H Ομιλία του Αθανάσιου Νασιόπουλου στην Επετειακή Εκδήλωση του Παγκαλαβρυτινού Συλλόγου Πάτρας

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ 19ης ΜΑΡΤΙΟΥ 2017 ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ Επετειακή Εκδήλωση του Παγκαλαβρυτινού Συλλόγου Πάτρας του Αθανάσιου Νασιόπουλου ...

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ 19ης ΜΑΡΤΙΟΥ 2017 ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

Επετειακή Εκδήλωση του Παγκαλαβρυτινού Συλλόγου Πάτρας

του Αθανάσιου Νασιόπουλου

Καθηγητή ΤΕΙ Αθήνας

Προέδρου της Ένωσης Αρμπουναίων

‘ Η ιστορική γοητεία της Κατσάνας και των Καλαβρύτων. 

Ο Δρόμος της Ανεξαρτησίας ως αφετηρία αναστοχασμών’

Κυρίες και Κύριοι, 

Ο θρύλος του απελευθερωτικού αγώνα

Συχνά σημαντικότατες ιστορικές αλήθειες τις διαβάζουμε σε λακωνικές εκφράσεις στοχαστών και ρήματα ποιητών, σε λαϊκούς στίχους και αποφθέγματα. Έτσι μακριά από τη βάσανο της κριτικής, της συχνά υποκειμενικής ιστοριογραφίας και με το άτεγκτο φίλτρο του χρόνου αποστάζεται επιγραμματικά η ιστορία και ως δίδαγμα και ως σοφία. Η μετουσίωση αυτής της σοφίας σε φάρο πορείας για το παρόν και το μέλλον αποτελεί φόρο τιμής στους προγόνους και δίνει νόημα στις επετειακές συνάξεις και σε εκδηλώσεις όπως η σημερινή μας. Ευχαριστώ από καρδιάς το Διοικητικό Συμβούλιο του Παγκαλαβρυτινού Συλλόγου Πάτρας για την τιμή που μου έκαναν να με προσκαλέσουν να μοιραστώ μαζί σας κάποιους αναστοχασμούς και κάποιες σκέψεις. 

Αναζητώντας λοιπόν τα νήματα της ιστορικής αλήθειας για το θρύλο του εθνικό-απελευθερωτικού αγώνα του Ελληνικού Έθνους, συγκρατήστε τους λίγους στίχους:

‘Ως πότε παλληκάρια θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σαν λιοντάρια στις ράχες στα βουνά.
Καλύτερα μια ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.’

Και ένα δεύτερο: 

‘Πάρε ένα σβώλο Μήτρο,
Και διώξε κείνα τα σκυλιά που μου χαλούν το φύτρο.
Ο χερουλάτης έφαγε τ’ άχαρα δάκτυλά μου,
και στην αλετροπόδα μου λοιώσαν τα ήπατά μου.
......
Ξέχασες και δε μ’ ακούς; Εσένα κράζω Μήτρο,
διώξε σου λέω τα σκυλιά που μας χαλούν το φύτρο’. 

Οι πρώτοι στίχοι από το Θούριο του πρωτομάρτυρα, του μεγάλου επαναστάτη, του στοχαστή, του οραματιστή Ρήγα Φεραίου. Αποτυπώνει το κήρυγμα του ξεσηκωμού, την αφύπνιση του γένους. Πολύ πριν την επανάσταση ο νεοελληνικός διαφωτισμός, με ιδεολογικούς προσανατολισμούς εμποτισμένους από το  σύνθημα ‘Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφοσύνη’ της Γαλλικής Επανάστασης, καλλιέργησε το έδαφος για να καρπίσει η ελευθερία, να ηττηθεί η οθωμανική αυτοκρατορία, όχι μόνο στον ελλαδικό αλλά και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο.  Η Φιλική Εταιρία, ως επαναστατική οργάνωση, πήρε τη σκυτάλη της ουσιαστικής προετοιμασίας του αγώνα. Κατά τον δικαστή του Κολοκοτρώνη Τερτσέτη ο Θούριος του Ρήγα είναι το Ιερότερο Άσμα της φυλής. Ο ιστορικός Ιωάννης Κορδάτος τον αποκαλεί Παμβαλκανικό Εμβατήριο. 

Οι δεύτεροι στίχοι είναι δανεισμένοι από το μεγαλειώδες ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη ‘Φωτεινός’. Γράφτηκε σε άλλη εποχή, όμως εκφράζει τους ίδιους μύχιους πόθους και τις ίδιες ελπίδες, για ανεξαρτησία, για καλύτερη ζωή. Ιδού η διαχρονική δύναμη της ποιητικής μούσας. 

Πρόκειται για τη φωνή του πατέρα Φωτεινού, που καλεί το γιό του Μήτρο να αναλάβει δράση και να μπει στον αγώνα. Να διώξει τα σκυλιά που ‘του χαλάν το φύτρο’.  Τα λόγια του ενσαρκώνουν την αγωνία να στηθεί λιθάρι το λιθάρι ο αγώνας. Εμπεριέχει το κάλεσμα να συμμετέχουν όλοι.  Η συνέχεια του ποιήματος είναι διάλογοι συγκλονιστικοί. Δεν υπάρχουν περιθώρια να μην συμμετάσχει ο γιός. Έτσι ανδρώνεται. Σε περίπτωση ενδοιασμού και λιποψυχίας  επιστρατεύεται η πειθώ της  κατάρας:

‘ .... περίδρομος κεφάλα,
μη βλαστημήσω το βυζί που σου ‘δωσε το γάλα.
Δεν νοιώθεις τους σιχαίνομαι, όλη αυτή τη ψώρα....’  κλπ. κλπ.

Ο πατέρας με τους γιούς, δίπλα στον γείτονα και τον φίλο με την ίδια μοίρα. Έτσι κρατήθηκαν ζωντανά τα ιδανικά. Ο ασίγαστος πόθος της ελευθερίας θέριευε μέρα με τη μέρα για να αποδειχθούν διαχρονικά ανώτερα της ζωής. Το όραμα για αξιοπρέπεια υπέρτερο, η προσδοκία για δικαιοσύνη άφθαρτη και ασύνορη.

