Τα Καλάβρυτα «Πύλη» της Ευρώπης στο διάστημα - Ρεπορτάζ - Φωτό - Βίντεο

Πύλη της Ευρώπης στο διάστημα αποτελούν πλέον τα Καλάβρυτα με την επιλογή του αστεροσκοπείου "Αρίσταρχος" στην κορυφή του Χε...

Πύλη της Ευρώπης στο διάστημα αποτελούν πλέον τα Καλάβρυτα με την επιλογή του αστεροσκοπείου "Αρίσταρχος" στην κορυφή του Χελμού, για την κατασκευή του πρώτου επίγειου σταθμού για την επόμενη γενιά τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών  της Ευρώπης

Όπως έγραψε σε αναλυτικό ρεπορταζ η εφημερίδα "Ωρα των Καλαβρύτων", στο τελευταίο της φύλλο, πραγματοποιήθηκε στα Καλάβρυτα στις 11 Σεπτεμβρίου η παρουσίαση του προγράμματος ARTES ScyLight και η επιλογή από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) του αστεροσκοπείου "Αρίσταρχος στον Χελμό μέσω του οποίου αναβαθμίζονται δραστικά οι δυνατότητες των σύγχρονων δορυφορικών υποδομών.

Την ενημέρωση έκανε ο Δρ. Σπύρος Βασιλάκος, διευθυντής του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ και διευθυντής ερευνών στο κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών με μια εξαιρετική και αναλυτική παρουσίαση του προγράμματος (δείτε την εδώ).

Πρόσφατα στον "Αρίσταρχο" βρέθηκαν επιστήμονες από την ESA συνοδευόμενοι από τους υπευθύνους του Αστεροσκοπείου Αθηνών, τον Περιφερειάρχη Δυτικής Ελλάδας κ. Φαρμάκη και τον Δήμαρχο Καλαβρύτων κ. Παπαδόπουλο.(δείτε εδώ)

Το πρόγραμμα ScyLight

Το Αστεροσκοπείο, λοιπόν Χελμού και το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» επελέγη από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) για την κατασκευή του πρώτου επίγειου σταθμού για την επόμενη γενιά τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών  της Ευρώπης.

Συγκεκριμένα, μέσω του προγράμματος ARTES ScyLight προβλέπεται η αναβάθμιση των δορυφορικών συστημάτων και η κατασκευή επίγειων σταθμών σε επιλεγμένα σημεία, ώστε να δημιουργηθεί ένα «δίκτυο οπτικών ινών στον ουρανό» (“fibre in the sky”). Αυτή η αναβάθμιση θα

ενοποιήσει τα διαφορετικά δορυφορικά συστήματα που λειτουργούν σήμερα και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε οι δορυφορικές επικοινωνίες να αποτελέσουν βασικό δομικό στοιχείο των σύγχρονων δικτύων υπερυψηλών ταχυτήτων. Στο πλαίσιο του προγράμματος θα παρέχονται υπηρεσίες όπως:

Διασύνδεση και ενοποίηση δορυφορικών συστημάτων στο πρότυπο της διασύνδεσης που επιτυγχάνεται σήμερα στα επίγεια δίκτυα σταθερών και κινητών επικοινωνιών

Υποστήριξη επίγειων δικτύων και παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών   σε μεγάλες εκδηλώσεις που απαιτούν ισχυρές τηλεπικοινωνιακές υποδομές (π.χ. αθλητικές διοργανώσεις όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες) και σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται σημαντική αύξηση του φόρτου στα επίγεια δίκτυα

Παροχή υπηρεσιών σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και σε έκτακτες περιπτώσεις (π.χ. φυσικές καταστροφές)

Κάλυψη απομακρυσμένων περιοχών με υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών υψηλών ταχυτήτων

Χειρισμός από απόσταση εξοπλισμού που βρίσκεται σε σημεία όπου δεν προσφέρεται κάλυψη από τα επίγεια δίκτυα.

Η κατασκευή στην Ελλάδα  του πρώτου επίγειου σταθμού του ARTES Scylight δημιουργεί νέες δυνατότητες για το επιστημονικό δυναμικό της χώρας. Εκτιμάται ότι μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον για επενδύσεις τόσο από ελληνικές όσο και από ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των τηλεπικοινωνιών.

