Η χρονολογική σειρά των γεγονότων πριν και μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαυτωμα από τα Ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ...
Η χρονολογική σειρά των γεγονότων πριν και μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαυτωμα από τα Ντοκουμέντα του Ιστορικού Αρχείου Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ.).
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκεύαση απόδοσης του περιεχομένου της ιστορικής έρευνας με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογραφίσεως ή άλλο, χωρίς γραπτή άδεια του Ι.Α.Κ. (Ν 2121/1993)
Παρασκευή 30 Δεκεμβρίου 1943
Ο Απολογισμός
Αποτέλεσμα της Επιχείρησης Καλάβρυτα – Unternehmen Kalavrita ήταν, σύμφωνα με το αριθμ. 1596/31.12.1943 απόρρητο ραδιογράφημα της 117 Jager Division –Ια– προς το Γενικό Επιτελείο του LXVIII A.C. (ώρα 14.00), ότι: «[…] τα χωριά Ρωγοί, Κερπινή, Σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Μοναστήρια, Μεγάλο Σπήλαιο και Αγία Λαύρα, Αγία Κυριακή, Αυλές, Βυσσωκά, Φτέρη, Πλατανιώτισσα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μοναστήρι Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχωβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρου, Καλύβια και τα Καλάβρυτα κατεστράφησαν και εξακόσιοι ενενήντα έξι (696) Έλληνες πυροβολήθηκαν (εκτελέσθηκαν) […]». Ο κατοχικός Πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης διετύπωσε τις σοβαρές ανησυχίες του μετά την Επιχείρηση Καλάβρυτα στον Στρατιωτικό Διοικητή Ελλάδος Πτέραρχο Speidel με την αριθ. 3-2635-IV/8/ 19.12.1943 επιστολή του σύμφωνα με την οποία «[…] η κυβέρνησή μου έχει θαρραλέα αναλάβει τη μάχη κατά της κομμουνιστικής επαναστατικής κίνησης … με τη στρατολόγηση και τον οπλισμό πιστών σωμάτων ασφαλείας τα οποία έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση των κομμουνιστών (ΕΛΑΣ)… είμαι όμως πεπεισμένος ότι η καταστροφή της Ελλάδος με τη μορφή αντιποίνων και την εκτέλεση Ελλήνων πολιτών ασχέτως εάν φταίνε ή όχι, ασχέτως από ηλικία και φύλο, ιδεολογία ή πίστη, δεν συνεισφέρουν στη μάχη κατά της αισχρότητας του κομμουνισμού […]». Απαντώντας ο Πτέραρχος Speidel στον I. Ράλλη του τονίζει με έμφαση ότι «[…] ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί μια επανάληψη των λυπηρών γεγονότων των Καλαβρύτων είναι ο Ελληνικός λαός να τεθεί με όλη του τη δύναμη στο πλευρό της Γερμανικής Βέρμαχτ στην καταπολέμηση του κομμουνισμού […]». Επίσης ο Speidel με την υπ’ αριθ. 3449/16.12.1943 απόρρητη έκθεσή του προς το Διοικητή της Βέρμαχτ, Ομάδα Στρατού Ε κ.λπ., αναφέρει ότι «[…] μετά από την ολοκλήρωση μιας επιχείρησης αντιποίνων (όπως στα Καλάβρυτα) πρέπει αμέσως να αρχίσει προπαγάνδα με την οποία να πεισθούν οι κάτοικοι ότι οι κομμουνιστές είναι υπεύθυνοι για ότι έγιναν. Δηλώσεις που έρχονται αργά έχουν σαν αποτέλεσμα μόνο την επιβάρυνση της Γερμανικής Βέρμαχτ επειδή θεωρούνται σαν δικαιολογίες.
Ο Στρατιωτικός Διοικητής για να μπορέσει με τα μέσα που έχει στη διάθεσή του (τύπος, προπαγάνδα, ραδιόφωνο, φέιγ βολάν κ.λπ.) πρέπει να ξεκινήσει την προπαγάνδα αμέσως … πολιτιστικά αγαθά και πολιτιστικές αξίες πρέπει να προφυλάσσονται, όσο είναι δυνατόν, από στρατηγική σκοπιμότητα επειδή η καταστροφή τους χρησιμοποιείται από τους αντιπάλους αμέσως με επιδέξιο τρόπο κατά της δύναμης κατοχής … στην περίπτωση του μοναστηριού της Αγίας Λαύρας το οποίο πυρπολήθηκε επρόκειτο για κατ’ εξοχήν εθνικό σύμβολο των Ελλήνων στο οποίο φυλάσσονταν η σημαία της Ελευθερίας καθώς επίσης αναντικατάστατα έργα τέχνης της Βυζαντινής περιόδου […]».
Ο Ταγματάρχης Ebersberger, Διοικητής του Ι/749 Jager Regiment, ο οποίος διεκπεραίωσε την Επιχείρηση Καλάβρυτα, με την αριθμ. 583/22.12.1943 geh. (1/749) τελική έκθεσή του, αναφέρει ότι:
ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
Μάχιμη ομάδα Εμπερσμπέργκερ Α.Τ. 22.12.1943
Αρ. 583/43 απόρ. (I/749)
Αφορά: Αρχηγείο μεραρχίας, 16.12.1043
Αφορά: Τελική αναφορά και έκθεση εμπειριών
-Επιχείρηση «Καλάβρυτα»-
Προς: 749 Jager Retsiment
Η μάχιμη ομάδα Εμπερσμπέργκερ επιτέθηκε χωρισμένη σε τρεις ομάδες εναντίον των Καλαβρύτων (διαταγή I/749 της 3.12.43 αρ. 541/43 απόρρ.). Μόνο κατά τις δύο πρώτες ημέρες υπήρξαν ελάχιστες επαφές με τον εχθρό. Από τη δεύτερη μέρα της επιχείρησης και μετά ο εχθρός αποχώρησε, όπως ήταν αναμενόμενο, από τις περιοχές. Οι προσπάθειες να αντιμετωπιστεί ο εχθρός κατά μέτωπο μετά από καταδίωξη μέσω της Υψηλής Ράχης απέτυχαν. Η μάχιμη ομάδα επέστρεψε στις 15.12.43 στο Αίγιο, μετά την εφαρμογή αντιποίνων στην περιοχή επιχειρήσεων, αφήνοντας μια διμοιρία καταδρομέων να φυλάει κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό της Κερπινής. Η διμοιρία δεν μπόρεσε να διαπιστώσει εχθρική παρουσία στο σημαντικό σταυροδρόμι βορειοανατολικά των Καλαβρύτων.
Η μάχιμη ομάδα αναφέρει:
σχετικά με 1
α) Στις 5.12.43 ο ανιχνεύων διοικητής της μάχιμης ομάδας δέχτηκε πυροβολισμούς από πολυβόλα και τουφέκια από απόσταση 150 μ. Κακές σκοπευτικές επιδόσεις του εχθρού. Μετά από μερικούς πυροβολισμούς από την πλευρά μας, ο εχθρός υποχωρεί και επανεμφανίζεται στα πλευρικά υψώματα. Μερικές εκφοβιστικές βολές με τα ορεινά πυροβόλα υπήρξαν αρκετές για να εκδιωχθεί ο εχθρός οριστικά. Ταυτόχρονα η πομπή δέχτηκε από την πλευρά της Σέλισας από μεγάλη απόσταση και ανεπιτυχώς πυροβολισμούς από πολυβόλα και τουφέκια. Παραλληλισμός με τη διαταγή του εχθρού που περιήλθε στην κατοχή μας στο Δερβένι!
Στις 6.12.43 είχε κάποια ομάδα μιας διμοιρίας που παραμόνευε τη νύχτα κοντά στη Μαμουσιά επαφή με ορισμένους, τρεπόμενους σε φυγή και οπλισμένους αντάρτες. Πιθανώς τραυματίστηκαν 2 από αυτούς,
β) λόγω ατυχημάτων: 1 νεκρός, 2 υπαξιωματικοί / 2 στρατιώτες τραυματίστηκαν / σκοτώθηκαν,
γ) παρατηρήθηκαν: 2 τραυματίες.
δ) Ρωγοί, Κερπινή, Σιδηροδρομικός Σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, μονή Μεγάλου Σπηλαίου, μονή Αγίας Λαύρας, Αγία Κυριακή, Αυλές, Βυσοκά, Φτέρη, Κλαπατσούνα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια.
Εκτελέστηκαν 674 άνδρες.
ε) 259.623.000 δρχ. εν κυκλοφορία.
12.460.000 δρχ. εκτός κυκλοφορίας.
5.750.000 δρχ. άκυρα χρεόγραφα.
1550 πρόβατα – 14 βόδια – 27 μικρόσωμα ορεινά άλογα – 25 μουλάρια – 27 γαϊδούρια.
1 ζευγάρι κιάλια, 1 ισπανικό περίστροφο μύλου με σφαίρες.
Καταστράφηκαν: 70 σφαίρες τουφεκιού,
11 στολές ανταρτών,
7 τουφέκια.
στ) Από τη Σέλισα και τη Μαμουσιά πλησίασε τη μονάδα ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός κρατώντας λευκές σημαίες. Εδώ, όπως και σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές, ο πληθυσμός θέλει προφανώς να δείξει ότι δεν έχει καμία σχέση με τους αντάρτες. Επί του παρόντος, έντονη φιλικότητα και εκφράσεις συμπάθειας απέναντι στους Γερμανούς στρατιώτες. Σ’ αυτό αντιδιαστέλλεται το γεγονός ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού των Καλαβρύτων εξύβρισε και απείλησε τους Γερμανούς αιχμάλωτους άνδρες του λόχου Σόμπερ. Πριν από την εφαρμογή αντιποίνων και την έκδοση της διαταγής να εκτελεστούν αυτά σε αυστηρότατη μορφή, ο διοικητής της μάχιμης ομάδας προσπάθησε να φανεί επιεικής απέναντι σε ενεργά στοιχεία για τη δημιουργία μιας αντίρροπης τάσης. Όμως ο βαθμός ετοιμότητας για αποτελεσματική αντίσταση εναντίον των ανταρτών ήταν τόσο περιορισμένος, ώστε παρά τις πολλές φιλογερμανικές εκδηλώσεις δεν αξίζει τον κόπο να δείξουμε επιείκεια. Αν ελήφθη η διαταγή σχετικά με την αυστηρότατη μορφή εφαρμογής αντιποίνων, ο διοικητής και οι στρατιώτες της μάχιμης ομάδας εκτέλεσαν τη διαταγή όχι μόνο από αίσθηση καθήκοντος αλλά και με απόλυτη πεποίθηση. Στα χωριά στα οποία βρέθηκε η μονάδα μετά τα Καλάβρυτα δεν συνάντησε παρά μόνο λίγες ηλικιωμένες γυναίκες.
σχετικά με 2
α) Ευελιξία του ορεινού σώματος:
Η μάχιμη ομάδα Εμπερσμπέργκερ είχε μαζί της 324 υποζύγια για τη μεταφορά του οπλισμού που σημειώνεται στο 2β και τρόφιμα για 4 ημέρες και για 954 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Η ευέλικτη μετακίνηση του 1ου τάγματος του συντάγματος καταδρομών 749 υπήρξε δυνατή μόνο λόγω της χρήσης της φάλαγγας υποζυγίων του 749 με 70 υποζύγια και 24 σαμάρια επιπλέον.
Π.χ. για τον ενισχυμένο 3ο λόχο υπήρξαν απαραίτητα:
Με διαταγή του διοικητή της μάχιμης ομάδας έγινε εξοπλισμός μόνο με 2 ορεινά πυροβόλα 7,5 εκ. αντί 3.
Αιτιολόγηση: Λίγο μετά την έναρξη της επιχείρησης, κατέρρευσαν μεμονωμένα υποζύγια λόγω του υπερβολικού φορτίου. Στην περίπτωση δανεισμένων υποζυγίων, όπως κι εδώ, θα πρέπει να υπάρχουν πάντα υποζύγια για αναπλήρωση.
β) Η μάχιμη ομάδα ήταν εξοπλισμένη με:
35 ελαφρά πολυβόλα,
5 ελαφρείς όλμους,
9 βαρέα πολυβόλα,
7 όλμους μεσαίου μεγέθους (έκτων οποίων 1 ιταλικός όλμος 8 εκ.),
2 ορεινά πυλυβόλα 7,5 εκ.
γ) Ημερήσια απόδοση κατά μέσο όρο 15 χλμ.
δ) Το μέγιστο 20 χλμ.
ε) Τα μεταφερόμενα 2 πυροβόλα υπήρξαν αρκετά. Ήταν πάντα ετοιμόβολα και είχαν λόγω της μεγάλης τους ακρίβειας εντυπωσιακή επιτυχία.
Τα πυροβόλα χρησιμοποιήθηκαν συγκεκριμένα:
1) εναντίον εχθρού νοτίως του Δερβενιού και κοντά στη Σέλισα,
2) προς παρεμπόδιση της διαφυγής από τη μονή Μεγάλου Σπηλαίου.
3) προς προστασία της πορείας και της ανάπαυσης.
Χρήση συνήθως για άμεσες βολές.
Η συμμετοχή της μονάδας πυροβολικού αποδείχτηκε χρήσιμη και, στην περίπτωση εντονότερης επαφής με τον εχθρό, θα είχε ακόμη μεγαλύτερη αξία.
στ) Εξοπλισμός της διμοιρίας μηχανικού.
ζ) 1 μηχανοκίνητη μονάδα διαβιβάσεων της μεραρχίας - μοίρα διαβιβάσεων.
η) αα) μηχανοκίνητη θέση διαβιβάσεων στην τεθωρακισμένη εμπροσθοφυλακή της πεδινής μοίρας της μάχιμης ομάδας Βέλφινγκερ.