Η απάντηση του γιού: 

…..Μάνα θα φύγω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω

Δεν ημπορώ δεν δύναμαι εμάλιασε η καρδιά μου

Θα πάρω το τουφέκι μου να πάω να γίνω κλέφτης…..

Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων, μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς, φαινόταν μη έλλογος. Ως εθνεγερσία διαθέτει αντικειμενικά και χαρακτηριστικά κοινωνικής επανάστασης. Με άξονες την κοινή γλώσσα και τη θρησκεία οι Έλληνες διατήρησαν αξιοθαύμαστα ατόφια όλη την πολιτισμική φυσιογνωμία τους. Καλλιεργήθηκε στη συνείδηση και στην αδούλωτη ψυχή των απλών ανθρώπων του μόχθου, των πιο ευαίσθητων τμημάτων του ένδημου και απόδημου ελληνισμού. Αυτών που γράφουν πραγματικά την ιστορία, που κτίζουν με τόλμη και με πάθος και συχνά με τίμημα το ίδιο τους το αίμα, την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.  

Όταν ο χειμαζόμενος ‘ραγιάς’ πήρε στα χέρια του την υπόθεση της ανεξαρτησίας, τότε και μόνον τότε, προ των τετελεσμένων γεγονότων, συγκατατέθηκαν οι προύχοντες, οι κοτζαμπάσηδες, οι προεστοί και τα υψηλά κλιμάκια του κλήρου. 

Άρχισε η κίνηση του φιλελληνισμού στην Ευρώπη.

Άρχισε δειλά-δειλά  η μεταστροφή των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες ραδιουργούσαν στα πλαίσια της Ιεράς Συμμαχίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, για την καταστολή της όποιας αντίδρασης.

Με αυτές τις συνθήκες ήταν προβλέψιμη η διαπίστωση του Εθνικού ποιητή, ότι ο απελευθερωτικός αγώνας υποχρεωτικά θα συναντιόταν με την κόψη του σπαθιού την τρομερή.

Πρώτα στην Πελοπόννησο

Κατά τους ιστορικούς, μια σειρά γεγονότων είχαν δημιουργήσει την πεποίθηση ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη της επανάστασης. Όλοι δε συμφωνούν ότι το προσφορότερο πεδίο ήταν η Πελοπόννησος.   

 Η δράση του Υψηλάντη στις αρχές του 1821 στη Μολδοβλαχία και η θυσία των Νέων του Ιερού Λόχου, αν και δεν τελεσφόρησε, έριξε το σπόρο. Σημαντικές τούρκικες δυνάμεις είχαν στραφεί στη Μολδοβλαχία, όπου οι Τούρκοι φοβόντουσαν γενικευμένη επίθεση του Ρώσικου στρατού. 

Οι έριδες της πύλης με τον Αλή Πασά είχαν μειώσει σημαντικά και το κύρος της διοίκησης και την οθωμανική στρατιωτική δύναμη της Πελοποννήσου. Επίσης η ανάπτυξη ενός είδους τοπικής αυτοδιοίκησης συνέβαλε στην καλύτερη και έμπειρη διαχείριση των γεγονότων. Οι προεστοί στα μεγάλα κέντρα Πάτρα και Μάνη είχαν μακράν εμπειρία στην άσκηση εξουσίας και ιδιαίτερο ρόλο στο φορολογικό σύστημα. Τέλος αξιοσημείωτο είναι ότι η Πελοπόννησος με την ιδιαίτερη εδαφική μορφολογία και τα πολλά λιμάνια, ήταν η κυριότερη πύλη με τη δύση. Οι πρόξενοι των ευρωπαϊκών χωρών ήσαν εγκατεστημένοι στην Πάτρα. 

(Βιβλιογραφία: Κων/νος Παπαρρηγόπουλος, Γιάννης Κορδάτος) 

Οι μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία όργωσαν το έδαφος της εξέγερσης. Απευθύνθηκαν στους απλούς ανθρώπους, στους καπεταναίους, στον χειμαζόμενο ραγιά. Διαχειρίστηκαν με μαεστρία τους δισταγμούς των προεστών, των κοτζαμπάσηδων και κάποιων ιεραρχών, που θεωρούσαν ‘τον καιρό ουκ αρμόδιον’ για την έναρξη της επανάστασης. 

Αρχές του 1821 ο φλογερός και με αψίκορη τόλμη Παπαφλέσσας είχε οργώσει την Πελοπόννησο και ο Κολοκοτρώνης βρισκόταν ήδη στη Μάνη. 

(Βιβλιογραφία: Απομνημονεύματα Φωτάκου, Θ. Κολοκοτρώνη, Κ. Παπαρρηγόπουλος, Γιάννης  Κορδάτος)

Από τις αρχές του 1821 στην οθωμανική διοίκηση της Τρίπολης είχαν αρχίσει να φτάνουν οι πληροφορίες για τους ραγιάδες που συνωμοτούν και αυτή σκλήρυνε τη στάση της. Ο καϊμακάμης Σελήχ, που αντικαθιστούσε τον πασά Μεχμέτ Χουρσίτ, ο οποίος  επικεφαλής μεγάλου σώματος πολιορκούσε τον Αλή Πασά στα Γιάννενα, εξασφάλισε από την  Υψηλή Πύλη την απόλυτη εξουσία να θανατώνει όποιον έκρινε ότι είναι ύποπτος κινήσεων για επανάσταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Τούρκοι συνέδεαν τις πρώτες κινήσεις των Ελλήνων ως αποτέλεσμα συνομωσιών του Αλή πασά, που είχε τις δικές του προσωπικές φιλοδοξίες. 