Η επιλογή του Αστεροσκοπείου Χελμού από την ESA

Η επιλογή του Αστεροσκοπείου Χελμού από την ESA είναι αποτέλεσμα της στρατηγικής της Ελλάδας, προκειμένου η χώρα μας να έχει κεντρικό ρόλο στις εφαρμογές νέας γενιάς για τον τομέα του Διαστήματος με την αξιοποίηση και αναβάθμιση υφιστάμενων υποδομών. Η συγκεκριμένη στρατηγική αναπτύχθηκε κατά τη Σύνοδο του Συμβουλίου της ESA σε Υπουργικό επίπεδο (Space19+) τον Νοέμβριο του 2019. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους ο Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης προσυπέγραψε τη Διακήρυξη Euro QCI (Quantum Communication Infrastructure), με την οποία η Ελλάδα γίνεται μέλος της ομάδας των ευρωπαϊκών χωρών που συμμετέχουν ενεργά στην ασφάλεια νέας γενιάς για προηγμένες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες. 

Το Euro QCI ενσωματώνει κβαντικές τεχνολογίες και συστήματα για ασφαλείς, κρυπτογραφημένες επικοινωνίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και περιλαμβάνει τόσο επίγεια όσο και δορυφορικά συστήματα.

Σχετικά με τη χρήση των τεχνολογιών του Διαστήματος στα ευρυζωνικά δίκτυα υπερυψηλών ταχυτήτων

Οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας μεταξύ δορυφόρων και επίγειων σταθμών αντικαθιστούν τα ραδιοκύματα με συστήματα λέιζερ και είναι ευρύτερα γνωστές ως “fibre in the sky”. Πρόκειται για μία καινοτομική τεχνολογία που αλλάζει ριζικά τις δορυφορικές επικοινωνίες όπως τις γνωρίζουμε, θέτοντας τις βάσεις για την ενοποίηση των δορυφορικών δικτύων με τα σύγχρονα δίκτυα υπερυψηλών ταχυτήτων.

Πλανητάριο στα Καλάβρυτα

Όπως και πάλι είχε αποκαλύψει η εφημερίδα "Ωρα των Καλαβρύτων", με πρόταση του Εθνικού Αστεροσκοπείου, προχωρά και η ίδρυση Διεπιστημονικού Επιμορφωτικού Κέντρου για την εγκατάσταση Πλανηταρίου στην πόλη των Καλαβρύτων. Το Αστεροσκοπείο βρίσκεται ήδη σε συνεννόηση με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και τον Δήμο Καλαβρύτων, με στόχο την υλοποίηση της πρότασης αυτής.  Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο αν αναλογιστούμε οτι στην Ελλάδα υπάρχου δυο ,πλανητάρια, ένα στην Αθήνα και ένα στην Θεσσαλονίκη, με χιλιάδες επισκεπτών να παρακολουθούν εικόνες από το διάστημα και εκατοντάδες σχολεία να τα επισκέπτονται. 

Η μεγάλη και σημαντική διαφορά του Πλανηταρίου Καλαβρύτων θα είναι η άμεση διασύνδεσή του με το τηλεσκόπειο "Αρίσταρχος" και με την εικόνα να είναι "ζωντανή" και όχι βίντεο όπως τα άλλα πλανητάρια.

Σύμφωνα με την εφημερίδα "Ωρα των Καλαβρύτων", το Κέντρο θα έχει το ακρωνύμιο - λογότυπο «ΚΟΣΜΟΣ»: «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ: ΟΡΕΙΝΟ SΥΝΟΡΟ – ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ SΥΜΠΑΝ» 90 περίπου θέσεων και θα συμβάλει ουσιαστικά στη μορφωτική, πολιτισμική και τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Στην προσπάθεια αυτή θα συμβάλουν και άλλοι επιστημονικοί φορείς της περιοχής, όπως το Πανεπιστήμιο Πατρών, ο Φορέας Διαχείρισης Χελμού – Βουραϊκού κ.ά. Επίσης συζητήθηκαν και πιθανές δράσεις με τις οποίες το Αστεροσκοπείο Χελμού θα συνεισφέρει στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Το Πλανητάριο θα αποτελέσει ένα πόλο έλξης, τόσο για επιστημονικούς σκοπούς όσο και για εκπαιδευτικούς. Σκοπός του είναι η συνεισφορά στην εκπαίδευση των νέων στην Ελλάδα στο τεχνικό και επιστημονικό πεδίο με κύριο άξονα την αστρονομία και την αστροφυσική, αλλά και παράλληλα σε συγγενικές επιστήμες, όπως τη γενική φυσική, τη βιολογία, τη γεωλογία, τη μετεωρολογία και άλλες. 