ββ) άμεση ασύρματη επικοινωνία με τους λόχους, τηλεπικοινωνία με το τάγμα στο Αίγιο μέσω της χρήσης των ελληνικών γραμμών προς Καλάβρυτα,
θ) Απαραίτητη θεωρείται η άμεση επικοινωνία με το σύνταγμα. Εκμετάλλευση του υπάρχοντος επικοινωνιακού συστήματος,
ι) Η ύπαιθρος χώρα μπορεί να προμηθεύσει: κρέας, θα πρέπει να γίνεται ανεφοδιασμός με: ψωμί, υλικά για σούπες και τσιγάρα.
[Υπογραφή] Εμπερσμπέργκερ
ταγματάρχης και διοικητής μάχιμης ομάδας
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος (Speidel) με το ΚΒ/3449/43/16.12.1943 ραδιογράφημά του αναφέρει προς τον Στρατιωτικό Διοικητή Νοτιοανατολικής Ευρώπης [Βελιγράδι] τα κατωτέρω, για την Επιχείρηση Καλάβρυτα:
Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος Ια
16.12.43 KR! 3449/43 Αφορά: Τηλεφώνημα Υπολοχαγού BODE της 16.12.43
Προς: Στρατιωτικό Διοικητή Νοτιοανατολικής Ευρώπης Ια Βελιγράδι
Την 17.10 ο 5/749 Λόχος καταδρομών του 749 Συντάγματος γύρω από την περιοχήν Καλαβρύτων υπέστη επιδρομήν (αιφνιδιαστικήν επίθεσιν) από συμμορίες και κατά το μεγαλύτερον μέρος συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Μία ιδία (ανιχνευτική) επιχείρησις που όφειλε να τους ελευθερώσει, ευρήκε την 7.12 78 άνδρες δολοφονημένους και μερικώς ακρωτηριασμένους. Κατόπιν μέτρων αντιποίνων του 749 Jager Regiment εξετελέσθησαν (ετυφεκίσθησαν) 653 έλληνες άνδρες και επυρπολήθη μία σειρά από χωριά συμμοριτών (συμμοριτοχώρια). Η επιχείρησις Καλάβρυτα ετελείωσε (έκλεισε). Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος Ια BR.B. Νο. 3449/43 γ.ΚD.
Το τελικό αποτέλεσμα της Επιχείρησης Καλάβρυτα – Unternehmen Kalawrita αναφέρθηκε από το Ο.Β. Sudosten και καταχωρήθηκε στο πολεμικό ημερολόγιο της Βέρμαχτ – OKW Kriegstagebuch Des Ober – Kommandos Der Wermacht – με την επιμέλεια του λοχαγού – προσωπικού γραμματέα του Hitler Peicy E. Schramm στις 17 Δεκεμβρίου 1943 και με την ένδειξη: «[…] Sudosten: ... Νοτιοανατολική Ευρώπη... Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο (Unternehmen Kalawrita) κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το Επαναστατικό Αντιστασιακό Κέντρο Καλαβρύτων και περιόρισαν την δράση των συμμοριών […]».
1) Η διαμαρτυρία του κατοχικού Πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη
Ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου Συνημμένα
Αριθμ. Πρωτ. Ε-2635-18/8 Αντίγραφον
Εν Αθήναις τη 19 Δ/βρίου 1943
Προς την Α. Εξοχώτητα
τον Στρατιωτικόν Διοικητήν Ελλάδος
Πτέραρχο της Αεροπορίας
Ενταύθα
Εξοχώτατε,
Χθες έλαβον πληροφορίας, κατά τας οποίας ολόκληρος σχεδόν ο άρρην πληθυσμός της πόλεως Καλαβρύτων εν τη περιοχή της Νομαρχίας Αχαΐας έπεσαν θύματα ομαδικών εκτελέσεων παρά της Γερμανικής Διοικήσεως Πελοποννήσου, ως μέτρον αντιποίνων διά την παρά κομμουνιστικών συμμοριών δολοφονίαν Γερμανών στρατιωτών. Εφ’ όσον αι πληροφορίαι μου είναι ακριβείς τα θύματα της ομαδικής ταύτης εκτελέσεως ανήλθον εις πλέον των 650 ατόμων. Εκτός τούτου επυρπολήθη και ολόκληρος η πόλις των Καλαβρύτων. Η ιστορική με τον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας του έτους 1821 συνυφασμένη Μονή της Αγίας Λαύρας εγένετο συγχρόνως παρανάλωμα του πυρός, τα ιερά σκεύη κατεστράφησαν και οι ευρεθέντες εις την Μονήν ταύτην 13 γέροντες μοναχοί ετυφεκίσθησαν. Εν συνεχεία των καταστροφών αυτών, πληροφορούμεθα, ότι, κατόπιν μιας νεωτέρας επιθέσεως κομμουνιστών επαναστατών εναντίον ομάδος του Γερμανικού Στρατού παρά το Αίγιον, η σχετική μεγαλούπολις αύτη από τριών ημερών επολιορκήθη παρά του Γερμανικού στρατού και εζητήθη τελεσιγραφικώς η παράδοσις ωρισμένων κατοίκων. Αν δεν πραγματοποιηθή τούτο, η πόλις του Αιγίου θα υποστή την τύχην των Καλαβρύτων. Η φήμη αύτη με αναγκάζει εξοχώτατε να αποτανθώ προς υμάς και να Σας παρακαλέσω να εξετάσετε, κατά πόσον είναι τούτο δίκαιον, διότι θα ήτο ανήκουστον και τρομακτικόν, αν η πόλις αύτη κατεστρέφετο, χωρίς να γίνη διάκρισις μεταξύ ενόχων και αθώων προσώπων.
Επί τη ευκαιρία ταύτη παρακαλώ να λάβετε γνώσιν, ότι μερικά χωρία της Ελληνικής Ηπείρου κατεστράφησαν σχεδόν ολοσχερώς. Ούτω το χωρίον Κορμούν παρά την Άρταν, όπερ ηρίθμει περίπου 1.000 κατοίκους εγένετο θυσία ενός τρομερού αποδεκατισμού. 250 κάτοικοι του χωρίου τούτου ετυφεκίσθησαν παρά Γερμανών στρατιωτών. Εις το χωρίον Λυγκιάδες παρά την Παραμυθία ετυφεκίσθησαν ογδοήκοντα δύο κάτοικοι, μεταξύ αυτών 42 παιδία κάτω των 15 ετών. Εις το χωρίον Κεφαλοβρύσιον της Υπονομαρχίας Πωγωνίου ετυφεκίσθησαν 25 πρόσωπα. Τα γεγονότα ταύτα έλαβον χώραν τον Οκτώβριον του 1943. Ούτω μόνον εις μίαν μικράν περιοχήν εθανατώθησαν πλέον των 1.000 κατοίκων, χωρίς να γίνη διάκρισις μεταξύ ενόχων και αθώων, πράγμα που αποδεικνύεται και εκ του ότι μεταξύ των θυμάτων ευρέθησαν πλείσται όσαι γυναίκες και μικρά παιδία.
Τα ανωτέρω χωρία εγένοντο παρανάλωμα του πυρός, ο αριθμός όμως των εις την περιοχήν Γενικής Διοικήσεως Ηπείρου πυρποληθέντων χωρίων ανέρχεται κατ’ επισήμους πληροφορίας εις πλέον των 100. Εκτός τούτου εγνώσθη, ότι προ 15 περίπου ημερών 118 κάτοικοι της πόλεως Σπάρτης, μεταξύ των οποίων και πολλοί επιστήμονες, τραπεζιτικοί υπάλληλοι κ.λ.π., ετυφεκίσθησαν εντός μιας ημέρας ως αντίποινα δι’ ανακαληφθείσαν δράσιν κομμουνιστών επαναστατών εναντίον του Γερμανικού στρατού.
Γνωρίζετε εξοχώτατε, ότι η Κυβέρνησίς μου με θάρρος ανέλαβε τον αγώνα εναντίον της κινήσεως των κομμουνιστών επαναστατών και αι συνεχιζόμεναι προσπάθειαί μου διά την συγκρότησιν και εξοπλισμόν νομιμοφρόνων τμημάτων σωμάτων ασφαλείας, τα οποία ήδη ετοποθετήθησαν εις την Πρωτεύουσαν εναντίον των κομμουνιστών, δεν Σας είναι άγνωστοι. Ο σκοπός και η επιθυμία μου είναι η αύξησις και η επέκτασις της πίστης αυτής προς το υφιστάμενον καθεστώς και τάξιν δυνάμεως με την βοήθειαν των Γερμανικών στρατιωτικών αρχών, διά να αναλάβη αύτη τον αγώνα κατά της κομμουνιστικής κινήσεως εις τας επαρχίας. Εν συνεχεία η Κυβέρνησίς μου δεν θα παραλείψη να χρησιμοποιήση και τα σκληρότερα μέτρα εναντίον των εξωπλισμένων αυτών αναρχικών κομμουνιστικών στοιχείων, άτινα νομίζουν, ότι εύρον την ευκαιρίαν να επιβάλουν διά μιας αιματηράς δολοφονικής δράσεως τας βδελυράς αρχάς των εις την δύστυχον και πάσχουσαν Ελληνικήν ολότητα και να καταστρέψουν κατά τον βαρβαρώτερον τρόπον τον Ευρωπαϊκόν πολιτισμόν. Είμαι όμως επίσης πεπεισμένος, ότι σεις θα αναγνωρίζετε πάντοτε το δίκαιον και ότι η καταστροφή της Ελλάδος υπό μορφήν μέτρων αντιποίνων και ο χαρακτηρισμός Ελλήνων πολιτών αδιακρίτως ενόχων ή αθώων, ηλικίας ή φύλλου αναρχίας ή νομιμοφροσύνης δεν οδηγούν προς τον αγώνα εναντίον του μυσαρού κομμουνισμού. Κατόπιν μιας τοιαύτης γενικής και άνευ εξαιρέσεων ολοσχερούς εξοντώσεως του Ελληνικού πληθυσμού προκαλεί ενδεχομένως τον ζήλον να περιληφθούν και αυτά τα νομιμόφρονα στοιχεία, τα οποία έχει στρατολογήσει η Κυβέρνησις προς τας τρομοκρατικάς αναρχικάς αντεθνικάς κομμουνιστικάς οργανώσεις, διότι μεταξύ των θυμάτων των αντιποίνων είναι δυνατόν να υπάρξουν και συγγενείς των στρατιωτικών οργάνων της Κυβερνήσεως, πράγμα που συμβαίνει εις αρκετάς περιπτώσεις.
Ανεξαρτήτως όμως αυτού η εκ των γεγονότων τούτων δημιουργουμένη ατμόσφαιρα προκαλεί μέγα ψυχολογικόν εμπόδιον εις την παρά της Κυβερνήσεως δημιουργίαν ενόπλου αντιστάσεως εναντίον του κομμουνισμού ακριβώς κατά την στιγμήν, κατά την οποίαν η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να διάκειται συμπαθώς προς τον υμέτερον και τον ιδικόν μας αγώνα εναντίον του κομμουνισμού. Εκ των λόγων τούτων εξοχώτατε πιστεύω ότι παρά τας δυσκολίας, τας οποίας επίσης και ο Γερμανικός στρατός εν Ελλάδι αντιμετωπίζει, μαχόμενος εναντίον δολοφονικών επιθέσεων των κομμουνιστών εις τα μετόπισθεν και τας οποίας δυσκολίας αναγνωρίζει απολύτως, δικαιούμαι να παρακαλέσω υμάς εν ονόματι της νομιμοφροσύνης και της μεθ’ υμών ειλικρινούς συνεργασίας, όπως διαβιβάσετε τας απαραιτήτους διαταγάς, ώστε να διακοπή άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως η χρησιποίησις μέτρων αντιποίνων.
Όπως έλαβα την τιμήν κατ’ επανάληψιν να Σας γνωρίσω, πιστεύω αδιστάκτως, ότι το ζήτημα της καταδιώξεως των κομμουνιστικών συμμοριών δύναται να λυθή ταχέως και ικανοποιητικώς, εφόσον η καταδίωξις των ενόπλων γίνη συστηματικώς και ακόμη μεταξύ των εν εφεδρία διατελούντων κομμουνιστών και των πραγματικών αυτών συνεργατών, ασχέτως αν ούτοι δρουν εις την πρωτεύουσαν ή εις την ύπαιθρον. Καθημερινώς εκδηλούται εις την πρωτεύουσαν αγωνιστική διάθεσις των δυνάμεων ασφαλείας και η ειλικρινής επιθυμία καταπολεμήσεως των επαναστατικών οργανώσεων. Ακριβώς το ίδιον συμβαίνει και εις τας Επαρχίας, ούτως ώστε καθίσταται δυνατόν να οργανωθούν τα διά την τάξιν και νομιμότητα προσληφθέντα στοιχεία, άτινα βεβαίως Στρατηγέ μου αποτελούν την πλειονότητα τον πληθυσμού. Διαπιστώνω από τηλεφωνήματα πολιτών των επαρχιών οίτινες στενάζουν υπό την τρομοκρατίαν ένοπλων κομμουνιστών και ικετεύουν να τους προστατεύσω από τας καταπιέσεις και να πυκνώσω τας τάξεις των οργάνων ασφαλείας, εφόσον τούτο επιτραπή και εξευρεθούν τα μέσα διατροφής και οργανώσεως αυτών. Πιστεύω λοιπόν, ότι η Ηγεσία του Γερμανικού Στρατού θα θεωρήση ως ιδικήν της την άποψιν ταύτην και θα παράσχη την υποστήριξίν της εις την Κυβέρνησιν προς συμπλήρωσιν της οργανώσεως των Ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας.
