Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΛΕΙΤΩΡ - (ΑΦΙΕΡΩΜΑ-ΦΩΤΟ-ΧΑΡΤΗΣ)

Μέσα σε μια πανέμορφη και ξεχωριστή φύση, της Κλειτορίας, σώζονται τα ανασκαφικά ευρήματα της αρχαίας πόλης-κράτους Κλείτωρ, που πρώτη από...

Μέσα σε μια πανέμορφη και ξεχωριστή φύση, της Κλειτορίας, σώζονται τα ανασκαφικά ευρήματα της αρχαίας πόλης-κράτους Κλείτωρ, που πρώτη από όλες τις αρκαδικές πόλεις έκοψε νομίσματα. Εκτός των τειχών της πόλης και του θεάτρου της, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποκαλύψει και πλήθος άλλων αρχαιοτήτων. Κάθε καλοκαίρι τελούνται θεατρικές παραστάσεις με αρχαίες τραγωδίες αλλά και ιππικοί αγώνες.

Η αρχαία πόλη Κλείτωρ ήταν αρκαδική πόλη κατά την αρχαιότητα και βρισκόταν μεταξύ Φενεού και Ψωφίδας. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Αζάνες με γενάρχη τους τον Αζάνα οι οποίοι έφτασαν γύρω στο 1800 π.Χ. Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε γύρω στο 1700 π.Χ. από τον βασιλιά Κλείτορα, γιο του Αζάνα.

Ερείπια της πόλης υπάρχουν και διακρίνονται στη σημερινή θέση "Παλαιόπολη" κοντά στην Κλειτορία, αριστερά του δρόμου για τα Καλάβρυτα. Σήμερα σώζονται ελάχιστα ίχνη της αρχαίας πόλης. Καλύτερα διατηρείται το τμήμα με τους εννιά πύργους πάνω στους λόφους που έχουν το όνομα "Κόντρα".

Στη βορειοδυτική πλαγιά της Κόντρας διακρίνεται καθαρά η θέση του θεάτρου της αρχαίας πόλης. Τον αρχαιολογικό χώρο ερεύνησε ο αρχαιολόγος Παπανδρέου, ο οποίος βρήκε στη θέση αυτή κομμάτι λίθινου λαξευτού εδωλίου.

Η αρχαία πόλη Κλείτωρ

Η πόλη στην αρχαιότητα υπήρξε σημαντικό πολιτικό κέντρο. Η παράδοση αναφέρει ότι ιδρύθηκε από τον Κλείτορα, γιο του Αζάνα και εγγονό του Αρκάδος. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ίδρυσε την ομώνυμη πόλη, Κλείτωρ, την οποία κατέστησε  πρωτεύουσα του βασιλείου του.(Παυσανίας 8,4,4κ.εξ).

Όταν πέθανε, επειδή ο ίδιος δεν είχε παιδιά, τον διαδέκτηκε ο ανιψιός και γιος του Ελάτου, Αίγυτος. Φαίνεται  όμως ότι η ονομασία της πόλης προήλθε από τη θέση της:ήταν χτισμένη σε εντελώς επίπεδο χώρο, όπως η Μαντινεία ,η Τεγέα και η Μεγαλόπολη, και περικλειόταν από βουνά. Στα νότια περνούσε ο αρχαίος ποταμός Κλείτωρ, σήμερα Μοστιτσαίικο ποτάμι ,που ενώνεται με τον Αροάνιο ποταμό λίγο πριν τη συμβολή του τελευταίου με τον Λάδωνα.Ο Παυσανίας αλλά και άλλοι συγγραφείς(Κλέαρχος, Φιλοστέφανος,  Μνασέας) αναφέρουν πως στο ποτάμι αυτό αλλά και στα άλλα γύρω της περιοχής υπήρχαν ψάρια που είχαν φωνή όμοια με του πουλιού τσίχλα, οι φθεγγόμενοι ιχθείς». 

Τα ψάρια αυτά αναφέρονται ως «ποικίλιαι» και θυμίζουν τις άφθονες στικτές πέστροφες που αλιεύονται τόσο στον Λάδωνα όσο και στον Αροάνιο.

