Βομβαρδισμός Βυσωκάς 29 Νοεμβρίου 1943 - Προμελετημένη Γερμανική εγκληματική επίθεση

Ο Βομβαρδισμός του Σκεπαστού - Έργο του ζωγράφου Ανδρέα Τέτοκα Ιστορική Έρευνα Φίλιππος Σαρδελιάνος Προμελετημένη Γερμανική εγκληματική επί...

Ο Βομβαρδισμός του Σκεπαστού - Έργο του ζωγράφου Ανδρέα Τέτοκα

Ιστορική Έρευνα

Φίλιππος Σαρδελιάνος

Προμελετημένη Γερμανική εγκληματική επίθεση 

κατά του Δημοτικού Σχολείου σε ώρα λειτουργίας του.

Θύματα του αεροπορικού βομβαρδισμού

μικροί μαθητές και άμαχοι πολίτες

------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Η αδίστακτη Γερμανική εγκληματική επίθεση κατά του Δημοτικού Σχολείου με θύματα μικρούς μαθητές και άμαχους πολίτες.

------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Των χερσαίων επιχειρήσεων του στρατού συνήθως προηγούνται αεροπορικοί βομβαρδισμοί. Κάτι παρόμοιο επιχείρησαν να κάνουν οι Γερμανοί στις 29 Νοέμβρη 1943, λίγες μέρες πριν εξαπολύσουν την πρώτη «εκκαθαριστική» επιδρομή με την 117 Μεραρχία Κυνηγών κατά της ελεύθερης περιοχής του επαναστατικού κέντρου των Καλαβρύτων. Ο Λε Σουίρ είχε υπογράψει μερικές ημέρες πριν, 25/11/43, τη διαταγή αυτής της επιδρομής. Πίστευαν ίσως πως έτσι θα μπορούσαν να εξοντώσουν το Στρατηγείο του ΕΛΑΣ που νόμιζαν ότι βρισκόταν στη Βυσωκά.

Αντί όμως αυτού διέπραξαν ένα ακόμα μεγάλο έγκλημα πολέμου κατά της επαρχίας μας. Δεν δίστασαν να βομβαρδίσουν και πολυβολήσουν το Δημοτικό Σχολείο του χωριού την ώρα που οι μαθητές των μικρών τάξεων βρισκόταν συγκεντρωμένοι στο προαύλιο, έτοιμοι να μπουν στις αίθουσες για το μάθημα, σκοτώνοντας τέσσαρους από αυτούς και εννέα ακόμα άμαχους εκ των οποίων δύο γυναίκες. Ο βομβαρδισμός ζητήθηκε από τον διοικητή της 117 Μεραρχίας κυνηγών Λε Σουίρ και διατάχτηκε από τον πτέραρχο Χέλμουτ Φέλμυ, διοικητή του 68ου σώματος στρατού στην Αθήνα.

Η αεροπορική επίθεση έγινε τις προμεσημβρινές ώρες 10 μέχρι 11 περίπου ημέρα Δευτέρα, 29.11.1943, ευτυχώς παραμονή της γιορτής του Αγίου Ανδρέα, πολιούχου του χωριού κατά την οποία πολύς κόσμος θα ήταν συγκεντρωμένος στο κέντρο του χωριού και τα θύματα θα ήταν πολλαπλάσια. Μια μοίρα, δώδεκα αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως, στούκας, με επαναλαμβανόμενες επιθέσεις άδειασαν στο χωριό τόνους βόμβες και από χαμηλό ύψος συνειδητά πολυβολούσαν κτίρια και ανθρώπους. Τα Γερμανικά αεροπλάνα γύριζαν στο Κάστρο των Καλαβρύτων, έπαιρναν στροφή και ξανά εφορμούσαν, σύμφωνα με περιγραφή των δικών μου που τα έβλεπαν να ρχονται σε απόσταση αναπνοής από τη χαράδρα στο Παλιοπήγαδο που είχαν καταφύγει. Όσο διαρκούσε ο βομβαρδισμός της Βυσωκάς οι Καλαβρυτινοί έτρεξαν έντρομοι να καλυφθούν. Οι περισσότεροι στα υπόγεια των σπιτιών τους, άλλοι κάτω από τις γέφυρες και άλλοι βγήκαν στα χωράφια, μακρυά από τα σπίτια. Άλλωστε μια από τις βόμβες έπεσε στις Αυλές, η οποία δεν έσκασε και εκεί πρέπει να είναι χωμένη και χορταριασμένη μέχρι σήμερα.