Έχω όμως οιονδήποτε λόγον διά μίαν ακόμη φοράν να σας διαβεβαιώσω, ότι το πρόβλημα της ασφαλείας των Γερμανικών στρατευμάτων είναι συνυφασμένον με τα αδιάσπαστα και έμμεσα συμφέροντα του Ελληνικού πληθυσμού και θα δοθή ταχέως η αρμόζουσα ευνοϊκή λύσις. Αδιστάκτως ελπίζω Εξοχώτατε η επίκλησίς μου αύτη προερχομένη εκ βάθους καρδίας να εύρη απήχησιν προς υμάς και ότι θα διαβιβάσητε εις τους υφ’ υμάς Διοικητάς των Γερμανικών στρατευμάτων τας αναγκαίας διαταγάς διά την γενικήν άρσιν των μέτρων αντιποίνων αλλά και ειδικώς της απειλουμένης καταστροφής της πόλεως Αιγίου.
Δέξασθε παρακαλώ Εξοχώτατε την διαβεβαίωσιν της εξαιρέτου προς υμάς υπολήψεως και της προσωπικής μου εκτιμήσεως.
(Υπογραφή I. Δ. ΡΑΛΛΗΣ)
2) Η απάντησις του Γερμανού
Στρατιωτικού Διοικητού Ελλάδος
Συνημμένα 2 Διά τον Στρατιωτικόν
Διοικητήν Ελλάδος αριθ. 18/44 από 8.1.1944
Νο 341/44 GΚ
Αθήναι τη 29 Δεκεμβρίου 1943
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος
Εξοχώτατε,
Το θέμα της από 19 Δεκεμβρίου 1943 (Νο Κ. 263δ-IV/8) Υμετέρας επιστολής εύρε εις εμέ πλήρη κατανόησιν. Με ευχαρίστησιν και ικανοποίησιν λαμβάνω υπ’ όψιν μου επίσης τα γραφόμενά σας, ότι γνωρίζετε και εκτιμάτε τας απόψεις του Γερμανικού Στρατού. Εξήτασα επισταμένως τα ιστορικά γεγονότα των Καλαβρύτων. Διεπιστώθη, ότι η βιαία επίθεσις των στρατευμάτων εγένετο κατόπιν των ομαδικών δολοφονιών Γερμανών στρατιωτών και της κατά μέρος υποστηρίξεως των ανταρτών από τον πληθυσμόν. Επί πλέον διαπιστώνω τα ακόλουθα:
1) Όταν ο Γερμανικός στρατός προήλαυνε προς τα Καλάβρυτα, εδέχθη επίθεσιν διά πυροβολισμών εκ των οικιών. Ούτω η πόλις κατελήφθη κατόπιν μάχης.
2) Ο πληθυσμός – όχι βεβαίως ξένοι αντάρται διέπραξε μεγάλας απιστεύτους θηριωδίας π.χ. έρριψαν τραυματίας Γερμανούς στρατιώτας εις φρέατα και επνίγησαν. Τούτο αποδεικνύεται και διά μαρτύρων.
3) Το αναφερόμενον Μοναστήριον ήσκησεν άμυναν και παρέστη ανάγκη να καταληφθή κατόπιν μάχης. Τρεις μοναχοί συνελήφθησαν με όπλα ανά χείρας.
Διά το ότι εις την επιχείρησιν αυτήν –όπως συμβαίνει εις παρομοίας περιπτώσεις– μαζί με τους ενόχους επλήρωσαν με την ζωήν των και αθώοι, εκφράζω την βαθείαν μου λύπην ειλικρινώς. Τοιαύτα επακόλουθα εις ένα ανταρτοπόλεμον είναι αδύνατον να αποφευχθούν. Μ’ όλα ταύτα καταβάλλεται προσπάθεια εις το Στράτευμα περιορισμού τοιούτων λυπηρών περιπτώσεων. Ο πόλεμος είναι σκληρός, σχετικώς δε επιθυμώ να σας παραπέμψω εις τας βαρυτάτας απωλείας του Γερμανικού πληθυσμού εκ των Αγγλοαμερικανικών τρομοκρατικών επιδρομών εναντίον Γερμανικών πόλεων και μνημείων πολιτισμού, κατά τας οποίας μόνον αθώοι –ως επί το πλείστον γυναίκες και παιδία– απώλεσαν την ζωήν των. Λυπούμαι πολύ διότι τα δεινά του πολέμου υφίστανται αθώοι εξ αμφοτέρων των μερών και παρακαλώ να δεχθήτε την διαβεβαίωσίν μου, ότι έπραξα και θα πράξω παν το δυνατόν διά να προφυλάξω τους αθώους.
Τα εν τη επιστολή σας αναφερόμενα περί γεγονότων εις την Ήπειρον δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβώσω μέχρι σήμερον. Όσον αφορά την πόλιν του Αιγίου, θα πρέπει να σας γνωρίσω, ότι η καταστροφή αυτών δεν εγένετο εκ προθέσεως, διότι άλλως τε ουδεμία αφορμή υπήρχεν. Ο Γερμανικός Στρατός θα συνέχιση πάντως εις Ελλάδα τον αγώνα εναντίον των κομμουνιστών με τα πλέον τραχέα μέτρα, έναν αγώνα, τον οποίον διεξάγει συγχρόνως και εξ ενδιαφέροντος διά το Ελληνικόν Κράτος και τον Ελληνικόν Λαόν.
Ομολογώ όμως, ότι αναμένω και από τας Ελληνικάς Υπηρεσίας να καταβάλουν πάσαν προσπάθειαν εις μεγαλυτέραν κλίμακα από την μέχρι τούδε, προς διαφώτισιν του πληθυσμού όχι μόνον των πόλεων αλλά και της υπαίθρου, ακόμη και εις απομεμακρυσμένα σημεία της χώρας διά την συμμετοχήν και υποστήριξιν του Γερμανικού Στρατού εις τον αγώνα εναντίον των ανταρτών. Δεν παραγνωρίζω βεβαίως τας παρουσιαζομένας δυσκολίας, πρέπει όμως να ομολογήσω, ότι η πολλαπλώς προμελετημένη παθητική στάσις και ανοχή των κομμουνιστικών επιθέσεων εκ μέρους του πληθυσμού καταλήγει εις άμεσον απειλήν της ασφαλείας του Κράτους. Η πλουσία εις δόξαν Ελληνική Ιστορία παρουσιάζει αρκετάς αποδείξεις, ότι μεγάλα επιτεύγματα πραγματοποιούνται πάντοτε από μεγάλους λαούς. Ούτω η Ελληνική Κυβέρνησις θα δυνηθή ασφαλώς με ισχυρά μέσα να επιτύχη την διαφώτισιν του πληθυσμού διά την διευκόλυνσιν και συμπαράστασιν του αγώνος του Γερμανικού Στρατού εναντίον του κοινού εχθρού. Περαίνω με την διαπίστωσιν, ότι μία επανάληψις των παρ’ υμών περιγραφομένων λυπηρών γεγονότων θα αποφευχθή και ότι ο Ελληνικός λαός αυθορμήτως και με όλας του τας δυνάμεις θα προχωρήση εις το πλευρόν του Γερμανικού Στρατού εις τον αγώνα εναντίον του Κομμουνισμού.
Το ότι Σεις Εξοχότατε και η Κυβέρνησίς Σας ελάβατε την θέσιν αυτήν ανεπηρεάστως, και η οποία αποδεικνύει την ανάγκην πιστής συνεργασίας μετά του Γερμανικού Στρατού και της Αστυνομίας, χαιρετίζω με ευχαρίστησιν. Εκ του λόγου τούτου έδωσα ήδη διαταγήν διά την περαιτέρω συμπλήρωσιν των Ελληνικών Ταγμάτων Ασφαλείας, εκπληρουμένης ούτω της Υμετέρας επιθυμίας.
Με την διαβεβαίωσιν της εξαιρέτου μου υπολήψεως, διατελώ
Υμέτερος
(Υπογραφή) Speidel
Προς την Αυτού Εξοχώτητα
τον Πρόεδρον της Ελληνικής Κυβερνήσεως
Κύριον I. Δ. Ράλλην
3) Ο Speidel για την Unternehmen Kalawryta
Ο στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος ΝΒ/23α Μ. τη 8-1-1944
Ια-Βτ. Β. Ντ. 18/44 G.Κ.ΟS (Σφραγίς) Εις τετραπλούν
Ανώτατος Διοικητής 4ον αντίγραφον
Νοτιοανατολικής Ευρώπης
13 Ιανουαρίου 1944 ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
Προς
1) Προς τον Κύριον Ανώτατον Διοικητήν του Ε' Σώματος Στρατού έγγραφον 1
2) Προς τον Κύριον Στρατιωτικόν Διοικητήν Νοτιοανατολικής Ευρώπης έγγραφα 2
3) Προς τον Κύριον Ανώτατον Διοικητήν του Σώματος Στρατού (Υπηρεσία Πληροφοριών) έγγραφα 3
Θέμα: Πολιτικαί επιδράσεις των εναντίον των ανταρτών επιχειρήσεων
5 Συνημμένα
Ο αγών και τα αντίποινα των Στρατιωτικών Δυνάμεων εις την Πελοπόννησον εδημιούργησαν μίαν ανταλλαγήν επιστολής μεταξύ του Έλληνος Πρωθυπουργού και εμού, η οποία έθιξεν τα βασικά ζητήματα. Συνημμένα 1X2. Διαβιβάζω όθεν τα συνημμένα Αντίγραφα, όπως λάβετε γνώσιν. Κατόπιν συνεννοήσεως μετά του Διοικητού της εν Πελοποννήσω Μεραρχίας και του Αρχηγού του Επιτελείου, διεβίβασα την απάντησίν μου προς τον Έλληνα Πρόεδρον της Κυβερνήσεως, εις την οποίαν του αναφέρω φυσικά τας απόψεις του στρατεύματος και εμού. Θεωρώ όμως επάναγκες να ανακοινώσω τας πραγματικάς επιδράσεις της υποθέσεως Καλαβρύτων, όπως έπραξα ανεπιφυλάκτως και απέναντι των αναφερομένων αξιωματικών.
Είναι αναμφισβήτητον, ότι η υπόθεσις Καλαβρύτων επί εβδομάδας κρατεί εις συγκίνησιν ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν περισσότερον από οιονδήποτε άλλο πρόβλημα και ότι η ψυχολογική επίδρασις των μέτρων του Γερμανικού Στρατού συνήνωσαν και πάλιν τον εθνικόν και κομμουνιστικόν κόσμον εις κοινόν μέτωπον εναντίον του Γερμανικού Στρατού. Τούτο ήτο ιδιαιτέρως λυπηρόν και ανέτρεψε τας από πολλού χρόνου καταβαλλομένας παρ’ εμού προσπαθείας διασπάσεως και διαχωρισμού των εθνικών και κομμουνιστικών στοιχείων της χώρας, επιτευχθείσης αντιθέτως και πάλιν προσεγγίσεως αυτών. Επιθυμώ να υπενθυμίσω μόνον τον υποβληθέντα πίνακα προσχωρήσεως των Ταγμάτων Ευζώνων και άλλων οργάνων ασφαλείας του Ελληνικού Κράτους.
Η εκδηλωθείσα εχθρότης μεταξύ αυτών και των Κομμουνιστών πρέπει συνεχώς να αυξάνη. Θα καταπολεμηθή και πάλιν, όταν ο Γερμανικός στρατός χρησιμοποιήση μέσα εναντίον του κοινού εχθρού, και τα οποία θα θίξουν και τις δύο θέσεις. Είναι απαραίτητα δραστικότατα μέτρα εναντίον των ανταρτών. Πρέπει όμως να προπαρασκευασθούν ταύτα και εκτελεσθούν με την μεγαλειτέραν μυστικότητα, ίνα επιτύχουν τον επιδιωκόμενον σκοπόν εκφοβισμού του πληθυσμού και ουχί να επιδράσουν αντιθέτως με μέτρα ενισχύσεως εναντίον του Γερμανικού στρατού και συνεπώς προς αυξανομένην προσχώρησιν προς τους αντάρτας.
Μία άλλη ακόμη δυσχέρεια των προσπαθειών μου διασπάσεως των Ελλήνων και αυξήσεως των αντιδράσεων, διά να κερδίσωμεν με τον τρόπον αυτόν προς την πλευράν μας την ενεργόν συνεργασίαν της εθνικόφρονος παρατάξεως, είναι η ολονέν χειροτερεύουσα πειθαρχία εις το ίδιον το στράτευμα. Η πρόβλεψις της ηγεσίας είναι δυστυχώς αποκαρδιωτική. Την περίπτωσιν αυτήν εξέθεσα προφορικώς και γραπτώς. βλεπ. συν. 3. Ως περαιτέρω απόδειξιν συνυποβάλλω απόσπασμα πληροφοριακού δελτίου της Διοικήσεως Υπαίθρου Κορίνθου όπερ ομιλεί απροκαλύπτως περί αυτού. βλεπ. συν. 4 και συν. 5. Εκτός τούτου ως 4ον συνημμένον συνυποβάλλω απόσπασμα του καθημερινού δελτίου πληροφοριών της Στρατ. Διοικήσεως Αθηνών, ως 5ον συνημμένον ενός αποσπάσματος από το καθημερινόν ανακοινωθέν της περιφερειακής Διοικήσεως Πειραιώς αμφότερα διά περιπτώσεις μιας και της αυτής ημέρας.
Ανεξαρτήτως των διά του απορρήτου εγγράφου «Στρατ. Διοικ. Ελλάδος Μ.Υ.Α. 50 αρ. 25168/43 της 28/12/42» διαβιβασθεισών Διαταγών προς το στράτευμα, θεωρώ απαραίτητον να επιστήσω την προσοχήν προς την εξής κατεύθυνσιν.
1) Σαφή γραμμήν κατευθύνσεων δι’ εκτέλεσιν μέτρων αντιποίνων συμπεριλαμβανομένης και της κρατήσεως ομήρων ως και συμπεριφοράν σκοπιμότητας του στρατεύματος εις το πλαίσιον της διά την Ελλάδα καθορισθείσης πολιτικής γραμμής.
