12 Δεκεμβρίου 1943 - Παραμονή της μεγάλης Σφαγής

Η χρονολογική σειρά των γεγονότων πριν και μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαυτωμα από τα Ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου Κανελλόπουλου (Ι.Α....

Η χρονολογική σειρά των γεγονότων πριν και μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαυτωμα από τα Ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ.).

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκεύαση απόδοσης του περιεχομένου της ιστορικής έρευνας με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφίσεως ή άλλο, χωρίς γραπτή άδεια του Ι.Α.Κ. (Ν 2121/1993)

Κυριακή 12η Δεκεμβρίου 1943

1) Επιχείρηση Καλάβρυτα

Σε γενικές γραμμές ολοκληρώθηκε με την άφιξη σε Καλάβρυτα – Μαζέϊκα – Τριπόταμα. Στις 12-13/12 τα αποσπάσματα ανέλαβαν την εκκαθάριση και περαιτέρω διεξαγωγή των αντιποίνων στην καταληφθείσα περιοχή. 

α) Το Απόσπασμα Wolfinger με την μηχανοκίνητη ομάδα επέστρεψαν στις βάσεις. Η Ορεινή Ομάδα μετακινήθηκε από τα Καλύβια προς την ΄Ανω Βλασία μέσω (δυσ).

β) Το Απόσπασμα Gnass διενήργησε επιτυχή αναζήτηση του τόπου εκτελέσεως των τμημάτων του 5/749 Λόχου Κυνηγών. Μέχρι τώρα έχουν ταφεί μερικά πτώματα. Οι δύο ενισχυμένοι Λόγοι Κυνηγών του Αποσπάσματος Kockert έφθασαν στο χωριό Φονιάς (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως «Stiglitz».

γ) Κατά την Επιχείρηση «Buffel» (ενισχυμένοι λόγοι του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς) συμπλοκή κοντά στον Μάγειρα (15 χλμ. Δ. του Πύργου). 

2) Επιχείρηση «Stiglitz»

Διαπιστώθηκαν ισχυρές δυνάμεις στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Φενεού. Δύο αποσπάσματα του ΙΙΙ/22 Τάγματος Αεροπορικών Καταδρομών και η Ομάδα Kockert ανέλαβαν την περικύκλωσή τους. 

Πρόθεση για τις 13.12.43

Συνέχιση της Επιχείρησης «Stiglitz».

Εκκαθαριστική επιχείρηση κατά την επιστροφή των στρατευμάτων από την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» στις βάσεις.

Ενισχυμένος 13/737 Λόχος Κυνηγών: διερεύνηση των περιοχών και επιβολή των αντιποίνων στην περιοχή ανατολικά και δυτικά των Μαζέϊκων.

Σε συνέχεια της αναγνωρίσεως και διερευνήσεως στην καθορισμένη περιοχή υπό τις δυσχερέστατες συνθήκες (έδαφος και καιρός) διερευνήθηκαν οι περιοχές Καλύβια και Νουσά. Συγκεντρώθηκαν και άλλες αγέλες κτηνών (περίπου 300 πρόβατα και κατσίκες). Το χωριό Δερβινή καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη νύχτα η ίλη που επιχειρούσε εκεί επέστρεψε στα Τριπόταμα. Η 2η ΄Ιλη διερεύνησε τις περιοχές Δεχούνι, Βερσίτσι και Λόπεσι. Μεμονωμένα οικήματα, στα οποία βρέθηκαν πολεμοφόδια κ.ά., καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στις 16.00 έφθασε διαταγή για νέα αποστολή της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Ο Σταθμός Διοικήσεως του αποσπάσματος ορίστηκε ακολούθως στα Μαζέϊκα. Η γέφυρα του ποταμού Αροάνιου επισκευάσθηκε αμέσως μετά την άφιξη στα Μαζέϊκα. Στις 20.00 το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης του Τμήματος Αναγνωρίσεως προήλασε με οχήματα προς Τρίπολη για να μεταφέρει ήδη τη νύχτα τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Λόγω της ισχυρής βροχής οι βελτιώσεις στην οδό Μαζέϊκων ως τη συμβολή των οδών Βυτίνας-Λεβιδίου είχαν εκ νέου υποστεί ζημιές και έπρεπε εν μέρει να επιδιορθωθούν και πάλι. Επιπλέον, η οδός ήταν κατά τόπους λασπώδης, ώστε το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης δεν επέστρεψε στα Μαζέϊκα στις 13/12/43 στις 04.00 ή 05.00, όπως αναμενόταν, αλλά μόλις στις 09.00. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε με έναν λόχο την ανάσυρση των νεκρών που είχαν εν τω μεταξύ βρεθεί. Υπό δυσχερέστατες συνθήκες ανευρέθησαν 70 νεκροί, μεταξύ των οποίων ο Λοχαγός Schober, που αναγνωρίστηκε από τον Λοχία του Λόχου και ετάφη. Καθώς σύμφωνα με την επιστολή του Λοχαγού Schober οι αιχμάλωτοι ήταν 78, η αναζήτηση συνεχίσθηκε για τους 5 νεκρούς που έλειπαν. Η αναζήτηση δεν είχε όμως επιτυχία. Στις 20.00 ο Λοχαγός Kockert επέστρεψε στα Μαζέϊκα μαζί με το λόχο που είχε διενεργήσει την αναζήτηση. Ο Λόχος Met διεξήγαγε εν τω μεταξύ την έρευνα στις περιοχές Τουρλάδα, Βάλτος, ΄Αγιος Νικόλαος, ΄Αρμπουνας, Καλύβια και Πλανητέρο. Οι περιοχές Βάλτος, Πλανερού και Καλύβια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στην περιοχή της επιχειρήσεως τυφεκίσθηκαν 11 ΄Ελληνες.