Οι κάτοικοι της Βυσωκάς αιφνιδιασμένοι κατέφυγαν για προστασία, κυρίως στα δυό λαγγάδια του χωριού, από τις 75 βόμβες, που όπως λέγεται, εξαπέλυαν τα Γερμανικά αεροπλάνα λίγο πριν φτάσουν πάνω από το χωριό και έπεφταν εκεί με δαιμονιώδες σφύριγμα. Ευτυχώς πολλές δεν έσκασαν και ακόμα περισσότερες δεν βρήκαν το στόχο τους πέφτοντας περιμετρικά στα περιβόλια. Οι μικροί μαθητές του σχολείου σκοτώθηκαν μάλλον από τους πολυβολισμούς των αεροπλάνων. Οι πιλότοι έβλεπαν τα παιδιά που έτρεχαν με την καθοδήγηση του δασκάλου τους να κρυφτούν και τα πολυβολούσαν. Έγκλημα εν ψυχρώ. Οι μυγδαλιές στο χωριό γύρω από το σχολείο και το εκκλησάκι του Αϊ Γιώργη ήταν χαρακτηριστικά διαλυμένες από τις ριπές των πολυβόλων. Τα εκατό και πλέον παιδιά γλύτωσαν σαν από θαύμα. Οι υλικές ζημιές στο χωριό ήταν πολλές όχι όμως τεράστιες αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των βομβών που εξαπέλυσαν οι Γερμανοί.

Το Στρατηγείο του ΕΛΑΣ δεν βρισκόταν στη Βυσωκά εκείνη την ημέρα. Ήταν στην Αγία Λαύρα, λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω, (μαζί και ο Άντωνυ Άντριους, της Αγγλικής αποστολής). Μόλις (το Στρατηγείο) είχε επιστρέψει από την Παμπελοποννησιακή διάσκεψη της Στρέζοβας. Κάποιες υπηρεσίες της αντίστασης στεγαζόταν σε δυο τρία σπίτια του χωριού. Οι βόμβες που προορίζονταν για αυτά δεν έσκασαν. Στο υπόγειο του Δημοτικού Σχολείου στεγαζόταν μια ομάδα Ιταλών που είχαν φυγαδευτεί στον ΕΛΑΣ.

Οι μαθητές και οι άμαχοι θύματα του βομβαρδισμού

1.Κατσικοπούλου Ακριβή ετών 59 Σύζυγος του Παναγιώτη, γεννήθηκε το 1884 στο Σκεπαστό. Οι Γερμανοί σκότωσαν στις 14/12/43 και δύο από τα παιδιά της τον Κατσικόπουλο Ιωάννη 18 ετών και Αντώνη 33

2.Καραμούζης Νικόλαος του Αθανασίου ετών 42 Γεννήθηκε στο Σκεπαστό το 1901. Ήταν τραυματίας του πολέμου 1920 -1923 στον οποίο είχε χάσει και τα δυό του πόδια. Σκοτώθηκε γιατί δεν μπορούσε να φύγει.

3.Ντάνος Αναστάσιος του Σταύρου, ετών 8 Μαθητής του δημοτικού σχολείου που βρισκόταν εκεί μαζί με τα άλλα παιδιά.

4. Παπαφράγκου Αναστάσιος του Γεωργίου, ετών 10 Μαθητής του δημοτικού σχολείου, που χωρίς ενδοιασμούς βομβάρδισαν οι Γερμανοί εκείνη την ώρα ήταν στο μάθημα του μαζί με τα άλλα παιδιά. Το παιδί τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος, από βλήμα πολυβόλου των Γερμανικών αεροπλάνων, καθώς έτρεχε να καλυφθεί κάπου μαζί με τα άλλα παιδιά με την προτροπή των δασκάλων. Βρέθηκε αιμόφυρτο από την μητέρα του. Μεταφέρθηκε στα Καλάβρυτα στο Νοσοκομείο των ανταρτών. (Ξενοδοχείο Λερούνη- τότε). Του παρασχέθηκε κάθε δυνατή βοήθεια, αλλά εξέπνευσε.

5.Μπουρογιάννης Αθανάσιος του Γεωργίου ετών 8  Μαθητής του δημοτικού σχολείου που βομβαρδίστηκε και πολυβολήθηκε από τους Γερμανούς την ώρα που τα παιδιά έκαναν μάθημα.

6.Γιδάς Αθανάσιος του Νικολάου, ετών 57  Γεννήθηκε στο Σκεπαστό το 1886. Γεωργός στο επάγγελμα. Παντρεμένος με την Ειρήνη Γ. Βασιλακοπούλου. Είχε τέσσερα παιδιά.

7.Αντωνακόπουλος Γεώργιος του Δημητρίου, ετών 56  Γεννήθηκε στο Σκεπαστό το 1887. Αγρότης. Παντρεμένος με την Ελένη Κ. Λιακοπούλου από τον Πριόλιθο είχε 6 παιδιά.

8. Αντωνακόπουλος Δημήτριος του Γεωργίου, ετών 18  Γιός του προηγούμενου. Αγρότης. Γεννήθηκε το 1925. Σκοτώθηκε μαζί με τον πατέρα του.

9. Ανδριόπουλος Παναγιώτης του Δημητρίου ετών 8  Μαθητής που βρισκόταν στο σχολείο μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά.