2) Μνημεία πολιτισμού και έργα αξίας, πρέπει συμφώνως με τους στρατιωτικούς κανονισμούς να προφυλάσσωνται διότι η καταστροφή των θα χρησιμεύση αμέσως κατά ιστορικόν τρόπον από τους αντιπάλους ως κακή προπαγάνδα εναντίον της κατοχικής δυνάμεως (Κατά την πυρπόλησιν Μοναστηρίου πρόκειται περί εθνικοθρησκευτικών κειμηλίων των Ελλήνων, συμπεριελήφθησαν και το «Λαβάρου της Ελευθερίας» καθώς επίσης αναντικατάστατα έργα τέχνης της προβυζαντινής εποχής).
3) Μετά το τέλος μιας επιχειρήσεως πρέπει αμέσως να παρουσιάζεται με προπαγάνδαν εις τα όμματα του πληθυσμού η κομμουνιστική κίνησις ως υπεύθυνος απέναντι της ιστορίας. Καθυστερημέναι επεξηγήσεις επιδρούν εις βάρος του Γερμανικού στρατού και χαρακτηρίζονται ως δικαιολογία. Αν ο στρατιωτικός Διοικητής παρά τα μέσα τα οποία έχει εις διάθεσίν του (Τύπον, Προπαγάνδα, Ραδιοφωνία, Φέϊγ Βολάν κ.λ.π.) αφήσει και επεκταθή η προπαγάνδα αυτή τότε πρέπει ούτος να πληροφορήση αμέσως προ εκάστης επιχειρήσεως περί των απόψεων ταύτης μετά δε περί των αποτελεσμάτων αυτής. Τούτο όμως δεν εγένετο μέχρι τούδε. «Έλλειψις προπαγάνδας» όμως καταλήγει αυτομάτως εις βάρος του στρατιωτικού Διοικητού.
4) Επιβάλλεται η λήψις αυστηρών μέτρων εκ μέρους των διοικητικών μονάδων κατά των αυτοδικειών των μονάδων των αίτινες διαταράσσουν σημαντικώς την Πολιτικήν και Εθνικήν οικονομίαν του τόπου.
(Υπογραφή) Speidel
4) Πληροφοριακό Δελτίο 117 Jager Division
Στρατιωτική Διοίκησις Υπαίθρου Πελοποννήσου
Τμήμα Κ.Β.Β. Νο 300/43 ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
Κόρινθος 31 Δεκεμβρίου 1943
Θέμα: Πληροφοριακόν Δελτίον
1. Πολιτική κατάστασις. Εις τους συντελεστάς της μέχρι τούδε επιδεινώσεως της πολιτικής καταστάσεως και της μη ειρηνεύσεως του πληθυσμού εις την περιοχήν Πελοποννήσου δέον να προστεθή και η κατά τον τελευταίον καιρόν και συμπεριφορά των στρατευμάτων κατοχής ως εκ της οποίας οξύνθη σημαντικώς η εχθρότης του πληθυσμού εναντίον του Γερμανικού Στρατού, θα πρέπει ακόμη να προσθέσωμεν και τα βαρέα κρούσματα απειθαρχίας Γερμανών στρατιωτών τα οποία τον τελευταίον καιρόν επληθύνθησαν, και μας υπενθυμίζουν έθιμα αγρίων λαών. Ένα άλλο ζήτημα ακόμη προσετέθη ότι μερικά τμήματα όλων σχεδόν των μονάδων του Γερμανικού Στρατού παρήκουσεν την διαταγήν του Στρατιωτικού Διοικητού, απαγορεύουσαν κατασχέσεις ή επιτάξεις ειδών διατροφής, εγκαταστάσεων κ.λ.π. και ούτω επηκολούθησαν –ως γράφει το πληροφοριακόν δελτίον– ιδιαιτέρως εις την περιοχήν των Νομαρχιών Αχαΐας και Αργολίδος απειρία σοβαρών επιθέσεων Γερμανών στρατιωτών κατά της ασφαλείας και της ιδιοκτησίας των κατοίκων της χώρας, αίτινες εχαρακτηρίσθησαν ως ληστείαι. Και αναφέρομεν μερικά παραδείγματα:
Δύο Γερμανοί στρατιώται εις Πάτρας ελήστευσαν από ένα Έλληνα πολίτην ένα χρηματικόν ποσόν 1.430.000 δρχ. και από έναν ναυτικόν εργαζόμενον εις ένα πανδοχείον το ποσόν των εισπράξεών του ανερχόμενον εις δρχ. 185.000.
Εις μίαν άλλην περίπτωσιν Γερμανοί στρατιώται ήρπασαν από μίαν Ελληνίδα το ωρολόγιόν της. Ένας άλλος Γερμανός αεροπόρος συνέλαβε έναν Έλληνα πολίτην και υπό την απειλήν του όπλου εζήτη παρ’ αυτού χρήματα. Εν αυτοκίνητον φορτηγόν με Γερμανούς στρατιώτας εσταμάτησεν εις το παρά το Άργος χωρίον Μαλανδρίνα και ήρπασεν από τους χωρικούς 500 οκάδες λάδι, 15 πρόβατα, πολλάς αίγας, μεγάλας ποσότητας αλεύρων, ένα χοίρον, επί πλέον δε 1.200.000 δρχ. εις μετρητά και ουκ ολίγα μαγειρικά σκεύη.
Μία χωρική διαμαρτυρηθείσα διά τας αρπαγάς εδάρη και ετραυματίσθη, Κατ’ ανακοίνωσιν του Δημάρχου αι εκ των βιαιοπραγιών αυτών ζημίαι ανήλθον εις το ποσόν των δραχμών 30-40 Εκατομμυρίων. Οι στρατιώται εφόρτωσαν κατόπιν τα κλοπιμαία επί του φορτηγού των και συνέχισαν την πορείαν των προς το Άργος.
Επί πολύν χρόνον όμως διετηρήθη η εντύπωσις των γκαγκστερικών αυτών μεθόδων. Είναι γνωστόν εκ πείρας ότι τοιαύται κακαί πράξεις διαδίδονται πολύ γρηγορότερα από τας καλάς ειδήσεις, επεκτεινόμεναι ανευθύνως ως μία κινούμενη φλοξ προς όλας τας κατευθύνσεις της Χώρας. Είναι αυτονοούμενον ότι παρόμοια γεγονότα ρίπτουν εις την πυράν της προπαγάνδας του εχθρού και παρουσίασαν τον Γερμανικόν Στρατόν υπό την χειρωτέραν μορφήν. Αυστηραί κρίσεις διά την συμπεριφοράν της Γερμανικής Κατοχής επ’ ευκαιρία λαϊκής συγκεντρώσεως προκληθείσης την 14-12-42 εις Τρίπολιν παρά του Γερμανικού Στρατού, εγένοντο. Με μίαν διακήρυξιν εκλήθησαν οι κάτοικοι της πόλεως να λάβουν μέρος εν απόγευμα εις την προσχεδιασθείσαν συγκέντρωσιν. Συγχρόνως εδόθησαν εγγυήσεις απολύτου σεβαστής προσωπικής ασφαλείας. Ως ομιλητής προσήλθεν είς Γερμανός αξιωματικός όστις ενώπιον πολλών εκατοντάδων ατόμων προέβη εις συστάσεις εις όλους τους συγκεντρωθέντας. Δεν είχε ακόμη τελειώσει η ομιλία του οπόταν συνελήφθησαν εξ απήνης 70 Έλληνες οιτινες κατά μέγα μέρος ανήκον εις την INTELLIGENT - SERVIS. Μεταξύ αυτών συνελήφ΄θησαν και αρκετοί εθνικισταί. Είναι εύκολον να εννοήση κανείς οποίαν πικρίαν επροκάλεσε τούτο εις τον Ελληνικόν Λαόν. Με τοιαύτα μέσα εδημιουργείτο μία τεραστία προπαγάνδα εις βάρος ημών των ιδίων.
Η δραστηριότης των άλλων αυξάνει διαρκώς εις όλας τας εκδηλώσεις της. Ο λόγος διά τον οποίον από της εποχής της εκτελέσεως των μέτρων αντιποίνων ο αριθμός των εξ απροόπτου επιθέσεων και δολιοφθορών όχι μόνον δεν περιωρίσθη αλλ’ ηυξήθη, αφίνει ακόμα εις το ΕΑΜ πρωτοβουλίαν και έλεγχον της καταστάσεως.
Με τοιούτους αιφνιδιασμούς εναντίον Γερμανών στρατιωτών και συνεχιζόμενους τυφεκισμούς ομήρων ελπίζει το Ε.Α.M. να αυξάνη διαρκώς η εχθρική διάθεσις μεταξύ του πληθυσμού καθ’ όλην την χώραν προς όφελος της κομμουνιστικής κινήσεως. Ο υπολογισμός του δεν είναι εσφαλμένος εφ’ όσον συνεχίζεται η αυθαίρετος σύλληψις όμηρων και εκ της ταλαιπωρίας ταύτης υποφέρει ολόκληρος ο εθνικόφρων πληθυσμός της Χώρας. Συχνά γίνονται εκ μέρους του πληθυσμού και κατ’ επανάληψιν παραστάσεις προς τας Γερμανικάς Αρχάς και ερωτάται διά ποίον λόγον όταν υπάρχη ανάγκη ελλείψεως όμηρων ή επιλογής προσώπων διά μέτρα αντιποίνων δεν συλλαμβάνονται κατά προτίμησιν συγγενείς των εις τα όρη ευρισκομένων κομμουνιστών οπότε και αυτοί δεν θα υφίσταται λόγος να διαρρεύσουν εις τα όρη και αι οικογένειαί των κατ’ ανάγκην θα παρέμενον εις τας εστίας των.
(Υπογραφή) von Le Suire
Πληροφοριακό Δελτίο
Τμήματος Ασφαλείας Πατρών
Αριθ. 249/31.12.1943
Αντάρτικη Κίνησις
Εν τη Επαρχία Καλαβρύτων (Αχαΐς)
Εις την περιοχήν των Καλαβρύτων έδρα τάγμα Εαμιτών υπό τον Ανθ/στήν Γκίκαν. Οι αντάρται κατερχόμενοι μέχρι της αμαξιτής οδού προκάλεσαν επεισόδια κατά των διερχομένων Γερμανών στρατιωτικών. Προ διμήνου περίπου, λόχος Γερμανικός, αποσταλείς εις την επαρχίαν, ενέπεσεν εις ενέδραν Εαμιτών παρά το χωρίον Κερπινή και υπέστη σοβαράς απωλείας αιχμαλωτισθέντων και περί τους 60-70. Αι γερμανικαί στρατιωτικαί αρχαί προέβησαν εις επανειλημμένα διαβήματα δι’ επιτροπών εξ Ελλήνων δια την απελευθέρωσιν των αιχμαλώτων, αλλ’ ούτοι όχι μόνον δεν απελευθερώθησαν αλλά και εξετελέσθησαν υπό των Εαμιτών. Κατόπιν τούτου Γερμανικά στρατεύματα εκινήθησαν εξ Αιγίου και Πατρών δια την εκκαθάρισιν της επαρχίας Καλαβρύτων. Την 9 Δεκεμβρίου 1943 (Πέμπτη) εισήλθον εις την πρωτεύουσαν της Επαρχίας Καλαβρύτων τμήματα Γερμανικού Στρατού, επ’ αυτοκινήτων προερχόμενα εκ Πατρών ή Τριπόλεως και έτερα πεζικού προερχόμενα εκ Διακοφτού. Οι κάτοικοι της πόλεως δεν είχαν εγκαταλείψει αυτήν ότε, ο διοικητής των στρατευμάτων δια διερμηνέως κατέστησε γνωστόν εις τους κατοίκους ότι έπρεπε να περιορισθούν εις τας οικίας των και ότι κανέναν κίνδυνο διέτρεχον. Από της 11ης Δεκεμβρίου (Σάββατο) οι κάτοικοι επανέλαβαν τις συνήθεις ασχολίας των. Την 13ην Δεκεμβρίου (Δευτέρα) λίαν πρωΐ, κατόπιν γενικής κωδωνοκρουσίας, εδόθη διαταγή όπως όλοι ανεξαιρέτως οι κάτοικοι, συγκεντρωθούν έξω από το Σχολείο φέροντες ανά ένας κλινοσκέπασμα και τροφή μίας ημέρας. ΄Οταν συγκεντρώθηκαν άρχισε η διαλογή αυτών. Και οι μεν γυναίκες, ελάχιστοι ασθενικοί γέροντες (4 περίπου) και τα κατ’ εκτίμησιν κάτω των 15 ετών άρρενα παιδιά εκλείνοντο εις την μίαν πτέρυγα του σχολείου, ενώ οι άρρενες εις την άλλην.
Μετά τινας ώρας εκ της πτέρυγος των γυναικοπαίδων είδον φλόγες εκ των οικιών της πόλεως και ταυτοχρόνως αισθάνθηκαν θερμόν αέρα ν’ ανέρχεται εκ του υπογείου. Οι Γερμανοί είχαν θέσει πυρ εις όλην την πόλιν και στο σχολείο. Καθ’ ον χρόνον, τα γυναικόπαιδα ευρίσκοντο κλεισμένα στο σχολείον, οι ευρισκόμενοι εις την άλλην πτέρυγα άρρενες οδηγήθηκαν στον αγρόν πλησίον του νεκροταφείου όπου εξετελέσθησαν αθρόως δια πολυβόλου, ενώ συγχρόνως έτερον απόσπασμα έθετε πυρ στας οικίας της πόλεως, φονεύον πάντα κρυπτόμενον εις αυτάς. Εις τους εκτελεσθέντας υπολογιζομένους εις 500 μεταξύ (1300 και 1600) συμπεριλαμβάνονται άπαντες οι πάσης κατηγορίας δημόσιοι υπάλληλοι και οι ιερείς, ουδενός άρρενος άνω των 15 ετών εξαιρεθέντος πλην 4 ασθενικών γερόντων. Αι εξελθούσαι του σχολείου γυναίκες υπεχρεώθησαν να μεταβούν στον αγρό του μαρτυρίου, ν’ αναγνωρίσουν τους οικείους τους και να τους ενταφιάσουν. Επειδή ο χώρος του νεκροταφείου δεν επήρκεσεν, ένα μέρος των εκτελεσθέντων ενταφιάσθη στον τόπον της εκτελέσεως. Εκ της πυρπολήσεως των οικιών της πόλεως, ανερχομένων σε χίλιες διεσώθησαν 5-6. Προ ταύτης δε, προηγήθη λεηλασία. Κατά την εκστρατείαν αυτήν εναντίον της επαρχίας Καλαβρύτων φέρονται πυρποληθέντα τα κάτωθι χωριά και Μοναί:
Χωριό Κερπινή εξ ολοκλήρου (εκτελεσθέντων όλων των αρρένων).