Το  Γενάρη του 1821, με πρωτοβουλία μελών του στενού πυρήνα της Φιλική Εταιρίας πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη της Βοστίτσας (Αιγίου) (26-30 Γενάρη), στην οποία έλαβαν μέρος πρόκριτοι και κληρικοί. Μεταξύ άλλων συμμετείχαν οι Επίσκοποι Χριστιανούπολης, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, οι πρόκριτοι της Βοστίτσας και των Καλαβρύτων και μεταξύ αυτών ο Νικόλαος Λόντος, ο Ανδρέας Ζαΐμης και πολλοί άλλοι. Στη σύσκεψη αυτή δεν υπήρξε απόφαση. Μάλιστα σχεδόν όλοι οι ιστορικοί, και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα απομνημονεύματά του, αναφέρουν ότι υπήρξε έντονη διαφωνία μεταξύ των Παπαφλέσσα, Φωτήλα και Λόντου από την μια πλευρά και του Παλαιών Πατρών Γερμανού, Ζαΐμη και Χαραλάμπη από την άλλη, για την άμεση ή μη έναρξη της επανάστασης. Πάντως όλοι επισημαίνουν ότι ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι βρίσκονταν στο λυκαυγές της εξέγερσης. 

(Βιβλιογραφία: Απομνημονεύματα Φωτάκου, Θ. Κολοκοτρώνη και Παλαιών Πατρών Γερμανού)  

Για να στραγγαλίσει η διοίκηση την όποια κίνηση ‘των ραγιάδων’, μέσα  Φλεβάρη κάλεσε να μεταβούν στην Τρίπολη οι πρόκριτοι και οι επίσκοποι ολόκληρης της Πελοποννήσου για σύσκεψη επί σημαντικών θεμάτων του τόπου. Είχαν ουσιαστικά κληθεί να  απολογηθούν για τα τεκταινόμενα.

Εξάλλου με εγκύκλιο καλούσε τους νομοταγείς πολίτες να κτυπούν ανελέητα τους ‘κλέφτες και κακότροπους’ στον καζά τους. 

Oι περισσότεροι συμμορφώθηκαν προς τις υποδείξεις. 

 (Βιβλιογραφία: Απομνημονεύματα Φωτάκου, Θ. Κολοκοτρώνη, ΠΠ Γερμανού, Α. Φρατζή)

Ο Κόκκινος και ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά τους επισημαίνουν ότι οι πρόκριτοι Βοστίτσας και Καλαβρύτων (Ασημάκης Φωτήλας, Ανδρέας Ζαΐμης, Σωτήρης Χαραλάμπης, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, Ανδρέας Λόντος), καθώς και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Κερνίκης Προκόπιος και μαζί τους οι επίσκοποι Έλους, Μεθώνης και Βρεσθένης, συγκεντρώθηκαν στα Καλάβρυτα και προβληματιζόμενοι προσπάθησαν να χρονοτριβήσουν και να αποφύγουν την μετάβαση στην Τρίπολη. 

Τελικά, ύστερα από πιέσεις, ξεκίνησαν την 9η Μαρτίου συνοδευόμενοι από τουρκική συνοδεία. Φθάνοντας στα Μαζέϊκα Καλύβια αποφάσισαν να διανυκτερεύσουν στο Χάνι του Θανάση Δαφαλιά. Ο ιστορικός Κόκκινος επιμένει ότι ο Δαφαλιάς, ενημερωμένος από τον επίσκοπο Χριστιανούπολης (που είχε μεταβεί στην Τρίπολη) και από άλλους για τις πραγματικές προθέσεις των οθωμανικών αρχών, ξεγέλασε με τέχνασμα τους Τούρκους φύλακες και έπεισε τους προκρίτους και τους ιερωμένους να επιστρέψουν πίσω στα Καλάβρυτα και να εγκαταλείψουν το ταξίδι για την Τρίπολη. Έτσι και έγινε. 

Η ιστορική γοητεία της Κατσάνας

Στο χάνι του Δαφαλιά 9 Μάρτη του 1821 γύρισε αποφασιστικά μια σελίδα στην ιστορία. Οι Έλληνες αποφάσισαν να διαβούν το Ρουβίκωνα. Η συνέχεια καταιγιστική. Τις αμέσως επόμενες μέρες μια σειρά γεγονότων στην ευρύτερη επαρχία Καλαβρύτων, τα οποία καταγράφηκαν στην ιστοριογραφία ως ‘πρώιμα επαναστατικά γεγονότα’ ως προηγηθέντα της επίσημης έναρξης της επανάστασης, φαίνεται έθεσαν το θεμέλιο λίθο του απελευθερωτικού αγώνα. 

Στις 10 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα, έγινε νέα σύσκεψη προκρίτων και ιεραρχών. Έλαβαν μέρος οι ιεράρχες Παλαιών Πατρών Γερμανός και Κερνίκης Προκόπιος, ο Ασημάκης Ζαΐμης και ο γιός του Ανδρέας, ο Ασημάκης Φωτήλας, ο Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, ο Σωτήρης Χαραλάμπης, ο Παναγιώτης Φωτήλας, και ο Ανδρέας Λόντος. 

Ο Φωτάκος ισχυρίζεται ότι στη σύσκεψη, παρά τον δισταγμό και τις επιφυλάξεις που εκφράστηκαν από μερικούς – το αναφέρει εξάλλου ο ίδιος ο Π.Π. Γερμανός στα απομνημονεύματά του (...οι δε συσκεφθέντες απεφάσισαν να μην δώσουν αιτία τινά, αλλά ως πεφοβισμένοι να παραμερίσωσι εις ασφαλή μέρη...) - επεκράτησε η πρόταση του Ασημάκη Φωτήλα, να κηρυχθεί άμεσα η επανάσταση. Οι δισταγμοί υπεχώρησαν και μεταλλάχτηκαν σε ενθουσιασμό στη φράση του Φωτήλα: ‘…έπειτα και ημείς θα έχωμεν ολίγον θάρρος εις τούτο, ότι εκάμαμεν το χρέος μας…’ και αναχώρησαν για διάφορες περιοχές για στρατολογία αγωνιστών. 