10. Ανδρικοπούλου Σταθούλα του Δημητρίου, ετών 34  Από τον Πριόλιθο, άγαμος. Βρισκόταν στη Βυσωκά γιατί εκεί ήταν εκείνη την περίοδο κρατούμενος του ΕΛΑΣ ο αδερφός της, μόνιμος αξιωματικός Πολύδωρος. Έμενε στο σπίτι της Κατσικοπούλου Ακριβής. Στο μπαλκόνι του σπιτιού της βρήκαν και τις δύο οι βόμβες των Γερμανών.

11. Κανελής Νικόλαος του Κων/νου  Από τα Δουμενά ετών 22. Ο Κανελής ήταν τραυματισμένος βαριά και πέθανε λίγο αργότερα στο χωριό του που μεταφέρθηκε

12. Πετρούτσος Παναγιώτης του Θεοφάνους  Από τα Δουμενά ετών 29.

13. Θεοδωρακόπουλος Χριστόφορος του Αθανασίου  Από τα Δουμενά ετών 21.

Οι τρείς πιο πάνω Δουμενιώτες είχαν πάει στη Βυσωκά για να συναντήσουν το Αρχηγείο που πίστευαν πως βρισκόταν εκεί.

Από τον βομβαρδισμό υπήρξαν και δύο σοβαρά τραυματισμένοι: η Ευτυχία Παπαναγιώτου από τη Βυσωκά και ένας Ιταλός από αυτούς που είχαν παραμείνει στον ΕΛΑΣ και στεγάζοσαντε στο υπόγειο του Δημοτικού Σχολείου.

- Αφήγηση Πάνου Γ. Παπαφράγκου (αδελφός του 10 χρονου μαθητή Τάσου θύματος του βομβαρδισμού-2019)

Να σας πω και λίγα λόγια για τον Τάσο.

Το πρωί της καταραμένης εκείνης μέρας δεν ήθελε να πάει στο σχολείο γιατί είχε δει ένα κακό όνειρο. Επειδή επέμενε σε αυτό, η μάνα μας αναγκάστηκε να του δώσει μερικές ξυλιές και έτσι πήγε.

Στο βομβαρδισμό και πολυβολισμό του χωριού από τα Χιτλερικά αεροπλάνα, έτρεξε όπως όλα τα παιδιά και οι δάσκαλοι πανικόβλητοι για να σωθούνε.

Ο πατέρας ήταν άρρωστος . Η μάνα αλλόφρονη τρέχει στο χωριό για το παιδί. Ψάχνοντας γύρω στο σχολείο το ακούει, πεσμένο κάτω να τη φωνάζει ξέψυχα…μάνααα. Το άρπαξε στην αγκαλιά αιμόφυρτο κι έτρεξε στα Καλάβρυτα. Μα που να πάει!...Κόλαση! Μόνο μια σκηνή των ανταρτών υπήρχε. Τάχατες ιατρείο.

Εκεί ο Τάσος μας, ένα παιδί δέκα χρονών πανέμορφο, στην αγκαλιά της μάνας μας, παρέδωσε το πνεύμα του. Ο άδικος χαμός του Τάσου έριξε σε βαθιά θλίψη όλη μας την οικογένεια με τραγικές συνέπειες. Συνέπειες που δεν τέλειωσαν ποτέ.

Εγώ ο ίδιος δεν έζησα το βομβαρδισμό. Είχα εγκατασταθεί από τον προηγούμενο χρόνο στην Αθήνα στην οικογένεια των θείων για μια καλύτερη τύχη. 

Το άκουσμα της τραγικής είδησης του θανάτου του αδελφού μου χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη μου. Είναι από εκείνες τις στιγμές που δεν μπορείς ποτέ να ξεχάσεις. Η καρδιά μου πάντα κλαίει για τον Τάσο. Η μητέρα μου λίγα χρόνια αργότερα στις 26 Φεβρουαρίου 1946 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 44 ετών. Η πίκρα, η απώλεια του παιδιού της και οι τύψεις της για τις ξυλιές που είχε δώσει εκείνο το μοιραίο πρωινό της 29ης Νοέμβριου στον Τάσο, την οδήγησαν στο θάνατο. Η οικογένεια βυθίστηκε για μια ακόμη φορά στο πένθος. Τραγικές και οι συνέπειες για τον πατέρα που ανέλαβε μόνος πλέον τη συντήρηση των παιδιών. Τα αδέλφια μου πέρασαν δύσκολες μέρες φτώχειας πείνας και ορφάνιας…Το κόστος μεγάλο!

Οι Γερμανοί δεν μας στέρησαν μόνο δύο αγαπημένα πρόσωπα αλλά και έναν ακόμα αδελφό, τον Αντρέα που ξενιτεύτηκε αργότερα και χάθηκε στη Γερμανία, φιλοξενούμενος εργάτης δια βίου. Στην ουσία, διωγμένος από την ίδια την πατρίδα του, νέο παιδί 25 χρόνων προς άγραν τύχης, λόγω ανεργίας, πολιτικής κακοδαιμονίας και κρατικής αδιαφορίας.