Χωριό Ρωγοί εξ ολοκλήρου (εκτελεσθέντων 67 ατόμων).
Χωριό Ζαχλωρού εν μέρει (εκτελεσθέντων 30 κατοίκων).
Χωριό Βυσωκά εξ ολοκλήρου.
Χωριό Σουδενά εξ ολοκλήρου.
Η Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας διασωθείσης ως εκ θαύματος μόνον της εκκλησίας.
Η Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου.
Αμφοτέρων των Μονών, φέρονται εκτεσθέντες όλοι οι καλόγηροι.
Ανταρτική κίνησις (Δεκέμβριος 1943)
Καλάβρυτα
Δύο φάλαγγες δυνάμεως Τάγματος (αμφότεραι), ώδευσαν προς Καλάβρυτα. Η μία δια της Σιδηροδρομικής γραμμής (οδοντωτού), η δ’ ετέρα δια της ημιονικής οδού της αγούσης από Αιγίου εις Καλάβρυτα. Τα παρακείμενα εις τους άξονας πορείας των 2 τούτων φαλαγγών χωριά, ως και η Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, παραδόθηκαν στις φλόγες. ΄Ενιοι των κατοίκων των χωριών αυτών συλληφθέντες εκτελέσθηκαν. Δέκα περίπου εκ των Μοναχών του Μεγάλου Σπηλαίου εκρημνίσθησαν εκ της κορυφής του υπερκειμένου της Μονής βράχου. Οι 2 φάλαγγες ενώθηκαν στα Καλάβρυτα, ένθα έφθασαν την 09.12.1943. Οι κάτοικοι των Καλαβρύτων είχαν καταφύγει στα υπερκείμενα βουνά. Οι Γερμανοί κατά την 3ήμερον εκεί διαμονή των, ουδεμίαν πρόθεσιν κακοποιήσεως εξεδήλωσαν. Εκ του γεγονότος τούτου, αναθαρρήσαντες οι κάτοικοι, επανήλθαν στας οικίας των. Την 13.12.1943 οι Γερμανοί προσεκάλεσαν άπαντας τους κατοίκους στην πλατείαν της κωμοπόλεως, προκειμένου, όπως είπαν, να τους μιλήσει ο Διευθυντής των. Συγκεντρώθηκαν άπαντες οι κάτοικοι, ότε οι Γερμανοί διέταξαν τον χωρισμόν, εκ του άρρενος πληθυσμού των γυναικών και των κάτω των 16 ετών (αρρένων και θηλέων). Τα χωρισθέντα γυναικόπαιδα ενέκλεισαν στο παρακείμενον την πλατεία Δημοτικό Σχολείο. Του άνω των 16 ετών άρρενας, οδήγησαν στο παρά το νεκροταφείον κείμενον γυμναστήριον, ένθα και τους εξετέλεσαν ομαδικώς δια πολυβόλων (αριθμός εκτελεσθέντων 1300 περίπου). Εις τους τυχόν μη υποκύψαντας, εδόθησαν χαριστικαί βολαί δια πιστολίων. Συγχρόνως η κωμόπολις παρεδόθη εις το πυρ, μη δι’ αυτού του Σχολείου (εν ω είχον εγκλεισθεί τα γυναικόπαιδα) εξαιρεθέντος. Πριν παραδοθούν στις φλόγες αι οικίαι και κυρίως τα καταστήματα, απεγυμνώθησαν τελείως υπό των Γερμανών. Ετέρα φάλαγξ οδεύουσα από Τριπόλεως εις Μαζέϊκα, έκαυσεν το μεγαλύτερο μέρος του παρακειμένου εις τον άξονα πορείας του χωρίου Παγκράτι. Φθάσασα εις Μαζέϊκα, παρέλαβε δέκα κατοίκους μετά του προέδρου της Κοινότητος και μετέβη στον Χελμόν προς αναζήτησιν Γερμανών αιχμαλώτων. Αμέσως εξετέλεσαν τους 9 εκ των ως άνω κατοίκων των Μαζέϊκων, τον δε πρόεδρον της Κοινότητος ιατρόν, κ. Καρκούλιαν απήγαγαν μεθ’ εαυτών. Τα εις τας υπηρεσίας του Χελμού χωρία, Πλανητέρου, Αγ. Νικολάου, Μάζι και Βάλτου παρέδωσαν στις φλόγες. Ομοίως στα Μαζέϊκα εκ των 400 οικιών, διεσώθησαν μόνο εβδομήκοντα (70). Εις πέριξ κείμενα χωρία κάηκαν μεμονωμέναι οικίαι ανήκουσαι εις υπευθύνους του ΕΑΜ. Κατά μία διάδοσιν, όσοι πλήρωσαν, έσωσαν τας οικίας τους. Η ανωτέρω φάλαγξ κατά την κρίσιν των χωρικών, ενήργησεν επιεικέστερα των άλλων αίτινες ώδευσαν από Αιγίου και Διακοπτού, αι οποίαι παρέδωσαν εις το πυρ και τη Μονή της Αγίας Λαύρας, όπου κάηκαν 4 μοναχοί υπέργηροι και ασθενείς μη δυνάμενοι να μετακινηθούν. Εν συνόλω κάηκαν 24 χωριά της Επαρχίας Καλαβρύτων και δύο μεγάλες Μονές (Αγ. Λαύρας και Μεγ. Σπήλαιο). Οι Γερμανοί μετά ταύτα ανεχώρησαν παντελώς εκ της Επαρχίας.
Τι έγραψε ο Τύπος
Η φριχτή αυτή ιστορία δεν έμεινε ασχολίαστη από τον ελληνικό τύπο της αντίστασης. ΄Ολες οι εφημερίδες σχολίασαν τη δραματική σφαγή των Καλαβρύτων, σε πολύστηλα άρθρα τους. Μεταφέρω εδώ ένα τέτοιο κομμάτι παρμένο από μια πλατειά περιγραφή που έκανε το «Ελληνικόν Αίμα», στο φύλλο του της 1 Ιανουαρίου του 1944. «... Εκείνο όμως που ωχριά μπροστά στα άλλα πελοποννησιακά γεγονότα, αλλά και σ’ όλα σχεδόν τα γεγονότα που συνέβησαν στην περίοδο της εχθροκρατίας, είναι ο αφανισμός της ιστορικής πόλεως των Καλαβρύτων. ΄Ολοι σχεδόν –πλην ελαχίστων‒ οι άνδρες των Καλαβρύτων και των γύρω χωριών εξολοθρεύσθησαν μέχρι και του τελευταίου. Τα σπίτια της ιστορικής πόλεως παρεδόθησαν στις φλόγες. Και τώρα στα ερείπιά των γυρίζουν σαν φαντάσματα τα γυναικόπαιδα της πόλεως, ενώ λίγο πάρα κάτω –σχεδόν άθαφτα‒ βρίσκονται τα πτώματα υπερχιλίων ανδρών, συζύγων, αδελφών, παιδιών. Ο νους του ανθρώπου σταματά μπροστά στην χωρίς προηγούμενο Τραγωδία των Καλαβρύτων. Και η πιο διεστραμένη ψυχή δεν θα ‘ταν δυνατόν να συλλάβει την εκτέλεση κακουργήματος τέτοιας εκτάσεως. Κι όμως οι Γερμανοί προέβησαν σ’ αυτήν την πράξη. Σε πράξη που τους ανέδειξε σαν τα πιο αχόρταγα –σαν τους Βουλγάρους‒ κτήνη της πιο ανεξερεύνητης ζούγκλας. Ασφαλώς όμως κι’ αυτά τα θηρία της ζούγκλας, θα ‘χαν περισσότερη καρδιά από τους Γερμανούς, όπως εμφανίστηκαν στα Καλάβρυτα. Ο αφανισμός των Καλαβρύτων –παρόμοιο προηγούμενο συμπεριφοράς κατακτητών δεν βρίσκει κανείς ούτε στην Ιστορία των πιο άγριων λαών‒ έχει την αρχή του στις 18 Οκτωβρίου, οπότε συνεκροτήθη η μάχη της Κερπινής...». Και συνεχίζει η φλογερή αυτή εφημερίδα, στον ίδιο τόνο, την περιγραφή της φοβερής σφαγής.
Και το «Γερμανικό κτήνος» φυλλάδιο που κυκλοφόρησε την εποχή της Κατοχής, από τον δημοσιογράφο Κ. Βοβολίνη γράφει μαζί με άλλα: «... Μα όλα αυτά τα αιματηρά γεγονότα ωχριούνε μπροστά στο απερίγραπτο γερμανικό έγκλημα του αφανισμού των Καλαβρύτων. Η ημέρα του φοβερού αυτού εγκλήματος, η 13 Δεκεμβρίου 1943, θα παραμείνει ιστορική για την απεριόριστη φρίκη της και για την χωρίς προηγούμενο γερμανική κακουργία...».
Και ο εκρηκτικός «Ριζοσπάστης», στο φύλλο της 24 Δεκεμβρίου του 1943 έγραψε τα ακόλουθα: «Στα Καλάβρυτα ξετυλίχτηκε μια φρικαλέα πράξη απ’ τη φοβερή τραγωδία που έζησε η Ελλάδα και ολόκληρη η Ευρώπη. Ορδές των Ούννων έκαναν επιδρομή και μπήκαν στα Καλάβρυτα που ο πληθυσμός είχεν αδειάσει και αποσύρθηκε ολόκληρος στο βουνό. Οι άνανδροι Ούννοι βαρβαρότεροι κι απ’ τις άγριες φυλές της ζούγλας, κάλεσαν τον πληθυσμό να ξαναγυρίσει στα Καλάβρυτα, με την υπόσχεση ότι δεν έχει να πειραχτεί κανένας. Ο πληθυσμός ξαναγύρισε και τότε οι Ούννοι ρίχτηκαν στην εξόντωση των αθώων και ανυπεράσπιστων ανθρώπων. ΄Εκλεισαν όλα τα γυναικόπαιδα σ’ ένα σχολείο και έβαλαν φωτιά. Τυλιγμένες απ’ τις φλόγες οι γυναίκες πάλευαν να σπάσουν τις πόρτες ενώ έριχναν τα παιδιά έξω από τα παράθυρα για να σωθούν. ΄Εσπασαν τις πόρτες και μισοκαμμένος και μισοτρελαμένος αυτός όλος ο κόσμος ρίχτηκε στους δρόμους για να σωθεί, οπότε αντιμετώπισε άλλο φριχτό θέαμα. Οι Ούννοι είχαν συγκεντρώσει σε μια διπλανή πλαγιά τον άρρενα πληθυσμό από δεκάξι χρόνων κι απάνω και τον θέριζαν με πολυβόλα. Σκότωσαν πάνω από 800 ανθρώπους και κάμποσες γυναίκες που με θρήνους και οδυρμούς έτρεξαν να περιμαζέψουν τα πτώματα που ήταν βουτηγμένα σε βούρκο αίματος. Οι Ούννοι απόκλεισαν τα Καλάβρυτα και απαγόρεψαν στον Ερυθρό Σταυρό να επικοινωνήσει και να στείλει οποιαδήποτε βοήθεια στα τραγικά θύματα. Οι Ούννοι, αυτές οι ύαινες που γρυλίζουν για πολιτισμό και για θρησκεία, έκαναν επιδρομή και στο ιστορικό Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Λεηλάτησαν αυτό το εθνικό μνημείο και σκότωσαν όλους τους καλογήρους γκρεμίζοντάς τους στους βράχους».
Αν δεν υπήρχαν Γερμανοί δεν θα υπήρχαν Ολοκαυτώματα
Η αρχή της «συλλογικής τιμωρίας» αποτέλεσε τη βάση των προσπαθειών της Βέρμαχτ για την αποδυνάμωση της αντίστασης στις χώρες της κατοχής. Ήδη από το 1941 το Ανώτατο Αρχηγείο του Γερμανικού Στρατού είχε βγάλει μια διαταγή που έλεγε πως κάθε πράξη αντίστασης δεν θα ’πρεπε να αντιμετωπίζεται με ατομική τιμωρία του ενόχου, αλλά με συλλογικά αντίποινα. Η διαταγή αυτή βασιζόταν στην αυθαίρετη ερμηνεία που οι στρατηγοί του Χίτλερ είχαν δώσει στους περί πολέμου κανονισμούς της Χάγης και η οποία έλεγε πως μια δύναμη κατοχής έχει το δικαίωμα να εκτελεί όχι μόνο κάθε συλλαμβανόμενο παρτιζάνο, αλλά και πρόσωπα ή ομάδες προσώπων που κατά τη γνώμη της συνεργάζονται άμεσα ή έμμεσα με ανταρτικές ομάδες ή για όποιους υπάρχει απλώς και μόνον η υποψία υποστήριξης προς τους αντάρτες. Η καταστροφή λ.χ. της πόλης των Καλαβρύτων το Δεκέμβρη του ’43 και η σφαγή του άρρενος πληθυσμού της αποτελεί ένα από τα πιο φρικιαστικά παραδείγματα «συλλογικής τιμωρίας» στ’ αντίποινα για πράξεις ανταρτών.
