Μυθικό Σπήλαιο Λιμνών Καστριών - O ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΜΑΝΤΗ ΜΕΛΑΜΟΔΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΙΤΙΔΕΣ

ΚΕΝΤΡΟ  ΜΥΘΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ  ΜΕ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ «ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ» ΚΑΣΤΡΙΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ!!!  Γράφει ο Γεώργιος Γκλαβάς Με την ευκαιρία ...

ΚΕΝΤΡΟ  ΜΥΘΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ  ΜΕ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ «ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ» ΚΑΣΤΡΙΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ!!! 

Γράφει ο Γεώργιος Γκλαβάς

Με την ευκαιρία έναρξης, από χθες  26 Ιουλίου 2021, για δεύτερη χρονιά, των μαθημάτων  του «ΘΕΡΙΝΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΥΘΟΥ», παραθέτουμε εδώ τον υπέροχο μύθο το Ιατρομάντη  Μελάμποδα με τις Προιτίδες, που σχετίζεται με το μυθικό Σπήλαιο!!!
Ο αρχαίος περιηγητής και ιστορικός Παυσανίας, στο βιβλίο του ″Τα Αρκαδικά″, (VII. 18 7 – 8), αναφέρει:
«… Υπέρ δε την Νώνακριν όρη τε καλούμενα Αροάνια και σπήλαιον εστίν εν αυτοίς. Ες τούτο αναφυγείν το σπήλαιον τας θυγατέρας του Προίτου μανείσας λέγουσιν, ας ο Μελάμπους θυσίαις τε απορρήτοις και καθαρμοίς κατήγαγεν ες χωρίον καλούμενον Λουσούς … και ηκέσατο της μανίας εν Αρτέμιδος ιερώ. Και απ’ εκείνου την Άρτεμιν ταύτην Ημερασίαν καλούσιν οι Κλειτόριοι…» - Μετάφραση: (Πάνω από τη Νώνακρη υψώνονται τα λεγόμενα Αροάνια Όρη (Χελμός), όπου υπάρχει σπηλιά, στην οποία λένε πως ανέβηκαν και βρήκαν καταφύγιο οι θυγατέρες του Προίτου, όταν τρελάθηκαν. Με μυστήριες θυσίες και καθαρμούς, ο Μελάμπους τις έφερε σε μία θέση που λέγεται Λουσοί και θεράπευσε την τρέλα τους μέσα στο Ιερό της Άρτεμης. Και από τότε οι κάτοικοι του Κλείτορα ονομάζουν την Άρτεμη «Ημερασία»).
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Ησίοδος, ο Απολόδωρος, ο Αθηναίος, ο Διόδωρος, ο Στράβων, ο Βακχυλίδης, αλλά και ο ίδιος ο Όμηρος, κ. ά., ο Προίτος, μεγαλοπρεπής βασιλιάς της Τίρυνθας (πόλης της Αργολίδος), από τη  γυναίκα του Άντεια ή Στενοβοία απόκτησε  τρία πανέμορφα κορίτσια, τη Λυσίππη, την Ιφινόη και την Ιφιάνασσα.  Ο ξακουστός βασιλιάς τους έδωσε ανατροφή και μόρφωση, σύμφωνα με τις ιερές παραδόσεις της φυλής του. Τα κορίτσια ήταν υπερήφανα για την καταγωγή τους, τα πλούτη τους την ομορφιά τους και για το αρχοντικό παλάτι τους. Ο ιεροφάντης των ανακτόρων τους δίδαξε την αρχαία θρησκεία του Ινάχου και των Δαναών με επικεφαλής την ωραία θεά Ήρα. Όταν έφτασαν στην ηλικία της εφηβείας, προσβλήθηκαν από παράδοξη ασθένεια, δαιμονικής τρέλας  (μανία). Με βάση τις επικρατέστερες εκδοχές που υπάρχουν, αυτό το έπαθαν είτε γιατί καυχήθηκαν πως ήταν ωραιότερες από τη θεά 'Ηρα και περιγελούσαν τα αγάλματά της, είτε γιατί περιφρονούσαν τις γιορτές του Διονύσου και απέφευγαν τους άντρες.  Η Ήρα και η Αφροδίτη, δεν συγχώρησαν την αλαζονεία τους και την ασέβειά τους προς το Διόνυσο και τους σάλεψαν τα λογικά.  Η τρέλα τους τις έκανε να πιστεύουν πως ήταν δαμάλες και περιπλανιόνταν αλλόφρονες, ανά την Πελοπόννησο, μεταδίδοντας μανία παιδοκτονίας στις γυναίκες της Αργολίδας. «Επλανώντο ανά την Αργείαν πάσαν, αύθις δε και την Αρκαδίαν διελθούσαι, μετ’ ακοσμίας απάσης, δια της ερήμου ετρόχαζον», (Απολλόδωρος). Η οργή του Διονύσου, που παράκουσαν την προσταγή του, τις κατεδίωκε παντού. Οι μάντεις των ανακτόρων της Τύρινθας στάθηκαν ανίκανοι να γιατρέψουν την τρέλα των ωραίων παρθένων. Ο Προίτος κάλεσε τότε, σε μεγάλη σύσκεψη, τους επιτελείς και τους συμβούλους  του και από κοινού αποφάσισαν να καλέσουν από την Πύλο τον μεγάλο και ξακουστό, σε όλη την Ελλάδα, ιατρομάντη Μελάμποδα. 