Ο θεός ας τους συγχωρέσει όλους. Και θύτες και θύματα.

Πως να ξεχάσω τόσα βάσανα, ανομολόγητα, της φτώχειας και της δυστυχίας μας…

Πως να ξεχάσω  το χαμό του Τάσου και της μάνας μας…

Πως να ξεχάσω στην ουσία την τραγική διάλυση της οικογένειας…

-Αφήγηση Παν. Γιαννακάριου-παιδί 9 χρονών τότε (ΒΗΜΑ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ Παρ. 16 Ιαν. 2004) Υποπτέραρχος ε.α.

«Ήταν παραμονή Αγίου Ανδρέα, πολιούχου του χωριού, μια Δευτέρα ηλιόλουστη. Το Δημοτικό Σχολείο, παρά την κατοχή, λειτουργούσε κανονικά. Ήμουνα τότε εννέα ετών. Η ώρα ήταν περίπου 11. Ώρα διαλείμματος. Τα παιδιά τρέχαμε, φωνάζαμε και παίζαμε στο προαύλιο.

Κάποια στιγμή ακούστηκε βουητό. Τα παιχνίδια διακόπηκαν και όλων η προσοχή στράφηκε στον ουρανό. Δεν βλέπαμε συχνά αεροπλάνα και γι΄ αυτό εκπλαγήκαμε. Ήταν δώδεκα στον αριθμό, τα οποία έκοψαν την πορεία τους και έκαναν γύρους πάνω από το χωριό. Η διακοπή της πορείας τους, μαζί με τους καπνούς που άφησαν, έδωσαν την εντύπωση ότι κάτι κακό θα συνέβαινε. Οι καπνοί ήταν το σύνθημα ότι τα αεροπλάνα βρήκαν τον στόχο τους. Το είδαμε να χωρίζονται σε σχηματισμούς των τριών. Είχαν λάβει δηλαδή την τελική διάταξη μάχης.

Φοβηθήκαμε και αρχίσαμε να τρέχουμε προς διάφορες κατευθύνσεις. Ευτυχώς γιατί διαφορετικά θα υπήρχαν μεγάλες απώλειες, καθώς στο σχολείο έπεσαν οι περισσότερες βόμβες. Τα πιο πολλά παιδιά πέρασαν το φράκτη του Αγροκηπείου και πήγαν στο ρέμα που περνάει μπροστά από το νεκροταφείο. Εγώ δεν πρόλαβα να περάσω και έμεινα στην βορειοανατολική γωνία του Αγροκηπείου, μαζί με άλλα τρία παιδιά. Είχα προσπαθήσει να περάσω και εγώ το φράκτη, αλλά κάποιο παιδί πάτησε στην πλάτη μου και έπεσα.

Σημείο επίθεσης ήταν ο λόφος ανατολικά του χωριού, που φέρει την ονομασία «του Αγγελάκη ο Λάζος». Ορμούσαν το ένα πίσω από το άλλο. Έριχναν τρείς βόμβες το καθένα και περνώντας με χαμηλή πτήση έριχναν μετά και με τα μυδράλια. Οι βόμβες και οι μυδραλιοβαλισμοί μαζί με τις σειρήνες, δημιουργούσαν πανικό και σκόρπιζαν τον θάνατο και την καταστροφή.

Μεταξύ των φονευθέντων ήταν και δύο μαθητές του δημοτικού που δεν πρόλαβαν να φύγουν και έμειναν στο χώρο του σχολείου: ο Τάσος Παπαφράγκος του Γεωργίου και ο Τάσος Ντάνος του Σταύρου, 10 και 8 ετών αντίστοιχα. Μάλιστα ο Τάσος ο Ντάνος ήταν μαζί μου, ένα από τα τρία παιδιά που ανέφερα πιο πάνω. Είχε το κεφάλι του στα πόδια μου. Τον είδα που είχε κλείσει τα μάτια του, ανάσαινε βαριά και από το πόδι του έτρεχε αίμα.

-Η Γερμανική άποψη από τον Φρανκ Μάγερ

Με μόλις 10 γραμμές μιλάει ο Φράνκ Μάγερ, στο 800σίων σελίδων βιβλίο του, για τον βομβαρδισμό της Βυσωκάς. Επειδή αυτές ακριβώς εκφράζουν τις Γερμανικές απόψεις ας δούμε τι γράφει:

«Όπως είναι γνωστό την επόμενη μέρα διακόπηκαν οριστικά οι προσπάθειες για μια ειρηνική επίλυση του προβλήματος των αιχμαλώτων: ο Λε Σουίρ απάντησε στην τελευταία επιστολή του Μίχου με βία διατάζοντας το βομβαρδισμό του υποτιθέμενου κεντρικού αρχηγείου του ΕΛΑΣ. Στις 29 Νοεμ. 12 αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως του 10ου σμήνους επιτέθηκαν κατά του χωριού Βυσωκά, 3 χλμ. δυτικά των Καλαβρύτων, καταστρέφοντας σχεδόν ολοσχερώς το δημοτικό σχολείο, κοντά στο οποίο είχε βέβαια βρεθεί ο ηγέτης των ανταρτών με το επιτελείο του, αλλά την ημέρα του βομβαρδισμού δεν βρισκόταν εκεί. Πολλά σπίτια του χωριού πήραν φωτιά. Αν και ο δάσκαλος του χωριού κατάφερε να σώσει τα παιδιά, έχασαν τη ζωή τους 13 κάτοικοι.