Η Βέρμαχτ πίστευε πως με τα αντίποινα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού σε χώρες όπως η δική μας θα τρομοκρατούσε το λαό και θα τον κρατούσε μακριά από το ανταρτικό κίνημα. Μια διαταγή του Αρχηγείου της Βέρμαχτ το 1943 έλεγε πως «ο τρόμος μπροστά στα αντίποινα των γερμανικών δυνάμεων πρέπει να ’ναι μεγαλύτερος από τις απειλές των ανταρτών». Όμως γρήγορα η πράξη ανάγκασε τη Βέρμαχτ ν’ αναθεωρήσει την τακτική της. Η συλλογική τιμωρία του άμαχου πληθυσμού όχι μόνο δεν μπόρεσε να τρομοκρατήσει τους κάτοικους των κατεχόμενων εδαφών και να τους αποκόψει από το αντιστασιακό κίνημα, αλλά αντίθετα δυνάμωσε το μίσος ενάντια στη δύναμη κατοχής και πύκνωσε τις γραμμές των παρτιζάνων. Η Βέρμαχτ αναδιοργανώθηκε στον τομέα αυτό. Συστάθηκαν «κέντρα» επιτελικά για την καταπολέμηση των ανταρτικών ομάδων, ιδρύθηκαν μικρές και ευέλικτες ομάδες καταδρομών και οργανώθηκε δίκτυο πληροφοριών ειδικά για τις κινήσεις των τμημάτων των παρτιζάνων.
Ξεχωριστή θέση κατέχει η συγκρότηση των «Ταγμάτων Ασφαλείας», που είχαν χαρακτήρα καθαρά αντιανταρτικό και αντικομμουνιστικό. Με τη δημιουργία των Ταγμάτων των Ευζώνων οι Γερμανοί δεν επεδίωκαν μόνο την κάλυψη των κενών που παρουσίαζε από άποψη στρατιωτικής παρουσίας η Βέρμαχτ στην Ελλάδα, αλλά έθεταν σε εφαρμογή ένα καλά μελετημένο σχέδιο διάσπασης τον πληθυσμού σε εθνικόφρονες και κομμουνιστές. Επρόκειτο για γερμανική εισαγωγή της βρετανικής αρχής του Divite et Inpera στον ελλαδικό χώρο.
Η σφαγή του ανδρικού πληθυσμού της πόλης των Καλαβρύτων στις 13 Δεκέμβρη 1943 και οι επιπτώσεις της πάνω στον υπόλοιπο πληθυσμό αποτέλεσαν μια πρόσθετη απόδειξη της αποτυχίας της αρχής της «συλλογικής τιμωρίας». Οι ίδιοι οι Γερμανοί είδαν την «περίπτωση Καλάβρυτα» σαν ένα πολιτικό σφάλμα. Στο απόρρητο έγγραφο του Στρατιωτικού Διοικητή Ελλάδας Στρατηγού Σπάιντελ που δημοσιεύουμε – γραμμένο τρεις βδομάδες μετά το δράμα – γίνεται μια πρώτη ανάλυση των πολιτικών επιπτώσεων της σφαγής και ρίχνεται φως τόσο στο ρόλο των «Ταγμάτων Ασφαλείας» όσο και στη διαιρειστική πολιτική της Βέρμαχτ πάνω στον ελληνικό πληθυσμό.
Δημήτρης Κανελλόπουλος
Η ανασκόπηση και ανάλυση του Κεφαλαίου στηρίζεται και στην κατωτέρω αναφερόμενη ενδεικτική και Ειδική Βιβλιογραφία, η οποία ετέθη υπόψη του συγγραφέα από το Ιστορικό Αρχείο Κανελλόπουλου (Ι.Α.Κ.). Ειδικότερα:
- USA National Archives-NA Εθνικό Αρχείο Ηνωμένων Πολιτειών
- Bundesarchiv-Koblenz Ομοσπονδιακό Αρχείο Γερμανίας ΒΑ/Κ
- Bundesarchiv-Militararchiv (Freiburg in Breisgau),
- Ομοσπονδιακό Στρατιωτικό Αρχείο Γερμανίας ΒΑ-ΜΑ
- Staatsarchiv Nurenberg, Αρχείο Νυρεμβέργης Militareeschitliches Forschuagaant Freiburg,
- Ινστιτούτο Στρατιωτικών Μελετών Φράιμπουργκ
- Institut Fur Zeitegeschichte Munchen, Ινστιτούτο Ιστορίας Μονάχου
- Auswartiges AMT, Υπουργείο Εξωτερικών Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Bibliother Fur Zeiteerchichte Stuttgart, Ιστορική Βιβλιοθήκη Στουτγάρδης
- Zentrale Stelle Der Landes Justirverwaltungen, Κεντρική Δικαστική Υπηρεσία Γερμανίας Staatsanwaltschaft Munster, Γενικός Εισαγγελέας Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Staatsanwaltschaft Beibem Landgericht Munchen I, Εισαγγελία Εφετών Μονάχου
- Der Leitende Oberstaatsanwalt Bochum, Εισαγγελία Πρωτοδικών Μπόχουμ
- Der Bundesminister de Justiz, Υπουργός Δικαιοσύνης της Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Ulistein Bilderdienst, Κρατική Φωτογραφική Υπηρεσία
- Foreign Office, Υπουργείο Εξωτερικών Ηνωμένου Βασιλείου
- G+J, Gruner + Jahr AG Co., Ειδησεογραφικό Πρακτορείο Αμβούργου
- Αρχείο Εθνικού Ελληνικού Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου – Ε.Ε.Γ.Ε.ΓΚ, Εισαγγελία Εφετών Αθηνών
- Υπουργείο Δικαιοσύνης ‒ Φάκελος Εγκλημάτων Πολέμου
- Υπουργείο Εξωτερικών, Ιστορικό-Διπλωματικό Αρχείο
- Πρεσβεία της Ελλάδος στη Βόννη
- Υπουργείο Εσωτερικών
- Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος
- W.D.R. Κρατική Γερμανική Ραδιοφωνία
- Ehrengerd Schramm Von Thadden, Αρχείο Schramm
- Αρχεία ΕΛΑΣ Πελοποννήσου
- Αρχείο 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Αχαΐας
- Αρχείο Εφεδρικού ΕΛΑΣ Καλαβρύτων, [Αρχείο Φίλιππου Σαρδελιάνου]
- Αρχείο Α. Παπαδημητρίου ΕΑΜ Αιγίου-Καπετάν Θαλασσινός
- Αρχείο Σμηνάρχου Δημ. Μίχου, Αρχηγού ΕΛΑΣ Β.Δ.Πελοποννήσου
- Αρχείο Πότη Μαντζουράνη, Επιτελάρχη ΕΛΑΣ Β.Δ.Πελοποννήσου
- Αρχείο Βασιλείου Λάγιου, Ανταρτοδίκη ΕΛΑΣ
- Αρχείο Τάκη Φλούδα, Αντικομμουνιστική Σταυροφορία
- Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (Δ.Ι.Σ.)
- Διεθνής Ερυθρός Σταυρός-Δ.Ε.Σ.
- Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός-Ε.Ε.Σ.
- Αρχεία Νομαρχίας Αχαΐας
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές γεγονότων περιόδου 1941-1944 όλων των πολιτικών αποχρώσεων ‒ Ελληνικές πηγές
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές γεγονότων περιόδου 1941-1944 ‒ Γερμανικές πηγές
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές περιόδου 1941-1944 ‒ Αγγλικές πηγές
- Εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (Εκδότης Χρ. Σταματακόπουλος)
- Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (Εκδότης Θάνος Τσαπάρας)
- Εφημερίδα «Η ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ»
- Εφημερίδα «ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ»
- Εφημερίδα «ΑΖΑΝΙΑΣ»
- Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ»
- Εφημερίδα «ΕΡΕΥΝΑ ΑΙΓΙΟΥ»
- Εφημερίδα «ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝ»
- Εφημερίδα «ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ»
- Εφημερίδα «ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ»
- Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΧΑΪΑ»
- Κατοχικός Τύπος ‒ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ
- Δελτίο «ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (΄Εκδοση ΚΚΕ – 1943-1944)
- Περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΑ»
- Περιοδικό «ΤΟΤΕ»
- Περιοδικό «DER SPIEGEL»
- Περιοδικό «STERN»
- Εφημερίδα «FRANKFURTER ALLGEMEINE ZUITUNG»
- Περιοδικό «PROFILE» (Αυστρία)
- Εφημερίδα «BIELEFELDER TEGEDLATT»
- Εφημερίδα «DIE WELT»
- Ελληνική Ραδιοφωνία – Τηλεόραση
- Πρακτορείο Αθηναϊκού Τύπου
- Αρχείο Γενικής Γραμματείας, Τύπου και Πληροφοριών
- Αρχείο Roger Walter (Γερμανός αιχμάλωτος Μάχης Ρωγών-Κερπινής)
- Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας
- Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου
- Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων-Αιγιαλείας
- Ιερά Μονή Ομπλού
- Ιερά Μονή Ταξιαρχών Αιγίου
- Αρχεία ΕΟΕ-ΕΔΕΣ Πατρών
- Julius Wolfinger, Διοικητής 749 Jager Regiment
- Αρχείο Jozef Ticler Λοχίας SD Βέρμαχτ (749 Jager Regiment)
- Αρχείο Hans Hofmann (Αυτόπτης) 749 Jager Regiment
- Αρχείο Franz Garhofer, Λοχαγός 749 Jager Regiment
- Antony Andrewes, Στέλεχος ΣΟΕ
- Παν. Κανελλόπουλος τ. Πρωθυπουργός
- Αρχείο απόμαχων Αξιωματικών – Οπλιτών, 117 Jager Division
- Α.Σ.Κ.Ι.
- Αρχείο Καπετάν Λευτεριά (Γ. Παπαδάκης)
- Περικλής Ροδάκης, Ιστορικός-Αντιστασιακός
- Παν. Μετζελόπουλος, Δικηγόρος, Αίγιο
- Δημ. Παναγόπουλος ή Χριστ. Βάγας (Γύφτος), γερμανοντυμένος συνεργάτης
- Γεώργιος Μπαρτζής (G. Mitlefski), γερμανοντυμένος συνεργάτης
- Περιοδικό «ΑΝΤΙ»
- Αρχείο Ανδρέα Σιγαλού (Αντικομμουνιστική Σταυροφορία)
- Πάνος Νικολαΐδης, διασωθείς από τη σφαγή των Καλαβρυτινών (13.12.1943)
- Αρχείο Οργάνωσης «Χ» (Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου)
- Ι.Α.Κ. Ντοκουμέντα Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, (΄Εκδοση 2000 και 2002)
- Μνημονικά Μαγνητοφωνημένα Πρωτόκολλα
- Μνημονικά Πρωτόκολλα (καταγραφή προφορικής Ιστορίας των πρωταγωνιστών του Ολοκαυτώματος)
- Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), Αθήνα
- Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΙΑ/ΕΤΕ), Αθήνα
- Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), Αθήνα
- Politisches Archiv des Auswartigen Amtes (PAAA), Berlin
- Bundesarchiv, Berlin (BArch Berlin)
- National Archives and Records Administration (NARA), College Park, MD, USA
- Εφημερίδες / Περιοδικά:
Ακρόπολις / Ανεξάρτητος Τύπος / Απογευματινή / Η Αυγή / Αυριανή / Το Βήμα / Δικηγορικά Χρονικά / Εθνικός Κήρυξ / ΄Εθνος / Ελληνικός Βορράς / Ελευθερία / Ελεύθερος / Ελεύθερος Τύπος / Ελευθεροτυπία / Εμπρός / Εξουσία (2000) / Επενδυτής / Η Επαρχία / Εστία / Ημερησία / Η Καθημερινή / Μακεδονία / Μεσημβρινή / Ναυτεμπορική / Τα Νέα / Οικονομική Ελευθερία / Το Οικονομικόν Βήμα / Πατρίς Ηρακλείου Κρήτης / Ριζοσπάστης / Ταχυδρόμος Βόλου / Η Φωνή των Καλαβρύτων / Φως / Athener Zeitung / Candido / Daily Mail / Financial Times / Financial Times Deutschland / Focus / Fracasa / Frankfurter Allgemeine Zeitung / Frankfurter Rundschau / Hamburger Echo / Handelsblatt / Herut / London Times / Maariv / Il Messaggero / Der Mittag / Morgenpost / The New York Times / New York Herald Tribune / New York World-Telegram / The Observer / La Repubblica / Risorgimento Liberale / Der Spiegel / La Stampa / Stampa Sera / Suddeutsche Zeitung / Tagesspiegel / Die Welt / Die Zeit.
- Βρετανικά Αρχεία:
Public Record Office (PRO), Κιου (Λονδίνο) HS 5/473, HS 5/475, HS 5/698, HS 5/699, HS 6/699.
- Γερμανικά Αρχεία:
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του ΄Ααχεν:
Φάκελος «στρατηγών», προσωπικός φάκελος, Φέλμυ
Φάκελος Λε Σουίρ, στρατιωτικό βιογραφικό σημείωμα
Φάκελος απωλειών
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του Βερολίνου:
R2 Pers, σύνταγμα πεζικού 61
Προσωπικός φάκελος, Σίμανα.
- Ομοσπονδιακό Αρχείο, Αρχείο Κινηματογραφικού Υλικού, Βερολίνο:
Κατάλογος τομ. 8. Εβδομαδιαίες ειδήσεις και ντοκιμαντέρ.
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του Κόμπλεντς:
Κατάλογος Β 122/537
- Ομοσπονδιακό αρχείο, Στρατιωτικό Τμήμα, Φράιμπουργκ:
Pers 6/135 Προσωπικός φάκελος, Φέλμυ.
Pers 6/335 Προσωπικός φάκελος, Σπάιντελ.
RH 2 Διοικητές της Βέρμαχτ στον νοτιοανατολικό χώρο.
RH 24-68 Ειδικό επιτελείο F, γενικό αρχηγείο 68ου σώματος στρατού.
RH 31-X Γερμανικό επιτελείο στην 11η ιταλική στρατιά.
