Το Ιστορικό Σχολείο Σουδενών σε εγκατάλειψη

γράφει ο Φίλιππος Σαρδελιάνος Η ΝΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΣΟΥΔΕΝΩΝ Το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο Ένα από τα 16 πρώτα κτήρια που κατασκευάσ...

γράφει ο Φίλιππος Σαρδελιάνος

Η ΝΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΣΟΥΔΕΝΩΝ

Το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο

Ένα από τα 16 πρώτα κτήρια που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα το 1898

Βρίσκεται εγκαταλελειμμένο σε άθλια κατάσταση

Παρά το ότι έχει κηρυχτεί σαν ιστορικό διατηρητέο μνημείο με τον περιβάλλοντα χώρο του (1.3.1996)

Μια ομάδα ιστορικών κτηρίων χαρακτηρισμένα σαν διατηρητέα πολιτιστικά μνημεία είναι τα παλιά Δημοτικά Σχολεία πολλών χωριών της επαρχίας μας που σχεδόν όλα δεν λειτουργούν σαν εκπαιδευτήρια λόγω έλλειψης μαθητών. Ιδιοκτησιακά αυτά τα κτίρια ανήκουν στο Δήμο Καλαβρύτων ο οποίος και είναι αρμόδιος για την αναπαλαίωσή τους, την συντήρησή τους, την αξιοποίησή τους για κοινωφελείς δράσεις των τοπικών κοινοτήτων κυρίως πολιτιστικού χαρακτήρα.

Στις 9/8/2020 βρέθηκα στα Σουδενά στα πλαίσια εκδήλωσης για την Εθνική Αντίσταση. Με το τέλος της εκδήλωσης και για τις ανάγκες της «Ιστορικής έρευνας», εφημερίδα ΩΡΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, είπα να τραβήξω μερικές φωτογραφίες, εξωτερικά, από το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο των Σουδενών, στο οποίο ως γνωστό κατέλυσε το Μάϊο του 1943, τρείς μήνες μετά τη συγκρότησή της, η πρώτη ανταρτοομάδα του ΕΛΑΣ με τον σμήναρχο Μίχο και εδώ ανασυγκροτήθηκε, διπλασιάστηκε και οργάνωσε την Αντίσταση κατά των Ιταλικών και γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην επαρχία Καλαβρύτων.

Σταματώντας στο δρόμο μεταξύ των δυο Σουδενών, στο ύψος που βρίσκεται το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο είδα την είσοδο που οδηγεί στο προαύλιο ανοιχτή. Μπήκα. Το κτήριο μονώροφο και γύρω του αγριόχορτα και αγκαλιές αγριόδεντρα, κι΄ ουρανός, τριγυρισμένο από τη γλυκύτητα της Σουδενιώτικης φύσης. Τραβώντας μερικές φωτογραφίες, έκπληκτος διαπίστωσα πως τα τζάμια των οκτώ μακρόστενων παραθύρων της πρόσοψης, σχεδόν όλα, είναι σπασμένα και η κεντρική είσοδος του κτηρίου διάπλατα ανοιχτή, και τα δύο φύλα της πόρτας.

Στον προθάλαμο βρίσκονταν, σκορπισμένα στο πάτωμα ή ανακατεμένα στα ράφια δυο ξύλινων βιβλιοθηκών, πολλά βιβλία και ακόμα περισσότεροι φάκελοι του αρχείου του σχολείου από το 1971 τουλάχιστον. Ο χώρος του προθαλάμου και των αιθουσών είναι γεμάτος σκουπίδια και απορρίμματα ζώων και «ανθρώπων».

Κάτω από τα σάπια πατώματα έχουν στήσει φωλιές ερπετά και τρωκτικά. Τράβηξα μερικές ακόμα φωτογραφίες από το κεφαλόσκαλο της ανοιχτής εισόδου και απομακρύνθηκα από το φόβο της μόλυνσης έχοντας υποστεί ένα ισχυρό πολιτιστικό σοκ από αυτή την αφάνταστη ντροπή των Σουδενών. Είναι δυνατόν διάδρομος και αίθουσες  ποτισμένες με τις στρώσεις του χρόνου, φωνές και ζωές που τις θέρμαιναν για 112 χρόνια, από το 1899 μέχρι το 2011, να σβήστηκαν από τη μνήμη των ανθρώπων; Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι Σχολείο στα Σουδενά υπήρχε πριν από την Επανάσταση του 1821 στη διάρκεια της οποίας έκλεισε. Μετά την επανάσταση που ο Καποδίστριας άρχισε να διοργανώνει τη «Δημόσια Εκπαίδευση» οι Σουδενιώτες αποφάσισαν την επανίδρυση του σχολείου τους 1831, βάλανε δάσκαλο τον Ιωάννη Αγγελόπουλο και αμέσως γράφτηκαν περί τους 50 μαθητές. Αλλά ούτε μέσα διδακτικά είχανε ούτε πόρους για την πληρωμή του δασκάλου. Η επανάσταση είχε καταστρέψει και τα Σουδενά. Στέλνουν τότε μια αναφορά στο Υπ. Παιδείας και αφού αναγγέλλουν τη σύσταση τους σχολείου ζητάνε την Κυβερνητική βοήθεια. 1