Τι είναι το πλανητάριο

Το πλανητάριο (planetarium) είναι μία αίθουσα κατασκευασμένη κυρίως για την παρουσίαση εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών παραστάσεων σχετικών με την Αστρονομία και τον νυκτερινό ουρανό, καθώς και για εξάσκηση στην αστρονομική ναυτιλία. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό των περισσότερων πλανηταρίων είναι μία μεγάλη οθόνη με ημισφαιρικό σχήμα, πάνω στην οποία εικόνες αστέρων (και αστερισμών), πλανητών και άλλων ουράνιων σωμάτων εμφανίζονται και κινούνται όπως ακριβώς στον ουρανό. Το πλανητάριο λοιπόν, στην αρχική και βασική του λειτουργία δίνει κυρίως μία ρεαλιστική προσομοίωση του ουρανού. Σήμερα ωστόσο χρησιμοποιείται και για την προβολή θεαματικών ταινιών πάνω σε επιστημονικά θέματα. Η οθόνη συνήθως ταυτίζεται με την οροφή του κτίσματος που στεγάζει το πλανητάριο και έχει τη μορφή ημισφαιρικού θόλου.

Τα πλανητάρια χρησιμοποιούν μία ποικιλία τεχνολογιών, όπως ειδικούς προβολείς, προβολείς διαφανειών, βίντεο, συστήματα προβολής θόλου και λέιζερ. Υπάρχει η δυνατότητα να αναπαρασταθούν οι θέσεις των ουράνιων σωμάτων στο στερέωμα σε οποιαδήποτε στιγμή του παρελθόντος ή του μέλλοντος, αλλά και όπως φαίνονται από οποιοδήποτε σημείο της Γης.

Ο όρος «πλανητάριο» υποδηλώνει σήμερα γενικότερα και άλλες μεθόδους για την αναπαράσταση των ουράνιων σωμάτων, ιδίως του Ηλιακού Συστήματος, όπως ένα πρόγραμμα υπολογιστή ("planetarium programs") ή μηχανικό μοντέλο.

Εικόνα και σύνδεση με τον "Αρίσταρχο" από το κέντρο των Καλαβρύτων

Εκτός από το Πλανητάριο, στο "πέτρινο κτίριο" της κεντρικής πλατείας των Καλαβρύτων, σύμφωνα με αποκλειστικό ρεπορταζ του "ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS", θα τοποθετηθεί γιγαντοοθόνη, μέσα από την οποία θα μπορεί να γίνεται απευθείας σύνδεση με τον "Αρίσταρχο" με ζωντανή εικόνα και με την δυνατότητα να της απευθείας επαφής με τους ερευνητές. Μάλιστα προσομοίωση αυτού, έκανε ο dr κ. Βασιλάκος, μετά την ομιλία του και σε απευθείας σύνδεση με τον "Αρίσταρχο", παρουσία του Δημάρχου κ. Παπαδόπουλου, είδαμε εικόνα και ηχο από τον φακό του τηλεσκοπίου με τις επεξηγήσεις των ερευνητών.    

Δρ. Σπύρος Βασιλάκος: Ο «Αρίσταρχος» κομβικό στοιχείο στη νέα γενιά δικτύων της Ευρώπης.

Δρ. Σπύρος Βασιλάκος, Διευθυντής ΙΑΑΔΕΤ Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Διευθυντής Ερευνών Ακαδημία Αθηνών και Πρόεδρος της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής, δηλώνει στην «ΩτΚ» και στο ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS:

Με ιδιαίτερη χαρά θα ήθελα να σας ανακοινώσω ότι o Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) επέλεξε το Αστεροσκοπείο Χελμού του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (EAA) τη διαχείριση του οποίου την έχει το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ), για να κατασκευαστεί ο πρώτος επίγειος  σταθμός του Ευρωπαϊκού προγράμματος Scylight για το ευρυζωνικό δίκτυο του Διαστήματος («fibre in the sky»). Είχαν προηγηθεί συντονισμένες και πολύμηνες προσπάθειες της διοίκησης του ΕΑΑ, σε στενή συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΓΓΤΤ) του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, για την επιτυχή αξιολόγηση του «Αρίσταρχου» από κλιμάκιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Αξίζει να αναφέρω ότι το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» βρίσκεται σε υψόμετρο 2340μ, είναι το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια και το δεύτερο μεγαλύτερο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Αποτελεί τη μεγαλύτερη ερευνητική υποδομή της χώρας μας για την οποία όλοι μας και ειδικά οι δημότες της περιοχής των Καλαβρύτων θα πρέπει να είναι περήφανοι.