Ενισχυμένος 13/737 Λόχος Κυνηγών: διερεύνηση των περιοχών και επιβολή των αντιποίνων στην περιοχή ανατολικά και δυτικά των Μαζέϊκων. Ενισχυμένος 11/737 Λόχος Κυνηγών: με δύο σκοπευτές αναζήτηση των εκτελεσθέντων. Στις 06.00 αναχώρηση από το Πλανητέρο, ανοδική πορεία κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού, οι νεκροί ανευρέθησαν στις 11.30 σε μια βαθιά χαράδρα. ΄Ηταν ρακένδυτοι και, εν μέρει, με μέλη άσχημα εξαρθρωμένα λόγω της πτώσης στην 100 μ. βαθιά χαράδρα. Η ανάσυρσή τους αποδείχθηκε εξαιρετικά δυσχερής, ωστόσο κατέστη δυνατόν να ανασυρθούν 70 νεκροί, εν μέρει να αναγνωρισθούν και να ενταφιασθούν σε τέσσερα σημεία. Επιστροφή στα Μαζέϊκα στις 20.00. Η Μάχιμη Ομάδα Glitz αναφέρει την προπαρασκευή 2.000 ανταρτών στην περιοχή 4 χλμ. νοτιοανατολικά του Φονιά. Η Μάχιμη Ομάδα Kockert με το Ορεινό Πυροβολικό να σπεύσει αμέσως προς ενίσχυση. Κατόπιν ερωτήματος περί των προθέσεων του Glitz ελήφθη το τηλεγραφικό μήνυμα: «Η Μάχιμη Ομάδα Glitz με μάχιμα τμήματα ξεκίνησε επιχείρηση κυκλώσεως βόρεια και νότια της κοιλάδας του Φενεού». Η απόφασή μου: Μέσω Βάλτου να εξασφαλισθεί αρχικά το ύψωμα κοντά στο όρος Ντουρντουβάνα. 