Ο Γερμανός, ο Προκόπιος και ο Ανδρέας Ζαΐμης πήγαν στα Νεζερά. Ο Σωτήρης Θεοχαρόπουλος στη Ζαρούχλα, ο Παναγιώτης Φωτήλας στο Λιβάρτζι, ο Ανδρέας Λόντος στα Βούρα (Διακοφτό). Οι Ασημάκης Ζαϊμης και Ασημάκης Φωτήλας πήγαν στο χωριό Κερπινή, βόρεια των Καλαβρύτων, όπου συνάντησαν τον Ιωάννη Χονδρογιάννη, μυημένο στη Φιλική Εταιρία καπετάνιο από του Μάζι, που τότε ήταν το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής.

Η ώρα του αγώνα ήταν στο κατώφλι της ιστορίας. Alea iacta est (ο κύβος ερρίφθη). 

Φαίνεται ότι στις οριστικές αποφάσεις των προεστών για την έναρξη του αγώνα βασική επιρροή άσκησαν οι περί αυτούς συνεργαζόμενοι καπεταναίοι, οι οποίοι άρχισαν αμέσως στοχευμένες επιθέσεις εναντίον των Τούρκων. Στις 15 Μαρτίου, ο πολύπειρος Ιωάννης Χονδρογιάννης, επέμεινε για άμεση δράση κατά των τούρκων και εξεδήλωσε στον Ασημάκη Ζαϊμη την απόφασή του να επιτεθεί στους φοροεισπράκτορες και τοκογλύφους Σεϊδη Λαλιώτη και Ταμπακόπουλο και τη συνοδεία τους, που κατά τις πληροφορίες του την επόμενη θα κατευθυνόταν από Καλάβρυτα για Τρίπολη και να πάρουν τα χρήματα για τον αγώνα. Ο Ζαϊμης ενέκρινε την κίνηση. Ο Χονδρογιάννης πήρε στους ώμους του το βάρος του εγχειρήματος και οργάνωσε ενέδρα στη θέση Χελωνοσπηλιά, μαζί με τα παιδιά του, και τους Ιωάννη Δημόπουλο, τους Ασημάκη και Γιάννη Ντόλκα από του Κάνι και τους Λαμπρούλια και Σταμάτη από τον Μποτιά. Στις 16 Μαρτίου κτυπήθηκε η ακολουθία των φοροεισπρακτόρων, η προφορική παράδοση αναφέρει ένα νεκρό Τούρκο, ενώ αιχμαλωτίστηκαν τα έμφορτα υποζύγια τα οποία με ένοπλη συνοδεία οδηγήθηκαν στα Καλάβρυτα.  Ο Σπυρίδων Τρικούπης στην ιστορία του αναφέρει ότι ο Σεϊδης και ο Ταμπακόπουλος σκοτώθηκαν στο επεισόδιο, πράγμα που δεν επιβεβαιώνεται από άλλες πηγές.

Ο βοεβόδας των Καλαβρύτων Αρναούτογλου, μετά την ομαδική άρνηση των Ελλήνων να υπακούσουν στην διαταγή να μεταβούν στην Τρίπολη, σε μια ύστατη προσπάθεια να ελέγξει την κατάσταση, αποφάσισε να μεταβεί στην Τρίπολη να συναντήσει και να συσκεφθεί με τον καϊμακάμη. Στις 16 το βράδυ ή 17 Μαρτίου ξεκίνησε για την Τρίπολη.  

Ο οπλαρχηγός Σωτήρης Παπαδαίος από το Μάζι είχε όμως άλλη γνώμη. Ενημερωμένος για τις προθέσεις του Αρναούτογλου αποφάσισε να οργανώσει με τα παλληκάρια του δεύτερη ενέδρα στη θέση Παλαιόπυργο της Φροξυλιάς (την ίδια μέρα 16 ή 17 Μαρτίου 1821). Κατά τον Φωτάκο συνεπιχείρησαν μαζί του οι συντρόφοι του Θανάσης Φιφές, Θανάσης Κωστόπουλος, επίσης από του Μάζι, ο Γιάννης Βίρας από τα Κρινόφυτα και ο Γαλάνης από τα Βρέσθενα, συνέλαβαν και σκότωσαν τον αράπη (αγγελιοφόρο) των Τούρκων. Ενισχυμένοι στη συνέχεια και από την ομάδα των Χονδρογιανναίων, επέλεξαν πλέον τη συνεχή φθορά των τούρκων, συνέχισαν το καρτέρι αναμένοντας την κύρια συνοδεία του Αρναούτογλου. Όταν την επομένη εμφανίστηκε η πομπή του διοικητή των Καλαβρύτων τους επετέθηκαν και σκότωσαν στη θέση Πλατανιά της Φροξυλιάς, κοντά στο ποτάμι, τον καφετζή (τον ξενοδόχο). 

Κατατρομαγμένος από τα αλλεπάλληλα κτυπήματα ο Αρναούτογλου εγκατέλειψε και επέστρεψε στα Καλάβρυτα.

Ενθαρρυμένες οι ομάδες των καπεταναίων Παπαδαίου και Χονδρογιάννη, οργάνωσαν στις 18 Μαρτίου ενέδρα στο γεφύρι του Αμπίμπαγα. Οι λίγοι αρχικά σύντροφοι των προηγούμενων επεισοδίων, πάντοτε κατά τον Φωτάκο, πλήθαιναν ραγδαία στον Αμπίμπαγα ήσαν ήδη 150, πειστήριο της εκθετικής πλέον συμμετοχής των ‘ραγιάδων’ στον αγώνα. Έρχονταν από την Πάτρα μέσω Καλαβρύτων ο Τούρκος Σηλημαγάς, κλειδούχος του Ναυπλίου και η συνοδεία του, ο οποίος επίσης κατευθυνόταν στην Τρίπολη για τον ίδιο σκοπό, όπως και ο Αρναούτογλου. Τους επιτέθηκαν και τους συνέλαβαν.  Ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι στις επιχειρήσεις αυτές έλαβε μέρος και ο Γεώργιος Πετρούτσος, καπετάνιος του χωριού Άρμπουνα με δικά τους συντρόφους από το ίδιο χωριό, μάλιστα σημειώνει ότι μεσολάβησε για να μην χυθεί αίμα. 