Η αρχαία πόλη περιβαλλόταν από οχυρωματικό περίβολο ενισχυμένο με ημικυκλικούς πύργους, του οποίου τα θεμέλια σώζονται σε όλες τις πλευρές εκτός της ανατολικής, όπου βρισκόταν παλιότερα η κοίτη του ρέματος του Καρνεσίου. Ο χείμαρρος αυτός της σημερινής Άνω Κλειτορίας, η οποία ονομαζόταν παλιότερα Καρνέσι, τα παρέσυρε πριν ενωθεί στα νοτιοανατολικά του αρχαίου περιβόλου με το ρέμα του Κλείτορα.  Καλύτερα διατηρείται το νότιο τμήμα, με τους 9 πύργους πάνω στους λόφους γνωστό ως Κόντρα. Οι πύργοι του τείχους είναι παντού ημικυκλικοί και στις προσόψεις τους έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι καλοδουλεμένοι ορθογώνιοι λίθοι σε ισοδομικό χτίσιμο. Στην ίδια πλευρά εντοπίστηκε και το θέατρο, από το οποίο σώζεται το κοίλο και μερικά λείψανα εδωλίων. Σε όλη την έκταση που περιβάλλουν τα τείχη βρίσκονται όστρακα και σπόνδυλοι κιόνων.

Σε όλη την υπόλοιπη οχυρωμένη περιοχή εκτεινόταν η πόλη, της οποίας η αγορά και οι ναοί μαρτυρούνται επιγραφικά, αλλά δεν έχουν εντοπιστεί με σιγουριά. Το εκκλησάκι της Παναγιάς, «Φραγκοκκλήσι» φαίνεται πως κατέχει τη θέση αρχαίου ναού. Σύμφωνα πάντα με τον Παυσανία και τις επιγραφές τα σπουδαιότερα ιερά ήταν της Δήμητρας (ίσως κοντά στο θέατρο) και του Ασκληπιού(ίσως στα βορειοδυτικά του θεάτρου, στο χαμηλό ίσως τεχνητό ύψωμα που ονομάζεται Παλάτι) και της Ειλείθυιας (ίσως στα βόρεια του Ασκληπίου).Ενός άλλου ναού λείψανα(σφόνδυλοι κιόνων)έχουν επισημανθεί σε απόσταση 15 λεπτών προς τα νοτιοδυτικά της τειχισμένης περιοχής του Κλείτορα, στη θέση Κολλόνες ή Παλιόνταρα, που σύμφωνα με τον Παυσανία αποδίδονται στο ναό των Διοσκούρων. Τέλος, σε απόσταση 30 σταδίων από την πόλη ,στην κορυφή ενός βουνού, άγνωστου ποιου, υπήρχε ο ναός της Αθηνάς Κορίας με λατρευτικό άγαλμα. Στο ιερό αυτό γίνονταν η γιορτή των Κλειτορίων Κοριάσια ή Κοράσια,η οποία μαρτυρείται από επιγραφές. Ο Καλλίμαχος αναφέρει ότι ο Προίτος  έχτισε δύο ναούς όταν οι κόρες του ,Κορία και Ημέρα γιατρεύτηκαν από την τρέλα τους ,ο ένας προς τιμήν της Κορίας Αθηνάς και άλλος προς τιμήν της Ημέρας ή Ημερησίας Αρτέμιδος.

Πιθανότατα λοιπόν στην περιοχή να υπήρχε προϊστορικός οικισμός, αλλά κυρίαρχη θέση στην Αρκαδία απόκτησε  τον 6ο αι.πΧ, οπότε κυρίευσε πολλές από τις γειτονικές πόλεις και τις ενσωμάτωσε στην επικράτειά της. Η ακμή της επιβεβαιώνεται και από τις σειρές των νομισμάτων που έκοψε από το 500π.Χ μέχρι το 200π.Χ περίπου. Είναι  η πρώτη πόλη της περιοχής που έκοψε αργυρά νομίσματα και η ακμή του νομισματοκοπείου της χρονολογείται γύρω στο 460-450π.Χ.Σε εικονίζονταν ιππέας, κεφαλή Αθηνάς ή Ήλιου, ενώ σε εκείνα των αυτοκρατορικών χρόνων εικονίζεται ο Ασκληπιός, η Τύχη και οι Διόσκουροι.

