...Ρόδο μου, ρόδο, αμάραντο - ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ ΓΛΥΚΟΥ - Ένας θησαυρός της Καλαβρυτινής φύσης

Ένας θησαυρός της Καλαβρυτινής φύσης η ξεχωριστή Καλαβρυτινή ποικιλία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αρωματικού φυτού ΡΟΔΟΖΑΧΑΡΗ Η θε...

Ένας θησαυρός της Καλαβρυτινής φύσης η ξεχωριστή Καλαβρυτινή ποικιλία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αρωματικού φυτού

ΡΟΔΟΖΑΧΑΡΗ

Η θεϊκή (λόγω Αφροδίτης) απόλαυση η πολύ γλυκιά ιστορία των Καλαβρύτων και η ιστορική αναδρομή της στους αιώνες

γράφει ο Φίλιππος Σαρδελιάνος

Τα χαρακτηριστικά του αρωματικού φυτού

Ξεχωριστή θέση στον μακρύ κατάλογο των αρωματικών φυτών που ευδοκιμούν στα βουνά της Καλαβρυτινής φύσης κατέχει μια ιδιαίτερη η ποικιλία τριανταφυλλιά γλυκού.

Η γνήσια Καλαβρυτινή ποικιλία αυτής της τριανταφυλλιάς είναι εκείνη που τα ροδοπέταλά της κρατάνε (μένουν) πάνω στο φυτό μόνο για μία ημέρα, από τη στιγμή που θα ανοίξουν πλήρως. Την επόμενη ημέρα χάνουν το απαλό ροζ χρώμα τους, το ροδέλαιο, το λεπτό τους άρωμα και αρχίζουν να πέφτουν. Είναι τα τριαντάφυλλα της μιας ημέρας.

Τα τριαντάφυλλά της είναι πραγματικά τριαντάφυλλα και όχι εκατοντάφυλλα όπως λανθασμένα έχει κατά καιρούς γραφτεί. Αν μετρήσεις δηλαδή τα ροδοπέταλα της Καλαβρυτινής ποικιλίας τριανταφυλλιάς γλυκού είναι περίπου, μέχρι, τριάντα, ποτέ περισσότερα. Είναι μια ενδιάμεση ποικιλία μεταξύ αγριοτριανταφυλλιάς και ήμερης. Τα χαρακτηριστικά της πλησιάζουν περισσότερο στην Rosa Damascena (Ρόζα η Δαμασκηνή) από τις λεγόμενες Βιομηχανικές τριανταφυλλιές που κυκλοφορούν στην αγορά και δεν έχει καμμιά σχέση με την Chapeau De Napoleon η οποία λόγω του πιο έντονου ροζ χρώματος και των περισσότερων πετάλων χρησιμοποιείται ευρέως στη ζαχαροπλαστική και αρωματοποιία, που σε καμμιά περίπτωση δεν έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Καλαβρυτινής ποικιλίας με αποτέλεσμα τα παραγόμενα από αυτή προϊόντα να ενισχύονται σε χρώμα και άρωμα από αρωματικές και χρωστικές πρόσθετες ουσίες.

Η Καλαβρυτινή τριανταφυλλιά γλυκού ανθίζει πάντα τον μήνα Μάϊο, γύρω στου Αγίου Κωνσταντίνου, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μάϊου (φέτος προς το τέλος Μαΐου) και ποτέ τον Απρίλιο όπως, πάλι λάθος έχει γραφτεί. Από αυτό το λόγο το ονομάζουμε Μαγιάτικο τριαντάφυλλο. Προτιμάει τα υψόμετρα από 650 μ. μέχρι 750 μ. όπως αυτό των Καλαβρύτων, και σε αυτό το υψόμετρο αποδίδει τα μέγιστα σε ποσότητα και ποιότητα.

Είναι πολυετές φυτό. Οι βιβλιογραφίες λένε πως υπάρχει 25 χρόνια. Η εμπειρία μου όμως λέει πως είναι αιωνόβια. Δεν χάνεται ποτέ. Ρόδο Αμάραντο. Αρκεί να μην το πνίγουν άλλα φυτά και δέντρα. Αλλά και έτσι πάλι βρίσκει χώρο και τρόπο να βλαστήσει. Αρκεί να είναι σε μέρος προσήλιο και χώμα ελαφρύ. Ανανεώνεται κάθε χρόνο με νέους βλαστούς, φυντάνια, που ξεπετάγονται δίπλα στη ρίζα των παλιών. Κάθε φυτό αναπτύσσει πολλούς βλαστούς από το έδαφος που δίνουν διακλαδιζόμενοι πολλά ρόδα 300-600 από τον τρίτο χρόνο και μετά. Μετά τον δεύτερο χρόνο αναπτύσσουν βαθύ και δυνατό ριζικό σύστημα και δεν έχουν άμεση ανάγκη ποτίσματος. Αντέχει στους πάγους του χειμώνα και στην ξηρασία ελάχιστα επηρεάζεται από έντομα ενώ τα φοβερά αγκάθια του το προστατεύουν από τα ζώα. Τα φρέσκα ροδοπέταλά του, όχι οι σπόροι, είναι από τα ασφαλέστερα βότανα, αρκεί να μην είναι ψεκασμένα.