Το γεφύρι αυτό ήταν σημαντικό πέρασμα, ήδη γνωστό από προηγούμενο σημαντικό γεγονός αντίστασης στον Τούρκικο ζυγό. Ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης, πατέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ως αρχηγός σώματος κλεφτών, σε ενέδρα – η ιστορική γραφή αναφέρει το 1776 - είχε σκοτώσει τον διαβόητο αλβανό Μπεκιάρη και τους άνδρες του.

(‘Ο Άρμπουνας τότε και τώρα’ του Ανδρέα Νασιόπουλου / Απομνημονεύματα Φωτάκου

Παράλληλα με τα γεγονότα αυτά στην κοιλάδα του Αροάνιου, αναφέρονται μια σειρά από πολεμικά επεισόδια στην ευρύτερη περιοχή, τα οποία μαρτυρούν ότι η εξέγερση διευρυνόταν εκθετικά. Στη θέση Αγρίδι των Καλαβρύτων, 18 Μαρτίου (κατά άλλες μαρτυρίες στις 14 Μαρτίου), οι οπλαρχηγοί Νικόλαος Σολιώτης και Αναγνώστης Κιλδής, κατόπιν εντολής του Σωτήρη Χαραλάμπη, σκότωσαν τρεις Τούρκους γραμματοφόρους που μετέφεραν έγγραφα του καϊμακάμη στον Χουρσίτ. Αναφέρονται γεγονότα επίσης στο Μοστίτσι, στην Βερσοβά, στο Λειβάρτζι, στην περιοχή του Σοπωτού, όπου κατά διαταγή του Ασημάκη Φωτήλα σκοτώθηκαν δύο Τούρκοι σπαχήδες (μεσίτες φόρων) κλπ.  

Μετά και τη μάχη στην γέφυρα του Αμπίμπαγα, ο άνεμος της ελευθερίας έπνεε στην Κατσάνα. Αναφέρεται, από το Φωτάκο, άμεση και μαζική φυγή των ντόπιων Οθωμανών σε ασφαλέστερα μέρη. 

Οι ένοπλες ομάδες των ελλήνων, ενισχυμένες και από άλλους οπλοφόρους από τα γύρω χωριά, προχώρησαν προς τα Καλάβρυτα. Ενώθηκαν με τις δυνάμεις που είχαν συγκεντρωθεί εκεί, Πετμεζαίους, Νικόλαο Σολιώτη, Σκαλτσά, Σωτήρη Χαραλάμπη, τον Αναγνώστη Στριφτόμπολα από το Λεβίδι και άλλους και μετά από σύσκεψη στην Αγία Λαύρα και τον όρκο στις 17 Μαρτίου, αποφάσισαν επίθεση κατά του βοεβόδα Αρναούτογλου και της φρουράς των Καλαβρύτων. Ύστερα από μικρής διάρκειας πολιορκία των οχυρών στα οποία είχαν καταφύγει, οι Τούρκοι παραδόθηκαν στις 21 Μαρτίου του 1821. Τα Καλάβρυτα απελευθερώθηκαν για να μείνουν στην ιστορία ως η πρώτη  ελεύθερη πόλη του υπόδουλου έθνους. Το θρυλικό έπος του αγώνα της απελευθέρωσης γραφόταν ήδη. Οι αλυσίδες του ζυγού έτριζαν. 

Σε μια απέλπιδα κίνηση να δαμάσει το κύμα του ξεσηκωμού, η κεντρική  διοίκηση εξέδωσε νέα εγκύκλιο του καϊμακάμη της Τρίπολης, που απευθυνόταν στους ήσυχους και νομοταγείς πολίτες και τους καλούσε να κυνηγούν και να κτυπούν ανελέητα τους ‘κλέφτες και κακότροπους’ στον καζά τους. 

(Απομνημονεύματα Φωτάκου /απομνημονεύματα Παλαιών Πατρών Γερμανού / ιστορία Γιάννη Κόκκινου)   

Οι ιστορικοί όλοι συμφωνούν ότι τα πρώιμα επαναστατικά γεγονότα επέβαλαν και καθόρισαν την πορεία των εξελίξεων. Δεν ήσαν συμβάντα μεμονωμένα, αλλά μια αλληλουχία επιχειρήσεων με σχεδιασμό και αποτελεσματικό συντονισμό. Στόχος η αποκοπή της επικοινωνίας των Καλαβρύτων και ως ένα βαθμό και της Πάτρας από την Τρίπολη, έδρα της κεντρικής οθωμανικής διοίκησης. Σημειωτέον ότι τότε η κοιλάδα του Αροάνιου ήταν η βασική οδός προς Τρίπολη.  

(Απομνημονεύματα Φωτάκου, Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη, Επιτομή   

ιστορίας του Φρατζή)

Οι επιτυχίες αυτές έδωσαν πνοή στους υποδουλωμένους, έδρασαν ως καταλύτης που θέριεψε την επαναστατική φλόγα, η οποία  μεταλαμπαδεύτηκε ραγδαία από ψυχή σε ψυχή, διαλύοντας κάθε επιφύλαξη. 

Εδώ ακριβώς εδράζεται η Ιστορική Γοητεία της Καλαβρυτινής γης.

Στις 21 Μαρτίου άρχισαν τα ένοπλα επεισόδια στην Πάτρα, με κορυφαίο την πολιορκία του φρουρίου, όπου είχαν καταφύγει οι Τούρκοι. Στις 22 προς 23 Μαρτίου οι Λόντος, Μελετόπουλος και Μεσσηνέζης, ένθερμοι υποστηρικτές της επανάστασης στη σύσκεψη της Βοστίτσας, απελευθερώνουν την πόλη. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης κηρύσσει την επανάσταση στη Μεσσηνία και τη Μάνη και στις 23 Μαρτίου και η Καλαμάτα είναι ελεύθερη. Στις 25 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει στην Πάτρα τη σημαία της επανάστασης, συγκροτείται το Επαναστατικό Διευθυντήριο και υπογράφεται η Επαναστατική Διακήρυξη που αμέσως αποστέλλεται στους ξένους προξένους και πρέσβεις (‘Αποφασίσαμε σταθερώς να αποθάνωμεν ή να ελευθερωθώμεν …’.) 