Η ακμή της επίσης επιβεβαιώνεται και από τις επιγραφές προξένων της πόλης στους Δελφούς ,καθώς και από τα αναθήματά τους στην Ολυμπία. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι από τα λάφυρα των πολέμων με τις γειτονικές πόλεις αφιέρωσαν οι Κλειτόριοι  ένα  κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα στον Δία. Στην Ολυμπία επίσης ήταν στημένοι ανδριάντες του πλάστη Κλέωνα, δύο παιδιών που νίκησαν σε αγώνες πυγμής, του Κριτόδαμου και του Αλκέτου, γιου του Αλκίνου, χρονολογούμενοι και οι δύο στο α’μισό του 4ου αι.π.Χ.

Οι Κλειτόριοι είχαν από τα προϊστορικά χρόνια τη φήμη φιλελεύθερων και γενναίων Αρκάδων, αλλά συχνά δημιουργούσαν προβλήματα στους Σπαρτιάτες. Είχαν φέρει σε δύσκολη θέση το δοξασμένο Σπαρτιάτη βασιλεία Σόο(πρόγονος του Λυκούργου),πολιορκώντας τον σε κακοτόπια και τον ανάγκασαν να συνθηκολογήσει. Έτσι η ακμή του Κλείτορος οδήγησε σε αναπόφευκτη  σύγκρουση  με τον επίσης ισχυρό αρκαδικό Ορχομενό το 378π.Χ,ο οποίος ακολούθησε φιλολακωνική πολιτική .Γι’αύτο το λόγο, ο Κλείτωρ το 369π.Χ συμμετείχε στην ίδρυση της Μεγαλόπολης, στέλνοντας τον Κλεόλαο και τον Ακρίφιο, που αποσκοπούσε στην ένωση των Αρκάδων. Το ίδιο μαχητικό πείσμα έδειξαν και κατά το συμμαχικό πόλεμο, όπου οι Αιτωλοί τους είχαν πολιορκήσει και μάταια προσπάθησαν να πατήσουν τα τείχη με συνεχείς  επιθέσεις και με σκάλες που είχαν στηρίξει στα τείχη. Οι Κλειτόριοι άνηκαν τότε (220π.Χ) στην Αχαϊκή Συμπολιτεία(είναι άγνωστη η ακριβής χρονολογία εισδοχής),από την οποία δεν μπόρεσαν να τους αποσπάσουν οι Αιτωλοί) 

Τον 2ο αι.πΧ προσάρτησε στην επικράτεια της τους Λουσούς, που είχαν παρακμάσει και εξακολούθησε να έχει κάποια σημασία μέχρι τον 4ο αι.πΧ. με έντονη τη ρωμαϊκή παρουσία. Τρανή απόδειξη αποτελεί το ανάγλυφο που βρέθηκε κοντά στο Φραγκοκκλήσι και που πολλοί το θεωρούν επιτύμβιο κάποιου πολεμιστή. Σύμφωνα όμως με τη μαρτυρία του Παυσανία ,οι Αρκαδικές πόλεις το έστησαν μετά το 146πΧ τιμώντας τον Πολύβιο για τις πολλαπλές υπηρεσίες του στα χρόνια της πρώιμης ρωμαιοκρατίας.

Όταν όμως έφτασαν εδώ οι Βησιγότθοι με τον Αλάριχο –το 395μ.Χ.-ο Κλείτωρ καταστράφηκε, όπως και οι περισσότερες πόλεις της Πελοποννήσου. Ίσως  τους αιώνες που ακολούθησαν να αναγεννήθηκε κάπως, αλλά με την κάθοδο των Σλάβων στην Πελοπόννησο –γύρω στον 8ο μ.Χ.αιώνα- η αρχαία πόλη εγκαταλείπεται οριστικά και οι λιγοστοί κάτοικοι της εγκαθίστανται 4 χιλιόμετρα δυτικά, στο χωριό που μέχρι σήμερα έχει το όνομα Κλείτωρ. 