Μετά το βομβαρδισμό, ο διοικητής της αντικατασκοπείας της 117 μεραρχίας καταδρομών έδωσε εντολή σε έναν σύνδεσμο, πιθανώς σε κάποιο περιοδεύοντα έμπορο, να πάει «με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών στη Βυσωκά» και να ελέγξει τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού και να κάνει αντίστοιχη αναφορά».

Δεν παρουσιάζει, ο Μάγερ, το Γερμανικό έγγραφο της αναφοράς στο βομβαρδισμό. Το αποκρύπτει παρά το ότι το έχει στη διάθεσή του. Και αυτό γιατί δείχνει ότι οι Γερμανοί είχαν στόχο επιλεκτικά και ξεχωριστά το Δημοτικό Σχολείο έχοντας πλήρη επίγνωση ότι εκεί μέσα αυτή την ημέρα και την ώρα βρισκόταν η πρώτη από τις δυο βάρδιες των 110 περίπου μικρών μαθητών. Γράφει πως «έχασαν τη ζωή τους 13 κάτοικοι» και αποφεύγει να διευκρινίσει πως ανάμεσά του ήταν και 4 μαθητές ηλικίας 7-10 ετών.

-Το Γερμανικό έγγραφο

Για πρώτη φορά δημοσιεύουμε τη συνοπτική αναφορά των Γερμανών για τον Βομβαρδισμό της Βυσωκάς παρμένη από τα Γερμανικά αρχεία που γράφει:

«Στούκας επιτέθηκαν στα αρχηγεία των συμμοριτών στην Βυσωκά (20 χιλιόμετρα νότια του Αιγίου) με 12 αεροπλάνα. Απευθείας χτύπησαν στο σχολείο και αρκετά σπίτια κάηκαν. Άνθρωπος- σύνδεσμος (μας) στέλνεται στη Βυσωκά για να αναφέρει αποτελέσματα (του βομβαρδισμού)».

Το Γερμανικό έγγραφο επαληθεύει την ακρίβεια των όσων αφηγείται ο Δ. Μίχου. Ο άνθρωπος που έστειλαν οι Γερμανοί στη Βυσωκά να μάθει τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού και αν ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και στελέχη του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ ήταν εκείνος που συνέλαβε ο Δ. Μίχου και τον άφησε ελεύθερο με την παρέμβαση των Εγγλέζων που ισχυρίστηκαν ότι ήταν δικός τους πράκτορας. Καταλαβαίνει έτσι κανείς τι ακριβώς γινόταν τότε, και ποιες ήταν οι σχέσεις Γερμανών και Εγγλέζων.

-Τι γράφει ο αρχηγός του ΕΛΑΣ σμήναρχος Δ. Μίχου  για τον βομβαρδισμό της Βυσωκάς

------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Κάθε φορά στις καταγραφές των γεγονότων θεωρώ σκόπιμο να αναφέρονται οι απόψεις του αρχηγού του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου σμήναρχου Δ. Μίχου όπως αυτές είναι καταγεγραμμένες στα 6 τετράδια του. Και αυτό γιατί είναι οι πιο ειλικρινείς και ακριβείς απόψεις, σύμφωνες πάντα με τα όσα ντοκουμέντα- έγγραφα διαθέτω. Και τα 6 τετράδια του γράφτηκαν σε συνεργασία με άλλους συναγωνιστές του. Γνωρίζοντας την αξία των 6 τετραδίων, από το 1985 ακόμα, που διέθετα αντίγραφά τους, με πρότασή μου στο ΔΣ του Μουσείου της περασμένης θητείας που κατείχε τα πρωτότυπα, κατορθώθηκε να εκδοθούν ολοκληρωμένα με καταλυτική συμβολή στην ιστορική αλήθεια των γεγονότων της περιόδου 41-44. Τι γράφει λοιπόν ο Δ. Μίχου για τον βομβαρδισμό της Βυσωκάς. «Εμείς είχαμε βάλει τους όρους της ανταλλαγής (των αιχμαλώτων) και είχαμε τους λόγους μας να επιμείνουμε»