Στον ίδιο δρόμο η Τριπολιτσά. Είχε φθάσει η ιστορική της ώρα, που θα σήκωνε το βάρος των πρώτων γενικευμένων αποφασιστικών μαχών του αγώνα της απελευθέρωσης. Το μέτωπο είχε ήδη ανάψει στις υπώρειες του Μαινάλου. Οι ομάδες του Στριφτόμπολα είχαν πάρει στα χέρια τους τη σκυτάλη. Στις 14 Απρίλη του 21 το αίμα τους πότισε στο Λεβίδι το δένδρο της ελευθερίας.

    (Φωτάκος, Θ. Κολοκοτρώνης, ΠΠ Γερμανός, Κόκκινος, Παπαρρηγόπουλος)

Ο αγώνας για την ανεξαρτησία θα ήταν σκληρός και μακρύς, αδυσώπητος. Το τίμημα βαρύ, όμως ο πόθος για Ελευθερία ασίγαστος, το όραμα για Ζωή υπέρτερο, η προσδοκία για Δικαιοσύνη ασύνορη. 

Ξεφυλλίζοντας το ημερολόγιο της εποχής, το ιστορικό γίγνεσθαι του απελευθερωτικού αγώνα πέρασε από πολλές ευχάριστες και δυσάρεστες φάσεις.  Πέρα από τη βαρβαρότητα των Οθωμανών, ο απελευθερωτικός αγώνας έπρεπε να επιβιώσει και από τις ασφυκτικές συμπληγάδες των συνεχών επεμβάσεων των ξένων δυνάμεων, οι οποίες μόλις διέγνωσαν ότι το ποτάμι δε γυρίζει πίσω,  είχαν αποδοθεί σε μια διελκυστίνδα να επηρεάσουν την ταυτότητα και να εγκλωβίσουν την αναδυόμενη οντότητα στη δική τους επιρροή. Παρεμβάσεις οι οποίες συμβίβασαν την ώριμη αναγκαιότητα της ανεξαρτησίας με την προσπάθεια για δημιουργία μια ασθενούς ελεγχόμενης κρατικής οντότητας. Διελκυστίνδα που κινιόταν μεταξύ της απόλυτης δυτικοευρωπαϊκής επιρροής και ενός μεγαλοϊδεατισμού για αναβίωση του Ελληνισμού, με διάσταση που πήγαζε από το  βυζαντινό παρελθόν και στηριζόταν σε μια ευρύτερη συμμαχία με ομόθρησκους γειτονικούς λαούς. Διχόνοιες και μίση που έφθασαν και ως τα όρια του αλληλοσπαραγμού συνυπήρχαν με τα ιδεώδη του αγώνα σε μια περίεργη διαλεκτική, ίδιον της φυλής κατά πολλούς.  Μετά την εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (Δεκέμβρης 1821– Γενάρης 1822) πύκνωσαν βαριά τα σύννεφα του αγώνα. Ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του είναι αποκαλυπτικός. Η συνέχεια στην οθόνη της ιστορίας είναι γνωστή. Το αφήγημά της ενδιαφέρον από πολλές απόψεις.   

Οι πρώτες επαναστατικές πράξεις αποτελούν πάντα και σε όλες τις εποχές ρηξικέλευθα γεγονότα που χαράζουν και επιβάλλουν πορεία. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην ιστορική τους προσέγγιση. Συχνά οι πρωταγωνιστές αποτολμούν μεμονωμένα, ίσως χωρίς ευρύτερη συναίνεση, χωρίς την σιγουριά της επιτυχίας των ενεργειών τους. Ριψοκινδυνεύουν και είναι εύκολο να κατηγορηθούν από την εκάστοτε εξουσία, που ξαφνικά συμπεριφέρεται ως μαινόμενη τίγρης, ότι εγκληματούν, τρομοκρατούν ή ‘κακοτροπούν’.

Σε περίπτωση αποτυχίας των εγχειρημάτων τους, θα τους αποδοθεί η ευθύνη λανθασμένων χειρισμών και πιθανόν να κατηγορηθούν και από φίλους και συναγωνιστές για αλόγιστες ενέργειες και δημιουργία επικίνδυνων καταστάσεων. Διαχρονικές οι μέθοδοι καταστολής και οι μεθοδεύσεις του ‘διαίρει και βασίλευε’ της εκάστοτε εξουσίας. Προς επίρρωση του συλλογισμού, δείτε παρεμβάσεις και πρακτικές, που ακόμα και σήμερα τις βιώνουν απελευθερωτικά κινήματα άλλων λαών. Ας δούμε το ιστορικό αφήγημα στον καθρέφτη της ιστορίας για τους αγώνες λαών εναντίον της αποικιοκρατίας. Ας δούμε αντίστοιχα γεγονότα κατά τη Γερμανική κατοχή στη χώρα μας. Τέτοια γεγονότα οι στοχαστές και οι ιστορικοί είναι υποχρεωμένοι να τα προσεγγίσουν από πολλές οπτικές γωνίες και να ανατρέξουν σε μαρτυρίες πολλών πλευρών για να τεκμηριώσουν συμπεράσματα. Η ιστορική γραφή, αλλά βεβαίως οι εξελίξεις δικαιώνουν όσα διαδραματίστηκαν  στον τόπο μας στις αρχές του ‘21. 

Ο στίχος του ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου

 ‘σε τούτα δω τα μάρμαρα-τις άσπρες πέτρες κακιά σκουριά δεν πιάνει’ 

ίσως κρύβει την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ της Καλαβρυτινής φύσης και της αδούλωτης Καλαβρυτινής ψυχής’. 