Οι ιστορικές του καταβολές

Στην αρχαιότητα το τριαντάφυλλο, ιδιαίτερα αυτή η ελαφριά ροζ, αρωματική ποικιλία του, οριζόταν σαν σύμβολο της νεότητας και της ομορφιάς. Δεν μπορούσε έτσι να μην ταυτιστεί με τη Θεά Αφροδίτη αφού μαζί της άλλωστε εξήλθε από τους αφρούς, αρχικά λευκό. Όταν όμως η θεά έτρεξε να σώσει τον εραστή της Άδωνι από τα χέρια του πρώην Άρη πάτησε ξυπόλυτη στα αγκάθια και το αίμα της έβαψε ροζ ή κόκκινα τα ρόδα, αργότερα η επιστήμη τους έδωσε και άλλα διάφορα χρώματα.

Και εδώ στην επαρχία μας στην Ψωφίδα είχαμε το ναό της Ερυκίνης Αφροδίτης. Δεν είναι τυχαίο που πριν 25 χρόνια δίπλα στα αρχαία ερείπια βρήκα, σε υπό κατεδάφιση κατοικία, ρίζες τριανταφυλλιές γλυκού, που διατηρούνται μέχρι σήμερα.

Η τριανταφυλλιά γλυκού στην αρχαιότητα εκτός από σύμβολο ομορφιάς και νιότης είχε κερδίσει και τους λάτρεις του υγιεινού τρόπου ζωής. Προϊόντα με τριαντάφυλλο καταγράφονται και το 570 μ.χ. όπως το ροδόμηλο, ένα γλύκισμα με ρόδα και κυδώνια. Ροδώνες πολλών στρεμμάτων δεν είναι διαπιστωμένο ότι υπήρξαν στα Καλάβρυτα ανά τους αιώνες. Σπιτικές καλλιέργειες τριαντάφυλλων γλυκού σίγουρα υπήρχαν. Τριανταφυλλιές γλυκού σε δικό μου κτήμα κοντά την Καλαβρυτινή (πηγή) υπάρχουν, υπήρχαν, πριν την κατοχή, πάνω από 100 χρόνια, δίπλα στο βαθύ πετρόχτιστο πηγάδι που το νερό του έβγαινε με το σύστημα των κυκλικών κουβάδων.

Περιηγητής όμως που πέρασε από τα Καλάβρυτα, τον 15 αιώνα, γράφει μεταξύ άλλων πως στο σπίτι που φιλοξενήθηκε (Καντακουζηνού) εκτός από τη μεγάλη βιβλιοθήκη που θαύμασε με έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (Ξενοφώντας-Ηρόδοτος κλπ) εντυπωσιάστηκε και από το γλυκό κουταλιού τριαντάφυλλο που του προσφέρθηκε και προσθέτει: «…τα μεγαλύτερα αρχοντόσπιτα των Καλαβρύτων φτιάχνουν αυτή τη ροδοζάχαρη…». Η μαρτυρία αυτή φανερώνει, είναι απόδειξη, πως η τριανταφυλλιά γλυκού υπήρχε 500 χρόνια πριν και πως δεν έχει έρθει τον 20ο αιώνα από κάποια άλλη περιοχή, Βουλγαρία, Μικρά Ασία, ή όπου αλλού υπάρχουν καλλιέργειες παρόμοιων ποικιλιών.