Με την ολοκλήρωση της αναβάθμισης του τηλεσκοπίου «Αρίσταρχος», ο αστρονομικός σταθμός του Χελμού θα αποτελέσει κομβικό στοιχείο στη νέα γενιά δικτύων της Ευρώπης.

Υπογραμμίζεται ότι οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας μεταξύ δορυφόρων και επίγειων σταθμών μέσω λείζερ είναι ευρύτερα γνωστές ως ευρυζωνικό δίκτυο του Διαστήματος και θα ανοίξουν το δρόμο για την παροχή σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών μεγάλων ταχυτήτων σε απομακρυσμένες περιοχές. Ο αστρονομικός σταθμός Χελμού θα είναι ο πρώτος του εν λόγω δικτύου το οποίο όταν θα ολοκληρωθεί θα έχει περίπου άλλους 10 σταθμούς σε όλο τον κόσμο. Ως Διευθυντής του Ινστιτούτου ΙΑΑΔΕΤ, έχοντας την ευθύνη του Αστεροσκοπείου Χελμού, μαζί με τους συνεργάτες μου σχεδιάζουμε τις επόμενες κινήσεις ώστε το Ευρωπαϊκό προγράμματος

Scylight να λειτουργήσει με επιτυχία.

Είναι κατανοητό, ότι η ένταξη του Αρίσταρχου στο εν λόγω δίκτυο αποτελεί ποιοτικό άλμα στις αναπτυξιακές δράσεις του ΕΑΑ και του ΙΑΑΔΕΤ, αναδεικνύοντας την Εθνική υποδομή του τηλεσκοπίου «Αρίσταρχος» σε παγκόσμιο σημείο αναφοράς στη συγκεκριμένη θεματολογία καθώς δημιουργεί προστιθέμενη αξία για μελλοντικές αναπτυξιακές δράσεις.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Δημοτική αρχή του Δήμου Καλαβρύτων και προσωπικά τον Δήμαρχο κ. Παπαδόπουλο για την εξαιρετική συνεργασία που έχουμε όλο αυτό το διάστημα. Η διοίκηση του ΕΑΑ αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα της περιοχής που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη ερευνητική υποδομή της χώρας μας έχει ως όραμα τη δημιουργία Πλανητάριου και κέντρου επισκεπτών στα Καλάβρυτα. Αυτό το σχέδιο το επεξεργαζόμαστε από κοινού με τον δήμο Καλαβρύτων και της Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος με στόχο να το εντάξουμε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ της Περιφέρειας. Υπάρχει εξαιρετική συνεργασία με τον περιφερειάρχη κ. Φαρμάκη, τον οποίο ευχαριστώ θερμά, και πιστεύω ότι σύντομα θα γίνουν σχετικές ανακοινώσεις. Είναι φανερό ότι η δημιουργία πλανητάριου στα Καλάβρυτα θα αυξήσει κατακόρυφα το αναπτυξιακό δυναμικό της ευρύτερης περιοχής.

Ο Δρ. Σπύρος Βασιλάκος είναι διευθυντής του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ και διευθυντής ερευνών στο κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών. Επίσης είναι πρόεδρος της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής, η οποία είναι συμβουλευτικό όργανο της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας για θέματα Αστρονομίας και Αστροφυσικής και εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στη διεθνή Αστρονομική ένωση.

Το Αστεροσκοπείο «Αρίσταρχος»

Στο Αστεροσκοπείο Χελμού έχει εγκατασταθεί το κατοπτρικό τηλεσκόπιο Αρίσταρχος, το οποίο στοίχισε 4 εκατομμύρια ευρώ, τα οποία προήλθαν από ευρωπαϊκά κονδύλια του Υπουργείου Ανάπτυξης και κατασκευάστηκε από τη γερμανική εταιρία Zeiss. Η εγκατάστασή του έγινε το 2004 και από τότε μέχρι το 2007, που παραδόθηκε επίσημα, πραγματοποιήθηκε σειρά δοκιμών. Θεωρείται ένα από τα πιο προηγμένα τεχνολογικά τηλεσκόπια της Ευρώπης. Έχει διάμετρο 2,3 μέτρα και μεγάλη ακρίβεια στόχευσης και παρακολούθησης ουράνιων αντικειμένων. 