Δεν μπορεί παρά τούτοι οι ήρωες και πρωταγωνιστές των γεγονότων να επηρεάστηκαν από την περηφάνια του Χελμού. Ένοιωθαν αθάνατοι από το νερό της Στύγας και από το αιώνιο τραγούδι του Αροάνιου, του Βουραϊκού και του Λάδωνα. Ζώντας σε τούτα τα βουνά δίπλα με τα ζωντανά και τα αγρίμια του δάσους, δεν μπορεί παρά να λάτρεψαν και να πεθύμησαν τη λευτεριά και τη ξενοιασιά τους. Εραστές των Νυμφών του Σπηλαίου και μεθυσμένοι από το άρωμα του έλατου και του πλάτανου, ρίχτηκαν σε μια αμφίβολη μάχη, ορκισμένοι να τις λευτερώσουν.

Με τέτοιες παραδοχές κοντά στο Μύθο μπορεί να κατανοήσει κάποιος το Έπος του Απελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς και τυραννίας, που πάλι ο ποιητής τραγούδησε με το στίχο: 

‘Την Ρωμιοσύνη μην την κλαις. 

Νάτη πετιέται. 

Νάτη πετιέται από ΄ξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει’.  

Η ιστορική μας μνήμη

Αγαπητοί Φίλοι και Φίλες,

η ιστορική μας μνήμη είναι βαριά παρακαταθήκη. Κληρονομιά, που τραγουδήσαμε στα τραγούδια μας, την διηγηθήκαμε στα παραμύθια μας την αποστάξαμε στις παροιμίες μας. Παρακαταθήκη που κτίστηκε από την ταύτιση του δημιουργικού πνεύματος, με την ασίγαστη ανθρώπινη βούληση για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Αυτό το μίγμα ανά τους αιώνες μετουσιώθηκε σε τόλμη και δημιούργησε έπη. Έπη που για μας και τις γενιές που θα έρθουν αποτελούν αναφορές και έχουν διδάγματα. 

Όλη η ιστορία είναι σύγχρονη ιστορία. Συνίσταται ουσιαστικά στο να βλέπει το παρελθόν με τα μάτια του παρόντος και στο φως των προβλημάτων του. 

Το παρελθόν κατά κάποια έννοια ζει μέσα στο παρόν. Η ιστορία είναι και οφείλει να είναι ένας ατέλειωτος διάλογος ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Έργο του ιστορικού δεν είναι μόνο να καταγράφει, αλλά να διερευνά, να ερμηνεύει και να αξιολογεί. 

Σήμερα  χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. 

Είναι αξιοσημείωτη η διαπίστωση ότι ο παλμός του χρόνου δεν είναι πια ο ίδιος και ο ρυθμός του επιταχύνεται πολύ. Οι δύο συνομιλητές – ο άνθρωπος και η ιστορία –  απομακρύνονται όλο και περισσότερο. 

Τίθεται σε κίνδυνο η σχέση της ανθρώπινης συνείδησης με το χρόνο. Η μνήμη, η μετάδοση αξιών, η συνέχεια των γενεών, όσα συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, όλα αυτά απειλούνται από την επιπολαιότητα ενός φευγαλέου και χαοτικού παρόντος, στο οποίο εκμηδενίζεται το αξιακό φορτίο των κοινωνιών. 

Αυτός ο απομακρυσμένος διάλογος ανθρώπου και ιστορίας βρίθει ασυμφωνιών και ελλοχεύει κινδύνους. Η απομάκρυνση αυτή, αποκτά διαστάσεις και θα μπορούσε κάλλιστα να δοθεί ως ορισμός του κυρίαρχου πνεύματος της εποχής μας.

Οι κοινωνίες ως οντότητες καθορίζονταν πάντοτε από ένα σύνολο πρακτικών, αλλά και από ένα σύστημα θεμελίωσης της πραγματικότητας με ρίζες στην ιστορία τους. Η όποια σύγχυση είναι καταστροφική. Οι ανιστόρητες κοινωνίες μετατρέπονται, αν δεν είναι ήδη, σε βορά μιας πνευματικής και ηθικής σύγχυσης με το χάος των ιδεών και των ηθών να είναι ακόμα χειρότερο από το χάος των γεγονότων. Χάνουν την ικανότητά τους να κατανοούν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους, καθώς όλα φαίνονται συγκεχυμένα και αδιέξοδα. 

Εξάλλου, κάτω από το βάρος μιας προωθούμενης παγκοσμιοποίησης, εσκεμμένα και απροκάλυπτα συγκεχυμένης, είναι ασαφές πλέον το πως οριοθετούνται οι όροι κοινωνία, έθνος, κράτος. Αυτό διαπιστώνεται διεθνώς.

Η συλλογικότητα της κοινωνιών σε στενό και ευρύτερο επίπεδο είναι στο ναδίρ. 

Σήμερα εσκεμμένα τίθεται με άλλους όρους το πρόβλημα της αναζήτησης της ανόθευτης και αντικειμενικής ιστορικής αλήθειας, το οποίο δεν είναι ούτε καινούργιο, ούτε αθώο. Συχνά οι διαφορές ανάμεσα στην ‘αλήθεια’ και στην ‘πραγματικότητα’ συγχέονται, διότι η πρώτη απαιτεί διερεύνηση, ενώ στη δεύτερη παίζει κυρίαρχο ρόλο η μνήμη και συχνά η σκοπιμότητα.

Τελευταία έχει εισαχθεί και ο όρος ‘δημόσια ιστορία’. 

Με άλλα λόγια η ‘κοινοποιήσιμη ιστορία’. Αναφέρεται στη λογική η κάθε εποχή να έχει τη δική της εκδοχή για ένα ιστορικό γεγονός. Ανάλογα με τις πολιτικές σκοπιμότητες, τις εκάστοτε συμμαχίες και επιδιώξεις, θα ορίζεται ο πρωταγωνιστής και θα παραμερίζεται ο άνθρωπος και η κοινωνία, που έτσι εθίζεται στην αδράνεια. Κάποιοι βολεύονται και επιδιώκουν τη σύγχυση της ιστορικής αλήθειας με την ιστορική φενάκη για το δικό τους συμφέρον. Έχουν μάλιστα το θράσος να ανακοινώνουν, δια στόματος αμερικανού παράγοντα, ότι δεν υπάρχει καν ιστορία. 