RW 24-30 Μαγνητοταινίες ραδιοτηλεγραφημάτων.
RW 40 Στρατιωτικός διοικητής Ελλάδος / Τοπικοί διοικητές στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
- Γερμανική Υπηρεσία, υπηρεσία πληροφόρησης της Βέρμαχτ (WASt), Βερολίνο:
Επιστολές της 12.2.99, 12.3.99 και 8.6.01 προς τον συγγραφέα.
- Ινστιτούτο Νεότερης Ιστορίας, Μόναχο.
Αρχείο 1948/56, Αρχείο ZS 1543, R 27533.
- Εισαγγελία του Μπόχουμ.
33 Js 655/72.
- Εισαγγελία του Τσέλλε.
Js 21/59.
- Εισαγγελία του Κέμπτεν.
4a Js 30/57.
- Εισαγγελία I του Μονάχου. Stanw 21129, Stanw 22297, Stanw 22511, 106 AR-Z 422/88, 508 AR 2054, 3a Js 241/57, 117 Js 52-77/68.
- Κεντρικό Γραφείο Διοίκησης Τοπικών Δικαστηρίων, Λούντβιχσμπουργκ.
4 Js 410/60, 33 Js 655/72, 117 Js 7/72, 177 Js 52 77/68, 106 AR-Z 422/88, 110 AR 3537/2000, V 508 AR 134/63, V 508 AR 134, ταινία 68, V 508 AR 186/61, V 508 AR 1156, ταινία 68, V 508 AR 1293/68, V 508 AR 1381/68, V 508 AR 2012, V 508 AR 2016/67, V 508 AR 2054/34, V 508 AR 2056/67, V 508 AR Z 83/81, V 508 AR Z 83/84, V 508 AZ 1116/68.
- Ελληνικά Αρχεία:
- Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Αθήνα:
Φάκελος 18,01 πρεσβεία ΄Αγκυρας 1944, υποφάκελος 2, τμήμα 3ο, 26.2.1944. Φάκελος κυβέρνησης Καΐρου, 1943-1944, αρ. 9:1, 2.1.44.
- Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), Αθήνα. Συγγραφικά κατάλοιπα Ηλία Παπαστεριόπουλου.
- Υπηρεσία Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας. Προσωπικός φάκελος Δημητρίου Μίχου.
- Αυστριακά Αρχεία:
- Αρχείο της κοινότητας Σαιντ Γιάκομπ ιμ Βάλντε. H. Groth, "Die Ruckzugskampfe des Gebirgsjagerregiments 99 im Verband der I. Gebirgsdivision", αχρονολόγητο χειρόγραφο.
- Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας/Ινστιτούτο Στρατιωτικών Επιστημών, Βιέννη. Ι 29383/17 Κιβωτίδιο αρ. 6, 1945/13.
- Αυστριακό Κρατικό Αρχείο, Βιέννη.
ΒΚΑ 318.071-StB./37, ΒΚΑ 333.923-StB./35, BMI 30.685-16/70.
- Κρατικό Αρχείο Βιέννης.
GZ. Vg. Ik Vr 3911/46, Hv 2824/46.
- Ελβετικά Αρχεία:
- Αρχείο της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (CICR), Γενεύη.
Παράρτημα στην έκθεση αρ. 17 της 17.3.44, ΙΧ/Β/3, SG-11, G 3/2/27c, SG-11, Αποστολή στα Καλάβρυτα, 5-8 Απριλίου 1945.
- LXVIII. Armee-Korps, Der Peloponnes, Αθήνα 1944.
- E. Aleff (επιμ.), Das Dritte Reich, Αννόβερο 1979.
- Ν. Αναγνωστόπουλος, Παράνομος Τύπος της Κατοχής, Αθήνα 1960.
- Π. Ανταίος, Η Μαύρη Βίβλος της Κατοχής, Αθήνα 1999.
- I. Backes-G. Daum, Anders Reisen, Griechenland, Αμβούργο 1982.
- M. Begert, Griechenland, ΄Ολντεν 1986.
- K. Baedeker, Griechenland, Λειψία 1908.
- L. Baerentzen, British Reports Greece 1943-44, Κοπεγχάγη 1982.
- Ε. Βαζαίος, Τα άγνωστα παρασκήνια της εθνικής αντιστάσεως, Κόρινθος 1961.
- Γ. Δερβεντζής, Η μάχη της Στυμφαλίας, Κόρινθος 1986.
- J. Diakow, Generaloberst Alexander Lohr. Ein Lebensbild, Φράιμπουργκ 1964.
- Σ.Α. Δοξιάδης (επιμ.), Θυσίαι της Ελλάδος, Αθήνα 1946.
- Σ.Α. Δοξιάδης, Such was the War in Greece, Αθήνα 1947.
- M.R.D. Foot, SOE. The Special Operations Executive 1940-1946, Λονδίνο 1984.
- J. Gaitanides, Griechenland ohne Saulen, Μόναχο 1955.
- H. Hoffmann, Banden in Sudgriechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1993.
- H. Hoffmann, Ruckzug aus Griechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1994.
- H. Hoffmann, Deutsche Besatzung in Sudgriechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1996.
- J. L. Hondros, Occupation and Resistance. The Greek Agony 1941-1944, Νέα Υόρκη 1983.
- F. Husemann, Die guten Glaubens waren, ΄Οσναμπρυκ 1973.
- Α. Κακογιάννης, Η θηριωδία των ναζί στην Ελλάδα. Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, Αθήνα 1998.
- Κ. Καλαντζής, Οι σφαγές των Καλαβρύτων, Αθήνα 1945.
- Α. Γ. Λένης (επιμ.), «Το δράμα των Καλαβρύτων». 1943-1993. 50 χρόνια μνήμης, Καλάβρυτα 1993.
- Δ. Ι. Μαγκριώτης, Θυσίαι της Ελλάδος και εγκλήματα κατοχής κατά τα έτη 1941-1944, Αθήνα 1996.
- Β. Μαθιόπουλος, Εικόνες Κατοχής, Αθήνα 1990.
- Ε. Μαχαίρας, 50 χρόνια μετά, Αθήνα 1992.
- M. Mazower, Inside Hitler’s Greece. The Experience of Occupation 1941-1944, Νιου Χέιβεν 1993.
- Σ. Μελετζής, Με τους αντάρτες στα βουνά, Αθήνα 1984.
- Η. Παπαστεριόπουλος, Ο Μωρηάς στα όπλα, 6 τόμοι, Αθήνα 1965-1976.
- Η. Πετιμεζάς, Τι εστοίχησε ο πόλεμος στην Ελλάδα, Αθήνα 1946.
- Π. Ροδάκης, Καλάβρυτα 1941-1944, Αθήνα 1999.
- Σ. Σακκελάκος – Α. Μ. Νεστορίδου, Καλάβρυτα 1943-1993, Καλάβρυτα 1993.
- Σ. Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, Αθήνα 1964.
- Θ. Φεφές, Καλάβρυτα, μια τραγική χήρα μάνα θυμάται, Αθήνα 1977.
- G. Weiß, Peloponnes, Κολωνία 1997.
- C.M. Woodhouse, Something Ventured, Σαιντ ΄Αλμπανς 1982.
- J. Cleave, “The Massacre at Kalavryta”, στο: After the Battle, 83 (1994).
- H. Fleischer, “Deutsche Ordnung in Griechenland 1941-1944”, στο: Λ. Δρούλια-H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- W. Manoschek, "Kraljevo-Kragujevac-Kalavryta. Die Massaker der 717. Infanteriedivision bzw. 117 Jager division am Balkan", στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- M. Messerschmidt, "Partisanenkrieg auf dem Balkan. Ziele, Methoden, “Rechtfertigung“, στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- Δ. Μίχος, «Αναμνήσεις από το αντάρτικο του Μωρηά», στο: Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως, 6 (1963).
- Θ. Παπαβασιλείου, «Το δράμα των Καλαβρύτων», στο: Α. Γ. Λένης (επιμ.): «Το δράμα των Καλαβρύτων», 1943-1993. 50 χρόνια μνήμης, Καλάβρυτα 1993.
- E. Rondholz, “Scharfste Maßnahmen gegen die Banden sind notwendig...” Partisanenbe-kampfung und Kriegsverbrechen in Griechenland. Aspekte der deutschen Okkupations-politik 1941-1944“, στο: Beitrage zur Nationalsozialistischen Gesundheits – und Sozialpolitik 14, Βερολίνο 1997.
- E. Rondholz, “Rechtsfindung oder Taterschutz? Die deutsche Justiz und die "Bewaltigung" des Besatzungsterrors in Griechenland“, στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- USA National Archives-NA Εθνικό Αρχείο Ηνωμένων Πολιτειών
- Bundesarchiv-Koblenz Ομοσπονδιακό Αρχείο Γερμανίας ΒΑ/Κ
- Bundesarchiv-Militararchiv (Freiburg in Breisgau),
- Ομοσπονδιακό Στρατιωτικό Αρχείο Γερμανίας ΒΑ-ΜΑ
- Staatsarchiv Nurenberg, Αρχείο Νυρεμβέργης Militareeschitliches Forschuagaant Freiburg,
- Ινστιτούτο Στρατιωτικών Μελετών Φράιμπουργκ
- Institut Fur Zeitegeschichte Munchen, Ινστιτούτο Ιστορίας Μονάχου
- Auswartiges AMT, Υπουργείο Εξωτερικών Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Bibliother Fur Zeiteerchichte Stuttgart, Ιστορική Βιβλιοθήκη Στουτγάρδης
- Zentrale Stelle Der Landes Justirverwaltungen, Κεντρική Δικαστική Υπηρεσία Γερμανίας Staatsanwaltschaft Munster, Γενικός Εισαγγελέας Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Staatsanwaltschaft Beibem Landgericht Munchen I, Εισαγγελία Εφετών Μονάχου
- Der Leitende Oberstaatsanwalt Bochum, Εισαγγελία Πρωτοδικών Μπόχουμ
- Der Bundesminister de Justiz, Υπουργός Δικαιοσύνης της Ομοσπονδιακής Γερμανίας
- Ulistein Bilderdienst, Κρατική Φωτογραφική Υπηρεσία
- Foreign Office, Υπουργείο Εξωτερικών Ηνωμένου Βασιλείου
- G+J, Gruner + Jahr AG Co., Ειδησεογραφικό Πρακτορείο Αμβούργου
- Αρχείο Εθνικού Ελληνικού Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου – Ε.Ε.Γ.Ε.ΓΚ, Εισαγγελία Εφετών Αθηνών
- Υπουργείο Δικαιοσύνης ‒ Φάκελος Εγκλημάτων Πολέμου
- Υπουργείο Εξωτερικών, Ιστορικό-Διπλωματικό Αρχείο
- Πρεσβεία της Ελλάδος στη Βόννη
- Υπουργείο Εσωτερικών
- Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος
- W.D.R. Κρατική Γερμανική Ραδιοφωνία
- Ehrengerd Schramm Von Thadden, Αρχείο Schramm
- Αρχεία ΕΛΑΣ Πελοποννήσου
- Αρχείο 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Αχαΐας
- Αρχείο Εφεδρικού ΕΛΑΣ Καλαβρύτων, [Αρχείο Φίλιππου Σαρδελιάνου]
- Αρχείο Α. Παπαδημητρίου ΕΑΜ Αιγίου-Καπετάν Θαλασσινός
- Αρχείο Σμηνάρχου Δημ. Μίχου, Αρχηγού ΕΛΑΣ Β.Δ.Πελοποννήσου
- Αρχείο Πότη Μαντζουράνη, Επιτελάρχη ΕΛΑΣ Β.Δ.Πελοποννήσου
- Αρχείο Βασιλείου Λάγιου, Ανταρτοδίκη ΕΛΑΣ
- Αρχείο Τάκη Φλούδα, Αντικομμουνιστική Σταυροφορία
- Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (Δ.Ι.Σ.)
- Διεθνής Ερυθρός Σταυρός-Δ.Ε.Σ.
- Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός-Ε.Ε.Σ.
- Αρχεία Νομαρχίας Αχαΐας
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές γεγονότων περιόδου 1941-1944 όλων των πολιτικών αποχρώσεων ‒ Ελληνικές πηγές
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές γεγονότων περιόδου 1941-1944 ‒ Γερμανικές πηγές
- Συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές περιόδου 1941-1944 ‒ Αγγλικές πηγές
- Εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (Εκδότης Χρ. Σταματακόπουλος)
- Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (Εκδότης Θάνος Τσαπάρας)
- Εφημερίδα «Η ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ»
- Εφημερίδα «ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ»
- Εφημερίδα «ΑΖΑΝΙΑΣ»
- Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ»
- Εφημερίδα «ΕΡΕΥΝΑ ΑΙΓΙΟΥ»
- Εφημερίδα «ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝ»
- Εφημερίδα «ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ»
- Εφημερίδα «ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ»
- Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΧΑΪΑ»
- Κατοχικός Τύπος ‒ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ
- Δελτίο «ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» (΄Εκδοση ΚΚΕ – 1943-1944)
- Περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΑ»
- Περιοδικό «ΤΟΤΕ»
- Περιοδικό «DER SPIEGEL»
- Περιοδικό «STERN»
- Εφημερίδα «FRANKFURTER ALLGEMEINE ZUITUNG»
- Περιοδικό «PROFILE» (Αυστρία)
- Εφημερίδα «BIELEFELDER TEGEDLATT»
- Εφημερίδα «DIE WELT»
- Ελληνική Ραδιοφωνία – Τηλεόραση
- Πρακτορείο Αθηναϊκού Τύπου
- Αρχείο Γενικής Γραμματείας, Τύπου και Πληροφοριών
- Αρχείο Roger Walter (Γερμανός αιχμάλωτος Μάχης Ρωγών-Κερπινής)
- Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας
- Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου
- Ιερά Μητρόπολη Καλαβρύτων-Αιγιαλείας
- Ιερά Μονή Ομπλού
- Ιερά Μονή Ταξιαρχών Αιγίου
- Αρχεία ΕΟΕ-ΕΔΕΣ Πατρών
- Julius Wolfinger, Διοικητής 749 Jager Regiment
- Αρχείο Jozef Ticler Λοχίας SD Βέρμαχτ (749 Jager Regiment)
- Αρχείο Hans Hofmann (Αυτόπτης) 749 Jager Regiment
- Αρχείο Franz Garhofer, Λοχαγός 749 Jager Regiment
- Antony Andrewes, Στέλεχος ΣΟΕ
- Παν. Κανελλόπουλος τ. Πρωθυπουργός
- Αρχείο απόμαχων Αξιωματικών – Οπλιτών, 117 Jager Division
- Α.Σ.Κ.Ι.