Αναφορές

"...Κλείτωρ μὲν δὴ ὁ Ἀζᾶνος ἐν Λυκοσώρᾳ τε ᾤκει καὶ ἦν τῶν βασιλέων δυνατώτατος καὶ Κλείτορα ᾤκισεν ἀφ' αὑτοῦ πόλιν...Παυσανία Αρκαδικά

 "παῖδα δὲ Ἀζᾶνι μὲν Κλείτορα..."Παυσανία Αρκαδικά

"XXI. ταῦτα μὲν δὴ οὕτω λέγουσι: τοῦ Λάδωνος δὲ τῶν πηγῶν ἀπέχει στάδια ἑξήκοντα ἡ Κλειτορίων πόλις, ἡ δὲ ὁδὸς ἡ ἀπὸ τῶν πηγῶν τοῦ Λάδωνός ἐστιν αὐλὼν στενὸς παρὰ τὸν Ἀροάνιον ποταμόν. πρὸς δὲ τῇ πόλει διαβήσῃ ποταμὸν καλούμενον Κλείτορα. ἐκδίδωσιν οὖν ὁ Κλείτωρ ἐς τὸν Ἀροάνιον, οὐ πλέον τῆς πόλεως σταδίους ἀπέχοντα ἑπτά. εἰσὶ δὲ ἰχθῦς ἐν τῷ Ἀροανίῳ καὶ ἄλλοι καὶ οἱ ποικιλίαι καλούμενοι: τούτους λέγουσι τοὺς ποικιλίας φθέγγεσθαι κίχλῃ τῇ ὄρνιθι ἐοικός. ἐγὼ δὲ ἀγρευθέντας μὲν εἶδον, φθεγγομένων δὲ ἤκουσα οὐδὲν καταμείνας πρὸς τῷ ποταμῷ καὶ ἐς ἡλίου δυσμάς, ὅτε δὴ φθέγγεσθαι μάλιστα ἐλέγοντο οἱ ἰχθῦς. τῇ δὲ Κλειτορίων πόλει τὸ μὲν ὄνομα ἀπὸ τοῦ παιδὸς ἐτέθη τοῦ Ἀζᾶνος, οἰκεῖται <δ'> ἐν ὁμαλῷ, κύκλῳ δὲ ὄρη περιέχοντά ἐστιν οὐ μεγάλα. Κλειτορίοις δὲ ἱερὰ τὰ ἐπιφανέστατα Δήμητρος τό τε Ἀσκληπιοῦ, τρίτον δέ ἐστιν Εἰλειθυίας Εἶναι, καὶ ἀριθμὸν ἐποίησεν οὐδένα ἐπ' αὐτοῖς: Λύκιος δὲ Ὠλὴν ἀρχαιότερος τὴν ἡλικίαν, Δηλίοις ὕμνους καὶ ἄλλους ποιήσας καὶ ἐς Εἰλείθυιαν [τε], εὔλινόν τε αὐτὴν ἀνακαλεῖ-- δῆλον ὡς τῇ πεπρωμένῃ τὴν αὐτήν--καὶ Κρόνου πρεσβυτέραν φησὶν εἶναι. Κλειτορίοις δὲ καὶ Διοσκούρων, καλουμένων δὲ θεῶν Μεγάλων ἐστὶν ἱερὸν ὅσον τέσσαρα ἀπέχον στάδια ἀπὸ τῆς πόλεως: καὶ ἀγάλματά ἐστιν αὐτοῖς χαλκᾶ. πεποίηται δὲ καὶ ἐπὶ ὄρους κορυφῆς σταδίοις τριάκοντα ἀπωτέρω τῆς πόλεως ναὸς καὶ ἄγαλμα Ἀθηνᾶς Κορίας."Παυσανία Αρκαδικά

Βιβλιογραφία - Πηγές
Παυσανία Αρκαδικά

Πανεπιστήμιο Πατρών http://monuments.hpclab.ceid.upatras.gr 

Γεωργία Ζ. Αλεξοπούλου, Συμβολή στην αρχαιολογία και τοπογραφία της Αζανίας (Βόρειας Αρκαδίας), Επαρχία Καλαβρύτων, τόμοι Α1'-Α2'-Β'-Γ'-Δ', αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας/Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου-Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάτρα 2009

Νικόλας Φαράκλας, Η Γεωπολιτική Οργάνωση της Πελοποννησιακής Αχαΐας, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας-Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σειρά: Ρίθυμνα-Θέματα Κλασικής Αρχαιολογίας, αρ.9, Ρέθυμνο 2001

Μαρία Πετρινάκη Αρχαιολόγος (περιοδικό Αρχαιολογία)

---------

{full_page}