Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρο...
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Γ΄: Έθιμα την ημέρα του γάμου) - Το τρίτο μέρος διαβάστε το εδώ
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Δ΄: Έθιμα μετά το γάμο και παροιμίες του γάμου) ΕΔΩ
 |
| Παραδοσιακός γάμος στο Λειβάρτζι, δεκαετία 1970 και από τους τελευταίους με ζώα. (Φωτογραφία από το βιβλίο του γράφοντος «Λειβάρτζι, σ’ ευχαριστώ!», έκδοση 2002) |
γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος
Δεν ήταν λίγα τα τραγούδια που λέγονταν στους γάμους στα Καλαβρυτοχώρια. Σίγουρα δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως ήταν και αποκλειστικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των Καλαβρύτων, αφού τα ίδια ακούγονταν και σε όμορες, αλλά και σε μακρινότερες περιοχές, ίσως και με κάποιες παραλλαγές. Αξίζει, πιστεύουμε, να ξαναφέρουμε στη μνήμη μας ορισμένα από αυτά. Αξίζει περισσότερο, όμως, ν’ αναφερθούμε στο «τελετουργικό» που τραγουδούσαν και το οποίο τηρούσαν με αυστηρό «πρωτόκολλο».
Από την πρώτη κιόλας επίσκεψη του υποψήφιου γαμπρού στο σπίτι της υποψήφιας νύφης (βλ. Μέρος Α΄), και αφού η «δουλειά έκλεινε», άρχιζε πρώτος το τραγούδι μετά το φαγητό ο νοικοκύρης (ο πατέρας της νύφης). Αφού έλεγε τον πρώτο στίχο, το «έπαιρναν» (επαναλάμβαναν) όλοι μαζί οι συγγενείς του/νυκοκυραίοι. Συνέχιζε με το δεύτερο κ.ο.κ. στίχο, που κι αυτοί επαναλαμβάνονταν όπως και ο πρώτος από τους άλλους οικοδεσπότες. Και επειδή έτρωγαν συνήθως «χάμου» και οκλαδόν γύρω από το τζάκι, από τη θέση εκείνη τραγουδούσαν. Το τραγούδι εδώ ήταν σύντομο, και είχε την έννοια καλωσορίσματος στους συμπεθέρους:
«Καλώς ορίστε φίλοι μου, φίλοι μ’ αγαπημένοι.
Καθίστε να συχάσετε, να φάμε και να πιούμε,
να ειπούμ’ τραγούδι’ αργαλιανά, τραγούδια των κλεφτώνε».
Αμέσως μετά και με τον ίδιο τρόπο, οι συμπεθέροι-επισκέπτες, με πρώτο τον πατέρα του γαμπρού, έλεγαν το, επίσης σύντομο, παρακάτω τραγούδι, ως απάντηση, αλλά και ως ευχαριστήριο στους οικοδεσπότες για τη φιλοξενία:
«Σε τούτην τάβλα πούρθαμε, σε τούτο το τραπέζι
κάνει ο (δείνα) μια χαρά, παντρεύει το παιδί του.
Τρεις μαυρομάτες μας κερνούν και τρεις καλές κοπέλες».
Να σημειώσουμε ότι τα ίδια τραγούδια ήταν συνηθισμένα και στη βάφτιση (στο τραπέζι μετά το μυστήριο), αλλάζοντας τη λέξη «παντρεύει» με τη λέξη «βαφτίζει».
Μετά το Μυστήριο, όπως είδαμε στο Γ΄ μέρος, χόρευαν έξω από την Εκκλησία, γαμπρός, νύφη και κουμπάρος. Το συρτό «Σήμερα λάμπ’ ο ουρανός», ήταν ένα από τα πιο συνηθισμένα εκεί:
«Σήμερα λάμπ’ ο ουρανός.
σήμερα λάμπ’ η μέρα.