- Αρχείο Καπετάν Λευτεριά (Γ. Παπαδάκης)
- Περικλής Ροδάκης, Ιστορικός-Αντιστασιακός
- Παν. Μετζελόπουλος, Δικηγόρος, Αίγιο
- Δημ. Παναγόπουλος ή Χριστ. Βάγας (Γύφτος), γερμανοντυμένος συνεργάτης
- Γεώργιος Μπαρτζής (G. Mitlefski), γερμανοντυμένος συνεργάτης
- Περιοδικό «ΑΝΤΙ»
- Αρχείο Ανδρέα Σιγαλού (Αντικομμουνιστική Σταυροφορία)
- Πάνος Νικολαΐδης, διασωθείς από τη σφαγή των Καλαβρυτινών (13.12.1943)
- Αρχείο Οργάνωσης «Χ» (Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου)
- Ι.Α.Κ. Ντοκουμέντα Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, (΄Εκδοση 2000 και 2002)
- Μνημονικά Μαγνητοφωνημένα Πρωτόκολλα
- Μνημονικά Πρωτόκολλα (καταγραφή προφορικής Ιστορίας των πρωταγωνιστών του Ολοκαυτώματος)
- Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), Αθήνα
- Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΙΑ/ΕΤΕ), Αθήνα
- Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), Αθήνα
- Politisches Archiv des Auswartigen Amtes (PAAA), Berlin
- Bundesarchiv, Berlin (BArch Berlin)
- National Archives and Records Administration (NARA), College Park, MD, USA
- Εφημερίδες / Περιοδικά:
Ακρόπολις / Ανεξάρτητος Τύπος / Απογευματινή / Η Αυγή / Αυριανή / Το Βήμα / Δικηγορικά Χρονικά / Εθνικός Κήρυξ / ΄Εθνος / Ελληνικός Βορράς / Ελευθερία / Ελεύθερος / Ελεύθερος Τύπος / Ελευθεροτυπία / Εμπρός / Εξουσία (2000) / Επενδυτής / Η Επαρχία / Εστία / Ημερησία / Η Καθημερινή / Μακεδονία / Μεσημβρινή / Ναυτεμπορική / Τα Νέα / Οικονομική Ελευθερία / Το Οικονομικόν Βήμα / Πατρίς Ηρακλείου Κρήτης / Ριζοσπάστης / Ταχυδρόμος Βόλου / Η Φωνή των Καλαβρύτων / Φως / Athener Zeitung / Candido / Daily Mail / Financial Times / Financial Times Deutschland / Focus / Fracasa / Frankfurter Allgemeine Zeitung / Frankfurter Rundschau / Hamburger Echo / Handelsblatt / Herut / London Times / Maariv / Il Messaggero / Der Mittag / Morgenpost / The New York Times / New York Herald Tribune / New York World-Telegram / The Observer / La Repubblica / Risorgimento Liberale / Der Spiegel / La Stampa / Stampa Sera / Suddeutsche Zeitung / Tagesspiegel / Die Welt / Die Zeit.
- Βρετανικά Αρχεία:
Public Record Office (PRO), Κιου (Λονδίνο) HS 5/473, HS 5/475, HS 5/698, HS 5/699, HS 6/699.
- Γερμανικά Αρχεία:
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του ΄Ααχεν:
Φάκελος «στρατηγών», προσωπικός φάκελος, Φέλμυ
Φάκελος Λε Σουίρ, στρατιωτικό βιογραφικό σημείωμα
Φάκελος απωλειών
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του Βερολίνου:
R2 Pers, σύνταγμα πεζικού 61
Προσωπικός φάκελος, Σίμανα.
- Ομοσπονδιακό Αρχείο, Αρχείο Κινηματογραφικού Υλικού, Βερολίνο:
Κατάλογος τομ. 8. Εβδομαδιαίες ειδήσεις και ντοκιμαντέρ.
- Ομοσπονδιακό Αρχείο του Κόμπλεντς:
Κατάλογος Β 122/537
- Ομοσπονδιακό αρχείο, Στρατιωτικό Τμήμα, Φράιμπουργκ:
Pers 6/135 Προσωπικός φάκελος, Φέλμυ.
Pers 6/335 Προσωπικός φάκελος, Σπάιντελ.
RH 2 Διοικητές της Βέρμαχτ στον νοτιοανατολικό χώρο.
RH 24-68 Ειδικό επιτελείο F, γενικό αρχηγείο 68ου σώματος στρατού.
RH 31-X Γερμανικό επιτελείο στην 11η ιταλική στρατιά.
RW 24-30 Μαγνητοταινίες ραδιοτηλεγραφημάτων.
RW 40 Στρατιωτικός διοικητής Ελλάδος / Τοπικοί διοικητές στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
- Γερμανική Υπηρεσία, υπηρεσία πληροφόρησης της Βέρμαχτ (WASt), Βερολίνο:
Επιστολές της 12.2.99, 12.3.99 και 8.6.01 προς τον συγγραφέα.
- Ινστιτούτο Νεότερης Ιστορίας, Μόναχο.
Αρχείο 1948/56, Αρχείο ZS 1543, R 27533.
- Εισαγγελία του Μπόχουμ.
33 Js 655/72.
- Εισαγγελία του Τσέλλε.
Js 21/59.
- Εισαγγελία του Κέμπτεν.
4a Js 30/57.
- Εισαγγελία I του Μονάχου. Stanw 21129, Stanw 22297, Stanw 22511, 106 AR-Z 422/88, 508 AR 2054, 3a Js 241/57, 117 Js 52-77/68.
- Κεντρικό Γραφείο Διοίκησης Τοπικών Δικαστηρίων, Λούντβιχσμπουργκ.
4 Js 410/60, 33 Js 655/72, 117 Js 7/72, 177 Js 52 77/68, 106 AR-Z 422/88, 110 AR 3537/2000, V 508 AR 134/63, V 508 AR 134, ταινία 68, V 508 AR 186/61, V 508 AR 1156, ταινία 68, V 508 AR 1293/68, V 508 AR 1381/68, V 508 AR 2012, V 508 AR 2016/67, V 508 AR 2054/34, V 508 AR 2056/67, V 508 AR Z 83/81, V 508 AR Z 83/84, V 508 AZ 1116/68.
- Ελληνικά Αρχεία:
- Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Αθήνα:
Φάκελος 18,01 πρεσβεία ΄Αγκυρας 1944, υποφάκελος 2, τμήμα 3ο, 26.2.1944. Φάκελος κυβέρνησης Καΐρου, 1943-1944, αρ. 9:1, 2.1.44.
- Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), Αθήνα. Συγγραφικά κατάλοιπα Ηλία Παπαστεριόπουλου.
- Υπηρεσία Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας. Προσωπικός φάκελος Δημητρίου Μίχου.
- Αυστριακά Αρχεία:
- Αρχείο της κοινότητας Σαιντ Γιάκομπ ιμ Βάλντε. H. Groth, "Die Ruckzugskampfe des Gebirgsjagerregiments 99 im Verband der I. Gebirgsdivision", αχρονολόγητο χειρόγραφο.
- Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας/Ινστιτούτο Στρατιωτικών Επιστημών, Βιέννη. Ι 29383/17 Κιβωτίδιο αρ. 6, 1945/13.
- Αυστριακό Κρατικό Αρχείο, Βιέννη.
ΒΚΑ 318.071-StB./37, ΒΚΑ 333.923-StB./35, BMI 30.685-16/70.
- Κρατικό Αρχείο Βιέννης.
GZ. Vg. Ik Vr 3911/46, Hv 2824/46.
- Ελβετικά Αρχεία:
- Αρχείο της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (CICR), Γενεύη.
Παράρτημα στην έκθεση αρ. 17 της 17.3.44, ΙΧ/Β/3, SG-11, G 3/2/27c, SG-11, Αποστολή στα Καλάβρυτα, 5-8 Απριλίου 1945.
- LXVIII. Armee-Korps, Der Peloponnes, Αθήνα 1944.
- E. Aleff (επιμ.), Das Dritte Reich, Αννόβερο 1979.
- Ν. Αναγνωστόπουλος, Παράνομος Τύπος της Κατοχής, Αθήνα 1960.
- Π. Ανταίος, Η Μαύρη Βίβλος της Κατοχής, Αθήνα 1999.
- I. Backes-G. Daum, Anders Reisen, Griechenland, Αμβούργο 1982.
- M. Begert, Griechenland, ΄Ολντεν 1986.
- K. Baedeker, Griechenland, Λειψία 1908.
- L. Baerentzen, British Reports Greece 1943-44, Κοπεγχάγη 1982.
- Ε. Βαζαίος, Τα άγνωστα παρασκήνια της εθνικής αντιστάσεως, Κόρινθος 1961.
- Γ. Δερβεντζής, Η μάχη της Στυμφαλίας, Κόρινθος 1986.
- J. Diakow, Generaloberst Alexander Lohr. Ein Lebensbild, Φράιμπουργκ 1964.
- Σ.Α. Δοξιάδης (επιμ.), Θυσίαι της Ελλάδος, Αθήνα 1946.
- Σ.Α. Δοξιάδης, Such was the War in Greece, Αθήνα 1947.
- M.R.D. Foot, SOE. The Special Operations Executive 1940-1946, Λονδίνο 1984.
- J. Gaitanides, Griechenland ohne Saulen, Μόναχο 1955.
- H. Hoffmann, Banden in Sudgriechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1993.
- H. Hoffmann, Ruckzug aus Griechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1994.
- H. Hoffmann, Deutsche Besatzung in Sudgriechenland, Μπαντ Χάρτσμπουργκ 1996.
- J. L. Hondros, Occupation and Resistance. The Greek Agony 1941-1944, Νέα Υόρκη 1983.
- F. Husemann, Die guten Glaubens waren, ΄Οσναμπρυκ 1973.
- Α. Κακογιάννης, Η θηριωδία των ναζί στην Ελλάδα. Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, Αθήνα 1998.
- Κ. Καλαντζής, Οι σφαγές των Καλαβρύτων, Αθήνα 1945.
- Α. Γ. Λένης (επιμ.), «Το δράμα των Καλαβρύτων». 1943-1993. 50 χρόνια μνήμης, Καλάβρυτα 1993.
- Δ. Ι. Μαγκριώτης, Θυσίαι της Ελλάδος και εγκλήματα κατοχής κατά τα έτη 1941-1944, Αθήνα 1996.
- Β. Μαθιόπουλος, Εικόνες Κατοχής, Αθήνα 1990.
- Ε. Μαχαίρας, 50 χρόνια μετά, Αθήνα 1992.
- M. Mazower, Inside Hitler’s Greece. The Experience of Occupation 1941-1944, Νιου Χέιβεν 1993.
- Σ. Μελετζής, Με τους αντάρτες στα βουνά, Αθήνα 1984.
- Η. Παπαστεριόπουλος, Ο Μωρηάς στα όπλα, 6 τόμοι, Αθήνα 1965-1976.
- Η. Πετιμεζάς, Τι εστοίχησε ο πόλεμος στην Ελλάδα, Αθήνα 1946.
- Π. Ροδάκης, Καλάβρυτα 1941-1944, Αθήνα 1999.
- Σ. Σακκελάκος – Α. Μ. Νεστορίδου, Καλάβρυτα 1943-1993, Καλάβρυτα 1993.
- Σ. Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, Αθήνα 1964.
- Θ. Φεφές, Καλάβρυτα, μια τραγική χήρα μάνα θυμάται, Αθήνα 1977.
- G. Weiß, Peloponnes, Κολωνία 1997.
- C.M. Woodhouse, Something Ventured, Σαιντ ΄Αλμπανς 1982.
- J. Cleave, “The Massacre at Kalavryta”, στο: After the Battle, 83 (1994).
- H. Fleischer, “Deutsche Ordnung in Griechenland 1941-1944”, στο: Λ. Δρούλια-H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- W. Manoschek, "Kraljevo-Kragujevac-Kalavryta. Die Massaker der 717. Infanteriedivision bzw. 117 Jager division am Balkan", στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- M. Messerschmidt, "Partisanenkrieg auf dem Balkan. Ziele, Methoden, “Rechtfertigung“, στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
- Δ. Μίχος, «Αναμνήσεις από το αντάρτικο του Μωρηά», στο: Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως, 6 (1963).
- Θ. Παπαβασιλείου, «Το δράμα των Καλαβρύτων», στο: Α. Γ. Λένης (επιμ.): «Το δράμα των Καλαβρύτων», 1943-1993. 50 χρόνια μνήμης, Καλάβρυτα 1993.
- E. Rondholz, “Scharfste Maßnahmen gegen die Banden sind notwendig...” Partisanenbe-kampfung und Kriegsverbrechen in Griechenland. Aspekte der deutschen Okkupations-politik 1941-1944“, στο: Beitrage zur Nationalsozialistischen Gesundheits – und Sozialpolitik 14, Βερολίνο 1997.
- E. Rondholz, “Rechtsfindung oder Taterschutz? Die deutsche Justiz und die "Bewaltigung" des Besatzungsterrors in Griechenland“, στο: Λ. Δρούλια – H. Fleischer (επιμ.), Von Lidice bis Kalavryta. Widerstand und Besatzungsterror. Studien zur Repressalienpraxis im Zweiten Weltkrieg, Βερολίνο 1999.
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.