδομάδα. (Κατ’ άλλους εφτά!)
• Ο κερατάς το μαθαίνει πάντα τελευταίος.
• Στο γάμο σου να είσαι εκεί.
• Στο γάμο σου θα κουβαλάω νερό με το κόσκινο.
• Ακόμα δε βγήκε απ’ το αυγό και παντρειά γυρεύει.
• Γάμος χωρίς όργανα, φάβα χωρίς κρεμμύδια.
• Εγώ καλά παντρεύτηκα κι ας κλαίει όποιος με πήρε.
• Εγώ που δε μιλώ, θα πάρω τον καλό γαμπρό.
• Ο άντρας σου να δε ξέρει από τη μέση και κάτου.
• Έχε τα μάτια σου ορθάνοιχτα πριν από το γάμο σου και μισόκλειστα μετά.
• Το συμπεθεριό κι η φτώχεια θέλουνε φροντίδα.
• Κάθεται σαν νύφη τη Δευτέρα.
• Κάτσε κόρη ανύπαντρη, να κάμω γιο να πάρεις.
• Κλαιν’ οι χήρες, κλαίνε κι οι παντρεμένες 
• Με το ζόρι παντρειά δε γίνεται.
• Να ’χα του γαμπρού τη χάρη και της νύφης το καμάρι.
• Οι ακαμάτες και οι χαζές έχουν τις τύχες τις καλές.
• Όλα μας ανάποδα κι ο γάμος μας Τετάρτη.
• Όλα τα στραβά καρβέλια η νύφη μας τα κάνει.
• Όπου γάμος και χαρά, τρέχα Γιάννη μασκαρά.
• Ούτε ο συμπέθερος γενιά, ούτε τ’ αυγό προσφάι.
• Πεθερά δεν είχα και πεθερά απόκτησα.
• Σιγά, θα μου γυρίσεις το προξενιό πίσω.
• Ο ακάλεστος γάμο, ή διωγμένος ή δαρμένος.
• Συμπέθεροι και κουμπάροι, τον πρώτο χρόνο έχουν τη χάρη.
• Φάε, νύφη, λάχανα! - Καλό είναι και το κρέας!
• Ό,τι πάρει η νύφη το πρώτο βράδυ. 
• Ή: Ό,τι πάρει η νύφη στην καβάλα. (Δηλαδή, ό,τι πάρει μέχρι να καβαλήσει το άλογο και να φύγει).

Συνεχίζουμε με το E΄ μέρος, τα τραγούδια του γάμου (τελευταίο).

==================================

Πηγές: 

Ι. Αναμνήσεις/βιώματα από τα παιδικά χρόνια.

ΙΙ. Αφηγήσεις μεγαλύτερων.

ΙΙΙ. «Λειβάρτζι, σ’ ευχαριστώ!», του γράφοντος, έκδοση 2002.

ΙV: «Παροιμίαι», Νικολάου Πολίτου.

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.

Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ

ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ: Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Γ΄: Έθιμα την ημέρα του γάμου) - Το τρίτο μέρος διαβάστε το εδώ