Βασίλειος Νικ. Σπανός: Η βία στην μικροκοινωνία του σχολείου

Η 6η Μαρτίου έχει οριστεί από το Υπουργείο Παιδείας ως μέρα κατά της σχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού («school bullying»). Ο όρος ...

Η 6η Μαρτίου έχει οριστεί από το Υπουργείο Παιδείας ως μέρα κατά της σχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού («school bullying»).

Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση, κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Πηγή: https://www.sansimera.gr/worldays/345

Ένας περισσότερο αναλυτικός ορισμός για τη σχολική βία και τον εκφοβισμό είναι της ψυχιάτρου παιδιών και εφήβων Κωνσταντοπούλου Φρίντας και ορίζει: «Σχολικός εκφοβισμός ή bullying, όπως συχνά αναφέρεται, ορίζεται η εσκεμμένη και επαναλαμβανόμενη βία, (σωματική, λεκτική, ψυχολογική), με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου σε μαθητές, από έναν ή περισσότερους συμμαθητές τους. Τα περιστατικά αναφέρονται εντός, εκτός του σχολικού πλαισίου ή τα τελευταία χρόνια ευρέως και μέσω του Διαδικτύου. Πιο συγκεκριμένα, ο εκφοβισμός συμπεριλαμβάνει σωματική βία, απειλές, εκβιασμούς, διάδοση φημών, σαρκαστικά παρατσούκλια, αποκλεισμό από σχολικές και κοινωνικές δραστηριότητες, σεξουαλική παρενόχληση, βιντεοσκόπηση ιδιωτικών στιγμών, κλοπή και καταστροφή αντικειμένων του θύματος».
Πολλοί θεωρούν ότι η βία και ο εκφοβισμός, ή το Bullying όπως ακούγεται στην ξενόγλωσση εκδοχή του στο σχολείο, είναι μια σύγχρονη μάστιγα στα σχολειά μας. Αυτό όμως δεν είναι πραγματικότητα. Αρκετοί από τους μεγαλύτερους σήμερα θα θυμούνται ιστορίες από τα μαθητικά τους χρόνια, περασμένων δεκαετιών, που παραπέμπουν σε εκβιαστικές και εκφοβιστικές καταστάσεις στο σχολείο. Επίσης αναφορά σε σχετικό περιστατικό γίνεται στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη ''Αναφορά στον Γκρέκο'', το τελευταίο έργο του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα, που άρχισε να γράφεται το φθινόπωρο του 1956. Όμως παρά το γεγονός ότι οι έρευνες δείχνουν μείωση των ποσοστών των εφήβων που γίνονται αποδέκτες βίαιης συμπεριφοράς και εκφοβισμού, το φαινόμενο έχει πάρει αρκετά μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, με ιδιαίτερη έμφαση στον διαδικτυακό εκφοβισμό (αγγλικά: Cyberbullying), στην ηλεκτρονική δηλαδή βία και εκφοβισμό.

Αναζητώντας πληροφορίες στη σχετική επιστημονική βιβλιογραφία, η οποία έχει μεγάλο εύρος, δεν μπορεί κάποιας εύκολα να βρει μια συνοπτική και κοινά αποδεκτή θεώρηση που να εστιάζει στις αιτίες του φαινομένου. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες που έχουν προκύψει μέσα από διαφορετικές έρευνες, σε διαφορετικές εποχές, σε διαφορετικές πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες. Σταχυολογώντας κάποιες από αυτές προκύπτει ότι στις βασικές αιτίες, ως αφετηρίες του προβλήματος για την εκδήλωσή του, εκτός από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών, εξαρτάται και από:

• Την οικογένεια
• Το στενό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον
• Το σχολικό περιβάλλον
• Την παρέα ή την ομάδα των συνομήλικων-συμμαθητών

Σε εργασία με θέμα τις Αιτίες Σχολικού Εκφοβισμού και το Ρόλο των Εκπαιδευτικών: Απόψεις Εκπαιδευτικών Γυμνασίου των Αλεξάνδρας Παπαλαζάρου και Χριστίνας Αθανασιάδου που έχει δημοσιευτεί στην ΙΑ' Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Ψυχολογίας Α.Π.Θ. αναφέρονται διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις των αιτιών:

1. στις αναπτυξιακές προσεγγίσεις, οι οποίες εξηγούν το φαινόμενο του εκφοβισμού είτε με βάση τα διαφορετικά ηλικιακά στάδια από τα οποία διέρχεται το παιδί και τις ανάγκες του κάθε σταδίου, είτε με βάση την ποιότητα των σχέσεων που διαμορφώνονται στην οικογένεια και οδηγούν σε αντίστοιχα μοτίβα συμπεριφοράς

2. στις εξελικτικές θεωρίες, οι οποίες επικεντρώνονται στις προσαρμοστικές λειτουργίες που εξυπηρετούνται από μια εκφοβιστικού τύπου συμπεριφορά

3. στις κοινωνικο-γνωστικές προσεγγίσεις, όπως η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Bandura (1999, 2001) σύμφωνα με την οποία μια (επιθετική) συμπεριφορά μαθαίνεται διαμέσου της παρατήρησης, της υιοθέτησης προτύπων και της ενίσχυσης

4. στις προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση είτε στις ατομικές διαφορές, είτε στις κοινωνικο-πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα σε ομάδες για την εκδήλωση του φαινομένου

5. στην προσέγγιση που εστιάζει στη διαχείριση της ντροπής και στην επανορθωτική δικαιοσύνη και τέλος,

6. στις κοινωνικο-οικολογικές προσεγγίσεις, όπως η οικολογική θεωρία του Bronfenbrenner (1994), η οποία πρεσβεύει ότι ο εκφοβισμός πηγάζει από την αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και διαφόρων άλλων σημαντικών κοινωνικών δικτύων και συστημάτων, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, το σχολείο και το γενικότερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. (Τραυλός και Δούμα , 2012).