Οι ασήμαντες αυτές τριανταφυλλιές του γλυκού, άντεξαν όταν οι Γερμανοί τον Δεκέμβρη του 1943 εκτέλεσαν τους άνδρες και κατέστρεψαν τα Καλάβρυτα, και άνθισαν πρώτες το Μάϊο του 1944 στις ερειπωμένες αυλές, σημάδια ελπίδας και αναγέννησης της πόλης. Και η ροδοζάχαρη μαζί με το αγριοβύσσινο, το αγριόσυκο, το καρυδάκι το κυδώνι και το σταφύλι αποτέλεσαν τα πρώτα παιδικά μας γλυκίσματα. Η ζάχαρη βέβαια ήταν δυσεύρετη και η θειά μου, η Βασιλική, αδερφή του πατέρα μου, την εξοικονομούσε ανταλλάσσοντας μεγάλες ποσότητες τριαντάφυλλων γλυκού που καλλιεργούσε με ζάχαρη, στον Ερμείδη. Πολλές οικογένειες μετά κατοχικά καλλιεργούσαν αυτή την ποικιλία τριανταφυλλιάς που ερχόταν από παλιά, και δεν την είχαν αγοράσει από κανέναν και εξοικονομούσαν λίγα χρήματα ή ζάχαρη. Σήμερα ακόμα στις αυλές αυτών των σπιτιών, ιδιαίτερα της στέγασης, υπάρχουν αυτές οι τριανταφυλλιές γλυκού.

-Ροδοζάχαρη- Η θεϊκή (λόγω Αφροδίτης) απόλαυση

Με χρώμα ρόδινο και ευωδιά που συγκλονίζει την όσφρηση και τη γεύση η ροδοζάχαρη ήταν ένα από τα γλυκά κουταλιού των παιδικών μας χρόνων. Γεμάτος ο τόπος τριανταφυλλιές γλυκού και άγριες βυσσινιές. Μοσχοβολούσαν οι γειτονιές, τον Μάϊο από μακριά καταλάβαινες πως οι νοικοκυρές «διάλεγαν» τα τριαντάφυλλα.

Έχει τα μυστικά της η ροδοζάχαρη που περνάνε από τις μανάδες, και τις θειάδες μας από γενιά σε γενιά.

· Τα ροδοπέταλα πρέπει να μαζευτούν πρωί πρωί πριν προφτάσει να τα δει ο ήλιος- γιατί επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα και ποσότητα του ροδέλαιου, με την έκκριση του οποίου προστατεύονται από την ακτινοβολία του. Ιδανική συνθήκη συγκομιδής των τριαντάφυλλων είναι η συννεφιά.

· Συνήθως η αναλογία ροδοπέταλων και ζάχαρης είναι ένα προς έξι. Ένα κιλό τριαντάφυλλα έξι κιλά ζάχαρη. Για να μην πάρει όμως το γλυκό μεγάλη ποσότητα ζάχαρης υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος διαλέγματος και καθαρίσματος των πετάλων όπως και την αφαίρεση ενός πετάλου που ξεχωρίζει από τα άλλα.

· Τα τριαντάφυλλα μαζεύονται όταν έχουν ανοίξει τα ροδοπέταλά τους τόσο ώστε να φαίνονται οι κίτρινοι στήμονες που πρέπει να αφαιρεθούν

· Για να πετύχει το ανοιχτό ροζ χρώμα του τριαντάφυλλου χωρίς προσθήκη χρωστικών ουσιών, παρά μόνο με χυμό λεμονιού, ακολουθείται επίσης συγκεκριμένος τρόπος βρασίματος.

· Όταν οι τριανταφυλλιές είναι λίγες, τα ροδοπέταλα αφαιρούνται κάθε ημέρα, πλένονται σε τρυπητό σκεύος, φυλάσσονται σφραγισμένα στο ψυγείο, χωρίς να στεγνώσουν για αρκετές ημέρες μέχρι να συγκεντρωθεί η απαραίτητη ποσότητα για γλυκό. Κάποιοι τα αναμιγνύουν με ζάχαρη την ίδια μέρα δημιουργώντας έτσι μια πάστα που υποστηρίζουν ότι έτσι δεν θα χαλάσουν. Αυτός είναι ο εμπορικός τρόπος.

Αυτά, δηλαδή, ο τρόπος συλλογής, αφαίρεσης, καθαρισμού των ροδοπέταλων η αναλογία της ζάχαρης, η επιτυχία του χρώματος, η ήπια γεύση, χωρίς ξεζούμισμα, αλλά και ο τρόπος φύτευσης, κλαδέματος του αρωματικού φυτού είναι η συνταγή επιτυχίας της ροδοζάχαρης, που σωστά παρασκευασμένη θεραπεύει δυσπεψία και δυσκοιλιότητα, προκαλεί ευεξία και αναζωογόνηση των κυττάρων.