Ο Σμήναρχος Μίχος με ομάδα του Ανεξαρτήτου Τάγματος ΕΛΑΣ Καλαβρύτων

Επιστροφή της ομάδας Wolfinger με τα μηχανοκίνητα τμήματα στην Πάτρα. Η Ορεινή Ομάδα μετέβη από τα Καλύβια στην ΄Ανω Βλασία. Η Ομάδα Gnass εντόπισε τον τόπο εκτελέσεως του Λόχου 5/749 Jager Regiment. Ανασύρθηκαν μερικά πτώματα. Δύο ενισχυμένοι Λόχοι της ομάδας Gnass (Ομάδα Kockert) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως «Stiglitz» ανέλαβαν δράση στο Φονιά (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) και ξεκίνησαν στις 02.30. Σε συνέχεια της αναγνωρίσεως και διερευνήσεως στην καθορισμένη περιοχή υπό τις δυσχερέστατες συνθήκες (έδαφος και καιρός) διερευνήθηκαν οι περιοχές Καλύβια και Νουσά. Συγκεντρώθηκαν και άλλες αγέλες κτηνών (περίπου 300 πρόβατα και κατσίκες). Το χωριό Δερβινή καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη νύχτα η ίλη που επιχειρούσε εκεί επέστρεψε στα Τριπόταμα. Η 2η ΄Ιλη διερεύνησε τις περιοχές Δεχούνι, Βερσίτσι και Λόπεσι. Μεμονωμένα οικήματα, στα οποία βρέθηκαν πολεμοφόδια κ.ά., καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στις 16.00 έφθασε διαταγή για νέα αποστολή της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Ο Σταθμός Διοικήσεως του αποσπάσματος ορίστηκε ακολούθως στα Μαζέϊκα. Η γέφυρα του ποταμού Αροάνιου επισκευάσθηκε αμέσως μετά την άφιξη στα Μαζέϊκα. Στις 20.00 το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης του Τμήματος Αναγνωρίσεως προήλασε με οχήματα προς Τρίπολη για να μεταφέρει ήδη τη νύχτα τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Λόγω της ισχυρής βροχής οι βελτιώσεις στην οδό Μαζέϊκων ως τη συμβολή των οδών Βυτίνας-Λεβιδίου είχαν εκ νέου υποστεί ζημιές και έπρεπε εν μέρει να επιδιορθωθούν και πάλι. Επιπλέον, η οδός ήταν κατά τόπους λασπώδης, ώστε το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης δεν επέστρεψε στα Μαζέϊκα στις 13/12/43 στις 04.00 ή 05.00, όπως αναμενόταν, αλλά μόλις στις 09.00. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε με έναν λόχο την ανάσυρση των νεκρών που είχαν εν τω μεταξύ βρεθεί. Υπό δυσχερέστατες συνθήκες ανευρέθησαν 70 νεκροί, μεταξύ των οποίων ο Λοχαγός Schober, που αναγνωρίστηκε από τον Λοχία του Λόχου και ετάφη. Καθώς σύμφωνα με την επιστολή του Λοχαγού Schober οι αιχμάλωτοι ήταν 78, η αναζήτηση συνεχίσθηκε για τους 5 νεκρούς που έλειπαν. Η αναζήτηση δεν είχε όμως επιτυχία. Στις 20.00 ο Λοχαγός Kockert επέστρεψε στα Μαζέϊκα μαζί με το λόχο που είχε διενεργήσει την αναζήτηση. Ο Λόχος Met διεξήγαγε εν τω μεταξύ την έρευνα στις περιοχές Τουρλάδα, Βάλτος, ΄Αγιος Νικόλαος, ΄Αρμπουνας, Καλύβια και Πλανητέρο. Οι περιοχές Βάλτος, Πλανερού και Καλύβια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στην περιοχή της επιχειρήσεως τυφεκίσθηκαν 11 ΄Ελληνες. 

Την Κυριακή από το πρωί συγκεντρώνουν από τις γύρω περιοχές τα ζώα (πρόβατα, γίδια, αγελάδια κ.λπ.) και αφού τα περιορίζουν στο φραγμένο χωράφι, στο Χάνι του Μπάρμπα-Στάθη Ζαχλωρίδη που βρίσκεται κοντά στο σταθμό, τα σφάζουν και τα μεταφέρουν με το τρενάκι ή με καμιόνια στο Αίγιο και στην Πάτρα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο στρατιωτικός διοικητής της επιχείρησης καλεί τον πρόεδρο της Κοινότητας Χρήστο Παπανδρέου και τον ευχαριστεί για την άψογη φιλοξενία των Καλαβρυτινών. Στη συνέχεια του ανακοινώνει ότι το πρωί θα φύγουν από τα Καλάβρυτα και τον αποχαιρετά. Ο επιθανάτιος ρόγχος της πόλης μας αρχίζει. Οι Καλαβρυτινοί δεν κοιμούνται, κάθονται στα τζάκια, συζητούν και αναρωτιούνται τι ημέρα άραγε θα ξημερώσει; Τι τους επιφυλάσσει; Μήπως οι ώρες τους είναι μετρημένες; Τα σκυλιά ουρλιάζουν και τα χαροπούλια με την άχαρη φωνή τους προμηνύουν τη συμφορά. Οι Γερμανοί κινούνται συνεχώς, άλλοι φεύγουν και άλλοι έρχονται. Εκείνο το βράδυ πιθανόν να ήρθε και το εκτελεστικό απόσπασμα. «Οι στυγνοί και αδίστακτοι δολοφόνοι». Κάνουν την τελευταία πρόβα ώστε να μην τους διαφύγει τίποτε που θα επιτρέψει να δείξουν κάποια επιείκεια. Χωρίζονται σε ομάδες: 1) σε αυτούς που θα λεηλατήσουν και θα αρπάξουν ότι πολύτιμο υπήρχε στα σπίτια, στα μαγαζιά και στις τράπεζες, 2) σε αυτούς που με τους πύρινους πυρσούς θα κάψουν και θα ερημώσουν τα πάντα και 3) στους υποψήφιους δολοφόνους, αφού προηγουμένως τους φόρεσαν το μανδύα του χάρου και τους πότισαν με το δηλητήριο της εκδίκησης, τους κλείνουν τα αυτιά και τους ξεριζώνουν την ανθρώπινη συνείδηση, ώστε να μην ακούνε τα παρακάλια, τις γοερές κραυγές, το σπαραγμό, να μην αισθάνονται τον ανθρώπινο πόνο. 