Στη συνέχεια της μελέτης αναφέρεται ότι ακολουθώντας μια αντίστοιχη κατηγοριοποίηση, ο Rigby (2004) παρουσιάζει 5 κυρίαρχες προσεγγίσεις, οι οποίες, σύμφωνα με τον ίδιο, υιοθετήθηκαν περισσότερο σε σχέση με άλλες για να ερμηνεύσουν την εξάπλωση του σχολικού εκφοβισμού, επηρεάζοντας ταυτόχρονα τη φιλοσοφία και το σχεδιασμό διαφόρων δράσεων στα σχολεία για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Αυτές είναι:

(α) ο εκφοβισμός ως αποτέλεσμα ατομικών διαφορών ανάμεσα σε μαθητές/τριες, (β) ο εκφοβισμός ως τμήμα της αναπτυξιακής διαδικασίας,

(γ) ο εκφοβισμός ως κοινωνικο-πολιτισμικό φαινόμενο, εξαιτίας της ύπαρξης ομάδων με διαφορετικά επίπεδα εξουσίας και δύναμης,

(δ) ο εκφοβισμός ως απάντηση στην πίεση της ομάδας των συνομηλίκων στο σχολείο, και

(ε) ο εκφοβισμός μέσα από την προσέγγιση της επανορθωτικής δικαιοσύνης. Κάθε μία από τις παραπάνω προσεγγίσεις -παρά τους περιορισμούς της- συμβάλλει σημαντικά στην εξήγηση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού, ωστόσο, καμία δεν προσφέρει μια καθολική ερμηνεία ούτε και μπορεί να αποτελέσει από μόνη της τη βάση για μια ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Μια όχι και πολύ διαφορετική γενική προσέγγιση του Γεράσιμου Ρούσσου Παιδιατρικού Εργοθεραπευτή S.I.T. με εξειδίκευση στην Ειδική Αγωγή προκρίνει στις αιτίες:

♦ Την όξυνση του φαινομένου βρίσκεται, ενδεχομένως, σε άμεση συνάρτηση με την διογκούμενη ανασφάλεια μιας διαρκώς μεταβαλλόμενης κοινωνίας.

♦ Τον καίριο ρόλο στην υιοθέτηση αρνητικής στάσης και συμπεριφοράς διαδραματίζει η επικοινωνία με συνομήλικους ή σημαντικούς άλλους, οι οποίοι επηρεάζουν καθοριστικά την ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων.

♦ Έρευνες δείχνουν ότι συχνά η βίαιη συμπεριφορά των εφήβων δεν αποτελεί παρά οικειοποίηση μιας προϋπάρχουσας “παράδοσης” αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς, τα οποία προέρχονται από το εγγύτερο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του εφήβου.

♦ Άτομα τα οποία υφίστανται κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία τείνουν να εμφανίζουν ανάλογη βίαιη συμπεριφορά σε άλλα, αδύναμα ή ευάλωτα, άτομα.

Κοινή διαπίστωση είναι ότι το πρόβλημα της βίας και του εκφοβισμού στα σχολεία είναι περισσότερο πολυσύνθετο από ότι ήταν στο παρελθόν, αλλά και με διάσπαρτες και πολλαπλές εστίες-αφετηρίες αιτιών. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία, οι αλλαγές στις διαπροσωπικές σχέσεις μας, οι διαφορετικές οπτικές στις αρχές και τις αξίες μας, η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της οικογένειας ως πρωτεύοντα πυρήνα παιδείας και εκπαίδευσης των παιδιών και πολλές αλλαγές ή και διαφορετικές προσεγγίσεις στο σύγχρονο κοινωνικό μοντέλο, καθιστούν το πρόβλημα μεγαλύτερο και την αντιμετώπισή του δυσκολότερη.

Η καθημερινή και αδιάλειπτη επικοινωνία των γονιών κατά βάση και των δασκάλων επικουρικά με τα παιδιά, θα βοηθήσει να αντιληφθούν άμεσα την αλλαγή στη συμπεριφορά ενός παιδιού και αυτό μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά σημαντικό. Αυτή η αλλαγή συμπεριφοράς, μπορεί να γίνει αντιληπτή και από το παιδί θύμα αλλά και από το παιδί θύτη. Και θα πρέπει οι γονείς και των δύο πλευρών να βοηθήσουν ουσιαστικά, χωρίς εκδικητική στάση στηρίζοντας με ηρεμία το παιδί θύμα από τη μια πλευρά, αλλά και το παιδί θύτη να αντιμετωπίσει τα προσωπικά «γιατί» του. Σημαντικό όμως ρόλο στο πρόβλημα έχουν να διαδραματίσουν οι επίσημοι θεσμοί του κράτους για την κατανόηση και την αποδοχή της διαφορετικότητας των ανθρώπων. Τέλος όλοι εμείς οι «μεγάλοι» δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι αφού το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας, η στάση μας και η συμπεριφορά μας στην κοινωνία των μεγάλων θα μεταφερθεί και στην μικρογραφία της: στο σχολείο

Βασίλειος Νικ. Σπανός
Διευθυντής ΓΕ.Λ. Καλαβρύτων

Δείτε τις δράσεις του σχολείου μας στην ακόλουθη διεύθυνση:
https://bit.ly/3qDyhFy