Βολεύει μια ισοπεδωτική κοινωνία, ο άνθρωπος χωρίς αναφορές, χωρίς ηθικές αξίες, πειθήνιο όργανο, αδιαμαρτύρητος εκτελεστής εντολών. Απλός θεατής, απλή οικονομική οντότητα, εθισμένος να μην περιμένει πια τίποτα, παρά μόνο να αντέξει το σήμερα. Δεν χρήζουν παραδείγματα. Μια ματιά στο παράθυρο του κόσμου μας πείθει. Η τύρβη της ιστορίας σήμερα μοιάζει με εκκωφαντική κακοφωνία μέσα σε μια ραγδαία κλιμακούμενη διεθνή αταξία. Επίσης, αν αναλύσουμε βαθύτερα την κρίση που ζει η χώρα μας, θα βρούμε ακριβώς αυτό το υπόβαθρο.

Η άλλη θεώρηση 

Αγαπητοί φίλοι και φίλες υπάρχει άλλη θεώρηση; Βεβαίως υπάρχει. Ο πλούτος   του κόσμου είναι η διαφορετικότητα των ανθρώπων, τα ήθη και τα έθιμά τους, οι παραδόσεις τους. Η ιστορία τους, οι ρίζες τους. 

Η διατήρηση της εθνικής ανεξαρτησίας, ο σεβασμός των άλλων, η συνεχής πρόοδος του λαού και του τόπου, η εμβάθυνση της δημοκρατίας, το πλάτεμα της παιδείας, το αγαθό της ειρήνης είναι δικό μας χρέος σήμερα. Η ανάκτηση της συλλογικότητάς μας ως κοινωνία αποτελεί πρώτιστο καθήκον. Η κρίση που βιώνουμε είναι πρώτα από όλα κρίση αξιών. Στο επίκεντρο πρέπει να επανέλθει ο άνθρωπος. Ο ενεργός και όχι ο απαξιωμένος πολίτης. Κατά το στοχαστή Κορνήλιο Καστοριάδη, μέσα από την πραγματική δράση της κοινότητας γεννιέται το πολιτικό και η ελευθερία ως κοινωνικοϊστορικά ενεργή ελευθερία.  

Η διεθνής αταξία εστιάζει στη γειτονιά μας με πολλές απειλητικές μορφές. Πολλές οι καταιγίδες στη Μεσογειακή λεκάνη και πυκνώνουν τα σύννεφα παντού. Η χώρα μας βυθισμένη σε κρίση πορεύεται δυστυχώς χωρίς διακύβευμα και στρατηγική. Στην Ευρώπη οι πολιτικές αβελτηρίες έχουν ως συνέπεια να αναβιώνουν φασιστικές νοοτροπίες και η Ευρώπη των λαών φαίνεται να αργεί.     

Υπό αυτήν την έννοια η ιστορική μνήμη είναι παρακαταθήκη και κληρονομιά που πρέπει να παραδοθεί ως αλώβητη αλήθεια στις επόμενες γενιές. Έτσι θα δικαιωθούν και οι στίχοι του Κωστή Παλαμά:

Παιδί, το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις,
Όπως το βρεις κι’ όπως το δεις να μη το παρατήσεις.
Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα,
……..
Κι αν αγαπάς τ’ ανθρώπινα κι’ όσα άρρωστα δεν είναι,
ρίξε αγιασμό και ξόρκισε τα ξωτικά, να φύγουν,
…….

Η μοίρα του τόπου μας

Η μοίρα επεφύλασσε στον τόπο μας να πρωταγωνιστήσει σε πολλές ένδοξες, αλλά και τραγικές σελίδες της ιστορίας του Ελληνικού Έθνους μέχρι τα νεώτερα χρόνια. 

Ο πόνος και η δόξα συμπορεύτηκαν στις κορφές και τις υπώρειες των βουνών μας και ξαπόσταιναν στα βράχια και τις λαγκαδιές του Χελμού. 

Ο τόπος πρωταγωνίστησε στον αντιφασιστικό αγώνα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το χώμα ποτίστηκε με πολύ αίμα. Τα Καλάβρυτα φωτοβολούν στο παγκόσμιο στερέωμα ως σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα των λαών. Τεράστιο το ιστορικό βάρος. Απύθμενη η οφειλόμενη τιμή. 

Στηριζόμενος στα προηγούμενα ιστορικά δεδομένα, ως ταπεινή απόδοση τιμής έχω καταθέσει δημόσια πρόταση να επονομαστεί όλη η διαδρομή από Αγία Λαύρα – Καλάβρυτα - Σουδενά – Κλειτορία (κοιλάδα Κατσάνας) – Λεβίδι – Τρίπολη ως:

 ‘ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ’

Τεκμαίρεται ανώδυνα ότι η φυσική διαδρομή ταυτίζεται με την πορεία του Έθνους προς την Ανεξαρτησία και τους αγώνες του Λαού για Ελευθερία.

Θα ενοποιήσει τα ιστορικά μας Μνημεία από την Αγία Λαύρα έως την Τρίπολη και θα τους αποδώσει αίγλη στο χώρο και το χρόνο. 

Ένα ιστορικό πάρκο που θα συνδέσει τον τιτάνιο Απελευθερωτικό Αγώνα του Έθνους με τις αναφορές στη Μυθολογία, αλλά και με το Δάκρυ της Μάνας και με τη Δόξα των νεώτερων χρόνων. 

Θα ενώσει την Ιστορική Μνήμη με την πλούσια λαϊκή και θρησκευτική παράδοση της περιοχής, με τα μοναστήρια και τα ξωκλήσια, που κοσμούν λαγκαδιές και κορφοβούνια, με τη δική του ιστορία το καθένα, με τις ομορφιές της φύσης και τις φυσικές καλλονές  του Χελμού και του Μαίναλου. 

Ας πάρουν την πρωτοβουλία οι τοπικοί άρχοντες. 

Για να περιπατούν οι επόμενες γενιές.

Τιμή και Δόξα στους Ήρωες

Σας ευχαριστώ