Μαζί με την αναφορά τους στέλνουν οι Σουδενιώτες και έναν κατάλογο στο Υπουργείο, ένα πλήρες Μητρώο των μαθητών του σχολείου 2

Όμως καμμία κυβερνητική ενέργεια δεν εκδηλώθηκε υπερ του σχολείου και τον Νοε. του 1831 στέλνουν και άλλη αναφορά χωρίς να πετύχουν κάτι επίσης. Το σχολείο όμως εξακολουθεί να λειτουργεί χάρις την φιλότιμη προσπάθεια των κατοίκων που πόθος τους ήταν να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα.

(Σουδενιώτικα Νέα- εφημερίδα αρ. φύλλων 5-6-8 20 Ιουν-18 Οκτ 1960- Αρχείο Ανδρέα Φούρα)

Ως το τέλος του 19^ου αιώνα τα σχολεία στα Σουδενά (αρρένων και θηλέων και Ελληνικό σχολείο) φιλοξενούνται μόνιμα ή κατά περιόδους σε οποιοδήποτε διαθέσιμο κτίριο. Με το Βασιλικό Διάταγμα της 17 Μαΐου 1894 αρχίζει να διαμορφώνεται μια νέα φιλοσοφία στο χώρο της εκπαίδευσης (ΒΔ 17.5.1894. Περί του τρόπου κατασκευής των σχολείων ΕτΚ τ.χ Β΄Φ 60/ 4.6.1894). Το διάταγμα περιλάμβανε ακριβείς οδηγίες για το μέγεθος και τη θέση του οικοπέδου ενώ τα κτήρια έπρεπε να πληρούν ακριβείς προδιαγραφές ως προς τις διαστάσεις των αιθουσών διδασκαλίας, τον εξοπλισμό, τον τρόπο φωτισμού, ηλιασμού και αερισμού, να είναι κατασκευασμένα με συγκεκριμένα υλικά και να διαθέτουν αύλειους χώρους ορισμένων επίσης διαστάσεων. Οι οδηγίες και τα πρότυπα των κτηρίων βασίστηκαν κυρίως στην εργασία του νομομηχανικού Δ Καλλία από τη Χαλκίδα. Η εφαρμογή του Διατάγματος καθυστέρησε τέσσερα χρόνια καθώς τα σχέδια γνώρισαν πολλές αναθεωρήσεις.

Το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου των Σουδενών είναι ένα από τα πρώτα 16 κτήρια στην Ελλάδα, που κατασκευάστηκαν με βάση τις οδηγίες αυτές. Την ίδια εποχή κατασκευάζονταν στην επαρχία Καλαβρύτων άλλα δύο σχολεία, στα Μαζέϊκα και στη Βλασία, ενώ είχε εγκριθεί δαπάνη για να χτίσουν άλλα πέντε σχολεία, μεταξύ αυτών στα Καλάβρυτα και στη Στρέζοβα. (Δάφνη). Η ανέγερση του διδακτηρίου Σουδενών χρηματοδοτήθηκε από τα εκπαιδευτικά τέλη και η δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 17205 δρχ.

Το 1899 το σχολείο ήταν ήδη υπό κατασκευή σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από τον Γεώργιο Πετιμεζά και φαίνεται ότι τελείωσε ένα χρόνο μετά. Πρόκειται για ένα υπερυψωμένο ισόγειο κτήριο, με εμφανή νεοκλασσικά χαρακτηριστικά, που διαθέτει δυο αίθουσες (διτάξιο) και ένα γραφείο. Στη βόρεια και ανατολική πλευρά του κτηρίου υπάρχει ανοικτός αύλειος χώρος, ενώ στη νότια πλευρά είναι περιτοιχισμένος και περιλαμβάνει βοηθητικούς χώρους για μαθητές και δασκάλους. Αργότερα οι εν Αμερική Σουδεναίοι έστειλαν για την περίφραξη του Σχολείου των 16.000 δρχ. Το 1920 εκεί στεγάστηκαν το Δημ. Σχολείο αρρένων με 75 μαθητές και θηλέων με 79 μαθήτριες, απείχε 10 λεπτά, της ώρας, από τα δύο χωριά, είχε δε και αρτιοσύστατο  Ελληνικό σχολείο. Τα Σουδενά το 1906