Ο Μελάμπους,  γιός  του Αμιθάονος και της Ειδομένης ήταν Έλληνας  μάντης,  γενάρχης ολόκληρου του μαντικού γένους, που διέσωσε την Διονυσιακή θρησκεία. Θεωρείται ο πρώτος γιατρός  της ανθρωπότητας, αρχαιότερος από τον Ασκληπιό. «Mάντης ων, και την δια φαρμάκων και καθαρμών θεραπείαν  πρώτος ευρηκώς», αναφέρει ο Απολόδωρος. Επειδή η μητέρα του, όταν γεννήθηκε, τον άφησε σε τόπο σύδενδρο, ο ήλιος του έκαψε τα πόδια, ώστε έγιναν μελανά, εξ’ ου και το όνομά του (Μελαν+πους = Μελάμπους).  Σπούδασε στην Αίγυπτο και έγινε διαπρεπής γιατρός και εμπνευσμένος μάγος ή μάντης κατά τους αρχαίους συγγραφείς. Για το πώς απέκτησε τις εξαιρετικές μαγικές του ικανότητες ο μύθος, αναφέρει: «Ο  Μελάμπους, όταν κατοικούσε στα κτήματα του πατέρα του, στην Πύλο, έσωσε κάποια μικρά φιδάκια από βέβαιο θάνατο και τα περιποιήθηκε ώσπου να μεγαλώσουν. Και τα φιδάκια, που ο Μελάμπους ευεργέτησε, σύρθηκαν ως τους ώμους του, την ώρα που εκείνος κοιμόταν και με τις γλώσσες τους καθάρισαν την ακοή του. Ο Μελάμπους ξύπνησε τρομαγμένος, αλλά με έκπληξή του ανακάλυψε ότι, μπορούσε να καταλαβαίνει τις φωνές των πουλιών και των άλλων πλασμάτων. Και από τότε αντλώντας πληροφορίες από την ανεξάντλητη αυτή πηγή προέλεγε στους ανθρώπους τα μέλλοντα. Το δώρο της πρόγνωσης το πήρε από τη γη και τα φίδια που είναι χθόνια στοιχεία». Ο Μελάμπους θεωρείται Απόστολος της λατρείας του Διονύσου. Είχε τη δύναμη  να επιδρά επί των θεών εξευμενίζοντάς τους με απόρρητες τελετές και θυσίες.    Κατά την άσκηση του λειτουργήματός του εξισορρόπησε με επιτυχία την Θεουργική ιατρική και την επιστημονική ιατρική, με μεγαλύτερη κλίση προς τη δεύτερη.
 Οι πλούσιες διαγνωστικές και θεραπευτικές γνώσεις και μέθοδοι του Μελάμποδα αποτελούν την πρώτη βάση και την απαρχή της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής και της ψυχανάλυσης.
Η φήμη αυτή του Μελάμποδα, έκανε τον Προίτο να στείλει εκλεκτή πρεσβεία στην Πύλο, για να ζητήσει από αυτόν να θεραπεύσει τις Προιτίδες.