Στις 12/12/43, ημέρα Κυριακή, θυμάμαι που οι Γερμανοί έφυγαν συντεταγμένοι ‒πέρασαν και μπροστά από το σπίτι μας‒ και πήγαν στα γύρω βουνά. Μάζεψαν όλα τα γιδοπρόβατα ‒ μαζί και τους τσοπαναραίους. Τα ‘φεραν και τα ‘βαλαν στο περιφραγμένο χωράφι του Στάθη του Ζαχλωρίτη, δίπλα στο σταθμό, προκειμένου να τα φορτώσουν στα βαγόνια που ήταν παρατεταγμένα εκεί και να τα διώξουν στο Διακοφτό. Θυμάμαι ότι ένας γιος του θείου μου του Κώστα, ο Θανάσης, ο οποίος ήταν 21 ετών, είχε τελειώσει το Γυμνάσιο και κάπου είχε δώσει, αλλά δεν προχώρησε, είχε ορισμένα πρόβατα και τα φύλαγε πάνω στη Βελιά.[1] Τον μάζεψαν κι αυτόν οι Γερμανοί και τον έφεραν κάτω μαζί με τα πράματά του (τα ζώα). Μόλις έφτασαν έξω από του Καράγιωργα το σπίτι, ο ξάδελφός μου φόραγε καπότα ‒ήταν χειμώνας, έκανε κρύο. Βγάζει την καπότα, την πετάει κάτω, παρατάει και τα πρόβατα και το έσκασε προς τα πάνω και πήγε σπίτι του. Μέσα σ’ αυτά τα πρόβατα είχαμε κι εμείς μία γιδίτσα δική μας, έτσι τη λέγαμε τότε, γιδίτσα. Πήγα κι εγώ κατά το βραδάκι στο σταθμό μήπως μπορέσω και την πάρω. Την εντόπισα ανάμεσα στις σκηνές που είχαν στήσει οι Γερμανοί μπροστά απ’ τον σταθμό. Την μαύλαγα αλλά τίποτα. Αυτή φοβισμένη βέλαζε κι έτρεχε πότε προς τα πρόβατα και πότε προς τις σκηνές. Φοβήθηκα τους Γερμανούς κι εγκατέλειψα την προσπάθεια. Εκεί μπροστά στο σταθμό υπήρχε ένα βαγόνι που ‘χε μέσα ασυρμάτους. Θυμάμαι, άκουγα τον θόρυβο γρ, γρ. ΄Ετσι έκανε μια μηχανή μικρή που είχαν, η οποία δούλευε και τροφοδοτούσε με ρεύμα τους ασυρμάτους. ΄Ακουγα και αυτά τα τζιτζίσματα των ασυρμάτων, τους γνωστούς ήχους, που εγώ σαν παιδί δεν είχα ιδέα τότε.

Την Παρασκευή 10.12.43, το βραδάκι, άκουσα κάποια στιγμή τη μητέρα μου να παροτρύνει τον πατέρα μου να φύγει μαζί με τον αδελφικό του φίλο, τον Χαράλαμπο Πετράκο. Ο πατέρας μου, όμως την καθησύχασε λέγοντας:[2] «Σώπα, Χρυσούλα, που θα πάρω τα βουνά. Τη Δευτέρα φεύγουν οι Γερμανοί. Σκέψου ότι μέχρι τώρα δεν έχουν πειράξει κανέναν». Ο Χαράλαμπος Πετράκος σώθηκε.