είχαν τους δημοδιδασκάλους Κων. Λινάρδο και Σερ. Ανδριόπουλο. Από τους πρώτους δασκάλους, προπολεμικά ήταν ο Κοσμάς Παυλόπουλος που δίδαξε εκεί για 30 περίπου χρόνια και τρείς γεννιές μαθητών πέρασαν από τα χέρια του κατά το χρονικό διάστημα 1905-1935 πολλοί από τους οποίους εξελίχτηκαν σε σπουδαίους επιστήμονες. Το 1906 το Ελληνικό κράτος επιχορηγεί τη δημοτική εκπαίδευση των «πτωχών δήμων» της επαρχίας με περίπου 50000 δρχ. ετήσια και στο Δημοτικό Σχολείο Σουδενών αναλογούν 4.914 δρχ. (στοιχεία: από το Βιβλίο «Οι ρίζες των Σουδενιωτών 2017 Ινστιτούτο τοπικής Ιστορίας Δυτικής Αχαϊας. Κώστας Παπαγιαννόπουλος- Ελένη Σιμώνη και από το «Επετηρίς των Καλαβρύτων» Γεώργιος Παπανδρέου 1906 και Αφηγήσεις) Ιδιαίτερη είναι η συμβολή του Δημοτικού Σχολείου στην διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 και στις «Βαριές» χρονιές 1945-1950.

Μικρή σχετικά άνθηση γνώρισε την δεκαετία 1960 με δασκάλους τους Αθ. Μακρή, Φώτιο Μελιτσόπουλο, Νικόλαο Μπίρμπα, λειτουργούσαν σε διτάξιο με ικανοποιητικό αριθμό μαθητών. Υπήρχε μάλιστα και αθλοθέτηση χρηματικών βραβείων κατ΄ έτος στους δύο πρωτεύσαντες μαθητές της ΣΤ΄ τάξεως της κοινότητας των Κάτω Λουσών. Τα χρηματικά βραβεία 300 δρχ για τον πρώτο μαθητή και 100 δρχ. για τον δεύτερο αθλοθετούσε η κ. Νότα Πουλάκου, κάτοικος Αθηνών.

(φωτό αριστερά: Η δημοσίευση της βράβευσης του σημερινού Αντιδημάρχου Καλαβρύτων Σπύρου Χρ. Καούρη το 1963 όταν ήταν μαθητής του Σχολείου)

Με την πάροδο του χρόνου το Δημ.Σχολείο Σουδενών υποβαθμίστηκε σε Μονοθέσιο λόγω της μείωσης των μαθητών και εκεί γύρω στα 1987 λειτουργούσε με 4,5 έως 10 μαθητές και έναν «ερημίτη» Δάσκαλο, όπως άλλωστε μονοθέσια ήταν τότε το 78% των 55 σχολείων της επαρχίας μας (ΕΦ. ΑΛΗΘΕΙΑ 1987)

Το 2003 χαρακτηρίστηκε ως «δυσπρόσιτο» και τελικά έκλεισε οριστικά το 2011.

Το κτήριο όμως έχει χαρακτηριστεί από το 1996 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με τον περιβάλλοντα χώρο του. (Υπ. Πολιτισμού- Γενική Διεύθυνση Πολιτιστικής Ανάπτυξης- Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού- τμήμα νεωτέρων Μνημείων, αρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ΔΙΔΑΠ/Γ/862/14206/1.3.1996)

Το 2012 αποφασίστηκε να αποκατασταθεί με σκοπό την εξυπηρέτηση κοινωφελών δράσεων πολιτιστικού χαρακτήρα (Υπ. Πολιτισμού και τουρισμού Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δυτικής Ελλάδος- Αρ. Πρωτ. ΥΠΠΟΤ/ΥΝΕΜΤΕΔΕ/ΦΟ2-Β/1364/13.3.2012)