Ο Μελάμπους, ο οποίος για τις υπηρεσίες του απαιτούσε υπέρογκες αμοιβές, ζήτησε προκαταβολικώς, από τον Προίτο, ως αμοιβή για τη θεραπεία των θυγατέρων του, το ένα τρίτο του βασιλείου του. Ο Προίτος θεώρησε την απαίτηση αυτή του Μελάμποδα υπερβολική και εκβιαστική και δεν δέχτηκε. Το κακό όμως μεγάλωσε, οι Προιτίδες μάνισαν περισσότερο και παρέσυραν ομαδικώς πλήθος γυναικών, οι οποίες, τράπηκαν προς τα βουνά της Αργολίδος, της Αρκαδίας και όλης της Πελοποννήσου, σχίζοντας τις ίδιες τις σάρκες τους και να κατασπαράζοντας τα βρέφη τους.
Ο Προίτος τότε, μετακάλεσε εκ νέου τον Μελάμποδα, ο οποίος όμως  διπλασίασε τις απαιτήσεις του. Επειδή η συμφορά μεγάλωνε  προς το χειρότερο, ο Προίτος, αναγκαστικά, δέχτηκε τελικά τους όρους του Μελάμποδα. Θα του έδινε δηλαδή, τα δύο τρίτα του βασιλείου του, αν γιάτρευε τις θυγατέρες του και τις άλλες γυναίκες.
Έτσι ο Μελάμπους, μαζί με τον αδελφό του Βία, επιστράτευσαν τους ωραιότερους και  πιο γενναίους   νέους του Άργους και όρμησαν  στα βουνά, όπου «ετρόχαζον»μανιασμένες οι Προιτίδες, ακολουθούμενες από πλήθος αλλοπαρμένων γυναικών. Ο Μελάμπους τις ακολουθούσε με αλαλαγμούς και ξέφρενους χορούς, από βουνό σε βουνό, από χαράδρα σε χαράδρα, μέχρι που τις κατέβασαν στη Σικυώνα, κοντά  στο Κιάτο. Φαίνεται ότι εκεί, ο Μελάμπους, με τις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους του, θεράπευσε τις περισσότερες γυναίκες. Η μεγαλύτερη Προιτίδα, η Ιφινόη «μετήλλαξεν»  (πέθανε), από τις κακουχίες και την ταλαιπωρία.
Ο καθαρμός όμως των δύο άλλων Προιτίδων δεν τελείωσε στη Σικυώνα. Η Λυσίπη και η Ιφιάνασσα τράπηκαν πάλι προς τα βουνά. Πέρασαν τη Στυμφαλία λίμνη, ανέβηκαν στο Φενεό ( Ηρόδ. VI, 74) και μπαίνοντας στην Αρκαδία έφτασαν στη Νώνακρι και στα νερά της Στύγας. Ο Μελάμπους τις ακολουθούσε «κατά πόδας».