Ροδοζάχαρη- το γλυκό- κέρασμα-των Μοναστηριών

Πολλά Μοναστήρια στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην περιοχή μας καλλιεργούσαν τριανταφυλλιές γλυκού. Αγία Λαύρα και Μέγα Σπήλαιο μετακατοχικά, όταν είχαν αρκετούς μοναχούς πρόσφεραν ροδοζάχαρη στους επισκέπτες-προσκυνητές σαν καλωσόρισμα στο αρχονταρίκι τους. Αυτή όμως που ιδιαίτερα φημιζόταν για την ποιότητα και την ποσότητα παραγωγής ροδοζάχαρης ήταν η Μονή Ταξιαρχών, αποτελούσε και κυρία πηγή εσόδων της αφού οι ροδώνες της εκτείνονταν σε 20-25 στρέμματα, πράγμα το οποίο εξακολουθεί και σήμερα με πιο εκσυγχρονισμένη μορφή. Επίσης την παράδοση του κεράσματος ροδοζάχαρης στους επισκέπτες τηρεί μέχρι σήμερα και η Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού. Στην κατανάλωση ροδοζάχαρης απέδιδαν τα παλιότερα χρόνια τη μακροζωία των μοναχών.

Η Ροδοζάχαρη στη λαϊκή παράδοση

Τη ροδοζάχαρη, το γλυκό τριαντάφυλλο, με τη μοναδική γεύση, που νομίζονταν γιατρικό στην επαρχία μας, γιαυτό το πήγαιναν στην επίσκεψη σε κάθε άρρωστο, το έχει αποθανατίσει ο σπουδαίος Καλαβρυτινός Λαογράφος, Τάκης Γιαννακόπουλος γράφοντας μεταξύ άλλων:

«ωστόσο, οι παλιότερες νοικοκυρές πρόσεχαν τα σημάδια που άφηνε η όψη του γλυκού στο κατέβασμα της κατσαρόλας. Το πολύ σκούραιμα λόγου χάρη και ράγισμα φανέρωνε άσκημη και κακορίζικη χρονιά, αντίθετα χαρούμενη και πετυχημένη χρονιά φανέρωνε το πετυχημένο τριανταφυλλί χρώμα»

Το γλυκό αυτό ο λαός το έχει αποθανατίσει και στα δημοτικά μας τραγούδια, που μιλάνε για τις γερόντισσες που πήγαν και μάζεψαν τα τριαντάφυλλα σκορπισμένα απ΄το αναφτερούγισμα κάποιας πέρδικας και μ΄ αυτά έφτιαξαν γλυκό.

Πίστευαν πως το τριαντάφυλλο γλυκού διώχνει τη ζάλη, την κακοκεφιά τα βάσανα και τονώνει τον μεταβολισμό. Γιαυτό και ο Ανακρέων γράφει: «Το Ρόδον το καλλίφυλλον κροταφισιν αρμόσαντες». Ρόδινη ζωή.

-Ροδέλαιο- ο ευωδιαστός «χρυσός» το φαρμακευτικό και μυρεψικό

Τα αρωματικά ροδοπέταλα της τριανταφυλλιάς γλυκού είναι η βάση για μια σειρά βρώσιμων αλλά και φαρμακευτικών και αρωματικών παρασκευασμάτων, μεγάλης οικονομικής αξίας και ανοδικής ζήτησης.

Για να παραχθεί ένα καλό ροδέλαιο απαιτούνται 4000 κιλά ρόδων . Ονομάζεται ρευστός χρυσός γιατί η τιμή του είναι τρείς φορές μεγαλύτερη από τον αληθινό χρυσό. Κυρίως τέσσερες χώρες στον κόσμο παράγουν ροδέλαιο, Τουρκία -Βουλγαρία, Μαρόκο-Περσία και η ζήτησή του αυξάνεται συνεχώς. Η τιμή του ανάλογα την ποιότητα κυμαίνεται από 7-15 χιλ. ευρώ το κιλό. Είναι ένα πολύπλοκο έλαιο καθώς περιέχει 500 ενεργά συστατικά. Χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη για ακριβά αρώματα και οπωσδήποτε στην παρασκευή φαρμάκων. Γράφω αυτά για να αντιληφθούμε την αξία της ασήμαντης τριανταφυλλιάς γλυκού της οποίας η αυθεντική Καλαβρυτινή ποικιλία ξεπερνάει σε ποιότητα, και τους ροδώνες του Κάρλοβο της Βουλγαρίας.