Το δικό μας σπίτι ντύθηκε στα μαύρα νωρίτερα απ’ τ’ άλλα... Την ημέρα που μπήκανε οι Γερμανοί στα Καλάβρυτα, τον Δεκέμβρη εκείνον του ’43, δύο απ’ αυτούς ήρθανε στο σπίτι μας πριν απ’ το μεσημέρι κι έκαναν έρευνα. Στο σπίτι εκείνη την ώρα βρισκόμαστε εμείς τα παιδιά και η μάνα μου, καθώς ο πατέρας μου έλειπε στη δουλειά.[3] ΄Εψαχναν για ώρες∙ τα ‘καναν όλα φύλλο και φτερό. Τι ζητούσαν, άραγε; Κάποια στιγμή δείχνουν στη μάνα μου μια σφαίρα, που βρήκαν -υποτίθεται- στο σακάκι του πατέρα μου. Εμείς βέβαια δεν είχαμε στο σπίτι μας ούτε όπλα ούτε σφαίρες. Εκείνη την ώρα έτυχε να γυρίζει ο πατέρας μου απ’ τη δουλειά για μεσημέρι. Φυσικά δεν είχε ιδέα. Μόλις μπήκε, οι Γερμανοί τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στο «Πανελλήνιον». Τον φυλάκισαν σε μια αποθήκη με ρολά. Η είδηση μεταδόθηκε αμέσως από στόμα σε στόμα∙ η γειτονιά αναστατώθηκε: «Οι Γερμανοί πιάσανε τον Κώστα». Εμείς πίσω, κλάμα και σκουζμάρι... Το ίδιο βράδυ μ’ έστειλε η μάνα μου να του πάω λίγο φαγάκι. Οι Γερμανοί με τις αγριοφωνάρες τους δεν μ’ άφησαν να πλησιάσω... Την άλλη μέρα, Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 1943, πρωί-πρωί, τον πήραν και μαζί με τον Βλαχάβα κι έναν Ιταλό, τους μετέφεραν στον αυχένα Πριολίθου ‒ παίρνοντας καθ’ οδόν κι άλλους δύο. Εκεί σε μια ενέδρα των ανταρτών είχε σκοτωθεί ένας Γερμανός. Τους υποχρέωσαν να σκάψουν το λάκκο τους με τα ίδια τους τα χέρια και τους εκτέλεσαν. Το νέο κυκλοφόρησε πολύ γρήγορα ‒ την επόμενη ή μεθεπόμενη μέρα. Μετά την καταστροφή η μητέρα μου πήγε στον Πριόλιθο κι οι χωρικοί της δείξανε τον τάφο του πατέρα μου. ΄Υστερα από χρόνια μεταφέραμε με τα αδέλφια και τη μητέρα μου τα κοκαλάκια του πατέρα μας στο νεκροταφείο των Καλαβρύτων. Στο σπίτι μας είχε εγκατασταθεί το πένθος, πριν ακόμα γίνει το μεγάλο κακό. ΄Ολη η γειτονιά συμπαραστεκόταν στον πόνο μας ‒ λες και προμάντευαν τη συμφορά που ερχόταν.

Επιχείρηση Καλάβρυτα: Φθάνοντας στα Καλάβρυτα, Μαζέϊκα, Τριπόταμα, η επιχείρηση μέχρι την εκτέλεση των αντιποίνων έληξε χωρίς αποτελέσματα. Απεδείχθη για ακόμη μία φορά, ότι για τον εγκλωβισμό των συμμοριών, δεν αρκεί ορεινό κινούμενο Σύνταγμα Κυνηγών. Η διμοιρία ενισχύσεως του 965 τάγματος πεζικού, είχε μάχη με συμμορίες. Το ΙΙΙ τάγμα του 22 Συντάγματος Κυνηγών, ανεκάλυψε ισχυρές συμμορίες στο δυτικό τμήμα της πεδιάδας Φενεού (20 χλμ. νοτιοανατολικά από τα Καλάβρυτα). Η ομάδα Gnass ανακάλυψε την τοποθεσία εκτέλεσης των Γερμανών αιχμαλώτων. Περισυλλογή πτωμάτων. 

Ομάδα Wolfinger με την ομάδα των μεταγωγικών αυτοκινήτων, μετακινήθηκε από τα Καλύβια μέσω Λειβαρτζίου στην Άνω Βλασία.

Η ομάδα Gnass εξετέλεσε με επιτυχία μια ανίχνευση κατά την οποία βρέθηκαν τα πτώματα των δολοφονηθέντων αιχμαλώτων του 5/749 Jager Regiment. Η ομάδα Kockert προσαρτήθηκε στην επιχείρηση Stiglitz στο Φενεό (10χλμ. ΒΔ Καστανιάς). Η επιχείρηση Βύσων είχε ανταλλαγές πυρών στου «Μαγείρου» (15 χλμ. Δ. Πύργου).