Όταν ανέβηκαν στα Αροάνια όρη, χώθηκαν σε ένα βαθύ σπήλαιο για να κρυφτούν. Εκεί τελικά τις περικύκλωσε και τις  συνέλαβε ο Μελάμπους. Ο Μελάμπους μπήκε στο σπήλαιο μόνος του ή με τον αδελφό του Βία, αφού έξω ασφαλώς θα  τοποθέτησε φρουρούς. Αποκαμωμένες, οι Προιτίδες, κατατσακισμένες και με πληγές ματωμένες,  κατατρόμαξαν και παρέλυσαν μπροστά στη θέα του δυνατού άνδρα με τα αστραφτερά σαν του Απόλωνα μάτια. «Μη τρομάζετε», τους είπε κοιτάζοντάς τες κατάματα. «Πάρτε λίγο πιοτό. Σας το χαρίζει ο νέος θεός, ο Διόνυσος. Είναι παιδί του Δία και της Σεμέλης. Πιστέψατέ τον. Θέλει το καλό σας. Δροσίστε τα φρυγμένα σας χείλη».
Αμίλητες οι δύο Προιτίδες, μπροστά στη γοητεία του Μελάμποδα, έπιναν από τα χέρια του το γλυκό πιοτό, ενώ τον κοίταζαν κατάματα. Έτσι αφού ήπιαν και ξεκούρασαν λίγο με το κρασί τα μέλη τους, κάπως ημερότερες και με τον ελλέβορο ( φυτοφάρμακο), που ασφαλώς είχε αναμίξει ο Μελάμπους στο πιοτό εκείνο, τον άκουγαν με εμπιστοσύνη. Τους εξήγησε τους ιερούς σκοπούς που επιδιώκει η λατρεία του. Τις έπεισε τελικά ότι ο Διόνυσος είναι θεσμοφόρος, αντίθετα  απ’ ότι πίστευε ο πατέρας τους Προίτος και επιδιώκει την εξημέρωση των ηθών, με την ελεύθερη άσκηση  των ψυχικών και σωματικών  αναγκών, που οδηγεί στην εξύψωση του πνεύματος και την καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών.  Οι Προιτίδες στο άκουσμα των λόγων του μάντη στέναξαν ανακουφιστικά και ρώτησαν: Τι λέει όμως ο πατέρας; - O μεγάλος  βασιλιάς Προίτος - τους είπε – παραδέχεται τώρα το Διόνυσο και μ’ έστειλε επίτηδες να το αναγγείλω και σε Σας και μάλιστα αν θέλετε να παντρευτούμε και να γίνετε και σεις βασίλισσες. Εγώ θα πάρω εσένα Ιφιάνασσα και ο αδελφός μου Βίας τη Λυσίπη. Αυτή την εντολή έχω από τον πατέρα σας. Η Ιφιάνασσα και η Λυσίπη μαγεμένες από τη γοητεία των παράξενων λόγων και από τον ενθουσιασμό και την παυσίπονη γαλήνη του πιοτού, δέχτηκαν να ακολουθήσουν το Μελάμποδα, ο οποίος «… θυσίαις τε απορρήτοις και καθαρμοίς κατήγαγεν ες χωρίον καλούμενον Λουσούς … και ηκέσατο της μανίας εν Αρτέμιδος ιερώ…».Αφού λοιπόν, μέσα στο σπήλαιο,  τελέστηκε το μυστήριο της μύησης, με γέλια και χαρές  κατέβηκαν στους Λουσούς, όλοι μαζί και μέσα στο ιερό της Αρτέμιδος θεραπεύτηκαν τελικά οι Προιτίδες. Γιαυτό και οι περίοικοι από τότε, επειδή εκεί ημέρεψαν από την άγρια νόσο τους, την Αρτέμιδα εκείνη καλούσαν Ημερασίαν. Κατόπιν ο Μελάμπους μαζί με τις ημερωμένες πλέον Προιτίδες ξεκίνησε για το άντρο των Ανιγρίδων νυμφών. Εκεί στα κρουσταλένια νερά της αθάνατης πηγής του Ανίγρου πλύθηκαν, καθαρίστηκαν και λούστηκαν.