Η περιοχή του Κάρλοβο (Κλεισούρα-Κάρλοβο-Μπάνυα-Κάλοφερ στο κέντρο περίπου της Βουλγαρίας είναι η περιοχή με τους μεγαλύτερους ροδώνες και βασική προμηθευτής ροδέλαιου και μιας σειράς προϊόντων με τριαντάφυλλο, της ποικιλίας Rosa Damascena. Πραγματοποιείται ετήσιο φεστιβάλ ρόδων κάθε χρόνο αρχές Ιουνίου με τεράστιο τουριστικό και εμπορικό ενδιαφέρον. Και στο τέλος των εκδηλώσεων εκλέγεται η Βασίλισσα.

Τα τελευταία 10-15 χρόνια προσπάθειες για την οργάνωση ροδώνων στην Ελλάδα έγιναν με επιτυχία από αγρότες της περιοχής Βοϊου Κοζάνης. Είναι μια πρόταση στο νεοσύστατο Γυναικείο Αγροτικό Συνεταιρισμό (που αναλώνεται σε καταστατικά και αναλύσεις εδαφών) να δει το θέμα της καλλιέργειας της Καλαβρυτινής ποικιλίας τριανταφυλλιάς γλυκού.

-Ροδόνερο-το μαγικό

Ροδόσταγμα-Ροδόσταμο (διάλυμα ροδέλαιου σε νερό ) ροδοστάλακτος αυγή-ροδόεσσα-σε πότισα Ροδόσταμο

Το ροδόνερο παράγεται με διαφορά στον τρόπο απόσταξης και στην αναλογία νερού και ροδοπέταλων ή είναι το υπόλοιπο της απόσταξης μετά τη λήψη ποσότητας ροδέλαιου. Η διπλή απόσταξη από φρεσκοκομμένα ρόδα αποδίδει μοναδικό ροδόνερο, πιο αρωματικό που είναι περιζήτητο στην αρωματοποιία στην βιομηχανία καλλυντικών στην αρτοζαχαροπλαστική δίνοντας στα παραγόμενα προϊόντα ιδιαίτερο άρωμα και γεύση. Απογειώνει τις αισθήσεις.

-Λικέρ Τριαντάφυλλο- το σαγηνευτικό ηδύποτο

Με τα εκχυλίσματα των ροδοπέταλων της τριανταφυλλιάς γλυκού δημιουργούνται ένα πλήθος παρασκευασμάτων από μαρμελάδες μέχρι αρτοπαρασκευάσματα και γλυκά κουταλιού. Πάνω απ΄όλα όμως παρασκευάζεται το Λικέρ Τριαντάφυλλο.

Μιλώντας για Λικέρ εμείς στα Καλάβρυτα θυμόμαστε το «Εργοστάσιο Ποτοποιϊας» του Λεωνίδα Αθ. Ροδόπουλου που στις δεκαετίες 60-70-80 εκτός από τα αναψυκτικά (πορτοκαλάδες-λεμονάδες- ούζο κλπ) παρασκεύαζε και τα περίφημα για την εποχή Λικέρ (Κουαντρώ-Μπανάνα-Πίπερμαν κλπ) με κορωνίδα βέβαια το Λικέρ Τριαντάφυλλο, το οποίο οι νοικοκυρές όλων των σπιτιών στα Καλάβρυτα έσπευδαν να το προμηθευτούν χύμα με τα καλαίσθητα κρυστάλλινα περίτεχνα μπουκάλια τους και αποτελούσε κύριο κέρασμα του σπιτιού.

Θα κλείσω το αφιέρωμα στην αμάραντη Καλαβρυτινή ποικιλία της Τριανταφυλλιάς Γλυκού με τρείς χαρακτηριστικές αναφορές που δείχνουν πόσο ψηλά στη συνείδησή του την έχει τοποθετήσει ο λαός μας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

· Στη Χριστιανική θρησκεία η προσφώνηση «Ρόδον το Αμάραντο» αναφέρεται στη Θεοτόκο.

· Στις καθημερινές σχέσεις χρησιμοποιείται η φράση «Ρόδου παρελθόν μηκέτι ζήτει πάλιν» (το ρόδο που μαράθηκε μη το ξαναζητήσεις) λέγεται σε όσους μετανιώνουν για κάτι αλλά και η φράση: «ρόδα μ΄είρηκας» (μου μίλησες γλυκά) του Αριστοφάνη.

· Και τέλος ο Τήϊος Λυρικός ποιητής (από την Τέω της Ιωνίας- 6ος π.χ αιώνας) έχει τους ακόλουθους στίχους.

«Τι δ΄ άνευ ρόδου γένοιτο αν;

Πολυανθέων ερώτων

Αφροδίσιον τ΄ άθυρμα»