Σήμερα στεφανώνεται
αϊτός την περιστέρα
Ένα τραγούδι θα σας πω
απάνου στο λεϊμόνι
να ζήσ’ η νύφη κι ο γαμπρός
κι αυτός που στεφανώνει»
Η απομάκρυνση της νύφης από τους δικούς της και το πατρικό της σπίτι, στην πραγματικότητα ήταν αποχωρισμός, ισότιμος του ξενιτεμού, αφού και στο διπλανό μαχαλά να πήγαινε, οι επισκέψεις τους γονείς της και τ’ αδέλφια της ήταν τυπικές και λίγες. Τα συναισθήματα ήταν ανάμικτα και το συρτό «κιτρολεϊμονιά», ήταν το «κάλεσμα»-διάλογος του γαμπρού μαζί της να τόν ακολουθήσει. Η απάντησή της καταδεικνύει τη δυσκολία του αποχωρισμού, που, αν και δείχνει να «παλινδρομεί», στο τέλος αποχαιρετάει τους γονείς της και τα δικά τους λόγια αποχαιρετισμού είναι και η ευχή τους:
« - Κιτρολεϊμονιά και ματζουράνα μου
αρνήσου τους δικούς σου κι έλ’ αντάμα μου!
- Πώς να τους αρνηθώ και πώς να ντους το ειπώ,
που είμαι κοριτσάκι δέκ’ οχτώ χρονών;
Έχε γεια μανούλα και πατέρα μου!
- Στο καλό μικρή μου, δυχατέρα μου! »
Τόσο στα μεγάλα τραπέζια που γίνονταν την παραμονή του γάμου στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης, όσο και μετά το μυστήριο, τα τραγούδια «με το στόμα» (χωρίς απαραίτητα τη συνοδεία μουσικών οργάνων), ήταν πάντα κύριο γνώρισμα της χαράς. Αλλά και μουσικά όργανα να υπήρχαν, στην αρχή τραγουδούσαν χωρίς αυτά και με αυστηρή τήρηση του «πρωτόκολλου», με τον εξής τελετουργικό τρόπο:
Το τραγούδι άρχιζε πρώτος ο κουμπάρος και συνέχιζαν με τη σειρά ο προξενητής, ο πεθερός, η πεθερά και μετά άλλοι καλεσμένοι, «ορίζοντας» ο προηγούμενος τον επόμενο. Πρώτος, λοιπόν, σήκωνε το ποτήρι με το κρασί ο κουμπάρος, λέγοντας:
- Υψώνω το ποτήρι ετούτο, στην υγεία των νεόνυμφων! Να ζήσουνε και καλούς απογόνους! Και καλώς να σ’ έβρω… ! (έλεγε το όνομα εκείνου που «όριζε» να συνεχίσει με άλλο τραγούδι της επιλογής του). Έπινε και τραγούδαγε έναν-έναν στίχο, τον οποίο επαναλάμβανε όλη η παρέα του, όπως είδαμε και πριν.
Αφού τελείωνε, ο δεύτερος απαντούσε:
- Σ’ ευχαριστώ… ! (αναφέροντας το όνομα του πρώτου τραγουδιστή που τον «όρισε») και συνέχιζε, ευχόμενος στους νεόνυμφους με τα ίδια λόγια και με το ποτήρι υψωμένο, όπως ευχήθηκε και ο πρώτος. Πριν τραγουδήσει, «όριζε» κι αυτός τον επόμενο και ο επόμενος τον μεθεπόμενο κ.ο.κ.
Τον «πρώτο λόγο» μετά το φαγητό είχαν τα τραγούδια της τάβλας, (ή καθιστικά, ή τραπεζίτικα), που έδιναν τη σειρά τους στα χορευτικά. Όσο κι αν ακούγεται αταίριαστο, μέχρι και τις αρχές του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, τα τραπεζίτικα ήταν επηρεασμένα από τα Έπη των Βαλκανικών Πολέμων και του ’40. Όπως μας έχουν αφηγηθεί μεγαλύτεροι, ένα από τα περισσότερο αντιπροσωπευτικά ήταν το «εσείς βουνά της Κορυτσάς», που κατέληγε στο αισιόδοξο μήνυμα της ζωής που συνεχίζεται:
«Εσείς βουνά της Κορυτσάς και κάμποι της Χειμάρας,
ποτέ μη λουλουδίσετε, χορτάρι να μη βγάλτε
για το κακό που έγινε, πέρα στην Αλβανία!
Εσείς παιδιά που μείνατε, στον τόπο σας θα πάτε!».