Η ταύτιση του σπηλαίου «Των Λιμνών» Καστριών, με αυτό που αναφέρει ο Παυσανίας, γίνεται από τον J. Frazer στο βιβλίο του "Σχόλια εις τα Αρκαδικά" (σελ. 257).  Επικυρώνεται δε και από το σύγχρονο θρύλο, που λέει ότι μέσα στο σπήλαιο αυτό είχαν κλειστεί κάποτε επτά κοπέλες που δεν ήθελαν να βγουν, επειδή είχαν πάθει ανθρωποφοβία (Γ. Λάμπρου 1994,131). Ο Aδαμάντιος Σάμψων, Καθηγητής σήμερα  Αρχαιολογίας  στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, που ενήργησε συστηματικές ανασκαφές στο Σπήλαιο κατά την περίοδο 1992 -94, με φροντίδες  του γράφοντος, στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, με τίτλο: «ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΣΤΑ ΚΑΣΤΡΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ - Μία προϊστορική θέση στην ορεινή Πελοπόννησο», αναφέρει : «Στη ΜΕ ΙΙΙ – Υστεροελλαδική Ι χρονολογούνται οι σκελετοί επτά και πλέον ατόμων που βρέθηκαν…Η ανεύρεση νεαρών κοριτσιών στο σπήλαιο των Λιμνών, ανάμεσα στα οστά 13 ατόμων ταιριάζει με τον ομαδικό χαρακτήρα του μύθου του Μελάμποδα…»
Ο Ν. Παπαχατζής (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. 1980 - "Αχαϊκά και Αρκαδικά') διευκρινίζει:  «Η σπηλιά των Προιτίδων ταυτίζεται με τη λεγόμενη των Καστριών, μεταξύ των χωριών Καστριά και Λουσικό».

Ο Frazer αναφέρει επίσης ότι στην ίδια περιοχή υπάρχουν και δύο άλλα σπήλαια και ότι στο ένα από  αυτά βρήκε καταφύγιο, κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο πληθυσμός ενός χωριού της περιοχής.
Στους κατοίκους της περιοχής είναι γνωστά και άλλα μικρότερα σπηλαιοβάραθρα, μεταξύ των οποίων σπουδαιότερα είναι η «Καλιακουδότρυπα» , που βρίσκεται στην περιφέρεια Λουσών και κοντά στον οικισμό Λουσικού ή Χαμάκου και του «Πουλιού η τρύπα»,  που βρίσκεται στην περιφέρεια Καστριών, λίγο ψηλότερα από το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου.
Τα παραπάνω σπηλαιοβάραθρα, τα οποία έχουν εξερευνηθεί από Έλληνες (μέλη της Ελληνικής. Σπηλαιολογικής. Εταιρείας) και ξένους σπηλαιολόγους, αν και παρουσιάζουν αξιόλογο διάκοσμο και σημαντικό σπηλαιολογικό ενδιαφέρον, φαίνονται ασήμαντα μπροστά στο περίφημο σπήλαιο «Των Λιμνών», που βρίσκεται στην ίδια περιοχή.
Από τις πιο περίεργες παραδόσεις της περιοχής είναι και η Μισάμπελος πηγή, την οποία άλλοι συγγραφείς τοποθετούν στη χώρα της Αζανίας και άλλοι στη χώρα των Κλειτορίων, γενικά.  Δεν αποκλείεται η πηγή να βρισκόταν στο χώρο του ναού της Αρτέμιδος ή στο σπήλαιο.  