Σχεδιασμός για 13.12.1943: Πλήρης ισοπέδωση Καλαβρύτων και εκτέλεση ολόκληρου του άμαχου πληθυσμού. Συνέχιση εκκαθαρίσεως ευρύτερης περιοχής Καλαβρύτων και ισοπέδωση αυτής. Οι Καλαβρυτινοί είχαν υποχρεωθεί να παραστούν σε μνημόσυνο εκδήλωση για τους δολοφονηθέντες Γερμανούς στρατιώτες του 5/749. ΄Εχει γίνει γνωστή η δολοφονία των τριών τραυματιών αιχμαλώτων του λόχου Schober σε ένα πηγάδι έξω από τα Καλάβρυτα. Επακολούθησε εκταφή των πτωμάτων στο νεκροταφείο Καλαβρύτων και συντάσσεται ιατροδικαστική έκθεση η οποία υπογράφεται από Γερμανούς και ΄Ελληνες γιατρούς (Καλοβρεντής ‒ Χάμψας). Αρχίζει η λεηλασία των Καλαβρύτων.

Ο υποδεκανέας Guenter Gerecke, έλαβε μέρος στη διάσωση και γράφει:[4] «Διαμορφώσαμε μία αλυσίδα και ανασύραμε έτσι τα πτώματα των αιχμαλώτων από τον γκρεμό. Οι περισσότεροι ήταν δεμένοι ανά δύο, είχαν εξαρθρωμένα μέλη από την πτώση και είχαν φοβερή όψη. Ο καιρός ήταν πολύ άσχημος. Πάνω χιόνιζε και κάτω έβρεχε. Η επιχείρηση αυτή μας την έδωσε στα νεύρα. Βάλαμε τους νεκρούς σε σάκκους και τους δέσαμε στα μουλάρια. Ο δρόμος ήταν δύσκολος και για τα ζώα και ένα μέρος έπεσε κάτω και έπρεπε με δυσκολίες να τα τραβήξουμε επάνω». 

Πού θάφτηκαν οι νεκροί; Ο Karl Windner της Α.Α.116 ομάδας αναγνώρισης, ο οποίος, επίσης, έλαβε μέρος στη διάσωση, θυμάται ότι είχαν βάλει τους νεκρούς σε ξύλινα φέρετρα και ότι μεταφέρθηκαν στην Τρίπολη, αλλά η ομάδα μάχης Gnass έγραψε ότι τάφηκαν κοντά στο μέρος της δολοφονίας. Σύμφωνα με αυτό οι δολοφονημένοι ξεθάφτηκαν λίγο αργότερα και θάφτηκαν μετά ξανά στην Τρίπολη. Ο ιερεύς της μεραρχίας Lange αναφέρει για τα γεγονότα στο Μάζι τα εξής:[5] «Μία ημέρα πριν τα Χριστούγεννα του 1943 έκανε κηδεία για εβδομήντα (70) στρατιώτες αυτής της επίθεσης. Αυτό έγινε στην Τρίπολη. Στην ίδια κηδεία υπήρχαν και άλλοι δώδεκα (12) νεκροί, που είχαν σκοτωθεί στον δρόμο από την Τρίπολη στην Σπάρτη».