Το τι μεσολάβησε και αντί για την αποκατάσταση, το Διατηρητέο αυτό Ιστορικό Μνημείο, κατάντησε στη σημερινή απαράδεκτη κατάσταση θα μπορούσε ίσως να μας το απαντήσει ο Δήμαρχος αυτής της περιόδου, της εγκατάλειψης και απαξίωσης, 2009-2019,κ. Γεώργιος Λαζουράς. Δεν είναι βέβαια το μόνο εγκαταλειμμένο Δημοτικό Σχολείο της επαρχίας μας. Υπάρχουν και άλλα σε παρόμοια κατάσταση όπως π.χ. στο Μάνεσι το οποίο πρόσφατα επισκεφθήκαμε. Πάντως όπου υπάρχουν ευαισθητοποιημένοι και ικανοί άνθρωποι τέτοιου είδους ιστορικά κτήρια έχουν πάρει τη θέση που τους αξίζει. Όπως ο κ. Παναγιώτης Φράγκος που κατόρθωσε και αναπαλαίωσε και μετέτρεψε το Δημοτικό Σχολείο Λειβαρτζίου, που και αυτό έκλεισε το 2011 και κινδύνευσε να γίνει αποθήκη, σε ένα, κατά γενική ομολογία, από τα καλύτερα λαογραφικά Μουσεία της χώρας.

Επειδή στα Σουδενά εκ του αποτελέσματος, δεν έχουν φανεί παρόμοιες περιπτώσεις ανθρώπων, μέχρι τώρα, (Πρόεδροι, και Πολιτιστικοί Σύλλογοι) και επειδή η νέα Δημοτική Αρχή Καλαβρύτων και ειδικά οι υπεύθυνοι Πολιτισμού και τουρισμού έχουν βάλει πολύ…υψηλά τον πήχυ, κατασκευή αεροδρομίων κτλ και δεν υπάρχει περίπτωση να ασχοληθούν με το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο Σουδενών, προτείνω να παραχωρηθεί η χρήση του στο Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (ΔΜΚΟ) που στεγάζεται σε ένα «αδελφό» εξίσου ιστορικό κτήριο ώστε να περιμαζέψει το σκορπισμένο αρχείο του και τα βιβλία, να το συντηρήσει, αναπαλαιώσει και να στεγάσει στις αίθουσές του την πλούσια (από την αρχαιότητα) ιστορία των Ηρωικών Σουδενών (Λουσσών) καθώς και τη χρησιμοποίησή του για πολιτιστικές δράσεις.

Το παρελθόν εμπλέκεται στη ζωή μας τη νοηματοδοτεί και την ενδυναμώνει. Τα κτίρια διηγούνται τις ανθρώπινες ιστορίες, είναι φωτεινές αναμνήσεις άλλων εποχών, ακόμα και έτσι μισοκατεστραμμένα. Λειτουργούν σαν φάροι μνήμης, σαν αρχεία πολιτισμού. Καταγράφουν την πορεία των ανθρώπων στη ζωή. Μέσα εκεί υπάρχουν τα τεκμήρια της ζωής τους. Εγκυβωτίζουν τον αχό του χρόνου, είναι πλούτος που δυστυχώς δεν έχει εκτιμηθεί (ανεκτίμητος). Πόσα θα είχαμε να διδαχθούμε; Πλησιάζοντας το παλιό Δημοτικό Σχολείο νιώθεις τη γεύση ολόκληρου του εικοστού αιώνα. Γοητευτικό έμβλημα είναι, και μάρτυρας του 19^ου και 20^ου αιώνα, 120 χρόνια. Η διαδοχή των γενεών, οι αλλεπάλληλες στρώσεις της ζωής, η ζεστή σκιά της ιστορίας, είναι, που εκπέμπει. Στους ίσκιους του προαύλιου ανακαλούνται οι φωνές των παιδιών στα διαλλείματα, που ας μην είναι εκεί, σου τρυπούν τα αυτιά σου. Αποπνέει την αύρα ενός τόπου βιωμένου από πολλές γενιές, σε διάφορες ιστορικές στιγμές.

Το Ιστορικό Δημοτικό Σχολείο Σουδενών είναι η μνήμη των δύο χωριών.

Το ζητούμενο είναι η διάσωση αυτού του τεκμήριου μνήμης. Να μην καταρρεύσει. Είναι από τις λίγες ψηφίδες στο ιστορικό κτηριακό απόθεμα του 19^ου και 20^ου αιώνα της επαρχίας μας.

Φίλιππος Σαρδελιάνος- Μέλος του ΔΣ του Δημοτικού Μουσείου

Ιστορικός ερευνητής

Καλάβρυτα 18 Αυγούστου 2020.