Ο Βιτρούβιος μάλιστα ομιλεί «περί σπηλαίου ρεόντων υδάτων» της περιοχής Κλειτορίας  (Π. Παπαδημητρακόπουλος «Φωνή των Καλαβρύτων», Σεπτέμβριος 1977).  Ο Γ. Παπανδρέου έχει καταχωρήσει στην «ΑΖΑΝΙΑΔΑ» επίγραμμα που υπήρχε στην πηγή χαραγμένο σε λίθινη πλάκα και το οποίο παραθέτουμε:

«ΑΓΡΟΤΑ, ΣΥΝ ΠΟΙΜΝΑΙΣ ΤΟ ΜΕΣΑΜΒΡΙΝΟΝ ΗΝ ΣΕ ΒΑΡΥΝΗ

ΔΙΨΟΣ ΑΝ'  ΕΣΧΑΤΙΑΣ ΚΛΕΙΤΟΡΟΣ ΕΡΧΟΜΕΝΟΝ,

ΤΗΣ ΜΕΝ ΑΠΟ ΚΡΗΝΗΣ ΑΡΥΣΑΙ ΠΟΜΑ, ΚΑΙ ΠΑΡΑ ΝΥΜΦΑΙΣ

ΥΔΡΙΑΣΙ ΣΤΗΣΟΝ ΠΑΝ ΤΟ ΣΟΝ ΑΙΠΟΛΙΟΝ.

ΑΛΛΑ ΣΥ ΜΗΤ' ΕΠΙ ΛΟΥΤΡΑ ΒΑΛΗΣ ΧΡΟΙ, ΜΗ ΣΕ ΚΑΙ ΑΥΡΗ

ΠΗΜΗΝΗ, ΤΕΡΠΝΗΣ ΕΝΤΟΣ ΕΟΝΤΑ ΜΕΘΗΣ.

ΦΕΥΓΕ Δ'  ΕΜΗΝ ΠΗΓΗΝ ΜΙΣΑΜΠΕΛΟΝ, ΕΝΘΑ ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ

ΡΥΣΑΜΕΝΟΣ ΛΥΣΣΗΣ ΠΡΟΙΤΙΔΑΣ ΑΡΤΕΜΕΑΣ

ΠΑΝΤΑ ΚΑΘΑΡΜΟΝ ΕΒΑΨΕΝ ΑΠΟΚΡΥΦΟΝ,  ΕΥΤ' ΑΡ'

ΑΠ'  ΑΡΓΟΥΣ

ΟΥΡΕΑ ΤΡΗΧΕΙΗΣ ΗΛΥΘΕΝ ΑΡΚΑΔΙΗΣ.»!!!

Μετάφραση: [Αγρότη, εάν μαζί με το κοπάδι σου ενοχλείσαι από τη ζέστη του μεσημεριού, όταν περνάς από τις ακραίες περιοχές του Κλείτορα, πάρε νερό από αυτήν την πηγή  που είναι τεχνητά φτιαγμένη, πλάι στις νύμφες του νερού μπορείς να βάλεις το κοπάδι με τις γίδες σου, αλλά εσύ ο ίδιος μη ρίξεις από το νερό αυτό στο σώμα σου ούτε για να λουστείς μήπως και η οσμή του σε βλάψει με μία ζάλη σαν ευχάριστο μεθύσι.  Καλύτερα να αποφεύγεις το νερό της πηγής μου που φέρνει απέχθεια στο κρασί.  Ο μάντης Μελάμπους, που ίσως από το 'Αργος έφτασε στα όρη της τραχειάς Αρκαδίας, μέσα σε τούτη την πηγή έπλυνε όλα τα απόκρυφα μολύσματά τους και γιάτρεψε τις Προιτίδες, σώζοντάς τες από τη μανία τους].
Σημειώνουμε τέλος εδώ ότι, η  νεοϊδρυθείσα επιστημονική Εταιρεία Καλαβρύτων  «Ο ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ»,σε συνεργασία με τον Δήμο Καλαβρύτων, τοποθέτησαν πρόσφατα  στην είσοδο του τουριστικού περιπτέρου του μυθικού Σπηλαίου την παρακάτω αναθηματική επιγραφή:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. ΓΚΛΑΒΑΣ

{full_page}