Για τις τραγικές στιγμές που περνούν οι Καλαβρυτινοί, η Βασιλική Πετράκου δίνει μια αντιπροσωπευτική εικόνα:[6] «Ο άντρας μου, Χαράλαμπος Πετράκος, αφού πήγε με την επιτροπή των Καλαβρυτινών στους ΄Αγγλους, για να ζητήσουν ενίσχυση και όπλα, γύρισε και έμαθε πλέον ότι οι Γερμανοί έρχονται στα Καλάβρυτα για να πραγματοποιήσουν τη μεγάλη σφαγή. Στις 4 Δεκεμβρίου 1943 όλοι οι Καλαβρυτινοί γιόρτασαν την Αγία Βαρβάρα. ΄Ηταν η τελευταία σχεδόν γιορτή πριν μπουν οι Γερμανοί στα Καλάβρυτα. Στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, ήταν περισσότεροι άντρες από κάθε άλλη φορά. Ο κόσμος είχε αγωνία γιατί κυκλοφορούσαν φήμες ότι κινήθηκαν οι Γερμανοί για τα Καλάβρυτα. Στην εκκλησία ήταν και ο σημερινός Δήμαρχος Πάνος Πόλκας μαζί με τον πατέρα του και τον Επαμεινώνδα Πόλκα. Δίπλα τους καθόταν ο Βίκτωρ Μπαλαλάς. Κάποια ώρα της λειτουργίας ο Επαμεινώνδας Πόλκας είπε στον Μπαλαλά: Βίκτωρ, βλέπεις η Αγία Βαρβάρα είναι δακρυσμένη... Προαισθήματα... Την Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 1943, μεταξύ 9 έως 10 το πρωί μπήκαν οι Γερμανοί στα Καλάβρυτα. Οι Γερμανοί μπήκαν ταυτόχρονα από τον δρόμο της Πάτρας και τη Ζαχλωρού. Οχύρωσαν κυκλικά τα Καλάβρυτα και στην Αγία Βαρβάρα έβαλαν φυλάκιο με πολυβόλα. ΄Ηταν περίπου 5.000 με κανόνια, τανκς και βαρύ οπλισμό. Αμέσως ειδοποιήθηκαν οι άντρες να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Η ειδοποίηση έγινε από στόμα σε στόμα, μεταξύ των Καλαβρυτινών. Συγκεντρώθηκαν οι άντρες το μεσημέρι στην πλατεία. Οι Γερμανοί είπαν: Δεν ήλθαμε να πειράξουμε κανέναν, να μας βοηθήσετε να βρούμε τους αιχμαλώτους και να πιάσουμε τους αντάρτες. Ο Δήμαρχος Χρήστος Παπανδρέου έδωσε στους Γερμανούς κατάλογο με τους Καλαβρυτινούς αντάρτες. Οι Καλαβρυτινοί ενθαρρύνθηκαν ότι δεν θα πάθουν κακό. Οι Γερμανοί γύριζαν στα γύρω χωριά. ΟΙ Γερμανοί οχυρώθηκαν καλά. Εγκαταστάθηκαν στο σχολείο, έβαλαν γύρω γύρω από τα Καλάβρυτα φρουρά, μηχανοκίνητα, οι στρατιώτες έμειναν στο Γυμνάσιο και οι αξιωματικοί στα σπίτια. Στο σπίτι το δικό μας εγκατάστησαν δύο πολυβόλα και ομάδα Γερμανών από 11 άτομα. Εγκαταστάθηκαν στην αυλή του σπιτιού. Ζήτησαν με σπασμένα ελληνικά τα μέσα να ετοιμάζουν φαγητό. Στο σπίτι μας έκαναν έρευνα για όπλα και γύρισαν τα έπιπλα ανάποδα. Πήγαν στο σπίτι του Μπάτσικα που είχε πάει στην Αμερική και ήταν φιλήσυχος άνθρωπος. ΄Εκαναν έρευνα στο σπίτι του και στην ντουλάπα βρήκαν τα ρούχα του και από την τσέπη της καμπαρντίνας έβγαλαν μια σφαίρα. Αντάρτης, του είπαν, και τον πήραν. Τον εκτέλεσαν μαζί με τον Λιακόπουλο στον Πριόλιθο. Οι φωτιές από την Κερπινή και τους Ρωγούς φαινόντουσαν στα Καλάβρυτα. Η επιτροπή των Καλαβρύτων ρώτησε τους Γερμανούς τι είναι αυτοί οι καπνοί. Οι Γερμανοί απάντησαν ότι κάψανε τα σπίτια των ανταρτών, τον πληθυσμό δεν τον πειράξανε. Στα Καλάβρυτα δεν γνωρίζαμε ότι έγιναν εκτελέσεις στην Κερπινή και στους Ρωγούς. Η Βγένω Καραΐντρου βρήκε τον Κατσίνη και του είπε ότι στους Ρωγούς και την Κερπινή σκότωσαν οι Γερμανοί τους αντάρτες. Ο Τάσος Κατσίνης είπε: Ησυχάστε, μην ακούτε τι λέει η Βγένω. Η Βγένω τα τραγικοποιεί. Στα Καλάβρυτα δεν είχε μαθευτεί ακόμη η εκτέλεση των Γερμανών αιχμαλώτων. Αυτό μαθεύτηκε ύστερα από 2-3 μέρες από την εκτέλεση, 13.12.1943, από τους Σωποτινούς. Στου Βαρελλά Θοδωρή, υποθηκοφύλακα, το σπίτι, εγκαταστάθηκαν Γερμανοί αξιωματικοί. Το σπίτι ήταν κοντά στο νοσοκομείο, στο σταθμό. Ο Βαρελλάς ήταν φιλάσθενος και έλεγε στους Γερμανούς ότι η ανταρτοκρατία στα Καλάβρυτα τον εμπόδισε να πάει στην Πάτρα για θεραπεία, όπως μου τα ‘λεγε ύστερα η γυναίκα του. Οι Γερμανοί άφησαν γραπτή άδεια το Σάββατο 11 Δεκεμβρίου 1943 να ταξιδεύσει ο Βαρελλάς ελεύθερα όπου θέλει. Την Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 1943 κτύπησε η καμπάνα και είπαν ότι οι Γερμανοί έφεραν φέρετρα για να μεταφέ­ρουν τους τραυματίες Γερμανούς αιχμαλώτους. Πήγαν όλοι οι Καλαβρυτινοί στο νεκροταφείο, οι παπάδες με τα άμφια και όλοι οι επίσημοι. Μόλις έγινε η εκταφή των δολοφονη­μένων τραυαμτιών οι Γερμανοί αγρίεψαν όταν είδαν τους Γερμανούς κατακρεουργημένους και μέσα σε τσουβάλια. Επικράτησε σιγή θανάτου και μεγάλη ανησυχία. Οι Γερμανοί έβαλαν τους νεκρούς τραυματίες στα φέρετρα και τους μετέφεραν στην Πάτρα. Οι Γερμανοί αξιωματικοί που έμεναν στου Βαρελλά, όταν γύρισαν στο σπίτι έσκισαν την άδεια που του είχαν δώσει να πάει όπου θέλει για θεραπεία. Στον εκταφιασμό είχαν πάει μόνο οι άντρες. Από εκείνη την ώρα επικράτησε νεκρική σιγή στα Καλάβρυτα. Ο κόσμος κλείστηκε στα σπίτια του. Κυκλοφορούσαν μόνο οι Γερμανοί. Το βράδυ έκαναν και πάλι έρευνα στο σπίτι. ΄Ηλθαν με φαναράκια και έψαχναν. Εγώ ήμουν με τη μητέρα μου και πήραν από το κομοδίνο την άδεια κυκλοφορίας του αυτοκινήτου του άντρα μου, που του είχαν χορηγήσει οι Ιταλοί. Τότε οι Γερμανοί ζήτησαν τον Χαράλαμπο: Που είναι κύριος, είναι αντάρτης; Από τα ρούχα μου μου πήραν ένα ωραίο χαλάκι που έβαζα στο σαλόνι. Τότε 2 Αυστριακοί αξιωματικοί μου είπαν: Αύριο φόκο σπίτι, άντρες μπουμ μπουμ. Μαζί με τους Γερμανούς ήταν και ΄Ελληνες. Πέσαμε να κοιμηθούμε. Τότε εγώ έβγαλα ένα ουρλιαχτό και στο μυαλό μου βούιζε μια φωνή: Θα σας κάψουμε σαν τζιτζίρια...