Με χρηματοδότηση των πανεπιστημίων της Πάτρας και του Μάντσεστερ, καθώς και του Ευγενιδείου Ιδρύματος, έχουν τοποθετηθεί στο τηλεσκόπιο κάμερες και ειδικά επιστημονικά όργανα. Έχει επίσης τη δυνατότητα της αλλαγής στόχου σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και η λειτουργία του απαιτεί σκοτεινό ουρανό, αφού είναι ευρύτατου οπτικού πεδίου, τύπου Ρίτσεϋ-Κρετιέν. Έχει πάρει το όνομά του από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο, αστρονόμο της αρχαιότητας, (ο οποίος πρώτος διετύπωσε ότι το κέντρο του τότε γνωστού "σύμπαντος", ήταν ο ήλιος και όχι η Γη, κατά την τότε επικρατούσα άποψη). Το τηλεσκόπιο ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, και είναι το μεγαλύτερο των Βαλκανίων και το δεύτερο μεγαλύτερο της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Το τηλεσκόπιο υπολειτουργεί, καθώς δεν παρασχέθηκαν τα απαραίτητα κονδύλια από το ελληνικό κράτος για την υποστήριξή του με τεχνικό προσωπικό.

Οι λόγοι που προτιμήθηκε η κορυφή του Χελμού για ένα τόσο σύγχρονο και σημαντικό εγχείρημα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι ότι υπάρχει παροχή λειτουργικής υποδομής λόγω της εγκατάστασης του Χιονοδρομικού Κέντρου όπου είναι εύκολη η οδική πρόσβαση, παροχή ρεύματος και τηλεφώνου, δεν υποφέρει από φωτορρύπανση των πόλεων αφού οι μεγάλες πόλεις βρίσκονται πίσω από τα βουνά. Επίσης είναι μια από τις σκοτεινότερες περιοχές της Ευρώπης, το τηλεσκόπιο είναι πάνω από τα σύννεφα σε μεγάλο ποσοστό ετησίως και μπορεί να παρατηρεί είδωλα τα οποία είναι εξαιρετικής ποιότητας. Ακόμη, το υψόμετρο (2.340 μ.) που είναι τοποθετημένο το τηλεσκόπιο, είναι κατάλληλο να παρατηρεί και στο υπέρυθρο φως και να ερευνά για ύπαρξη πλανητών του γαλαξία μας, αστρικές εκρήξεις, χημική σύσταση, δομή και δυναμική γαλαξιών, καθώς επίσης και σμήνη γαλαξιών.
Η λειτουργία του τηλεσκοπίου είναι οπτοηλεκτρομηχανική, φιλική με το περιβάλλον. Η εγκατάσταση διάταξης μέτρησης του επιπέδου υπόβαθρου αερίων ρύπων και αερίων

φαινομένου θερμοκηπίου, πολύ σημαντικές για την προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης παρέχει μετεωρολογικά στοιχεία στο Χιονοδρομικό Κέντρο.
Η εγκατάσταση του τηλεσκοπίου με το όνομα Αρίσταρχος έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα είτε για εκπαίδευση φοιτητών επί τόπου αλλά και μέσω δικτύου, είτε για επιμόρφωση κοινού, όπως σχολεία, πανεπιστήμια, πολιτιστικούς φορείς κλπ., είτε για παροχή επιστημονικών και τεχνολογικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας σε εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς φορείς.
Το τηλεσκόπιο έχει ενταχθεί στο Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα «OPTICON» στο οποίο συμμετέχουν τα μεγαλύτερα και πιο σύγχρονα τηλεσκόπια της Ευρώπης και υπάρχει ενδιαφέρον χρησιμοποίησης του τηλεσκοπικού φακού από ερευνητικά ιδρύματα για επιστημονική συνεργασία και έρευνα.

ρεπορτάζ για το ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS
Νίκος Κυριαζής
Εικόνα και βίντεο: Ανδρέας Μεσσήνης - Νίκος Κυριαζής