Παραθέτουμε στη συνέχεια ορισμένα χορευτικά (συρτά/καλαματιανά και τσάμικα), όπως μας τα έχουν αφηγηθεί μεγαλύτεροι:
Έλα βαρκούλα πάρε με
«Έλα βαρκούλα πάρε με
και στο …* βγάλε με.
Να παν’ να ειδούν τα μάτια μου
πώς τα περνά η αγάπη μου,
μην ήβρ’ αλλού κι αγάπησε
κι εμένα μ’ απαράτησε»
* Αν το όνομα του χωριού ή του μαχαλά ταίριαζε στο μέτρο του τραγουδιού, γίνονταν κάποιες αυτοσχέδιες τροποποιήσεις. Έτσι, λοιπόν, έλεγαν:
«Έλα βαρκούλα πάρε με
και στο Λειβάρτζι (ή στο Λεχούρι, ή στο Μεσοχώρι, ή στο Αγρίδι κλπ) βγάλε με».
Άσπρη μπαμπακιά (Η Παναγιώτα μου)
Άσπρη μπαμπακιά, την Παναγιώτα μου,
άσπρη μπαμπακιά είχα στην πόρτα μου.
Άσπρη μπαμπακιά είχα στην πόρτα μου
και τριανταφυλλιά την Παναγιώτα μου.
Μα ’ρθανε και μου την κλέψανε,
σ’ άλλη γειτονιά την εφυτέψανε.
Μου την πήρανε με τα λουλούδια της,
μου ’μειναν κι εμένα τα τραγούδια της.
Μου την πήρανε και με τους κλώνους της,
μ’ άφησαν κι εμένα με τους πόνους της.
Τρία καλά είναι στο ντουνιά
Τρία καλά είναι στο ντουνιά και στον απάνω κόσμο:
Η νιότη και η λεβεντιά και το καλό κορίτσι.
Τ’ ακούτ’ εσείς ανύπαντροι κι εσείς καλοί λεβέντες;
Φλουριά να μη ζηλέψετε και βιός μη λιμπιστείτε
Σήκω Διαμάντω
- Σήκω Διαμάντω να πας για ξύλα.
- Δεν μπορώ, μάνα, δεν μπορώ.
Δεν μπορώ, μάνα, δεν μπορώ,
σύρε να φέρεις το γιατρό.
- Σήκω Διαμάντω να πας στο μύλο.
- Δεν μπορώ, μάνα, δεν μπορώ.
Δεν μπορώ, μάνα, θα πεθάνω,
φέρε το γιατρό να γιάνω.
- Σήκω Διαμάντω να σε παντρέψω.
- Όπαλα, μάνα, όπαλα (ή όπουρτα, μάνα, όπουρτα),
όσα κι αν έχεις δώσ’ μου τα.
Σ’ όσους γάμους κι’ αν επήγα
Σ΄ όσους γάμους κι αν επήγα, τέτοιο αντρόγυνο δεν είδα,
να είν’ η νύφη πιτσουνάκι κι ο γαμπρός περιστεράκι.
Να ’χει η νύφη τέτοια χάρη κι ο γαμπρός τέτοιο καμάρι.
Και στης νύφης την τσεμπέρα, γράμματα είναι γραμμένα
κι όποιος πρώτος τ’ αναγνώσει με τη νύφη θ’ ανταμώσει.
Κι ο γαμπρός τ’ ανάγνωσε με τη νύφη αντάμωσε.
Γεια σου νύφη παινεμένη, όμορφη και ζηλεμένη
Άννα κι Αντριάνα
Απόψε να μην κοιμηθείς, Άννα μωρ’ Άννα,
μωρ’ Άννα κι Αντριάνα μου παρά να περιμένεις.
Να χεις την πόρτα σ’ ανοιχτή και τα σκυλιά δεμένα.
Να στρώσεις όξω στην αυλή και στη μηλιά αποκάτου.
Να πέφτουν τ’ άνθη επάνω μας, τα μήλα στην ποδιά σου και τα χρυσά τριαντάφυλλα, στολίδια στα μαλλιά σου.
Ιδιαίτερα γνωστό και απαραίτητο σε κάθε γάμο και το συρτό τραγούδι, που αναφέρεται στο ειδύλλιο της Λειβαρτζινής (Ορθόδοξης) Ελένης με τον τούρκο «ασίκη» Λιμάζαγα:
Η Ελένη κι ο ασίκης
«Σ’ όλο τον κόσμο και την οικουμένη,
άλλη δεν είναι σαν την Ελένη!