Το πρωΐ, Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 1943, χτύπησαν οι καμπάνες με το φώτημα. ΄Ηταν μεγάλη ομίχλη χωρίς ορατότητα. Στη γέφυρα του Πρασίνη, που περνούσαμε να πάμε στο σχολείο, Γερμανός αξιωματικός ή στρατιώτης, δεν θυμάμαι καλά, συναντήθηκε με την Αγγλική και είπε ελληνικά: Προχώρα Αγγέλω. Επαναλαμβάνω ότι μαζί με τους Γερμανούς ήταν και ΄Ελληνες με γερμανικές στολές. Στο σχολείο έκαναν τη διαλογή αντρών και γυναικών. Προσευχές και ανησυχία έζωσαν το σχολείο. Ξαφνικά καπνοί το περιτύλιξαν. Τα μηχανοκίνητα των Γερμανών κουβαλούσαν τα πλιάτσικα. Οι Γερμανοί έμπαιναν στα άδεα σπίτια και έπαιρναν τα πράγματα. Μετά την καταστροφή, την άλλη μέρα, πέταξαν πάνω από τα Καλάβρυτα, αεροπλάνα γερμανικά και φωτογράφισαν την καταστραμμένη πόλη. ΄Εχω τη γνώμη ότι οι αντάρτες έπρεπε να εκκενώσουν τα Καλάβρυτα δια της βίας, τότε μόνο θα είχαν σωθεί οι Καλαβρυτινοί από τη σφαγή τους στο χωράφι του Καπή.

Οι «Γερμανοί» αρχίζουν το πλιατσικολόγημα και τη λεηλασία στα καταστήματα και τα νοικοκυριά στα Καλάβρυτα. Λεηλατούν και ληστεύουν επίσης το Δημόσιο Ταμείο και τις Τράπεζες των Καλαβρύτων διαρπάζοντας χρήματα και διάφορα άλλα αξιόγραφα

---

[1] Μνήμες Λυμπέρη Γεωργίου.

[2] Μνήμες Παπαπολυχρονίου Νικόλαου

[3] Μνήμες Μπράτσικα Παναγιώτη

[4] Προσωπικό αρχείο Tischler, αντίγραφο της επιστολής φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου.

[5] Προσωπικό αρχείο Tischler, αντίγραφο της επιστολής φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου.

[6] Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου, Μνημονικό Πρωτόκολλο Νο 7, σ. 6, απόψεις Βασιλικής συζ. Χαραλάμπους Πετράκου, από τα Καλάβρυτα.
ΦΩΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