(Σημείωση δική μου: Εντόπισα για πρώτη φορά την τελευταία απάντηση του Στρατηγείου του ΕΛΑΣ- Δ. Μίχου, Κ. Λασσάνης- στο δεύτερο έγγραφο των Γερμανών για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων το έδωσα στο Μουσείο και το συμπεριέλαβε στην έκδοση των 6 τετραδίων, σελ. 273, χωρίς να αναφέρεται ποιος το έδωσε και το σπουδαιότερο βέβαια, συνοδεύεται με μια άσχετη λεζάντα. Είναι το μοναδικό έγγραφο που υπάρχει για το θέμα των «διαπραγματεύσεων». Έχει σταλεί 19/11/43 από τη Βυσωκά. Είναι το τελευταίο έγγραφο με υπογραφή: Στρατηγείο ΕΛΑΣ. Μετά από αυτή την απάντηση το Στρατηγείο φεύγει για την πρώτη Παμπελοποννησιακή σύσκεψη της Στρέζοβας και από εκεί και ύστερα τα έγγραφα φέρουν την υπογραφή της 3ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ . Το πιο πάνω έγγραφο θα αναλύσουμε στο κεφάλαιο για τις «διαπραγματεύσεις» που πιστεύω θα ακολουθήσει).

«Σε αντίποινα λοιπόν συνεχίζει ο Δ. Μίχου μας έστειλαν τις τελευταίες μέρες του Νοέμβρη μια μοίρα αεροπλάνων Στούκας και εβομβάρδισε το χωριό Βυσωκά που βρισκόταν το Στρατηγείο. ΄Εγιναν κάμποσες ζημιές σε σπίτια του χωριού και σκοτώθηκαν δέκα άτομα και τραυματίστηκαν άλλοι τόσοι. Ήξεραν καλά τους στόχους, που έμενε το Στρατηγείο, αλλά δεν υπολόγισαν καλά εκείνες τις μπόμπες που δεν θα έσκαζαν. Εκείνη που ήταν για το γραφείο μας δεν πήρε φωτιά. Αλλά και τα μαθήματα της προφυλάξεως από εναέρια επίθεση εφαρμοστήκαν γρήγορα και αποφεύχθηκαν μεγαλύτερες ζημιές. Επτά έως οχτώ τόννοι βόμβες αδειάστηκαν σ΄αυτό το χωριό και από χαμηλή πτήση πολυβολήθηκαν διάφορα σπίτια και το σχολειό.

-Ύστερα από λίγες μέρες πιάστηκε ένα ύποπτος στην περιοχή και τον έφεραν σ΄ εμένα. Ήταν ένα ελεεινός άνθρωπος από κάποιο χωριό της Κορινθίας που τον είχαν στείλει από εκεί με μια θανατική καταδίκη. Του είχαμε δώσει αναστολή και τον αφήσαμε σ΄ένα χωριό της Αιγιάλειας να δουλεύει και να ζει. Απ΄αυτόν εμάθαμε πως τον έπιασαν μια ημέρα τον πήγαν στο Φρουραρχείο του Αιγίου, εκεί έμεινε με έναν ακόμη, παλιό συγκρατούμενο του απ΄τη Βυσωκά που έκαμε και το σχεδιάγραμμα των εγκαταστάσεών μας στο χωριό. Έτσι μας έλεγε. Αυτός είχε ανεβεί μ΄ εντολή του Φρουράρχου (Γερμανού) για να μάθει τις ζημιές απ΄ τον αεροπορικό βομβαρδισμό και αν μέσα στους νεκρούς ήμουνα και εγώ. Εκείνον που έκανε το σχεδιάγραμμα τον αφήσαμε ύστερα από επέμβαση των εγγλέζων που μας τον παρουσίασαν ως πράκτορα δικό τους, για την περιοχή Κορινθίας. Οι Ναζήδες ενδιαφέρονταν να μ΄εξοντώσουν, αλλά του παράγγειλα πως ήμουν καλύτερα από κάθε άλλη φορά».

-Ιστορικές ανακρίβειες από λάθος ή …σκοπιμότητα των διαφόρων ομιλητών στις επετείους μνήμης του αεροπορικού βομβαρδισμού της Βυσωκάς.

Παραβρισκόμενος τα τελευταία χρόνια στις επετείους μνήμης των θυμάτων του βομβαρδισμού της Βυσωκάς ακούω κάποιους από τους οριζόμενους ομιλητές να αναφέρονται σε χονδροειδείς ιστορικές ανακρίβειες προκειμένου να εξηγήσουν δικαιολογήσουν τον βομβαρδισμό του χωριού από τους Γερμανούς. Μια και αντίλογος- διάλογος δεν υπάρχει σ΄αυτές τις επετειακές ομιλίες οι ιστορικές ανακρίβειες μένουν στα ιστορικά γεγονότα. Για να γίνω πιο σαφής θα δώσω μερικά παραδείγματα από όσα έχουν ακουστεί. Υπήρξαν βέβαια και ομιλητές που αναφέρθηκαν σε προσωπικά τους βιώματα καθ΄όλα αξιόλογα.