Έχει ματάκια μαύρα, μεγάλα
το πρόσωπό της άσπρο σαν το γάλα!
Έχει κορμάκι σαν κυπαρίσσι
χαρά στο νέο που θα το φιλήσει!
Κι ένας ασίκης από το Λειβάρτζι,
την Ελένη κράζει, κρυφά την κουβεντιάζει:
- Έλα Ελένη να σε φιλήσω,
γιατί νηστεύω να κοινωνήσω
- Αφού νηστεύεις να κοινωνήσεις,
γιατί με κράζεις να με φιλήσεις;
- Έφαγα ψάρι και μπακαλάο
και δεν πιστεύω να μεταλάβω!»
Το ειδύλλιο της Ελένης με τον τούρκο «ασίκη», θεωρήθηκε πραγματικό ανοσιούργημα, γι’ αυτό και ακολούθησε δίκη κάτω από τον ιστορικό πλάτανο στα Τριπόταμα, που τότε ανήκαν στην Αρκαδία. Το γνωστό τσάμικο «στης Αρκαδιάς τον πλάτανο», πολύ συνηθισμένο κι αυτό στους γάμους, αναφέρεται στη δίκη αυτή. Επειδή, πιθανότατα, υπήρξαν και άλλες παρόμοιες ιστορίες τούρκων με «Ελένες», το τραγούδι το συναντάμε με διάφορες παραλλαγές και ίσως το «διεκδικούν» κι άλλες περιοχές. Για τη Λειβαρτζινή Ελένη διαβάστε περισσότερα εδώ:
Πιστεύουμε πως αξίζει να κλείσουμε το αφιέρωμά μας στα έθιμα του γάμου μ’ ένα πολύ αξιόλογο ηχητικό ντοκουμέντο, από το Λειβάρτζι της δεκαετίας το 1960. Ο μεγάλος δάσκαλος Σίμωνας Καράς έφτασε τότε στο ιστορικό κεφαλοχώρι, ηχογράφησε και, μεταξύ άλλων, διέσωσε το τραγούδι «μια φορά είν’ η λεβεντιά», όπως το ερμήνευαν οι τοπικοί οργανοπαίκτες:
«Μια φορά είν’ η λεβεντιά και μια φορά είν' τα νιάταΑπολαύστε το από ανάρτηση στο youtube:
και μια φορά περπάτησα μ' ένα κορίτσι αντάμα.
Να το φιλήσω ντρέπουμαι, να της το ειπώ φοβάμαι
και να τ' αφήσω αφίλητο, ταχιά γελάει με μένα».
Δείτε κι ένα πολύ σύντομο αφιέρωμα στο τοπικό παραδοσιακό Λειβαρτζινό μουσικό συγκρότημα:
Θέλω, τέλος, να ευχαριστήσω και πάλι την ηλεκτρονική εφημερίδα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS και τον ιδρυτή-εκδότη-διευθυντή της και προσωπικό/αδελφικό φίλο Νίκο Κυριαζή, για την φιλοξενία του κύκλου των άρθρων «Έθιμα του γάμου». Αν και τα περισσότερα στοιχεία συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του γράφοντος «Λειβάρτζι, σ’ ευχαριστώ!», έκδοση 2002, κρίναμε σκόπιμο να γίνουν περισσότερο γνωστά, με αφορμή το έθιμο του στολισμένου τράγου, που αναβίωσε ύστερα από πολλά χρόνια στο Λειβάρτζι, τον Αύγουστο του 1016, στο γάμο της Μαρίας Καλογήρου με τον Παναγιώτη Μάντη.
Νίκος Παπακωνσταντόπουλος
Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Α΄: Το προξενιό) - Το πρώτο μέρος διαβάστε το εδώ
Έθιμα του γάμου (Μέρος Β΄: Προετοιμασίες) - Το δεύτερο μέρος διαβάστε το εδώ
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Γ΄: Έθιμα την ημέρα του γάμου) - Το τρίτο μέρος διαβάστε το εδώ
Τα Έθιμα του γάμου (Μέρος Δ΄: Έθιμα μετά το γάμο και παροιμίες του γάμου) ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.