1.Στο βιβλίο «Το ημερολόγιο της εκτέλεσης» Έκδοση Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος- 2012- σελ. 46-47 σε αφήγηση του Χ. Π. διαβάζουμε: « Όπως έγινε γνωστό αργότερα οι Γερμανοί είχαν πληροφορηθεί από κατασκόπους τους ότι στη Βυσωκά βρισκόταν ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης που είχε έρθει από τη Ρούμελη περνώντας κρυφά τον Κορινθιακό. Με το βομβαρδισμό αυτό οι Γερμανοί το μόνο που κατάφεραν ήταν να σκοτώσουν μερικούς άμαχους χωρικούς γιατί οι αντάρτες με τον Άρη είχαν ήδη φύγει το προηγούμενο βράδυ για άλλο μέρος» Άγνοια ή ανακρίβεια του αφηγητή που όμως οι επιμελητές του βιβλίου Χ. Φ.- Ανδρέας Παπαγεωργίου το παρέβλεψαν ή το άφησαν να περάσει. Οι αντάρτες δεν έφυγαν το προηγούμενο του βομβαρδισμού βράδυ από τη Βυσωκά και βέβαια ο Άρης ήρθε στην Πελοπόννησο αλλά στις…23 Απρλίου 1944 και καμμιά άλλη φορά. Τα βιβλία του Μουσείου θέλουν σοβαρή, συλλογική και προσεκτική ιστορική επιμέλεια.

2. Κάποιος ομιλητής ισχυρίστηκε εκεί στην επέτειο πως «οι συνομιλίες για απελευθέρωση των Γερμανών αιχμαλώτων απέτυχαν γιατί οι αντάρτες ζητούσαν την απελευθέρωση του Κώστα Γαμβέτα και γι αυτό οι Γερμανοί έστειλαν τα αεροπλάνα και βομβάρδισαν τη Βυσωκά». Αλλά ο ομιλητής, δεν γνώριζε πως ο γραμ. του Πελοποννησιακού Γραφείου Κώστας Γαμβέτας συνελήφθη από τους Γερμανούς στην Πάτρα στις ..24 Δεκ. 1943 και εκτελέστηκε στις 23 Φλεβ. 1944 και δεν ήταν αιχμάλωτος στις 29 Νοεμ. 1943.

3.Ένας άλλος ομιλητής ισχυρίστηκε ότι μία από τις αφορμές του βομβαρδισμού της Βυσωκάς και της εκκαθαριστικής επιδρομής των Γερμανών λίγες μέρες αργότερα ήταν και το «σφάλμα που έκαναν οι αντάρτες να απειλήσουν τη ζωή Γερμανών μέσα στην πόλη του Αιγίου, με την απόπειρα δολοφονία του Τέννερ στην οδό Μητροπόλεως έξω από μπακάλικο του Σπύρου Γιαννακόπουλου. Για κάθε απελευθερωτικό αγώνα ενέργεια εύλογη και θεμιτή, για τους κατακτητές όμως αποτελούσε θράσος. ΄Έτσι αποφάσισαν να αντιδράσουν και να σταματήσουν τη δράση των ανταρτών».

Τα ίδια γράφει και σε βιβλίο του με τίτλο «Ότι είδα, άκουσα, έμαθα» σελ. 17 που εκείνη την ημέρα μοίρασε επιλεκτικά σε παρευρισκόμενους. Όμως αγνοεί πως η απόπειρα δολοφονίας του Τέννερ, από επίλεκτη ομάδα του ΕΛΑΣ έγινε μέσα στο Αίγιο τον …Ιούλιο του 1944.

4. Άλλοι ομιλητές στο μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας τους αντέγραψαν τις σελίδες 292-293-294 του βιβλίου του Μάγερ «από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα» Μας μετέφεραν δηλαδή τις απόψεις Μάγερ, Κωνστάντιου Χρόνη, και του λοχαγού εγκληματία πολέμου Φραντς Γιούππε ότι «οι αντάρτες αρνούνταν να απελευθερώσουν τους Γερμανούς αιχμαλώτους», ότι οι αντάρτες ζητούσαν να απελευθερώσουν οι Γερμανοί «γνωστούς κομμουνιστές μεταξύ των οποίων και τον …Πρόεδρο του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδη, ότι «οι απαιτήσεις των ανταρτών άλλαζαν συνεχώς» και ήταν της άποψης (ο Λε Σουίρ) πως «δεν μπορούσε πλέον να επιτευχθεί μια ειρηνική λύση του προβλήματος» λες και ο Λε Σουίρ ήταν…ειρηνιστής, και άλλες παρόμοιες αιτιάσεις αστήριχτες του Κωστάντιου Χρόνη και διάφορες δικαιολογίες που χρησιμοποίησε στην απολογία του κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων από τα Γερμανικά δικαστήρια ο εγκληματίας πολέμου Φραντς Γιούππε, εκ των βασικών φυσικών αυτουργών του εγκλήματος των Καλαβρύτων. 

Για όλα τα παραπάνω που μας μετέφεραν αντιγράφοντας τις σελίδες του Μάγερ πιστεύω πως θα μπορέσω να ασχοληθώ στο επόμενο φύλλο. Όταν όμως αντιγράφουμε θα πρέπει να αντιγράφουμε ακριβώς. Δηλαδή ο Μάγερ γράφει: «οι αντάρτες πιθανό να ζήτησαν να απελευθερωθεί ο Ζαχαριάδης», οι ομιλητές μας μεταφέραν πως «οι αντάρτες ζήτησαν «την απελευθέρωση του «…προέδρου του ΚΚΕ Ζαχαριάδη» παραλείποντας το «πιθανό». Επισημαίνουμε όμως α)πως όταν ατνιγράφουμε θα πρέπει να αντιγράφουμε σωστά και β) πως οι απολογίες των Γερμανών εγκληματιών πολέμου στις δικαστικές διώξεις εναντίον τους δεν αποτελούν σε καμμιά περίπτωση δικαιολογίες των εγκλημάτων που διέπραξαν όπως εν προκειμένω του βομβαρδισμού Δημοτικού Σχολείου σε ώρα λειτουργίας. Θα σταματήσω εδώ την «ιστορία» με τους διάφορους «ομιλητές» και θα παρακαλέσω να τεκμηριώνουν καλύτερα τις απόψεις τους.

-Εν γνώση, προμελετημένα, επεδίωξαν οι Γερμανοί να σκοτώσουν τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου

------------------------------------------------------------------------------ 

Με το να επικεντρώνουν οι περισσότεροι ομιλητές σε εντελώς αστήριχτες μέχρι και σκόπιμα ψευδείς αιτίες του βομβαρδισμού της Βυσωκάς παραβλέπουν, αποσιωπούν, υποβαθμίζουν ή και ακόμα δικαιολογούν ένα από τα πιο στυγνά εγκλήματα των Γερμανών την περίοδο κατοχής. Αυτό του βομβαρδισμού Δημοτικού Σχολείου σε ώρα λειτουργίας με τους μικρούς μαθητές εκεί. Γνώριζαν απολύτως, οι Γερμανοί ότι το Δημοτικό Σχολείο λειτουργούσε αυτή την ημέρα και αυτές τις ώρες και ότι εκεί βρίσκονταν μισοί από τους 110 μαθητές. Γνώριζαν ότι εκεί δεν στεγαζόταν το Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Είχαν ακριβέστατο σχεδιάγραμμα για τα σπίτια που χρησιμοποίησε προηγούμενες ημέρες. Κι όμως η διαταγή, όπως φαίνεται και από το έγγραφο των Γερμανών που πρώτη φορά έρχεται στο φως, ήταν να βομβαρδιστεί ειδικά και ξεχωριστά το Δημοτικό σχολείο. Οι μαθητές όμως γλύτωσαν. Οι βόμβες δεν έσκασαν ή δεν το πέτυχαν και ας γράφει ο Μάγερ ότι το «κατέστρεψαν ολοσχερώς». Τα αεροπλάνα τις άφηναν αρκετά πριν από το χωριό μη μπορώντας να κατέβουν χαμηλά επειδή η Βυσωκά βρισκόταν ανάμεσα σε βουνά, με σχήμα Π γύρω της. Δεν δίστασαν όμως οι πιλότοι να πολυβολήσουν τους μαθητές που τους έβλεπαν να τρέχουν να σωθούν, σκοτώνοντας τέσσερους από αυτούς.

Τα σημάδια του στυγερού εγκλήματος είναι εκεί μέχρι σήμερα. Στους τοίχους του σχολείου, στην πρόσοψη, στην είσοδο, στα κάγκελα του προαύλιου που αμέριμνα έπαιζαν οι μαθητές. Να μπούν επιγραφές να θυμίζουν το μεγάλο έγκλημα των Γερμανών. Το σχολείο και το προαύλιό του θα πρέπει να είναι ανοικτό και επισκέψιμο την μέρα της επετείου. Και σε κάποια αίθουσα του να λειτουργεί έκθεση μνήμης των πραγματικών γεγονότων. Εκεί θα πρέπει να γίνεται η ομιλία των επετείων και όχι έξω ή στην εκκλησία, όταν ο καιρός είναι βροχερός και κρύος, τέλος αποζημιώσεις για τα θύματα και τις υλικές ζημιές δεν δόθηκαν ποτέ. Όπως ποτέ δεν απολογήθηκαν και δεν τιμωρήθηκαν γι αυτό το έγκλημα οι ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί (Χέμλουτ Φέλμυ φωτό, Λε Σουίρ κλπ).

(Πρώτη δημοσίευση εφημερίδα "Ωρα των Καλαβρύτων" Οκτ 2019)

Ο ζωγράφος Ανδρέας Τέτοκας με το πίνακα του για τον βομβαρδισμό του Σκεπαστού, ένα έργο με συγκλονιστικές λεπτομέρειες και ιστορική τεκμηρίωση από το ιστορικό ερευνητή Φίλιππα Σαρδελιάνο.